МАЗМҰНЫ
Кіріспе 2
1. Қазақстандағы қолма-қолсыз ақша айналысын ұйымдастыру
1.1. Қолма-қолсыз есеп айырысу қағидалары 3
1.2 Қолма-қолсыз есеп айырысу құралдары 7
Қорытынды 16
Қолданылған әдебиеттер тізімі 17
Кіріспе
Тауарлы-ақшалай қарым-қатынастар кезінде сату-сатып алу және
Мұндайда ақшалай есеп айырысудың (80-90%) негізгі
Қолма-қол ақшамен және қолма-қол ақшасыз есеп
30-жылдардан бастап 1993 жылға дейін біздің
Қазақстанның қолма-қолсыз ақшалай есеп айырысуының бүгінгі
1. Қазақстандағы қолма-қолсыз ақша айналысын ұйымдастыру
1.1. Қолма-қолсыз есеп айырысу қағидалары
Қазіргі жағдайда ақша шаруашылық өмірдің ажырамас
Сондықтан да болар, қолма-қолсыз ақшалар айналысы
• өнімді, қызметтерді және жұмыстарды сатуда;
• ұлттық табысты бөлу және қайта
• банк несиелерін алу және қайтаруда;
• бюджетке тиісті төлемдерді аударуда;
• халықтың ақшалай табыстарын төлеу және
• басқа да банкаралық есеп айырысуларда.
Қолма-қолсыз есеп айырысулар толығымен банк мекемелері
Қолма-қолсыз ақшалармен есеп айырысу — бұл
Шаруашылықтағы қолма-қолсыз есеп айырысулар белгілі бір
Қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысулар жүйесі —
Қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысуды ұйымдастыру мынадай
Біріншіден, өнімді сатудың үздіксіздігін қамтамасыз ету
Екіншіден, белгіленген мерзімде төлемді жүзеге асыруға
Үшіншіден, қолма-қолсыз ақшалармен есеп айырысулардың өз
Біздің елімізде қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысу
Бұл қағидалар әсіресе мыналарға қатаң қарайды:
• төлеу орны — банк, яғни
• төлеу уақыты — өнімді тиеген
• төлеушінің келісімі (акцепт) — төлеудің
• төлеу көзі — сатып алушының
• қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысу формасы,
Қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысулардың барлығы бірдей
• өнімді, қызметтерді және жұмыстарды сатуда;
• ұлттық табысты бөлу және қайта
• банк несиелерін алу және қайтаруда;
• бюджетке тиісті төлемдерді аударуда;
• халықтың ақшалай табыстарын төлеу және
• басқа да банкаралық есеп айырысуларда.
Бірақ аталып өткен қағидалар, сатып алушының
Кейіннен экономикамыздың нарықтық қатынастарға өтуі барысында
Бірінші қағидасы — барлық шаруашылық субъектілердің
Мұнда клиенттерге ақшалай қаражаттарды сақтау және
Нарықтық шаруашылық жағдайында банк арқылы есеп
Нарық жағдайындағы қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысудың
Қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысудың үшінші қaғидасы
Бұл қағида меншік формаларына байланыссыз кез
2000 жылғы 2 маусымдағы Ұлттық банк
Сонымен қатар, қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысуды
1) төлемнің мерзімділігі;
2) төлемнің қамтамасыз етілуі.
Төлемнің мерзімділік қағидасы — шаруашылық несиелік
Бұл қағиданы бекітудің экономикалық мағынасы қаражат
Төлеу мерзімділігінің қағидасын енгізудің тәжірибелік маңызы
Мерзімді төлем мынадай жағдайларда жүзеге асырылуы
• сауда-саттық операцияларының басталуына дейін, яғни
• сауда-саттық операциясы аяқталғаннан кейін, яғни
• сауда-саттық операциясын аяқтағаннан кейін, біршама
Іс жүзінде мерзімінен бұрын, мерзімі кешіктірілген
Мерзімінен бұрынғы төлемдер — бұл келісілген
Мерзімі кешіктірілген төлемдер — бұл көзделген
Мерзімі өткен төлемдер — бұл төлеушіде
Төлемнің қамтамасыз етілу қағидасы — бұл
Төлемнің жедел түрде қамтамасыз етілуі, төлеушіде
Төлемдердің жедел түрде қамтамасыз етілуінің әр
Төлемдердің алдағы уақыттарда қамтамасыз етілуі төлемді
Қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысуға байланысты барлық
Демек, қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысу қaғидалары
1.2 Қолма-қолсыз есеп айырысу құралдары
«Қазақстан Республикасы аумағында төлем құжаттарын пайдалану
• төлем тапсырмасы;
• төлем талабы-тапсырмасы;
• инкассалық үкім;
• чекпен есеп айырысу;
• вексельмен есеп айырысу.
Аталған төлем құжаттарының мынадай өзіне тән
1) төлем құжатының атауы;
2) төлем құжатының номері, толтырылған күні,
3) ақшаны аударушының (төлеушінің) толық аты-жөні
4) ақшаны аударушы банктің толық аты-жөні
5) бенефициардың (ақшаны алушының) толың аты-жөні
6) бенефициар банктің толық аты-жөні және
7) төлемнің тағайындалу коды;
8) санмен және жазбаша түрде берілген
9) төлемді немесе ақшалай аударымды жасайтын
10) бенефициардың және ақшаны аударушының салықты
Төлем құжаттары қағаз және электрондық жолмен
Төлемдердің тағайындалуының бірдей классификаторы Қазақстан Республикасындағы
Резиденттік белгісі ҚР-ның валюталық заңдылықтарына сәйкес
«1» — резидент;
«2» — бейрезидент.
Экономиканың секторының коды мынадай:
0 — Халықаралық, ұйымдар;
1 — Орталық Үкімет;
2 — Аймақтық және жергілікті басқару
3 — Орталық (ұлттың) банктер;
4 — Басқа депозиттік ұйымдар;
5 — Басқа қаржылық ұйымдар;
6 — Мемлекеттік қаржылық емес ұйымдар;
7 — Мемлекеттік емес қаржылық емес
8 — Үй шаруашылығына қызмет көрсететін,
9 — Үй шаруашылықтары.
Төлемнің тағайындалу коды операцияның түрін анықтайтын
0 — Зейнет ақы және жәрдем
1 — Қолма-қол ақшамен операциялар (спецификалық
2 — Шетел валютасы және бағалы
3 — Депозиттер;
4 — Займдар;
5 — Қазақстан Республикасының бейрезиденттерінің шығарған
6 — Қазақстан Республикасының резиденттерінің шығарған
7 — Тауарлар мен материалдық емес
8 — Көрсетілетін қызметтер;
9 — Бюджетке төлемдер мен бюджеттен
Төлемдердің тағайындалуының бірдей классификаторы толтырылатындарға мынадай
• төлем тапсырмасы;
• төлем талабы-тапсырмасы;
• салық (кеден) органдарының инкассалық үкімі;
• аударуға берген өтініш;
Төлем тапсырмасымен есеп айырысу. Бұл қазіргі
Төлем тапсырмасы — ақшаны аударушының (төлеушінің)
Төлем тапсырмасымен есеп айырысу кең көлемді
Төлем тапсырмасы оны толтырған күннен бастап
Төлем тапсырмасымен есеп айырысу сызбасы 1-суретте
Бенефициар
Ayдарушы (төлеуші)
Бенефициар банкі Аударушының
1-сурет. Төлем тапсырмасы бойынша тауарлар (қызметтер)
1 — тауарды (қызметті) жабдықтау; 2
Екі жақтың келісуі бойынша төлем тапсырмасы
Төлеуге кепіл болуы мақсатында төлеуші мәміленің
Төлем тапсырмасымен есеп айырысудың артықшылығы, оның
Бенефициар
1
Бенефициар банкі Аударушының банкі
2-сурет. Төлем тапсырмасы бойынша тауарлар (қызметтер)
1 — алдын ала төлеу барысында
Төлем талап-тапсырмасы. Бұл қолма-қолсыз ақшамен есеп
Төлем талап-тапсырмасы — бенефициардың төлеушіге оған
Төлем талаптапсырмасын бенефициар толтырады да, оны
Төлем талап-тапсырмасы бойынша төлеуден бас тартатын
Бенефициар Аударушы
Бенефициардың банкі
Аударушының банкі
3-сурет. Төлем талап-тапсырмасы бойынша есеп айырысудағы
1 — тауарды жабдықтау (қызмет көрсету);
Төлем талап-тапсырмасымен есеп айырысудың мынадай артықшылықтары
Инкассалық өкім — заң актілерінде көзделген
Инкассалық өкім салық және кеден органдарына
Инкассалық өкімде төлемнің тағайындалуы ақшаны аударушының
Салық және кеден органдарынан келіп түскен
Чекпен есеп айырысу. Чекті есеп
• егер де төлеуші тауарды алғанға
• сатушы белгісіз болған жағдайда.
Еліміздегі чекті пайдалану барысы 1998 жылғы
Аталған ережеге сәйкес чектер мынадай түрлерге
• Кепілденген чек — чек берушінің
• Кепілдендірілмеген чек — чек беруші
• Қамтамасыз етілген чек — банкке
• Қамтамасыз етілмеген чек — депозитпен
Ережеге сәйкес, чек — бұл чек
• Чектің өзіне тән мынадай көрсеткіштері
1) «Чек» деген атауы;
2) Чек номері мен сериясы;
3) Чектің қызмет ету мерзімі;
4) Чек берушінің аты-жөні;
5) Чек берушінің СТН;
6) Санмен және жазбаша түрде көрсетілген
7) Чек ұстаушының аты-жөні;
8) Чек ұстаушының СТН;
9) Чекті төлеуге міндетті чек беруші
10) Чек беруші банктің жеке банктік
11) «Бұйрық бойынша төлеңіз» кестесі;
12) «Төлемнің тағайындалу» кестесі;
13) Чекті төлем ретінде қабылдағаны туралы
Чектер қолма-қолсыз төлемдерді жүзеге асыру және
Чектің қызмет ету мерзімі толтырылған күнді
Чек бойынша бір банкте есеп айырысудың
Бенефициар Төлеуші
БАНК
4-сурет. Чекпен есеп айырысу
1 — төлеуші банкке чектік кітапша
• Вексельмен қолма-қолсыз есеп айырысу бір
Енді жай және аудармалы вексельдің айналысы
1
Вексель беруші
(сатып алушы,
төлеуші)
3
4 Вексель ұстаушы (сатушы, төлемді алушы)
5-сурет. Жай вексельдің айналыс процесі.
1 — сатып алушы (вексель беруші)
1
Трассант (вексель беруші)
Трассат (төлеуші)
Ремитент (қаражат алушы)
5
4
6-сурет. Аудармалы вексельдің айналыс процесі.
1 — вексель беруші (трассант) төлеушіге
Аккредитивтік есеп айырысу формасы. Аккредитивпен есеп
Аккредитив — бұл сатып алушының тапсырмасы
Егер де аккредитивті ашатын банк, клиенттің
Аккредитивтің мынадай түрлері болады:
• өтелген және өтелмеген;
• қайтарылатын және қайтарылмайтын.
Өтелген (қаражат аударылған) — бұл эмитент
Өтелмеген (кепілденген) — бұл банктердің өзара
Кепілденген аккредитивті эмитент банк сатып алушымен
Жабдықтаушы
Сатып алушы
Жабдықтаушының банкі
Сатып алушының банкі
7-сурет. Алдын ала қаражатты аудару арқылы
1 — алдын ала қаражатты аудару
Әрбір аккредитив қайтарылатын немесе қайтарылмайтын болуға
Жабдықтаушы
Сатып алушы
Жабдықтаушының банкі
Сатып алушының банкі
8сурет. Банктік кепілдемені пайдалану арқылы аккредитив
1 — банк кепілдемесін беру арқылы
Қайтарылатын аккредитив жабдықтаушының келісімінсіз эмитент банктің
Қайтарылмайтын аккредитив жабдықтаушының келісімінсіз өзгере немесе
Аккредитив формасын пайдалану арқылы есеп айырысуда
Қорытынды
Қазіргі кезде ақша шаруашылық өмірдің ажырамас
Қолма-қол ақшасыз есеп айырысуға банктердің желісі
Қолма-қол емес ақша айналымы (төлем айналымы)
Айналыстағы ақша алма-кезек біресе айналыс құралы,
Қорыта айтқанда, электрондық төлем жүйесін қолдану
Бұл курстық жұмыста біз осы қолма-қол
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. «Ақшалай төлемдер мен аударымдар туралы»
2. «Қазақстан Республикасы аумағында төлем құжаттарын
3. «Қазақстан Республикасының банктеріндегі клиенттердің банктік
4. «Қазақстан Республикасының Мемлекеттік классификаторы —
5. Банковское дело / Под ред.
6. Деньги, кредит, банкир; Под ред.
3