М А З М Ұ Н Ы
Кіріспе ........................................................................................................ 4
Бөлім 1. Ақша құралдарының экономикалық мазмұны және
Ақша құралдарының экономикалық мазмұны.................................7
Тәжірибешілер мен ғалымдардың еңбектеріндегі ақша құралдары есебінің жетілдіру
1.3. Ақша құралдары есебінің маңызы мен міндеттері...........................14
Бөлім 2. «Қазпошта» АҚ ұйымдастырушылық –экономикалық сипаттамасы..........................................................................................................18
2.1. «Қазпошта» АҚ экономикалық-шаруашылық сипаттамасы.. .......18
2.2. «Қазпошта» АҚ есеп және қаржылық жұмыстарының ұйымдастырылуы................................................................................................24
Бөлім 3. «Қазпошта» АҚ ақша құралдарының есебі.......................................30
3.1. Кассадағы ақша құралдарының есебі.............................................. 30
3.2. Ақша құралдары есебін компьютерлендіру....................................39
Қорытынды мен ұсыныстар.............................................................................. 51
Қолданылған әдебиеттер тізімі .........................................................................54
Қосымшалар........................................................................................................ 56
Кіріспе
Кәсіпорынның қалыпты жұмыс істеуі үшін, бухгалтерлік есеп арқылы
Бухгалтерлік есептің дұрыс жүргізілуі мүліктің бар болуы мен
Нарықтық экономика – экономикалық ортаның үнемі өзгеріп отыруымен
Халықаралық Қаржылық Есеп Стандартына (ХҚЕС) көшудің маңыздылығы, есепті
Уақыт талабына сай бүкіл дүние жүзінде ХҚЕС тілінде
Сондықтанда тиімді бағамен қарыздық немесе акционерлік капитал тартуға
Қазақстандық мекемелердің ХҚЕС көшуі бизнеспен жұмыстың сапасын арттырады.
Ең алдымен қаржыгерлер мен бухгалтерлердің менталитетін қайта құруға
ХҚЕС әділ бағасы және бухгалтердің кәсіби талқылауы мен
Есеп жүргізу жүйесінде, ақша қаражатының есебін жүргізу ерекше
Ақша қаражаты мен операциялар тұрақты атқарылып тұрады, олар
Курстық жұмысының мақсаты – қазіргі кездегі ақша қаражатының
тәжірибиешілер мен ғалымдар атап көрсеткендей ақша қаражатының экономикалық
«Қазпошта» АҚ қаржылық-экономикалық сипаттамасы беріліп, ондағы есеп жүргізуді
ақша қаражатының есебін жүргізуді ұйымдастырудың жайы және оны
ақша қаражатына аудиторлық тексеруді жүргізудің әдістері ашылды.
ақша қаражаты туралы ақпараттық есеп беру және есеп
Курстық жұмысының теориялық және әдістемелік негізі болып
Бөлім 1. Ақша қаражаттарының экономикалық мазмұны және тәжірибиешілер
Ақша қаражаттарының экономикалық мазмұны
Кез-келген кәсіпорынға өндірістік қызметін жүзеге асыруы үшін қажетті
Ақша - тауардың ерекше қасиеті, оның кез-келген басқа
Ақшаның әрбір қызметі ақшаның тауар тауар айырбастау процесінен
Ақша құн өлшемі ретінде. Құнның өлшем қызметі тауар
Ақша айналыс құралы. Бұл қызметінде тауарларды өткізудегі делдал
Тауарлар бір қолдан екінші қолға ауыса отыра, өзінің
тауар мен ақшаның қарама-қарсы қозғалысы;
оны идеалды ақшалар емес, нақты ақшалар орындайды;
ааақшаның бұл қызметінде тауарларды айырбастау өте тез орындалатын
Ақша айналыс құралы қызметін атқаратын болғандықтан, айналыс қажеттілігі
Ақша төлем құралы. Тауар айналысы ақша қозғалысымен байланысты.
Егер тауар мен ақшаның қарама-қарсы қозғалысы болмаса, яғни
Ақшалар төлем құралы ретінде тек қана тауар айналысына
- тауарларды және қызметтерді төлеуге байланысты міндеттемелер;
- еңбек ақы төлеуге байланысты міндеттемелер;
- мемлекетке қатысты қаржылық міндеттемелер;
- банктік қарыз мемлекеттік және тұтыну несие бойынша
- сақтандыру міндеттемелері;
- әкімшілік-сот міндеттемелері;
Ақша төлем құралы ретінде айналыс құралынан өзара айырмашылықтары
Төлем құралы қызметін толық бағалы емес нақты ақшалар,
Ақшаның төлем құралы қызметі, оның құн өлшемі және
Ақша қор жинау құралы ретінде орындайтын артық ақша
Осының арқасында шаруашылықтардың, жеке тұлғалардың уақытша артық аұшасы,
Ақша қаражаты дегеніміз – шаруашылық жүргізуші субьектінің кассасы
Сүйтіп ақша қаражаты адамдар арсындағы экономикалық қатынастарды көрсете
Дүние жүзінде тарихи қалыптасып, заңдармен бекітілген ақша айналымының
Ақша жүйесінің құрамдас бөлігін мыналар құрайды:
Көрсетілген қызмет пен тауардың бағасын білдіретін ұлттық ақша
Ақшаның эмиссия жүйесі, немесе заңмен бекітілген ақшаның шығарылуы
Әртүрлі деңгейде заңды төлем қаблеті бар тиындар, қағаз
Ақша айналымы мәселелерін ретттеп (жүргізіп) отыратын мемлекеттік органдар.
Ақша айналымы жүйесінің екі түрін бөліп қарауға болады:
1. Темір ақшалардың айналым жүйесі, бұл жағдайда толық
2. Несиелер мен қағаз ақшалардың айналым жүйесі алтынға
Мемлекет пен жекеменшік және жеке тұлғалардың иелігіндегі тауар
Ақша көлемінің құрамы негізгі бөліктерге бөлінеді, оған шаруашылыққа
Сүйтіп ақша қаражаты дегеніміз – субьектілердің айналым қаражатының
1.2. Тәжірибешілер мен ғалымдардың еңбектеріндегі ақша қаражаттары есебінің
Ғылыми коммунизмнің негізін қалаушылар К.Маркс пен Ф.Энгельс өздерінің
В.И.Ленин марксизмді шығармашылықпен дамыта отырып, тауар-ақша қатынасын капитализмнен
Жаңа экономикалық саясатты жасақтай отырып, В.И.Ленин тауар ақша
Коммунизм құрылысында тауар-ақша қатынасы социализм кезеңіне сай жаңа
Ақша қаражатының есебін жүргізу, ақша құндылығының есеп жүргізу
Бухгалтерлік есеп көптеген жылдар бойы басқа ғылымдар сияқты
Экономика ғылымының кандидаты А.Сейдахметовтың пікірінше валюталық операцияларға есеп
Қаз АМУ бухгалтерлік есеп және аудит кафедрасының «Қазақстанның
Бизнес жүйелері бойынша сараптамашы Кинхузова К.К. пікірінше: «Бухгалтерлік
И.А.Белобежейский ақша қаражаты есебін жетілдіру үшін, кәсіпорындағы кассалық
Экономика ғылымдарының кандидаты Г.С.Синдрикованың пікірінше: «Ақша қаражатының есебін
Бөлім 2. БҚОФ «Қазпошта» АҚ ұйымдастырушылық –экономикалық сипаттамасы
Кәсіпорынның экономикалық-шаруашылық сипаттамасы
БҚОФ «Қазпошта» АҚ Қазақстан Республикасы, Батыс Қазақстан облысы,
- Баспа, кітап т.б. өнімдерін тарату;
- Банктік қызмет көрсету;
- Редакциялық-баспа іс-әрекеті;
- Тұрғындарға газет-журнал, хат, посылка, бандерол тарату;
- Қазақстан Республикасы нарығын, қызметтермен қамтамасыз етіп, пайда
- Тұрғындарға байланыс қызметін көрсету;
-Жеке және заңды тұлғаларға есептік кассалық қызметтер көрсету;
- Зейнетақы, жәрдемақы, және басқада әлеуметтік төлемдерді төлеу;
-Күнделікті қажетті тауарларды сату мен лотореялық билеттерді
-Зейнетақы қорлары, сақтандыру ұйымдарының клиенттерімен шарттар жасау;
-Бюджеттегі мекемелердің қызметкерлеріне жалақы, степендия төлеу;
Өз мақсаттарына жету үшін қоғам өзінің атынан келісім
Кәсіпорын көлемі және оны ұйымдастыру құрылымы жаңа техниканы
Кесте 1.
БҚОФ «Қазпошта» АҚ өндіріс көлемі 2004-2006 ж.
№
Көрсеткіштер Жылдар Өсу қарқыны, пайыз
2004
2005
2006
1
Тауарлы өнім құны (мың тг.)
1728810,0
1815015,0
1769985,0
102,3
2 Негізгі өндіріс қорларының құны (мың тг.)
279765,0
354495,0
683715,0
244
3
Жұмысшылар саны
400
480
560
140
4 Таза табыс (мың тенге ) 60837,0 58496,0
Бұл кестені талдай отырып, біз өндіріс көлемінің ұлғайғандығын
Шаруашылық әрекеті үшін негізгі құралдардың құрамы мен құрылымын
Кесте 2.
БҚОФ «Қазпошта» АҚ негізгі құралдарының құрамы
мен құрылымы 2004-2006 ж.
№
Көрсеткіштер
2004 жыл
2005 жыл
2006 жыл
мың тг. % мың тг. % мың
1
Жер
10650,0
4
10650,0
3
10650,0
2
2 Ғимараттар мен құрылыс жайлар
140145,0
50
176625,0
50
161190,
24
3 Машиналар мен құралдар
58950,0
21
81210,0
23
443640,0
65
4 Басқалай негізгі құралдар
70020,0
25
86010,0
24
68235,0
9
Барлығы
279765,0
100
354495,0
100
683715,0
100
2 - кесте мәліметтері бойынша талдау жасалып
Мамандандырылуын сипаттайтын негізгі көрсеткіш болып тауарлы өнім құрылымы
3. кесте
БҚОФ «Қазпошта» АҚ тауарлы өнім құрамы және
№ Көрсеткіштер
2004
2005
2006 Ауытқу-лар
(+;-)
мың тг. % мың тг. % мың тг.
1 Баспа, кітап т.б. өнімдерін тарату
950850,0
55
1270515,0
70
1150485,0
65
+199635,0
2 Банктік қызмет көрсету
345765,0
20
272250,0
15
180000,0
10
-165765,0
3 Редакциялық-баспа іс-әрекеті
259320,0
15
181500,0
10
265500,0
15
+6180,0
4 Басқа да қызмет түрлері
172875,0
10
90750,0
5
174000,0
10
+1125,0
Барлығы 1728810,0 100 1815015,0 100 1769985,0 100
Талдау кезеңіндегі тауарлы өнім құрамы мен құрылымында қатты
Алдыңғы қарастырылған көрсеткіштердің барлығы БҚОФ «Қазпошта» АҚ
Төменде көрсетілген 4- кесте көрсеткіштері БҚОФ «Қазпошта»
Нарықтық экономика жағдайында шаруашылық субьектілерінің қаржылық жағдайын талдау
4. кесте
БҚОФ «Қазпошта» АҚ 2004-2006 жылғы қаржылық-шаруашылық
іс-әрекет нәтижесі, мың тенге
№
Көрсеткіштер Жылдар Ауытқуы,
%
2004
2005
2006
1 Өнімді (қызмет, жұмыс) сатудан табыс
1728810,0
1815015,0
1769985,0
102,3
2 Сатылған өнімнің
өзіндік құны
965280,0
999660,0
1341390,0
138,9
3 Жалпы табыс 763530,0 815355,0 428595,0 56,1
4 Кезең шығындары, соның ішінде жалпы және әкімшілік
676845,0
732195,0
353310,0
52,1
5 Негізгі қызметтен табыс 86685,0 83160,0 75285,0
6 Негізгі емес қызметтен табыс 225,0 405,0 1995,0
7 Салық салуға дейінгі қарапайым қызметтен табыс
86910,0
83565,0
77580,0
88,9
8 Корпоративті табыс салығы бойынша шығындар
26073,0
25069,0
23274,0
89,2
9 Салық салудан кейінгі табыс 60837,0 58496,0
10 Таза табыс 60837,0 58496,0 54306,0 89,2
Қаржылық есеп мәліметтері бойынша қаржылық талдаудың басты мақсаты
Кәсіпорынның қаржы тұрақтылығын жоғарлату мақсатында дебиторлық және кредиторлық
2.2. «Қазпошта» АҚ есеп және қаржылық жұмыстарының ұйымдастырылуы
Қаржылық жұмысты ұйымдастыру үшін шаруашылық субьектісі өзінің арнайы
Қаржылық жұмыстың негігі мазмұны мыналардан тұрады:
қызметті қаржылық ресурстармен қамтамасыз ету;
қаржылық несие жүйесімен және басқа да шаруашылық субьектілермен
негізгі және айналым капиталын сақтап қалу және пайдалану
кәсәпорынның бюджет, банктер және сатып алушылар алдындағы міндеттемелері
Басқаша айтсақ қаржылық жұмыстың мәні коммерциялық әс-әрекеттің жүзеге
«Қазпошта» АҚ қаржылық жұмыстың маңызды бағыттары болып мыналар
- қаржылық жоспарлау;
- оперативті жұмыс;
- бақылау-аналитикалық жұмыс.
Қаржылық жоспарлау шаруашылық субьектісінің қаржылық іс-әрекетін ұйымдастыруда маңызды
Қаржылық жоспарлау бухгалтерлік есеп және басқару есептерінен алынатын
Жоспарлау саласында қаржылық қызмет келесідей міндеттерді орындайды:
барлық керекті есептеулері бар қаржылық және несие жоспарының
өзіндік айналым капиталына деген қажеттілікті анықтау;
шаруашылық іс-әрекеттерді қаржыландыру көздерін айқындау;
керекті есептеулері бар капитал салмдарының жоспарларын жасап шығару;
бизнес жоспарды дайындауға қатысу;
кассалық жоспарды құрастыру;
жоспарды құрастыруға, ақшалай көріністегі қызмет көрсетулерге қатысу, қорытынды
Оперативті жұмыс саласында қаржылық қызмет көптеген міндеттерді орындайды.
■ бекітілген уақытта бюджетке төлемдердің жасалуын қысқа мерзімді
■ жоспар шығындарын қаржыландыруды қамтамасыз ету,
■ несиелерді келісімдерге сәйкесті түрде рәсімдеу;
■ түскен табысты және қаржылық жоспардың басқа да
Кәсіпорында бақылау-аналитикалық жұмысына үлкен көңіл бөлінеді, себебі оның
Қаржылық қызмет шаруашылық іс-әрекетті басқарудың бірегей механизмінің бірі
Бухгалтерия бөлімінің іс-әрекеті бухгалтерлік есеп әдістемесі департаментінің және
Бухгалтерлік есепті жүргізу барысында әр жұмысшы өз міндеттерін
Бас бухгалтердің міндеттері мен құқықтары. Бухгалтерия бөлімін бас
Бас бухгалтер орынбасарының міндеттері. Ол касса, негізгі құралдарды,
Материалдық столдың бухгалтерлік есеп жүргізушінің құқықтары мен міндеттері.
Есептеу столының жүргізуші бухгалтерінің міндеттері. Еңбек келісім шартын,
Салық есебін жүргізуші бухгалтер мынадай міндеттерді атқарады: бюджетпен
Бухгалтер-кассирдің міндеттері. Құрылған құжаттар бойынша бойынша ақша қаражаттарын
Қаржылық жұмыстың негізгі міндеттері болып келесілер табылады: табысты
«Қазпошта» АҚ жұмысының қорытындылары бойынша баланстық комиссия шақырылады.
Бөлім 3. «Қазпошта» АҚ ақша құралдарының есебі
3.1. Кассадағы ақша құралдарының есебі
Жалпы ақша ұаражаттары банкте есеп айырысу шотында сақталады.
Кәсіпорындардағы кассалық операцияларды жүргізу ережесі арнайы кассалық операцияларды
Кассадан ақшаны беру және қабылдау жұмыстарын ережеге сәйкес
Шаруашылықта кассирдің қолапайсыздығынан, жауапсыздығынан және т.б. жағдайлардан зияны
Кассирға өз жұмысын басқа қызметкерлерге орындауға сеніп тапсыруға
Кассалық құжаттарға қол қоятын бухгалтерия жұмысшыларына кассирдің қызметін
Шкафтарда кәсіпорындарға тиесілі емес құндылықтарды сақтауға тиым салынады.
Құндылықтардың түгелдігін қамтамасыз етуде мерзімді ревизиялық тексерулер де
Ақшалай қаражаттың лимиттен асуы тек еңбек ақы берілген
Банк «хабараламаны» қабылдған кезде сол сомға түбітек береді,
Кәсіпорындарға есеп айырысу шотына ақша қаражаттарын алу үшін
Егер ақша қаражаты сенім хат арқылы берілген жағдайда
Барлық шығыс және кіріс касса ордерлері бухгалтерияда арнайы
Кәсіпорынның барлық шығыстары мен кірістерінің есебі «касса кітабында»
«Касса кітабында» жаңа жазулар әрбір ордер қабылданған соң
Касса кітабын дұрыс жазылуын бағалау және қадалау кәсіпорының
Кассалық тәртіптің сақталуы жауапкершілігі кәсіпорын басшысымен бас бухгалтеріне
451-кассадағы ұлтық валютадағы қолма қол ақшалар.
452- кассада шетел валютасындағы қолма-қол ақшалар.
Субъектілерге ақша қаражаттары түскен кезде 451 «Кассадағы ұлттық
451 шоттағы операциялар «№1 журнал ордердің» «№1 ведомостілерде
452 шот бойынша операциялар «1/1 журнал ордер», «1/1
Ай соңында журнал ордер және ведомості бойынша соңғы
Ведомостіде бастапқы және соңғы қалдық көрінеді.Журнал ордер және
Мысал: ретінде №1 журнал ордерінің, №1 ведомосының дата
Дт 451
Дт 451
Дт 451
Дт 451
451 шотта дебет бойынша жалпы
Дт 333
Дт 333
Кредит бойынша 4381963 тенге.
3.2. Ақша құралдарының есебін компьютерлендіру
Кез келген кәсіпорын билік және меншік түріне қарамастан
Алғашқы құжаттардың үлкен ағымы, арифметикалық операциялар, есептеулерді тексеру,
Компютерде жұмыс жасайтын программаларды үш категорияға бөлуге болады:
күнделікті жұмыс барысында жиі қолданылатын программалар: текстіні редакциялау,
түрлі көмекші функцияларды атқаратын жүйелік программалар, мысалы қолданатын
Аспаптық жүйе – бұған кіретіндер:
- программа тілінде программаны қайта құру жұмыстарын іске
- программалар жиынтығы;
- басқалай көмекші программалар.
Қазіргі уақытта компьютерлер әлемінде Windows технологиясы бухгалтерлік есепті
Ақша қаражаттарының есебін жүргізуде максимальды пайдаланылатын Windows жүйесінің
Бұл программалық өнім бірнеше нұсқада таратылады:
Базалық мәлімет.
Профессионалдық мәлімет.
Профессионалдық мәліметтің жүйелік нұсқасы.
Қаржылық-шаруашылық жұмыстары жөніндегі ақпаратты стандарттық есеп беруді пайдалана
Бухгалтерлік есеп бұл программада есептің орталығымен жүргізіледі, онда
Осындай мүмкіндіктермен ақша қаражаттарының есебін компьютерлендіру программалары сапасы
Қазақстан Республикасының «Бюджетке төленетін салық және басқалай төлемдер»
Оның көмегімен хаттаманы кепілді жеткізу жүйесінен салықтық
Хаттаманы кепілді жеткізу жүйесінің бірнеше артықшылықтары бар, солардың
Жоғарыда аталған программаны пайдалану үшін «Салықтық кодекске жол
Компьютерлік программалар осындай үмкіндіктерімен ақша қаражаттарының есебін жүргізуді
Қорытынды мен ұсыныстар
Осы жұмыс барысында жүргізілген зерттеулермен төмендегідей қорытынды
Тұтас шаруашылық механизмі құрамында ақша қаражаттары негізгі қаржылық
«Қазпошта» АҚ есеп жүргізу тәртібі бухгалтерлік есеп стандарттары
«Қазпошта» АҚ жүргізілетін операциялардың көпшілігі түрлі айрықшалар бойынша
«Қазпошта» АҚ кассадағы ақша қаражаттрының есебі активтік шоттарда
Жиынтық құжаттар мен есеп регистрларын, алғашқы құжаттарды талдау
«Қазпошта» АҚ аудан бойынша ауылдық елді мекендерде 11
«Қазпошта» АҚ кассалық операциялардың жүргізілуімен қатар барлық қажетті
Осыдан соң «Қазпошта» АҚ ақша қаражаттарының опрациялары қойылған
«Қазпошта» АҚ-на зерттеу жүргізу сізге өз пікіріңізді ұсынуға
Ақша қаражаттары есебін жетілдіру мақсатында ұсынамын:
■ шетел валюталарының айырма бағаларының ауытқуын ескере
■ бантік және кассалық операцияларға жиі түгелдеу
■ жеке және заңды тұлғалармен түрлі банктер
■ «Қазпошта» АҚ қызметтері мен жұмыстары сапасын
- тұтынушы талаптарын максимальды қанағаттандыру мен шаруашылықтағы бәсекелестікті
- тұтынушылардың үздіксіз қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін қызметтерді жетілдіру;
- процесстік құрылымға көшіп, оны әрдайым жетілдіруді ұйымдастыру;
- қызметкерлердің кәсіптік біліктілігін жоғарлату, жұмысшыларды оқыту;
- «Қазпошта» АҚ жұмыстары барысында қауіпсіздікті қамтамасыз ету;
- өнімдерді (қызметтерді) жеткізу уақыттарын оптимизациялау.
Қолданылған әдебиеттер тізімі
№ 2732, 26 желтоқсан 1995 жылғы Қазақстан
Әбдіманапов Ә.З. “Бухгалтерлік есеп теориясы және принциптері” Алматы-2001
Бухгалтерлік есеп стандарты. Алматы - 1996 ж.
Би Вандер Вил «Управленческий учет» Москва, Аудит 1997
Девид Мидитон «Бухгалтерский учет и принятие финансовых решений»
Друри К. «Введение в управленческий и пройзводственный учет»
Дюсенбаев К.Ш. “Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау”
Ефимова О.В. “Как анализировать финансовое положение предприятия” Москва
Карпова Т.П. «Управленческий учет» Москва, Аудит 1994 г.
Кеулімжаев Қ.И. “Бухгалтерлік есеп принциптері” Алматы - 2003ж.
Керьянова З.В. “Теория бухгалтерского учета ” Москва 1999
Ковалев.В.В. “Финансовый анализ” Москва-1996
Кондраков И.П. “Бухгалтерский учет, анализ хозяйственной деятельности и
КлейнерГ.Б. “Оценка финансового состояния предприятия” Москва 1995г.
Любушин С. “Анализ хозяйственной деятельности предприятия” Москва 2000
Нидлз Б. “Принципы бухгалтерского учета” Москва 2000 г.
Радостовец В.К. “Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп” Алматы 2003 ж.
Сейдахметов А. “Современный бухгалтерский учет” Алматы 2000 г.
Соколов П.В. «Основы теорий бухгалтерского учета» Москва 2000
Абишева Ж.А. Отчет о движений денежных средств –
Кинхузова К.К. Отчет о движений денежных средств исползуем.
Бухгалтер бюллетені №7, 2000 жыл. 14-17 бет.
Бухгалтерлік есеп және аудит, №3, 2003 жыл. 3-11
Заочная школа бухгалтера. №6, 2004 г.
Бухгалтер. №2, 2000 г.
Весник предпринимателя. №8, 2002 г. ст. 5-9. Синдрикова
Учет расходов и доходов. // заочная школа бухгалтера:
№4. ст. 2-30.
31