Сыртқы сауда статистикасы көрсеткіштерінің жүйесі

Сыртқы сауда статистикасы
МАЗМҰНЫ
1.3. Сыртқы сауда статистикасы көрсеткіштерінің жүйесі 4
Сыртқы сауданың географиялық құрылымы 9
ІІ-ТАРАУ ҚазаҚстан РеспубликасыныҢ сыртҚы сауда статистикасын Ұйымдастыру 19
2.1.Тарихи анықтама 19
2.2.Сыртқы сауда жөніндегі есеп берудің формалары 22
және қозғалысы 22
2.3.Мәліметтерді компьютерлік өңдеу 31
ІІІ-ТАРАУ ҚР-ның сыртҚы саудасын талдау 35
3.1. Сыртқы сауданы динамикалық талдау 35
3.2. Сыртқы сауданы құрылымдық талдау 40
3.2.1. Негізгі тауарлық топтар бойынша сыртқы сауданы талдау 40
3.2.2. Сауда серіктестері болып саналатын елдер шеңберіндегі 41
ҚР-ның сыртқы саудасы 41
3.3. Ұлттық экономикадағы сыртқы сауда ролінің 45
көрсеткіштерін талдау 45
3.4. Сыртқы сауданың негізгі көрсеткіштері арасындағы тәуелділікті анықтау 48
3.5. ҚР "шөрнектік" сауданы есептеу мен талдау әдістемесі 49
3.6. Ішкі сауда қызметінің анализі 55
3.7. Қорытынды жасау 58
ҚОРЫТЫНДЫ 60
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 61
РЕЦЕНЗИЯ
Т. Рысқұлов атындағы Қазақ мемлекеттік басқару академиясының сырттай оқу
Бұл жұмыс кіріспеден, 3 қорытынды бөлімнен нәтижелерден қолданылған әдебиет
І-бөлімінде сыртқы сауданың маңыздылығы, оның алдында тұрған мәселелері және
ІІ-бөлімінде сыртқы сауда статистикасын ұйымдастыру келтіріледі статистикалық есеп беру
ІІІ-бөлім сыртқы сауданың динамикалық структуралық және де сыртқы сауданың
Қорыта айтқанда бұл жұмыс дипломдық жұмыстарды орындаудың талаптарына сай
ҚР статистика
Агентінің Ұлттық санақ
Департаментінің директоры:
ХВҚ бұл сауданы 4 түрге бөледі – фрахт, басқа
Қызметтердің әлеуметтік саудасының секторына қызметтердің әр алуан түрлері кіреді,
1. сыртқы саудамен байланысқан қызметтер, олардың құрамына тауарлар, теңіздік
2. технологиялық айырбас жасаумен байланысқан қызметтер, оладың құрамына күрделі
3. саяхаттар, оларға туризм мен іскерлік сапарлардан түсетін түсімдер
4. банктік шығындар, лизинг, капиталға салынатын табыспен байланысқан төлемдер;
5. еңбек ақы және тағы басқа еңбек табыстары (шет
6. білім беру мәдениет және денсаулық сақтау саласындағы қызметтер.
Осы алуан түрлі қызметтердің барлығын біріктіретін нәрсе – олар
Қызметтер саласының шамасын есептеудегі қиыншылық мынамен байланысқан, яғни, ереже
Қазіргі таңда қызметтер сферасының ролі оның ЖІӨ-дегі үлесі бойынша
біріншіден, қызметтері сату кезінде, негізінен, делдал қажет емес, олады
екіншіден, әлемдік нарықтағы қызметтер саудасының көлемі тауар, капитал, жұмысшы
үшіншіден, қызметтер сферасы мемлекеттің аман-саулығы, тәуелсіздігі, егемендігі мен қауіпсіздігі
төртіншіден, қызметтер сферасы адамның жеке сұрақтарын, қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған,
Келешекте қызметтердің халықаралық саудасында, негізінен, еңбек ету саласына қызмет
1.3. Сыртқы сауда статистикасы көрсеткіштерінің жүйесі
Сыртқы сауда статистикасы сыртқы сауда айналысының, экспорттық, импортттық
Елдің сыртқы айналымы дегеніміз экспорт пен импорт құнының сомасы
Сыртқы сауда айналыста жүретін тауарлар құнын есептеу
Әлемдік тауар айналымын есептеу кезінде тек елдер экспорты ғана
Тауарды бір елден екінші елге жеткізу бойынша сатушы мен
Мысалы, тауардың бір ғана түріне дайындаушы зауытты бір баға
ФОБ бағасы – өндіріс құны негізіндегі тауар бағасы, оған
Бағасынан төмен бағаны төлейтін еді, ал жақын орналасқандар ол
Осылайша, мұндай баға белгілеу кезінде сатушыдан алыс орналасқан тұтынушылар
Экспорт пен импорт әр түрлі бағалармен есептелетіндігіне қарамастан, төлем
Экспортта (импортта) есептелетін тауаларға мыналар жатады:
1. Төлем құралы ретінде қолданылмайтын беймонетролық алтын мен күміс;
2. Салым, сыйлық. Қайтарымсыз көмек, БҰҰ-ның технологиялық көмек қоры
3. Ескеру пайдаланудағы тауарлар;
4. Электр энергиясы, су құбырлар бойынша өтетін мұнай мен
5. Шет елдік кемелерге, ұшақтарға сатылатын азық-түлік пен материалдар,
6. Толық құны бойынша бір жылдан астам мерзімге жалға
7. Елге кіргізілетін реэксперттық тауарлар, яғни елге импортталатын, бірақ
8. Ену уақытына тәуелсіз түрде, өз елі аумағындағы және
9. Бейтарап және шет елдік суларда (концепссияға сәйкес) сатылған
10. Айналымда жоқ бағалы қағаздар, банкноттар, монеталар (коммерциялық құн
11. Лицензия төлемін қоса есептегенде әкеліп (шығарылған) кино және
12. Өңдеу мақсатынмен шығарылған тауарлар;
13. Елдегі шет елдік ұйымдардың тұтынуы үшін контракт бойынша
14. Белгіленген мерзімнің өтуі бойынша бір атаудағы туарларды қайтару
Жоғарыда аталған барлық тауарлар мен қызметтер сыртқы сауда статистикасының
Экспортталатын және импортталатын тауарлар саны натуралды физикалық өлшем бірліктерімен
Брутто салмағы – бұл ішкі және сыртқы орамның салмағын
Нетто салмағы – бұл тарасыз тауардың таза салмағы. Бұл
Заңды нетто салмағы – бұл брутто салмағынан тара салмағының
Сыртқы сауданың айналымын есептеу – тауардың кіруі мен шығуы
Экспорт пен импорт мерзімі – бұл кезеңдік шекарадан өту
Импорт құны жөнінде айтар болсақ, тауар құны экспорттар елдің
Сыртқы сауданың географиялық құрылымы
Тауар айналымын статистикалық зерттеу оның географиялық құрылымын немесе орналасуын
Халықаралық статистикалық тәжірибеде есептің үш әдісі қолданылады:
1. өндіріс елі – тұтыныс елі;
2. жөнелтуші елі – қабылаушы ел;
3. сатып алушы ел – сатушы ел;
Бұл мынамен байланысты, яғни сыртқы саудада айналыста жүретін тауар
Бірінші әдім бойынша есептеу кезінде экспорттық өнімді өндіруші ел
Екінші әдіс желеген елдің сыртқы саудасы жөніндегі нақты мәліметтерді
Сатып алушы ел – сатушы елі деген есептеу әдісі
Алынған мәліметтер әр түрлі мемлекет тұрғындарының сатып алулары мен
Өзара сауда бойынша жекелеген елдердің статистикалық мәліметтеріндегі айырмашылық –
Экспорттық және импорттық тауарлар бағасының деңгейі мен динамикасын зерттеу
Сыртқы сауда бағаларының индексі тауарлардың физикалық көлемінің өзгеріссіздігі кезіндегі
Сыртқы сауданың физикалық көлемінің индексі базистік шарттармен салыстырғанда, есеп
Әрбір индекс белгіленген базаға сәйкес есептеледі. Индекс базасы дегеніміз
Индекстің екі түрі бар – тұрақты базасы бар индекстер
Базистік индекс уақыттың ұзақ кезеңдегі сыртқы саудадағы өзгерістерді
Әрбір индекстің өзінің құрамдас элементтері бар: өлшегіштер ретінде қолданылатын
Есептеулер төмендегі схема бойынша жүргізіледі:
1) физикалық айырбас индексі:
2) бағалар индексі:
3) құрылым индексі:
құр=
2)есептік салмағы бар индекстер:
а) физикалық көлем индексі:
б) бағалар индексі:
в) құрылым индексі:
құр=
мұндағы
– сәйкес есеп беру және базистік кезеңдердегі тауарлар саны;
– есеп беру және базистік кезеңдердегі тауар бағалары;
– есеп беру және базистік кезеңдердегі тауардың орташа бағасы;
Егер мәліметтер іріктелген бақылауға негізделсе, онда физикалық көлем индексі
Кейде индекстегі бағалар орташа бағалармен алмастырылады, сәйкесінше индекстің мазмұны
мұндағы – есеп беру кезеңі құрылымындағы базистік
3) бағалардың орташа индексі:
4) сауда шарттары индексі – экспорттың орташа бағалары индексінің
Ол тауар құрылымына және жекелеген елдердегі тауар бағаларының деңгейіне
– n елімен сауда жасаудағы немесе елдердің сәйкес
– n еліне экспортталатын тауарлар саны.
Егер бұл көрсеткіштер бірден көп болса, онда базистік кезеңмен
Тауар құрылымының баға индексіне қсері төмендегі формула бойынша анықталады:
Географиялық құрылымның қсері:
Сыртқы сауданың тиімділігі – бұл қоғамдық еңбектің үнемделуі, ол
Сыртқы сауданың халық шаруашылығы, бюджеттік тиімділігі – импорттық өнімнің
Экспорттық тауарлардың өндірістік шығындары экспорттық орндаудағы өнім өндірісі шығындарына
Импорттық өнім шығындары импорттық өнім өндірісі құнына тең, оған
Бюджеттік тиімділік көрсеткіштері жалпы республика бойынша, СЭҚ Министрлігі және
Егер импорт шығындары экспорт шығындарынан көп болса, онда мұндай
Сыртқы сауданың бюджеттік тиімділігінің жалпы көрсеткішімен қатар, экспорт пен
Экспорттық валюталық тиімділігі экспорттан түсетін валюталық түсімнің оның өндірістік
Импорттық валюталық тиімділігі елдегі импорт өндірісіне қажетті шығындардың импорт
Бұл көрсеткіштер әрбір тауарлар бойынша есептеледі және төмен валюталық
– тауарлы экспорттың Импорттың орташа
валюталық тиімділігі X валюталық тиімділігі =1
– тауарлы импорттың Экспорттың орташа
валюталық тиімділігі X валюталық тиімділігі =1
Егер бұл валюталық көбейтінділер бірден көп болса, онда
Экспорт тиімділігінің көрсеткіштер жүйесі төмендегі мәліметтер негізінде анықталады:
Кәсіпорын бағасындағы құндар , сыртқы сауда ұйымының
Экспорт өндірісінің тиімділігі мына қатынаспен анықталады: .
Экспорттық бюджеттік тиімділігі мына қатынаспен анықталады: .
Дқл осы жолмен импорт бойынша көрсеткіштерді анықтайды, ол үшін
Олар қолданыла отырып, мыналар есептеледі:
импортты тұтыну тиімділігі: ;
импортты тұтынудан түсетін тиімділік сомасы:
импорттық бюджеттік тиімділігі: ;
тиімділік сомасы:
Елдің экспорты мен импортының дамуына ықпал ететін факторлар жөніндегі
Ұлттық экономикадағы сыртқы сауда ролінің көрсеткіштері
І.Көне көрсеткіштер (ұлттық валюта, АҚШ доллары):
1. экспорт көлемі
2. импорт көлемі
3. сыртқы сауда айналымының көлемі (э+и)
4. сыртқы сауда айналымының сальдасы (э-и)
ІІ.Салыстырмалы көрсеткіштер:
1. ЖІӨ-дегі (ЖҰӨ) экспорттың, импорттың үлесі
2. ЖІӨ-нен (ЖҰӨ) экспорттың, импорттың эластикалық коэффициенттері – экспорт,
Еимпорт =Тимпорт / ТЖІӨ Еэкспорт =Тэкспорт
3. Экспорт пен импорт көлемдерінің ара қатынасы, ол импорт
І. Экспорттық, импорттық тәуелділіктің көрсеткіштері:
Экспорттық квота – экспорт көлемінің барлық өткізілген өнімге қатынасымен
Экспорттық квота мыналар бойынша есептеледі:
Жалпы өнеркәсіп бойынша
Өнеркәсіп салалары бойынша
Өнімнің маңызды түрлері бойынша – экспортқа өнімді шығару түрінде,
Импорттық квота – ЖІӨ-ге импорт көлемінің қатынасы. Өте дәл
саласы өнімнің импорты / саланың ақырғы өнімі
Шикізаттың маңызды түрлері (бидай, мақта, ет) бойынша елдің тәуелділігі
Өнімнің маңызды түрлері бойынша бұл көрсеткіш импорттың көрінетін тұтынуға
Өнеркәсіп саласындағы өнім өндірісінде шет елдік өнім үлесінің өсуі
Елдің әлемдік экономикаға қатысуын төмендегі көрсеткіштер анықтайды:
1. Әлемдік экономикадағы елдің үлесі
2. Әлемдік тауар айналымындағы ел экспортының үлесі
3. Салыстырмалы экспорттық мамандану коэффициенті
4. Дифексификация коэфициенті
Экспорттық мамандану коэффициенті елдің әлемдік нарықтағы мамандану сипатын анықтайды.
Ол ел экспортының жалпы саласындағы тауар экспортының үлес салмағының
,
мұндағы – – елі
– осы тауардың әлемдік экспортының жалпы көлеміндегі
Егер бұл коэффициенттің кез-келген өнім бойынша шамасы 1-ден көп
Диверсификация коэффициенті ел экспортының жалпы сомасындағы тауар экспортының үлес
диверсификация (К=0.1)
Егер бұл коэффициент 1-ге жақындаса, онда ел осы өнімді
Елде өндірілетін тауар экспортының ассортиментінің өсуі кезінде бұл мән
ІІ-ТАРАУ ҚазаҚстан РеспубликасыныҢ сыртҚы сауда статистикасын Ұйымдастыру
2.1.Тарихи анықтама
Қазақстан Республикасындағы сыртқы сауда статистикасының жамуын 2 кезеңге бөлуге
1.1994 жылға дейінгі сыртқы сауда статистикасы – мәліметтер СЭҚ-ті
1992 жылға дейін – Өзара Экономикалық Көмек Кеңесіне қатысушы
1995 жылдан бастап – ЕО-тың үйлестірілген тарифтік-статистикалық номенклатурасы негізінде
1992 жылға дейін құндық бағалау ұлттық валютада жүргізіледі, ал
2.1994 жылдан бергі сыртқы сауда статистикасы республика тауарлардың сыртқы
Осылайша, 1994 жылға дейін республикадағы сыртқы сауда жөніндегі мәліметтер
Сыртқы сауда статистикасының қалыптасуы мен дамуы барысында әдістемені жасау,
1.Төлем балансы сарапшылары кез-келген пайдаланушыларға өз мәліметтерін дәлелді түрде
2. Қазақстан Ұлттық Банкінің төлем балансы жөніндегі сарапшылары
3. Формалар қатары бойынша есептік мәліметтер негізінде төлем балансын
Бірақ та төлем балансын құру саласындағы көптеген шет ел
Әлемдік тәжірибеде төлем балансын құруға арналған қажетті мәліметтерді жинаудың
"Іnternatіonal transactіon reportіng system" жүйесінде мыналар қарастырылады, яғни барлық
Егер Қазақстанның төлем балансының құрылуы жүйесін аталмыш жүйелермен салыстырсақ,
Төлем балансын құру мақсатында, негізгі сектордан алынатын барлық статистикалық
Сыртқы сауда (тауарлар мен қызметтер) статистикалық дамуына және осы
Жоғарыда аталған барлық артықшылықтармен қаатр, Агенттікте ақпаратты пайдаланушылардың кең
2.2.Сыртқы сауда жөніндегі есеп берудің формалары
және қозғалысы
Тауарлардың сыртқы сауда статисткасында импорт және экспорт көрсеткіштері Жүктік
Заңды тұлғалар үшін республиканың кедендік шекарасы арқылы өтетін, кез-келген
ЖКД 4 данада ұсынылады, олардың біреуі статистика жөніндегі облыстық
Осылайша, статистика жөніндегі ҚР – Агенттігі жариялайтын барлық ақпарат
ЖКД-ны толытур кезінде "ҚР шекарасы арқылы өтетін тауарлар мен
ЖКД – жинақталған төрт парақтан тұрады. КД1 формасындағы ЖКД
2-парағын мемлекеттік статистика органдарына жібереді;
4-парағын деклорантқа қайтарады.
ҚР-на кіргізу және ҚР-нан шығару кезінде мүлік 3
1.Бастапқыда аймақтық деңгейде кедендік бекеттерден келіп түсетін ЖКД
2.Екінші кезеңде деклорацияның электрондық нұсқалары сатистика жөніндегі ҚР
Кедендік статистика мәліметтері есебінің толықтығы мен дұрыстығын қамтамасыз ету
Мемлекеттік статистика –"Резидент еместермен халықаралық операция жүргізу жөніндегі есеп
Қалыптасқан ақпараттық база – бұл халықаралық қызметтер бойынша қалыптасқан
Халықаралық қызметтер бойынша есеп берудің барлық мемлекеттік статистикалық формалыр
№ 2-ПБ формасы.
"Жүк және жолаушы тасымалдау және басқа
транспорттық операциялар үшін түскен түімдер мен төлемдер жөніндегі есеп
Есеп беру 5 бөліктен және қосымша беттен тұрады:
1. А бөлігі – транспорттық жүк тасымалдауды жүзеге
Көрсеткіштері: елдің аты мен коды, Қазақстанның импорты мен экспортын
2. Б бөлігі – жолаушыларды тасымалдаудан түсетін табыс. Бір
Көрсеткіштері: елдің аты мен коды, Қазақстанда және басқа елдерде
3. В бөлігі – резидент емес тарнспорттық кәсіпорындарға делдалдық
Көрсеткіштері: елдің аты мен коды, пояталық жинаулар, салықтар, жағаға
4. Г бөлігі – резидент еместерге төлемдер.
Көрсеткіштері: резидент емес экипаж мүшелерінің еңбек ақысы, шет ел
5. Д бөлігі – резидент емес кәсіпорындардың транспорттық операциялары
Көрсеткіштері: Қазақстанның импорты мен жолаушыларын тасымалдау үшін резидент емес
№ 2-ПБ формасына қосымша бет.
"Әуе жолдарының жұмысы жөніндегі есеп беру"
Көрсеткіштері: қозғаоу маршруты, ұшақтың түрі, орындалған рейстер саны, жолаушылар
Барлық аталған көрсеткіштер тұрақты, халықаралық, тапсырыстық және чартерлік рейстер
№ 3-ПБ формасы.
"Жүктертер мен жолаушыларды темір жол бойынша тасымалдаудан түсетін төлемдер
Есеп 2 бөліктен және қосымша беттен тұрады:
1. А бөлігі – Атылған табыс.
Көрсеткіштері: Қазақстан аумағы арқылы транзиттік тауарларды тасымалдаудан түсетін табыс,
2. Б бөлігі – Темір жол (резидент емес) пайдасына.
Көрсеткіштері: тасымалданған жолаушылар саны, бір бақытқа сатылған билеттер, плацкарта,
№ 3-ПБ формасына қосымша бет.
"Темір жол арқылы халықаралық тасымалдау шін есептелген сомада жолаушыларды
1. А бөлігі – "Қазақстан темір жолы" пайдасына.
2. Б бөлігі – Резидент еместерге төлемдер.
Көрсеткіштері: Қазақстан экспортын тасымалдау үшін және Қазақстанға басқа
№ 4-ПБ формасы
"Резидент емес транспорттық кәсіпорындар атынан жүзеге асырылатын операциялар жөніндегі
1. А бөлігі – Резидент емес транспорттық кәсіпорындардың алатын
Көрсеткіштері: Қазақстанда сатылатын билеттер, Қазақстан импорты тасымалдаудан алынатын табыс,
№ 3-ПБ формасына қосымша бет
Көрсеткіштері: рейс номері, отыру орындарының саны, бір аптадағы рейстер
№ 5-ПБ формасы
"Резидент емес транспорттық кәсіпорындардан алынатын табыс жөніндегі есеп беру"
Көрсеткіштері: кемелерді жағаға қоюдан түсетін табыс, ұшақтың немесе
№ 6-ПБ формасы
"Байланыс кәсіпорындарының резидент еместерден алынатын тауарлар мен қызметтер бойынша
1. А бөлігі – Резиден еместерге берілетін таруалар және
Көрсеткіштері: Қазақстандағы резидент еместерге жіберілетін почтаны жеткізуден түсетін табыстар,
2. Б бөлігі – Резидент еместерденг алынған тауарлар мен
А бөліктегі көрсеткіштерге ұқсас көрсеткіштер келтірілген.
№ 7-ПБ формасы
"Резидент еместерден алынған, резидент еместерге берілген субсидиялар және қызметтер
1. А бөлігі – Резидент еместерге берілген тауарлар мен
Көрсеткіштері: Қазақстанның мемлекеттік қызметкерлерінің шет елге сапар шегуінің шығындары,
2. Б бөлігі – Резидент еместерден алынған, резидент еместерге
Көрсеткіштері: алынған ақшалай гранттар, азық-түлік, дәрі-дәрмек және құрал –жабдық
3. В бөлігі – Гранттар.
Көрсеткіштері: гранттың аты, грант шарты бойынша еңбек ақы, сапар
№ 1-ПБ формасы
"Халықаралық сақтандыру операциялары және қайтадан сақтандыру жөніндегі есеп берулер"
1. А бөлігі – Резидент есемтерге сақтандыру компанияларының беретін
Көрсеткіштері: сақтандыру бойынша қызметтер, соның ішінде экспорттық, импорттық тауарларды
2. Б бөлігі – Қайтадан сақтандыру
а) Қазақстандағы
б) Шет елдегі
Бұл бөлікте А бөлігіндегі көрсеткіштер көрсетіледі.
№ 13-ПБ формасы
"Елшілердің, консулдықтардың, өкілдіктердің және халықаралық ұйымдардың Қазақстан резиденттерімен жүрігзетін
Көрсеткіштері: дипломатиялық, консулдық және басқа шет елдік персонал, талданған
Көрсетілген есеп беру формаларының барлық құндық көрсеткіштері ТМД елдері
Берілген есеп беру формаларын толтыру кезінде төмендегі бірінші реттік
2.3.Мәліметтерді компьютерлік өңдеу
Өз жұмыстары барысында ҚР-ның статистика жөніндегі Агенттінің мамандары бағдарламалардың
1. Ақпараттық база.
1.1. Енгізілетін құжаттар:
 ЖКД1;
 ЖКД-ға қосымша бет (ЖКД)
ЖКД-дан мынадай көрсеткіштер енгізіледі: экспортер немесе импортер кәсіпорын орналасқан
1.2. Брутто және нетто салмақтарынан басқа барлық көрсеткіштер бүтін
1.3. ЖКД-дан мәліметтерді енгізу кезінде "жазба алдың деген режим
1.4. Экраннан енгізілген әрбір ЖКД1 және ЖКД2 сақталуы
1.5. ЖКД-ны автоматты түрде өңдеу бойынша ақпараттық қамтамасыз ету
2. Ақпараттық базаны бақылау.
2.1. Енгізілетін ақпаратта бақылау;
 арифметикалық бақылау;
 логикалық бақылау.
3. Ақпаратты түзету.
Енгізу кезінде салянған барлық бақылау түрлері ақпаратты түзету кезінде
4. Енгізілетін ақпаратты сақтау.
Барлық енгізілетін ақпарат үнемі сақталып тұруы тиіс, сондықтан файл
 Кезең;
 Аумақ коды.
5. Шығарылған ақпарат.
Шығарылатын ақпарат 36 шығу кестесін қалыптастырады, оларға төмендегілер кіреді:
6.Шығатын кестелердің құрылуы.
6.1. Барлық кестелер бойынша:
 салмақтың сандық көрсеткіштері – кг түрінде, ал құн
 барлық көрсеткіштер үтірден кейін 1 бегісімен жазылады;
 елдер және тауарлар бойынша ақпаратты реттеу.
6.2. Негізгі көрсеткіштердің құрылуы:
 экспорт;
 импорт;
 тұйық айырбасталатын валютамен есеп айырысу;
 бартер;
 экспорт елі, импорт елі;
 құндық көрсеткіштер.
7. Шығатын ақпаратты бақылау.
Таблица ішіндегі бақылау шығатын кестелердің макетінде көрсетіледі. 2000 жылғы
1.Ұлттық EUROTRACE.
1.1.Бас станция: сыртқы сауда бойынша мәліметтерді басқару.
Айлық деклорациялардың баптары EUROTRACE айлық деклорациялардың файлдарына көшіріледі.
Әрбір алуан мәліметтер банкіне бөлінеді. EUROTRACE функциялары пайдаланушыларға мәліметтер
2. EUROTRACE бағдарламаларының құрылымы.
2.1. EUROTRACE бас станциясы модульдерден тұрады, олардың әрқайсысы төмендегі
2.2. EUROTRACE-ның жұмыс станциясы бір модульден тұрады, оның құрамына
ІІІ-ТАРАУ ҚР-ның сыртҚы саудасын талдау
3.1. Сыртқы сауданы динамикалық талдау
Сыртқы сауда статистикасының маңызды міндеті – сыртқы сауданың негізгі
Динимика қатарлары деңгейін салыстыру нәтижесінде динамиканың абсолютті және салыстырмалы
1-кесте
ҚР-ның сыртқы саудасының негізгі көрсеткіштерінің динамикасы
Көрсет-кіштер 1995 1996 1997 1998 1999
А 1 2 3 4 5 6 7 8
Сыртқы сауда айналымы 12803,8 100,0 13844,0 100,0 15004,6 100,0
Экспорт 5912,7 46,2 6720,3 48,5 7188,7 47,9 6046,5 43,9
Импорт 6891,1 53,8 7123,7 51,5 7815,9 52,1 7738,7 56,1
Сальдо -978,40 7,6 -403,4 2,9 -627,2 4,2 -1692,2 12,3
ҚР сыртқы сауда айналымының жалпы сомасы 1995 жыл мен
1996 жыл мен 1999 жыл аралығында сыртқы сауда айналымының
Экспорт пен импорт динамикасы дамудың бір мәнді дамуында болмаған.
Азияның елдер нарығындағы сұраныстың азаюы Қазақстандық экономикаға әлсіз түрде
Ресейлік дағдарыс әсерінен ТМД-ның бірқатар басқа елдерінде Қазақстаннан әкелінген
Республиканың сыртқы сауда айналымы (кедендік статистика негізінде) 1999 жылы,
Республиканың сыртқы сауда айналымы (кедендік статистика негізінде) 1999 жылы,
Кедендік статистика мәліметтері бойынша ҚР-да 1999 жылы 203,9 млн.доллар
Тауардың экспорты мен импорты көлемдерін қалыптастыруға баға өзгерістерінің ықпал
2-кесте
Баға факторының экспорт көлемдерінің өзгерісіне ықпал етуі
1998 1999
Көлемі, тонна Баға, доллар құны,
мың долл. Көлемі, тонна Баға, доллар құны, мың.долл.
А 1 2 3 4 5 6
Дәнді, нан 252340.8 125.67 31712.3 209798.1 107.16 22482.0
Кен, шлак, күл 1512878.2 24.92 37704.3 1385563.0 12.9 17919.0
Отын, мұнай өнімдері, мұнай 9195755.3 44.19 406379.7 9406776.6 70.75
Органикалық химия өнімдері 411388.0 170.85 70277.0 297731.0 175.93 52380.0
Мақта 7404.3 1109.18 8212.7 5648.7 848.11 4790.7
Бағалы металдар 809062.33 112.3 91857.7 356061.6 97.4 34680.4
қара металдар 221228.4 249.76 55254.2 339194.8 218.59 74143.1
қара металл бұйымдары 1210.5 454.77 550.5 259.7 246.44 64.0
Мыс және одан жасалған бұйым 81906.3 1557.55 127573.1 90996.4
қорғасын рафинадталған 27127.9 469.31 9978.6 27131.7 451.61 12252.9
Мырыш 33001.9 809.12 26702.5 31734.7 755.97 23990.4
Басқа бағалы емес металдар 4343.6 5758.01 25010.5 2520.0 4862.7
Есептеу нәтижесі мынаны дәлелдейді, яғни экспорттық өнімнің көрсетілген атаулары
1. Топтардағы көлемдер мен бағалардың өсуі жүзеге асты:
 Отын мен мұнай өнімдері – 102,3%, мұнай 160%.
2. Төмендегі топтар бойынша көлемдерінің ғана өсуі жүзеге асты:
 қара металдар – 153%;
 Мыс және одан жасалған бұйымдар – 111,1%;
 Рафинадталған қорғасын – 100,01%.
3. Экспортталатын өнім көлемдері төмендеді:
 Нандық дәнді-дақыл – 16,9%-ке;
 Кен, шлак, күл – 8,2%-ке;
 Мақта – 23,7%-ке;
 Бағалы металдар – 13,3%-ке;
 Қара металдан жасалған бұйымдар – 78,5%-ке;
 Мырыш – 3,8%-ке;
 Басқа бағалы емес металдар – 41,9%-ке.
1999 жылғы көлемдер мен бағалардың өзгерісін талдай отырып, мынаны
Екі топта ғана баға елеусіз өскен. Жалпы алғанда 1999
3-кесте
Импорт көлемінің өзгерісіне баға факторының әсері
1998 1999
Көлемі, тонна Баға, долл. құны,
мың долл. Көлемі, тонна Баға, доллар құны, мың.долл
А 1 2 3 4 5 6
Тамақ өнеркәсібі өнімдері, алкогольдық, алкогольсіз өнім, уксус, темекі 9599.1
Минералды өнімдер, тонна 1181423.7 97.49 116157.2 682828.4 62.48 42661.5
Электр энергиясы, квт/сағ. 854958.5 23.58 20163.3 46174.03 18.4 8497.7
Химия және онымен байланысқан салалардың өнімі 67408.7 565.5 38119.4
Бағалы емес металдар және олардан жасалған бұйымдар, тонна 48361.8
Жер, әуе және су транспорты құралдары 9900.6 3665.57 36291.3
Жер, су және әуе транспортының бөлшектері мен тиектері 3446.9
Импорттық өнімнің көрсетілген атаулары бойынша
3)1998-1999 жылдары:
1. Төмендегі топтар бойынша бағалар өскен:
 Тамақ өнеркәсібі өнімдері, алкогольды және алкогольсіз өнімдер, уксус,
 Бағалы емес металдар және олардан жасалған бұйымдар –
 Жер, әуе және су транспорты құралдары – 116,7%.
2. Төмендегі топтар бойынша көлемдер мен бағалар төмендеді:
 Минералды өнімдер – 42,7%-ке және 35,9%-ке;
 Электр энергиясы – 45,9%-ке және 20,4%-ке;
 Жер, әуе және су транспортының бөлшектері мен тиектеру
3. Төмендегі топтар бойынша көлемдер өскен:
 Химия және өнімі – 16,5%-ке;
 Машиналар, құрал-жабдықтар мен механизмдер – 39,35%-ке.
Қарастырылып отырған сегіз топтың бесеуінде баға төмендеген, соның салдарынан
Бұл жағдайда, импортталатын тауарлардың жалпы өзгерісі 1999 жылы 145081,4
3.2. Сыртқы сауданы құрылымдық талдау
3.2.1. Негізгі тауарлық топтар бойынша сыртқы сауданы талдау
Республикадан шығарылатын өнімдердің тауарлық құрылымын салыстырмалы түрде талдау мынадай
1995 жылдан бастап, 1998 жылға дейінгі орталықта республика экспортындағы
Бағалы және жартылай бағалы металдар, негізінен, ТМД-нан тыс елдерге
Талданатын кезеңдегі импорттың тауарлық құрылымында маңызды өзгерістер болған жоқ.
Жалпы алғанда, экспорт пен импорт құрылымында маңызды өзгерістер байқалмаған,
3.2.2. Сауда серіктестері болып саналатын елдер шеңберіндегі
ҚР-ның сыртқы саудасы
Сыртқы сауданың дамуының маңызды сипаттамасы – бұл оның географиялық
1997 жылдан бастап бұл жағдай түбегейлі түрде өзгереді. Қазіргі
6-кесте
Елдер тобы шегіндегі сыртқы сауда көрсеткіштерінің динамикасы
(млн.АҚШ доллары)
Көрсеткіштер 1995 1996 1997 1998 1999
А 1 2 3 4 5
Тауар айналымы, барлығы соның ішінде: 12803.8 13844 15004.6 13785.2
- ТМД елдеріне 7753.6 8426.1 7327 6287.7 4057.8
- ТМД-дан тыс елдерге 5050.2 5417.9 7677.6 7497.5 7248.9
Экспорт, барлығы соның ішінде 5912.7 6720.3 7188.7 6046.5 5755.3
- ТМД елдеріне 3378.1 3796.2 3469.3 2591 1619.2
- ТМД-дан тыс елдерге 2534.6 2824.1 3719.4 3455.5 4136.1
Импорт, барлығы соның ішінде 6891.1 7123.7 7815.9 7738.7 5551.4
- ТМД елдеріне 4375.5 4629.9 3857.7 3696.7 2438.6
- ТМД-дан тыс елдерге 2515.6 2493.8 3958.2 4042 3112.8
Сальдо, барлығы соның ішінде: -978.4 -403.3 -627.2 -1692.2 203.9
- ТМД елдеріне -997.4 -833.7 -388.4 -1105.7 -819.4
- ТМД-дан тыс елдерге 19 430.3 -238.8 -586.5 1023.3
ТМД елдерінің ҚР экспортындағы үлесі 1999 жылы 26,1%-ті құрады.
Қазіргі таңда ҚР-сының әлемнің басқа елдеріне шығаратын экспорты ТМД
ҚР-ның азиялық нарықтағы өнімді экспорттауы – 19%-ті алады, бұрынғысынша,
7-кесте
Сауда серіктесі болып табылатын негізгі елдер шеңберіндегі
ҚР-ның экспорты
Елдің аты 1995 1996 1997 1998 1999
Млн. долл. Жиын-дағы %-і Млн. долл. Жиын-дағы %-і Млн.
А 1 2 3 4 5 6 7 8
Барлығы соның ішінде 5250.2 100.0 5911.0 100.0 6497.0 100.0
ТМД елдері 2883.5 54.9 3178.9 53.8 2981.9 45.9 2169.5
Кедендік Одақ 2535.3 48.3 2702.9 45.7 2452.0 37.3 1738.6
Беларусь 54.2 1.0 46.2 0.8 43.0 0.7 22.2 0.4
қырғызстан 74.9 1.4 111.6 1.9 66.2 1.0 62.8 1.2
Ресей Федерациясы 2365.8 45.1 2484.4 42.0 2287.8 35.2 1611.4
Тәжікстан 40.4 0.8 60.7 1.0 55.0 0.8 42.2 0.8
Кедендік Одақтан тыс елдер 348.2 6.6 476.0 8.1 529.9
әзірбайжан 23.1 0.4 9.6 0.2 23.2 0.4 29.8 0.5
Түркменстан 47.5 0.9 38.8 0.7 49.8 0.8 12.3 0.2
Өзбекстан 153.1 2.9 201.8 3.4 148.4 2.3 119.2 2.2
Украина 121.5 2.3 212.5 3.6 303.5 4.7 263.2 4.8
Басқа елдер 3.0 0.1 13.3 0.2 5.0 0.1 6.4
ТМД-нан тыс елдер 2366.7 45.1 2732.1 46.2 3515.1 54.1
Еуропа 1597.6 30.4 1621.2 27.4 2174.5 33.5 2271.1 41.8
Азия 647.6 12.3 1006.7 17.0 1134.9 17.5 726.8 13.4
Америка 108.6 2.1 95.0 1.6 179.2 2.8 220.0 4.0
Африка 12.5 0.2 8.8 0.1 25.5 0.4 47.4 0.9
Австралия және Океания 0.4 0.0 0.4 0.0 1.0 0.0
Географиялық бағытталуы бойынша импорттың 43,3%-і ТМД елдеріне тиесілі, олардың
Әлемнің қалған елдерінен ҚР-на келетін импорт, экспорт сияқты, ТМД
Қытай – Азия континенті елдерінің ішіндегі ең ірі сауда
8-кесте
Сауда серіктесі болып табылатын негізгі елдер
шеңберіндегі ҚР-ның импорты
Елдің аты 1995 1996 1997 1998 1999
Млн. долл. Жиын-дағы %-і Млн. долл. Жиын-дағы %-і Млн.
А 1 2 3 4 5 6 7 8
Барлығы соның ішінде 3806.7 100.0 4241.1 100.0 4300.8 100.0
ТМД елдері 2652.7 69.7 2945.5 69.5 2332.2 54.2 2059.6
Кедендік Одақ 2020.6 53.1 2553.6 60.2 2097.6 48.8 1829.5
Беларусь 77.8 2.0 120.5 2.8 58.4 1.4 61.1 1.4
қырғызстан 31.0 0.8 91.0 2.1 63.5 1.5 52.7 1.2
Ресей Федерациясы 1899.7 49.9 2324.6 54.8 1969.4 45.8 1711.8
Тәжікстан 12.1 0.3 17.5 0.4 6.3 0.1 3.9 0.1
Кедендік Одақтан тыс елдер 632.1 16.6 391.9 9.2 234.6
әзірбайжан 25.2 0.7 22.6 0.5 19.4 0.5 10.2 0.2
Түркменстан 241.3 6.3 176.2 4.2 46.1 1.1 23.6 0.5
Өзбекстан 269.5 7.1 98.3 2.1 66.0 1.5 96.3 2.2
Украина 85.7 2.3 92.3 2.2 93.3 2.2 92.7 2.1
Басқа елдер 10.4 0.3 11.5 0.3 9.8 0.2 7.3
ТМД-нан тыс елдер 1154.0 30.3 1295.6 30.5 1968.6 45.8
Еуропа 690.0 18.1 778.7 18.4 1201.7 27.9 1352.3 31.1
Азия 348.5 9.2 401.1 9.5 488.8 11.4 538.7 12.4
Америка 110.6 2.9 108.3 2.6 269.8 6.3 391.3 9.1
Африка 1.8 0.0 2.5 0.1 5.4 0.1 2.9 0.1
Австралия және Океания 3.1 0.1 5.0 0.1 2.9 0.1
Осылайша, 1996-1999 жылдардағы жиынтық көрсеткіштер нәтижесі бойынша, ТМД елдерімен
3.3. Ұлттық экономикадағы сыртқы сауда ролінің
көрсеткіштерін талдау
Сыртқы сауданың ролі мынамен анықталады, яғни ол әлемдік
Кез-келген ел үшін сыртқы сауданың ролін бағалау өте қиын.
9-кесте
Ұлттық экономикадағы сыртқы сауда ролінің негізгі
көрсеткіштерінің динамикасы
Көрсеткіштер 1995 1996 1997 1998 1999
А 1 2 3 4 5
ЖІӨ-дегі экспорт үлесі(%) 33.5 31.9 32.4 27.1 36.3
ЖІӨ-дегі импорт үлесі (%) 41.4 33.9 35.3 34.7 35
Экспорттың ЖІӨ-нен эластикалық коэффициенті … 0.899 1.014 0.835 1.341
Импорттың ЖІӨ-нен эластикалық коэфициенті … 0.818 1.041 0.983 1.01
Импорт шығындарын экспорттық табыспен жабу проценті 85.8 94.3 91.9
ҚР Сыртқы сауда айналымының әлемдік тауар айналымындағы үлесі 0.25
ҚР экспортының әлемдік экспорт сомасындағы үлесі (%) 0.12 0.13
Сауда шарттары индексі … … 0.854 0.362 0.943
Сауданың табысты шарттарының индексі … … 0.913 0.304 0.898
Экспорттық және импорттық квоталар – ЖІӨ-дегі экспорт пен импорттың
Ұлттық экономиканың дамуы үшін өте қолайлы шарт – бұл
1999 жылы Қазақстандағы экономикалық жағдай жақсарды және пайызы –
Қазақстанның әлемдік экономикаға қатысуы мынадай көрсеткіштерді сипаттайды: ҚР-ның сыртқы
ҚР-ның сыртқы сауда айналымының әлемдік экономикадағы үлесі 1998 жылы
ҚР бойынша берілген көрсеткіштердің мәні шектелмейді және біздің еліміздің
3.4. Сыртқы сауданың негізгі көрсеткіштері арасындағы тәуелділікті анықтау
Барлық әлеуметтік-экономикалық құбылыстар мен процестер себеп-салдарлық байланыста болады, оны
Сыртқы сауданың негізгі көрсеткіштері арасындағы өзара байланысты анықтау.
1. Импорт көлемінің экспорт көлеміне тәуелділігін және олардың байланысын
№1 есептік кесте
Жылдар Импорт Экспорт ух ух2 ух2
А 2 3 4 5 6
1995 6891.1 5912.7 40745007.0 47487259.2 34960021.3
1996 7123.7 6720.3 47873401.1 50747101.7 45162432.1
1997 7815.9 7188.7 56186160.3 61088292.8 51677407.7
1998 7738.7 6046.5 46792049.6 59887477.7 36560162.3
1999 5551.4 5755.3 31949972.4 30818042.0 33123478.1
Барлығы 35120.8 31623.5 223546590.4 250028173.4 201583501.4
Регрессия теңдеуі: у=-1666.7+1.298x
Корреляция коэффициенті: r=0.981
Детерминация коэффициенті: r^2=0.962
Импорт пен экспорт көлемдері арасында тікелей және өте тығыз
Импорт көлемі 96,2% көлемінде – экспорттық табысқа және 3,8%
2. Байланысты және импорт көлемінің ЖІӨ-ге тәуелділігін анықтау.
№2 есептік кесте
Жылдар Импорт (у) ЖІӨ (х) x^2 y^2 yx
А 2 3 4 5 6
1995 6891.1 16645.0 277056025.0 47487259.2 114702359.5
1996 7123.7 21041.0 442723681.0 50747101.7 149889771.7
1997 7815.9 22172.0 491597584.0 610882922.8 173294134.8
1998 7738.7 22323.7 498347581.7 59887477.7 172756417.2
1999 5551.4 15841.0 250937281.0 30818042.0 87939727.4
Барлығы 35120.8 98022.7 196066252.7 250028173.4 698582410.8
Регрессия теңдеуі: у=1966,2+0,258x
Корреляция коэффициенті: r=0.882
Детерминация коэффициенті: r^2=0.778
Импорт пен ЖІӨ арасында тікелей және тығыз байланыс бар
3.Экспорт көлемі мен ЖІӨ арасындағы байланысты және тәуелділікті анықтау.
Жылдар Экспорт (у) ЖІӨ (х) x^2 y^2 yx
А 2 3 4 5 6
1995 5912.7 16645.0 277056025.0 34960021.3 98416891.5
1996 6720.3 21041.0 442723681.0 45162432.1 141401832.3
1997 7188.7 22172.0 491597584.0 51677407.7 159387856.4
1998 6046.5 22323.7 4983475881.7 36560162.3 134980252.1
1999 5755.3 15841.0 250937281.0 33123478.1 91169707.3
Барлығы 31623.5 98022.7 1960662152.7 201483501.4 625356539.6
Регрессия теңдеуі: у=3619,3+0,38x
Корреляция коэффициенті: r=0.712
Детерминация коэффициенті: r^2=0.506
Экспорт пен ЖІӨ арасында тікелей және тығыз байланыс бар
3.5. ҚР "шөрнектік" сауданы есептеу мен талдау әдістемесі
Ұйымдастырылмаған шөрнектік сауданың есебі Ведомстволық статистикалық есеп беру негізінде
Есеп берудің бұл формасында төмендегі мәліметтер келтіріледі: елдің аты,
Алыс шет ел бойынша шөрнектік сауда көлемдерін есептеу.
1. ИМПОРТ.
Егер 1998 жылға дейін шөрнектік саудамен сатып алу мақсатындағы
Әрбір шөрнекшінің алыс шет елден алып өтетін тауарлар құны
Бір шөрнектің әкелген тауарлары құнына заңды тұлғалардың әкелген машиналарының
10-кесте
1998 жылдың 9 айындағы алыс шет елден әкелінетін шөрнектік
Көрсеткіштер 1998
1-ші тоқсан 2-ші тоқсан 3-ші тоқсан 9 ай
А 1 2 3 4
Сапарға шыққан туристер саны, адам 80269.0 85019.0 80627.0 245915.0
Есепке алынған туристер саны (80%), адам 64215.0 68015.0 64502.0
«Шөрнекшініңң орта есеппен бір сапардан алып келген тауарларының құны,
Шөрнектік импорт көлемі млн.АҚШ доллары 443.1 469.3 445.1 1357.5
Заңды тұлғалардың әкелген машиналарын бағалау, млн.АҚШ доллары 6.2 12.1
Шөрнектік импорттың барлық көлемі, млн.доллары 449.3 481.4 470.8 1401.5
2. ЭКСПОРТ.
Алыс шет елге шығарылатын шөрнектік импорт төлем балансында есептелмейді,
Таяу шет елдері бойынша шөрнектік сауда көлемдерін есептеу
1. ИМПОРТ.
Таяу шет елден әкелінетін шөрнектік импортты бағалау кезінде, әрбір
11-кесте
Таяу шет ел бойынша шөрнектік импорт көлемдерін есептеу
Көрсеткіштер 1998
1-ші тоқсан 2-ші тоқсан 3-ші тоқсан 9 ай
А 1 2 3 4
Зерттеу мәліметтері бойынша қабылданған, орташа есеппен бір шөрнекшінің әкелетін
Шөрнекшілер санын бағалау (67%), адам 51149.0 49054.0 50141.0 150344.0
Заңды тұлғалардың әкелген машиналарының саны, мың АШқ долл. 352.9
Шөрнектік импорттың барлық көлемі, млн.АҚШ долл. 364.3 361.1 394.0
2. ЭКСПОРТ.
Жақын шет елге шығарылатын шөрнектік экспортты бағалау кезінде, әрбір
12-кесте
Жақын шет ел бойынша шөрнектік экспорттың көлемін есептеу
Көрсеткіштер 1998
1-ші тоқсан 2-ші тоқсан 3-ші тоқсан 9 ай
А 1 2 3 4
Зерттеу нәтижелері бойынша қабылданған, орташа бір шөрнекшінің әкелетін тауарлар
«сапарларң бойынша дебеттен есептелген саны, адам. 76342 73215 748138
Шөрнекшілер санын (67%) бағалау, адам. 51149 49054 50141 150345
Шөрнектік экспорт көлемі, млн.АҚШ долл.
Заңды тауарлардың шетке шығарған машиналарын бағалау, млн.АҚШ доллары.барлық шөрнектік
Шөрнектік сауда көлемдерін анықтаудың әдістемелік жолдары.
Есептеу приципі жекелеген резиденет импортерлар саны мен бір шөрнекшінің
1. ТМД емес елдерден әкелінген шөрнектік импортты есептеу. Бастапқы
Қазақстандықтардың шөрнектік рейдтері, негізінен, қытай, Түркия, Үндістан, Пәтистан, Иран,
2. ТМД елдерінен әкелінетін шөрнектік импортты есептеу.
ТМД шеңберінде мемлекет аралық бағыттағы қозғаушылардың есебінің болмауына байланысты,
Бір шөрнекшінің әкелетін тауарларының құнын – 3 мың. АҚШ
3. ТМД елдеріне шығарылатын шөрнектік экспортты есептеу.
Шөрнекшілер саны импортер шөрнекшілердің 3/4-і ретінде есептелген, бір шөрнекшілердің
1999 жылдың мамыр айында ҚҰБ филиалдарының мамандары мен кедендік
Шөрнектік сауданы талдау
13-кесте
Сыртқы сауда көрсеткіштерінің динамикасы (млн. АҚШ доллары)
Көрсеткіштер 1996 1997 1998 1999
А 1 2 3 4
Сыртқы сауда айналымы (млн.долл) 13454.6 14562.2 13320.4 10902.8
Экспорт(млн.долл) 6720.4 7188.7 6046.5 5755.3
Импорт (млн.долл) 6734.2 7373.5 7273.9 5147.5
Шөрнектік сауда (млн. соның ішінде: долл) 2666.1 3699.3 3474.5
- Шөрнектік экспорт (млн.долл) 389.3 311.7 296.3 123.0
- Шөрнектік импорт (млн.долл) 2276.8 3387.6 3178.2 1606.7
Сыртқы сауда айналымындағы шөрнектік сауда үлесі (%) 19.8 25.4
Шөрнектік экспорттың жалпы экспорт сомасындағы үлесі (%) 5.8 4.3
Шөрнектік импорттың жалпы импорт сомасындағы үлесі (%) 33.8
ҚР Сыртқы сауда айналымындағы ұйымдаспаған (жасырын) сауда үлесі 1999
1996-1999 жылдар аралығында, экономиканың тұрақсыздығына байланысты, ұйымдаспаған сауда көлемдерінде
Елдер бойынша шөрнектік сауда былайша үлестірілген (14-кестені қараңыз). 1998
14-кесте
ТМД елдері және ТМД-дан тыс елдер шеңберіндегі ҚР-ның шөрнектік
Көрсеткіштер ТМД елдері ТМД-нан тыс елдер
1998 1999 1998 1999
А 1 2 3 4
Сыртқы сауда айналымы 6143.6 3946.2 7176.8 6956.6
Экспорт 2591 1619.2 3455.5 4136.1
Импорт 3552.6 2326.9 3721.3 2820.5
Шөрнектік сауда, соның ішінде: 1740.9 734.6 1733.7 995.1
- Шөрнектік экспорт 296.3 123 0 0
- Шөрнектік импорт 1444.6 611.6 1733.7 995.1
ССА-дағы шөрнектік сауда үлесі (%) 28.3 18.6 24.2 14.3
Жалпы экспорт сомасындағы шөрнектік экспорт үлесі (%) 11.4 7.6
Жалпы импорт сомасындағы шөрнектік импорт үлесі (%) 40.7
Шөрнектік сауданың, негізінен шөрнектік импорт көлемдерінің төмендеунің маңызды себептері
3.6. Ішкі сауда қызметінің анализі
Қызмет тауардан кейінгі төлем балансында, ағымды операциялар санының
Халықаралық сауда қызметі өнеркәсіп процесімен тығыз байланысқан, себебі өнеркәсіп
Көрсеткіштер 1995 1996 1997 1998 1999
Сальдо қызметі -135.6 -133.8 -183.9 -235.7 28.6
Ұсынылған К-лық резидент емес қызметтер 554.9 700.0 760.8 655.8
а) тасымалдау 345.8 454.0 479.0 363.0 300.3
- жүк 291.4 352.3 363.9 246.2 221.9
- пасажирлік 27.3 51.6 52.4 48.6 27.1
- басқа 27.1 50.1 62.7 68.2 51.4
б) Сапарлар 146.7 171.0 226.8 211.3 195.9
в) басқа да қызметтер: 62.4 75.0 55.0 81.5 45.1
- байланыс қызметі 35.1 63.4 38.3 53.9 30.2
- ресми қызмет көрсету 6.2 4.7 8.6 2.3 2.2
- техникалық көмек 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0
- басқа 21.1 6.9 8.1 25.3 12.6
К-лық резидент еместен алынған қызметтер -690.5 -833.8 -944.7 -891.5
а) тасымалдау -284.7 -329.9 -386.6 -399.7 -239.9
- жүк -283.3 -267.5 -336.0 -346.5 -203.3
- пассажирлік -21.3 -55.4 -43.6 -50.0 -25.9
- басқа -25.1 -7.0 -7.0 -3.2 -10.4
б) Сапарлар -2511.6 -322.1 -325.30 -287.9 -137.0
в) басқа да қызметтер: -154.2 -181.1 -232.8 -203.9 -135.8
- байланыс қызметі -53.4 -73.0 -12.5 -17.1 -3.7
- ресми қызмет көрсету -45.5 -28.8 -39.4 -30.4 -3.9
- техникалық көмек -1.4 -37.4 -28.9 -56.4 -12.0
- басқа -43.9 -42.7 -152.0 -100.0 -31.8
Жылдан жылға халықаралық қызметінің балансы Қазақстанның пайдасына бөлінбей келді.
1999 жылғы қызметтер балансындағы 28,6 млн. АҚШ доллары көлеміндегі
1999 жылы Қазақстанның ұсынған және алған қызметтерінде өте үлкен
Тасымалдау қызметтерінің 40%-ке жуығы жүк тасымалдаудың үлесінде. Ал Қазақстанның
1999 жылдың 3-тоқсанында Қазақстан Республикасының көрсеткен жолаушы тасымалдау қызметінің
Резиденттер мен резидент еместердің барлық сапаршегулері мынадай мақсаттар бойынша
1. Іскерлік:
а) тауарлар (түрлері бойынша):
Тамақ өнімдері, су венирлер, сыйлықтар, өзіндік пайдалануға арналған заттар;
б) қызметтер (түрлері бойынша):
Тұрғын үй, транспорт, ойын-сауық (көңіл көтеру);
2. Жеке:
а) тауарлар (түрлері бойынша);
б) қызметтер (түрлері бойынша).
Басқа қызметтер – халықаралық қызметтің жеткеілікті түрдегі үлкен компонеті,
1999 жылы ҚР экспортының жалпы сомасында қызметтер экспортынығ үлесі
3.7. Қорытынды жасау
Қазақстанның сыртқы саудасы – ұлттық экономиканың дамуында маңызды роль
Өзіміз білеміз, импорт пен экспорт – сыртқы сауданың құрамдас
1. Қазіргі таңда, республикамыздың ХЕБ-не қатысу мүмкіндігін айқындайтын экспорттың
2. Импорттың тауарлық құрылымында машиналар мен құрал-жабдықтың үлесі өсіп
Бұл жағдайда, табыстың үлкен деңгейі бар тұтыну тауарларының жеткілікті
3. Бір жағынан, өткен кезеңде, экспорттық шығарулардың географиялық бағытталығы
Дамыған елдер нарығына шығу үшін, бағасы бойынша да, сапасы
4.Экспорт пен импорт көлемдері арасында тікелей және өте тығыз
5. ҚР-ның экспортының дамуы және экспорттық мүмкіндіктің өсуі. Өйткені,
6. Сауда шарттарының жақсаруына ықпал еткен маңызды факторлардың бірі
7. Азиядағы және Ресейдегі қаржы дағдарыстары Қазақстан экономикасына әсер
ҚОРЫТЫНДЫ
Жұмысты жазу барысында, мен ҚР-ның сыртқы саудасына талдау жасадым.
1.Динамика қатарлары, оларды талдау мынаны көрсетті, яғни 1995-1999 жылдары
2. ҚР импорты мен экспортының негізгі тауарлық процедураларын және
3. Индекстік талдау. Сауданың есептелген индекстері Республика саудасы жағдайындағы
4.Корреляциялық – регрессиялық талдау, оның көмегімен төмендегі жұптар арасындағы
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1-диаграмма
2-диаграмма
3-диаграмма
4-диаграмма
4-кесте
Экспорттың тауарлық құрылымының динамикасы
Тауардың аты 1995 1996 1997 1998 1999
млн.долл. млн.долл. млн.долл. млн.долл. млн.долл.
БАРЛЫҒЫ 5250.2 5911.0 6497.0 5403.8 4053.0
ТМД елдері 2883.5 3178.9 2981.9 2165.1 1108.8
ТМД-нан тыс елдер 2366.7 2732.1 3515.1 3238.7 2944.2
1.Тірі жануарлар және жануардан алынатын өнімдер 91.5 72.8
ТМД елдері 349.3 492.9 574.9 305.7 167.0
ТМД-нан тыс елдер 31.7 33.8 35.9 66.7 21.0
2.¤сімдіктен алынған өнімдер 381.0 526.7 510.8 372.4 188.0
ТМД елдері 349.3 492.9 574.9 305.7 167.0
ТМД-нан тыс елдер 31.7 33.8 35.9 66.7 21.0
3.Май және мал майы 2.7 1.7 2.2 0.7 1.2
ТМД елдері 2.7 1.7 2.1 0.7 1.2
ТМД-нан тыс елдер 0.0 0.0 0.1 0.0 0.0
4.Дайын өнімдер 63.3 118.9 112.1 38.9 19.6
ТМД елдері 50.0 91.7 77.7 30.5 12.0
ТМД-нан тыс елдер 9.7 25.2 34.4 8.4 7.0
5.Минералды өнімдер 1533.0 2179.3 2527.3 2367.2 1539.8
ТМД елдері 1013.5 1435.4 1454.3 1341.4 561.4
ТМД-нан тыс елдер 519.5 743.9 1073.0 1025.8 978.4
6.Химия өнеркқсібі өнімі 504.1 491.3 423.3 327.2 368.0
ТМД елдері 376.7 322.4 319.4 226.3 209.8
ТМД-нан тыс елдер 127.4 168.9 103.9 100.9 158.2
7.Пластмасса 53.9 55.7 12.8 9.3 5.6
ТМД елдері 47.0 42.6 12.2 9.0 5.4
ТМД-нан тыс елдер 6.9 13.1 0.6 0.3 0.2
8.Тері шикізаты 40.0 62.5 64.0 30.7 36.8
ТМД елдері 5.5 6.6 5.7 2.7 1.8
ТМД-нан тыс елдер 34.5 55.9 58.3 28.0 35.0
9.Ағаш, ағаш бұйымдары 2.0 6.8 3.8 3.3 5.6
ТМД елдері 1.8 6.5 3.3 3.1 4.0
ТМД-нан тыс елдер 0.2 0.3 0.5 0.2 1.6
10.ªағаз массасы 3.7 9.3 11.3 7.3 13.0
ТМД елдері 3.5 7.6 5.0 2.8 1.2
ТМД-нан тыс елдер 0.2 1.7 6.3 4.5 11.8
11.Текстиль, бұйымдар 131.9 147.1 124.8 73.4 59.4
ТМД елдері 42.8 54.6 22.7 12.4 12.8
ТМД-нан тыс елдер 89.1 92.5 102.1 61.0 46.6
12.Аяқ киім, бас киім 3.5 4.4 2.4 2.1 11.0
ТМД елдері 2.9 4.0 2.4 2.1 10.8
ТМД-нан тыс елдер 0.6 0.4 0.0 0.0 0.2
13. Бағалы емес металдар 2162.6 1849.0 2107.6 1768.1 1522.0
ТМД елдері 576.4 321.9 176.3 9.8 45.2
ТМД-нан тыс елдер 1486.2 1527.1 1931.3 1677.3 1476.8
14. Машиналар мен құрал жабдықтар 143.1 207.2 160.1 81.7
ТМД елдері 132.2 197.3 149.1 65.1 43.6
ТМД-нан тыс елдер 10.9 9.9 11.0 16.6 14.2
15. Жер, қуе және су транспорты 59.4 92.1 70.0
ТМД елдері 54.6 84.3 66.1 31.9 11.2
ТМД-нан тыс елдер 4.8 7.8 3.9 7.3 2.4
16. Басқа қызметтер 74.5 88.2 183.9 434.6 192.2
ТМД елдері 16.7 17.2 38.0 15.6 5.6
ТМД-нан тыс елдер 57.8 71.0 145.9 419.0 186.6
5-кесте
Импорттың тауарлық құрылымының динамикасы
Тауардың аты 1995 1996 1997 1998 1999
млн.долл. млн.долл. млн.долл. млн.долл. млн.долл.
БАРЛЫҒЫ 3806.7 4241.1 4300.8 4256.6 3248.0
ТМД елдері 2652.7 29.45.5 2332.2 2016.5 1522.4
ТМД-нан тыс елдер 1154.0 1295.8 1968.6 2240.1 1727.2
1.Тірі жануарлар және жануардан алынатын өнімдер 28.3 61.7
ТМД елдері 10.9 38.9 20.8 13.8 12.8
ТМД-нан тыс елдер 17.4 22.8 65.3 54.6 30.4
2.¤сімдіктен алынған өнімдер 62.9 53.6 40.9 48.1 58.4
ТМД елдері 25.5 21.6 13.3 7.6 13.6
ТМД-нан тыс елдер 37.4 32.0 27.6 40.5 44.8
3.Май және мал майы 20.9 34.5 36.6 41.9 44.0
ТМД елдері 9.7 23.4 18.5 15.4 9.8
ТМД-нан тыс елдер 11.2 11.1 18.1 26.5 34.2
4.Дайын өнімдер 287.9 412.2 437.8 305.7 243.6
ТМД елдері 127.1 180.0 109.6 89.7 93.2
ТМД-нан тыс елдер 160.8 232. 328.2 216.0 150.4
5.Минералды өнімдер 1145.6 901.2 716.3 718.2 433.0
ТМД елдері 1029.5 832.6 677.3 656.0 385.0
ТМД-нан тыс елдер 116.1 68.6 39.0 62.2 48.0
6.Химия өнеркқсібі өнімі 326.6 412.6 451.1 419.1 308.4
ТМД елдері 243.4 298.2 266.9 199.8 155.4
ТМД-нан тыс елдер 83.0 114.4 184.2 219.3 153.0
7.Пластмасса 123.6 229.9 159.7 142.9 98.8
ТМД елдері 99.7 180.5 102.9 63.0 48.0
ТМД-нан тыс елдер 23.9 49.4 56.8 79.9 50.8
8.Тері шикізаты 4.2 5.8 2.7 2.7 2.8
ТМД елдері 1.8 1.7 1.5 0.6 0.8
ТМД-нан тыс елдер 2.4 4.1 1.2 2.1 2.0
9.Ағаш, ағаш бұйымдары 61.1 56.8 54.4 54.5 25.8
ТМД елдері 55.9 50.3 43.6 35.8 16.4
ТМД-нан тыс елдер 5.2 6.5 10.8 18.7 9.4
10.ªағаз массасы 90.5 108.9 117.5 103.4 83.0
ТМД елдері 42.2 55.7 50.7 34.3 26.4
ТМД-нан тыс елдер 48.3 53.2 66.8 69.1 56.6
11.Текстиль, бұйымдар 96.4 83.4 68.1 66.9 57.8
ТМД елдері 54.3 46.6 33.1 21.8 14.2
ТМД-нан тыс елдер 42.1 36.8 35.0 45.1 43.6
12.Аяқ киім, бас киім 32.3 18.1 10.0 12.2 27.2
ТМД елдері 10.9 9.7 5.1 3.3 1.6
ТМД-нан тыс елдер 21.4 8.4 4.9 8.9 25.6
13. Бағалы емес металдар 312.3 460.9 442.0 503.3 311.0
ТМД елдері 281.5 401.1 343.1 308.0 150.4
ТМД-нан тыс елдер 30.8 59.8 98.9 195.3 160.6
14. Машиналар мен құрал жабдықтар 754.2 813.9 1003.3 1020.1
ТМД елдері 370.1 438.1 337.9 231.1 169.2
ТМД-нан тыс елдер 384.1 375.8 665.4 789.0 611.4
15. Жер, қуе және су транспорты 265.0 360.0 367.7
ТМД елдері 195.2 245.6 207.2 257.7 368.4
ТМД-нан тыс елдер 69.8 114.4 160.5 127.3 103.6
16. Басқа қызметтер 194.9 227.6 306.6 364.2 260.0
ТМД елдері 87.4 122.0 100.7 58.6 57.4
ТМД-нан тыс елдер 107.1 105.6 205.9 305.6 202.6
1-диаграмма
2-диаграмма
3-диаграмма
4-диаграмма
ҚР сыртқы саудасының негізгі көрсеткіштерінің динамикасы
1995 1996
Жылдар
Ìèíåðàëäû ¼íiìäåð
Áà¹àëû åìåñ ìåòàëäàð
Õèìèÿ æ¸íå îíûìåí áàéëàíûñºàí ñàëà
¼íiìäåði
´ñiìäiêòåí æàñàë¹àí
¼íiìäåð
Áà¹àëû ìåòàëäàð
Áàñºà
1999 æûë¹û íåãiçãi òàóàð òîïòàðû áîéûíøà ²Ð ýêñïîðòû
1999 æûë¹û ²Ð èìïîðòûíû» òàóàðëûº º½ðûëûìû
Ìèíåðàëäû ¼íiìäåð
Áà¹àëû åìåñ ìåòàëäàð
Õèìèÿ æ¸íå îíûìåí áàéëàíûñºàí ñàëà ¼íiìäåði
Ìàøèíàëàð ìåí º½ðàë-æàáäûºòàð
Õàëûº ò½òûíó òàóàðëàðû
Æåð, ºóº æºíå ñó òðàíñïîðòû
Áàñºà ºûçìåòòåð
ТМД елдері
Еуропа
Азия
Америка
Африка
Автралия и Океания
ТМД елдері
Еуропа
Азия
Америка
Африка
Автралия и Океания
1999 æûë¹û åëäåð òîáû øå»áåðiíäåãi ²Ð-íû» èìïîðòû
Åëäåð òîáû øå»áåðiíäåãi ²Ð-íû» 1996 æûë¹û òàóàð àéíàëûìû
ТМД елдері
ТМД емес елдер
Åëäåð òîáû øå»áåðiíäåãi ²Ð-íû» 1999 æûë¹û òàóàð àéíàëûìû
ТМД елдері
ТМД емес елдері
²Ð ñûðòºû ñàóäàñûíû» íåãiçãi ê¼ðñåòêiøòåðiíi» äèíàìèêàñû
1995 1996
Жылдар
1999 æûë¹û íåãiçãi òàóàð òîïòàðû áîéûíøà ²Ð ýêñïîðòû
Ìèíåðàëäû ¼íiìäåð
Áà¹àëû åìåñ ìåòàëäàð
Õèìèÿ æ¸íå îíûìåí áàéëàíûñºàí ñàëà
¼íiìäåði
´ñiìäiêòåí æàñàë¹àí
¼íiìäåð
Áà¹àëû ìåòàëäàð
Áàñºà
1999 æûë¹û ²Ð èìïîðòûíû» òàóàðëûº º½ðûëûìû
Ìèíåðàëäû ¼íiìäåð
Áà¹àëû åìåñ ìåòàëäàð
Õèìèÿ æ¸íå îíûìåí áàéëàíûñºàí ñàëà ¼íiìäåði
Ìàøèíàëàð ìåí º½ðàë-æàáäûºòàð
Õàëûº ò½òûíó òàóàðëàðû
Æåð, ºóº æºíå ñó òðàíñïîðòû
Áàñºà ºûçìåòòåð
1999 æûë¹û åëäåð òîáû øå»áåðiíäåãi ²Ð-íû» ýêñïîðòû
ТМД елдері
Еуропа
Азия
Америка
Африка
Автралия и Океания
1999 æûë¹û åëäåð òîáû øå»áåðiíäåãi ²Ð-íû» èìïîðòû
ТМД елдері
Еуропа
Азия
Америка
Африка
Автралия и Океания
Åëäåð òîáû øå»áåðiíäåãi ²Ð-íû» 1996 æûë¹û òàóàð àéíàëûìû
ТМД елдері
ТМД емес елдер
ТМД елдері
ТМД емес елдері
Åëäåð òîáû øå»áåðiíäåãi ²Ð-íû» 1999 æûë¹û òàóàð àéíàëûìû