МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 1
1 ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ҚЫЛМЫСТЫҚ ЖАЛҒАНДЫҚ ЖАСАУ ҚЫЛМЫСЫ
1.1. Қазақ халқының әдет-ғұрпының сипаттамасы және мемлекеттік қызметшілердің
1.2.Қазақстанның қылмыстық заңнамасындағы қызметтік жалғандық жасау үшін қылмыстық
2 ТАРАУ. ҚЫЗМЕТТІК ЖАЛҒАНДЫҚ ЖАСАУДЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ. 12
2.1. Қызметтік жалғандық жасау қылмысының объект және объективтік
2.2. Қызметтік жалғандық жасау қылмысының субъектісі
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. «Тәуелсіздік алған алғашқы күннен
«Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік
Егеменді еліміздің өркендеп-гүлденуіне және жоғары дамыған мемлекеттер қатарына
Қызметтік жалғандық жасау - мемлекеттік қызмет пен мемлекеттік
1 ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ҚЫЛМЫСТЫҚ ЖАЛҒАНДЫҚ ЖАСАУ ҚЫЛМЫСЫ
1.1. Қазақ халқының әдет-ғұрпының сипаттамасы және мемлекеттік қызметшілердің
Қазақтың әдет-ғұрып құқығын оқып-үйренуде Қазақстан Республикасының бірқатар құқық
Қазақтың әдет-ғұрып құқығын зерттеуге байланысты бірқатар еңбектер жарық
«Тарихтан өткенді еске алу үшін ғана емес, сонымен
Бірақ «лауазымды қылмыстар ұғымында жүз жыл ішінде болған
«Лауазымды қылмыстардың табиғаты ұғымында болған өзгерістерді түсінуге, осы
Революцияға дейінгі Қазақстанда құқықтық нормалардың үш түрлі жүйесі
Қазақ хандығының заңдары «Жарғы» деп аталды. «Қазақша жарғы
Қазақ хандығының іргетасын қалаушы хандардың бірі Қасым хан
Ел аңыздарында сақталған деректерге қарағанда, Есім ханның тұсында
Тәуке хан билік жүргізген 17 ғ. соңы мен
Сібір қазақтары туралы Жарғының 220 параграфында «Егер билердің
19 ғасырдың бірінші жартысында патшалық үкімет 1822 ж.
Г.Загряжскийдің «Сборник казахского адата» деп аталатын оқулығында кінәләлердің
Билер соты жалған құжаттармен байланысты істерді тек лауазымды
1845 жылы 15 тамызда «Өкімет етуші сенатқа»
Қызметтік жалғандық жасау қылмысына байланысты жоғарыда аталған заңдар
Жоғарыда келтірілгендер бойынша мынадай қорытынды жасауға болады: Қазақстан
1893 жылғы билер съезінің Тоқмақ ережесінде «Қырғыз құжаттарына
1. «Мал, ақша және басқа да мүлікке қол
2.Ауыл старшындары, болыстық басқармалардың бұйрықтары және билердің шешімдері.
3.Ақ қағаздарға лауазымдық мөрлер қою /12/.
Құжаттар жалғандығы ұшін бұндай жауаптылықтың көзделуі, билік басындағы
Құжаттар жалғандылығы және оларды пайдалынғаны үшін қазақтың әдет-ғұрып
1)әртүрлі мөлшердегі айып;
2)бір айдан бір жыл алты айға түрмеге қамау;
3)бір айға дейін қамау.
Міне, қазақтың қылмыстық әдет-ғұрпындағы құжаттар жалғандығының орын алуы,
1.2.Қазақстанның қылмыстық заңнамасындағы қызметтік жалғандық жасау үшін қылмыстық
Қазақ КСР-інің Қылмыстық кодексі өзінің қалыптасуына қарай едәуір
Лауазымдық қылмыстар туралы алғаш рет Халық Комиссарлар Комитетінің
Совет өкіметінің орнаған кезеңдегі қылмыстық құқық бойынша лауазымдық
1922 жылы РКФСР-дің ҚК 105 бабының ескертуінде «Лауазымды
1924 жылдың қорытындысы бойынша қызмет бабындағы қозғалған ісьің
1927 жылдың 1-қаңтарынан бастап күшіне енген РКФСР ҚК
1997 жылдың 16 шілдесінде қабылданған ҚР ҚК-інде
2 ТАРАУ. ҚЫЗМЕТТІК ЖАЛҒАНДЫҚ ЖАСАУДЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ.
2.1. Қызметтік жалғандық жасау қылмысының объект және объективтік
Қызметтік жалғандық жасау қылмысының объектісі, осы қылмыс үшін
Қылмыстық құқық бойынша барлық қылмыстар үшін жалпы объекті
«Қылмыстың объектісі қылмыс құрамының міндетті элементтерінің бірі болып
Қаралып отырған қылмыс, мемлекеттiк қызмет пен мемлекеттiк басқару
мүдделерiне қарсы сыбайлас жемқорлық және өзге де қылмыстар
мүдделерiн» қылмыстық заң қорғауына алып отыр.
Сондықтан, мемлекеттiк қызмет пен мемлекеттiк басқару
мүдделерiне қарсы сыбайлас жемқорлық және өзге де топтық
Қызметтік жалғандық жасау қылмысы да белгілі бір объектіге
А. А. Пионтковскийдің пікірі бойынша «лауазымды адам жасаған
Ал, А. Н. Трайнин “құжаттар жалғандығының объектісі болып,
Т. Л. Сергеевтің кеңестік Қылмыстық кодексі бойынша құжаттар
В. Ф. Кириченконың пікірі бойынша «Лауазымдық жалғандығының нақты
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі түсіндірмесінің авторлары, қызметтік жалғандықтың
Біздің ойымызша, аталған пікірлердегі кемшілік, топтық объектіге кіретін
Біздің ойымызша, қызметтік жалғандық жасау қылмысын жасаушы субъектілер
біріншіден, көрінеу жалған мәліметтер енгізілген ресми құжаттар және
екіншіден, қаралып отырған қылмыс арқылы қиянат жасаушы, ең
үшіншіден, көрінеу жалған мәліметтер енгізілген ресми құжаттар және
төртіншіден, ресми құжаттар мен құжаттардың заңды айналымына қол
бесіншіден, көрінеу жалған мәліметтер енгізілген ресми құжаттарға және
Сонымен, қызметтік жалғандық жасау қылмысының бірнеше қоғамдық қатынастар
Қылмыстық құқық теориясында қалыптасқан тікелей объектінің негізгі, қосымша
Қызметтік жалғандық жасау қылмысының қоғамдық қауіптілігін бағалау, дұрыс
Сонымен, қызметтік жалғандық жасау қылмысын саралауда оның қиянат
Өйткені қарастырылып отырған қылмыстың заты туралы мәселенің теориялық
Сонымен, қоғамға қауіпті әрекеттің затын анықтау, біріншіден, нақты
Сонымен бірге қылмыстың затының орны мен мағынасы туралы,
«Өмірдің барлық салаларында құжаттарға маңызды рөл бөлінген. Олар
Кейбір ғалымдар қылмыстық қол сұғудың нәрсесі болып заттар,
Осы аталған пікірлерді қолдай келе және ҚР ҚК
Мемлекетте қоғамдық қатынастарды реттеудің бірден бір құралы ретінде
Кеңес дәуірінің криминалистері «ресми құжат» терминін кең мағынада
Ал, Қазақстан Республикасының ҚК 314-бабына түсіндірмесінде «Қылмыс заты
«Ресми құжаттар деп мемлекеттік өкімет органдары берген және
«Ресми құжат қатарына мекеме, ұйым, кәсіпорындардан шығатын және
1)оларға тиісті реквизиттерге (жалпы қабылданған немесе нормативтік құқықтық
2)олар өкілеттігі бар адамдармен толтырылуы тиіс.
Құжат дегеніміз — заңдылық маңызы бар және сондай
Бірқатар заңдарда «құжаттың және «ресми құжаттың анықтамасының ұғымдары
Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінің 329-бабының
Сонымен бірге ҚР ӘҚБК 596-бабының 2-тармағында «… іс
Сонымен бірге Қазақстан Республикасының «Авторлық құқық және сабақтас
Келтірілген нормативтік құқықтық актілерге байланысты «құжаттың және «ресми
Сондықтан, қызметтік жалғандық жасау қылмысының заты ретінде мемлекеттік
Жоғарыда аталған заңдардағы “құжат” және “ресми құжаттың осы
Сонымен, қылмыстық заңда «ресми құжат терминінің түсіндірмесі нормативті-құқықтық
Балқаш қаласының Гүлшат қонысындағы 127 орта мектебінің директоры,
Осы қылмыстық-құқықтық мәселені шешу мақсатында «ресми құжаттың
«Осы кодекстің баптарында ресми құжат деп заңшығарушы, атқарушы
Жоғарыда келтірілген қылмыстық-құқықтық мәселелерді ескере отырып, осы қызметтік
Тағы бір көтеретін мәселе, ол аса маңызды құжаттар
Сонымен бірге 314-баптың диспозициясында көрсетілген қылмыстың заты ретінде
Қызметтік жалғандық жасау қылмысының объективтік жағы. Әрбір қылмыстың
Сонымен бірге «қоғамға қауіпті іс-әрекет бұл адамның құқыққа
ҚР ҚК 314-бабына сәйкес қызметтік жалғандық жасау қылмысының
Ресми құжаттарға көрінеу жалған мәліметтерді енгізу. Бұл жағдайда
Ресми құжаттарға олардың шын мазмұнын бұрмалайтын түзетулер енгізу.
Не әдейі жалған құжаттар немесе қолдан жасалған құжаттарды
Бұл қылмыс тек қана белсенді әрекеттер арқылы жасалынады,
Егер, осы көрсетілген қызметтік жалғандық жасау әдістерін жіктеп,
Интеллектуалдық — ресми құжаттарға көрінеу жалған мәліметтерді енгізу.
Интеллектуалдық жалғандық жасау дегеніміз ол формальды жағынан дұрыс
Материалдық алдау дегеніміз құжаттың формальдық жағынан дұрыстығын бұза
ҚР ҚК 314- бабы бойынша жауаптылықты қарастыратын нормада,
314-баптың конструкциясында іс-әрекетпен келетін «адамның және азаматтардың немесе
Сонымен «адамның және азаматтардың немесе заңды тұлғалардың не
Қызметтік жалғандық жасау қылмысын алдын ала сөз байласып
Адамдар тобының алдын ала сөз байласып істеуі тәжірибеде
Интеллектаулдық және материалдық жалғандық жасаудың жігін ашудың тәжрибелік
Теория жүзінде интеллектуалдық және материалдық жалғандық жасаудың арасындағы
А. А. Жижиленко материалдық және интеллектуалдық алдау арасындағы
Т. Л. Сергеева «қандай түрге жататындығына қарамастан кез
Бұл жөнінде А. Н. Трайнин «материалдық жалғандық жасау
Профессор А. Н. Ағыбаев пайымдауы бойынша, «материалдық жалған
Сондықтан, қаралып отырған қылмыс құрамының объективтік жағының ара
Біздің ойымызша, интеллектаулдық және материалдық жалғандық жасау нысандарын
Өйткені, интеллектаулдық жалғандық жасау, материалдық жалғандық жасауға қарағанда
Ал, материалдық жалғандық жасауда, оның әдейі жалған (болған,
2.2. Қызметтік жалғандық жасау қылмысының субъектісі
Қызметтік жалғандық жасау қылмысының субъект және субъективтік
Мемлекетіміздің қоғамдық өмірінің барлық маңызды салаларындағы түбірлі қайта
Бұл лауазымдық қылмыстар туралы жалпы ілім аспектілерінің толық
Олардың қатарына мемлекеттік қызмет және мемлекеттік басқару мүдделеріне
Бұл қылмыс субъектілерінің жалпы белгілерін анықтау үшін, ең
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде жауаптылық белгіленген қылмыстардың субъектісін
Құқық ғылымының салаларында құқық бұзушылықтың субъектісі туралы мәселе
Айыпты, қоғамға қауіпті іс-әрекет немесе әрекетсіздік үшін кінәлі
Қылмыстық жауаптылық туындайтын жасқа жеткен, қылмыстық заңда қылмыс
Сондай-ақ, қылмыс жасаған адамдар шығу тегіне, әлеуметтік, лауазымдық
Қылмыстың жалпы субъектісі қазіргі қолданыстағы қылмыстық заң бойынша
Қылмыстың субъектісі кез келген жеке тұлға бола алмайды,
Қылмыстың субъектісі белгіленген жасқа толған жеке адам бола
Қылмыстың субъектісін сипаттайтын жоғарыда келтірген жалпы белгілерден басқа,
Арнайы субъект, яғни ҚК Ерекше бөлімінің баптарында көрсетілген
Сондықтан, қылмыстың арнайы субъектісі деп, ҚР ҚК 14-бабында
Бұл белгіге соншалық үлкен мағына беріледі, өйткені олардың
Сөйтіп, қызметтік жалғандық жасау қылмысының субъектісі болып қандайда
Аталған ерекшеліктердің жиынтығы мемлекеттік қызмет мүдделеріне қарсы жасалатын,
Егер осы белгілердің біреуі болмаған жағдайда «қызметтік жалғандық
«Қызметтік жалғандық жасау» қылмысын жасайтын кінәліні анықтау ерекшеліктеріне
ҚР ҚК 307-бабының ескертуіне сәйкес: Тұрақты, уақытша немесе
Демек, осы бапқа байланысты лауазымды адамдар қатарына мыналар
1) мемлекеттік органдарда өкіметтің өкілі қызметін жүзеге асырушы;
2) ұйымдық-өкімдік функцияларды орындаушы;
3) әкімшілік-шаруашылық қызметтерді орындаушы;
4) бұл функциялар лауазымды адамдармен орындалады, олардың қатарына:
Мемлекеттік органдарда (ҚР заңшығарушы, атқарушы және сот билігі
Жергілікті өзін-өзі басқару органдарында.
Қазақстан Республикасының Қарулы күштерінде, Қазақстан Республикасының басқа да
Заң шығарушы бұл ұғымға мемлекеттің функцияларын мемлекеттік мекеме,
Бұл жерде РФ ҚК 285-бабының ескертуінде келтірілген лауазымды
Сонымен, құқық қорғау органдарының лауазымды адамдары мемлекеттік қызмет
Сондықтан, бұл жерде, тергеу қызметкерлерінің өте төмен біліктілігімен
Лауазымды адам туралы мәселеге арналған арнайы әдебиеттерге талдау
Тәжірибеде мемлекеттік қызмет пен мемлекеттік басқару мүдделеріне қарсы
Өйткені, қылмыстық заңда көрсетілген қылмыс жасаушыны сипаттайтын белгілермен
Лауазымды адам — ұдайы, уақытша немесе арнайы өкілеттік
Лауазымдық өкілеттік — заңдарда белгіленген құқықтары мен негізгі
Мемлекеттік лауазым — мемлекеттік органның нормативтік құқықтық актілерімен
Барлық келтірілген ұғымдарда «мемлекеттік органдарда» деген термин қолданылады,
Бірақ, осы тұрғыдағы мемлекеттік саясатқа байланысты елімізде қабылданған
Қазақстан Республикасының 1998 ж. 2-шілдеде қабылданған «Сыбайлас жемқорлыққа
«2. Мемлекеттік міндеттер — Қазақстан Республикасының Конституциясымен және
4. Лауазымды адамдар — тұрақты, уақытша немесе арнаулы
5. Жауапты мемлекеттік қызмет атқаратын адамдар – мемлекеттің
3-бап. Сыбайлас жемқорлыққа байланысты құқық бұзушылық субъектілері.
1. Сыбайлас жемқорлыққа байланысты құқық бұзушылықтар үшін осы
2. Мемлекеттік міндеттерді атқаруға уәкілдік берілген өзге де
Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызмет туралы заңдарына сәйкес барлық
құқық қорғау органдары мен арнаулы қызметтердің лауазымды адамдары
3. Осы заңды қолданған кезде мемлекеттік міндеттерді атқаруға
жергілікті өзін-өзі басқару органдарына сайланған адамдар;
заңда белгіленген тәртіппен Қазақстан Республикасының Президенттігіне, Қазақстан Республикасы
жергілікті өзін-өзі басқару органдарында тұрақты немесе уақытша жұмыс
мемлекеттік ұйымдардың немесе жарғылық капиталында мемлекеттік меншіктің жиынтық
4. Сыбайлас жемқорлықпен құқық бұзушылық субъектілерінің қатарына лауазымды
Бұл заңда берілген нормаларда сыбайлас жемқорлыққа байланысты құқық
Аталған заңдардың орыс тілінен аударылып, қазақшаланғаны баршамызға мәлім,
Сондықтан, қазіргі уақытта бәрімізді қинап жүрген тіл мәселесіне
Бір заңда субъектілер қатары тар мағынада «мемлекеттік органдардаң
Бірінші үйлеспеушілікке байланысты мынаны атап кеткен жөн, «Мемлекеттік
Бірақ, мемлекеттік мекеме, кәсіпорын және ұйымдарда мемлекеттің функциясын
Тағы бір мысал ретінде, Қазақстан Республикасы Үкіметінің №
Тағы басқа да заңдарға талдау жасайтын болсақ, Қазақстан
«1) Мемлекеттің қорғаныс қабілетін материалдық жағынан қамтамасыз ету
Қазақстан Республикасының «Комерциялық емес ұйымдары туралы 16.01.2001 ж.,
Қазақстан Республикасы Үкіметінің (12.02.1999 ж. № 119) қаулысымен
Қазақстан Республикасының «Сақтандыру қызмет туралы» (18.12.2000 ж. №
Бұл белгілерге соншалық үлкен мағына беріледі, өйткені құқық
Лауазымды адам болып табылмайтын мемлекеттік қызметшінің ұғымы нормативтік
Сонымен бірге мемлекеттік қызмет мүдделеріне қарсы қылмыстарды жасаушы
Жауапты мемлекеттік қызметшінің, құқықтық құзырына байланысты мемлекеттік билікті
Селолық округ әкімінің жауапты мемлекеттік қызмет атқаратын лауазымды
Жоғарыда келтірілген негіздерге байланысты, мынадай түйін жасауға болады:
Қызметтік жалғандық жасау қылмысының субъектісі болып қандай да
Қызметтiк жалғандық жасау қылмысының субъектілері болып мыналар табылады:
мемлекеттiк қызметтер атқаруға уәкiлеттi адам не оған теңестiрiлген
жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарына сайланған адамдар;
заңда белгiленген тәртiппен Қазақстан Республикасының Президенттiгiне, Қазақстан Республикасының
жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарында тұрақты нeмece уақытша жұмыс
мемлекеттiк ұйымдарда және жарғылық капиталында мемлекеттiң үлесi кемiнде
лауазымды адам: Тұрақты, уақытша немесе арнаулы өкiлеттiк
жауапты мемлекеттiк лауазым атқаратын адам;
мемлекет қызметтерiн және мемлекеттiк органдардың өкiлеттiктерiн тiкелей орындау
1959 жылғы ҚазКСР ҚК-нен айырмашылығы қарастырылып жатқан қылмыс
Қылмыстың қандай әрекетпен (әрекетсіздікпен) жасалғаны, қоғамға қауіптілігі, болған
Сондықтан, қызметтік жалғандық жасау қылмысының сыртқы жағын бейнелейтін
Субъективтік жағының негізгі белгілеріне: кінә, ниет, мақсат жатады,
Қазақстан Республикасының қылмыстық құқысы субъективтік кінәлау позициясында тұр,
Ғалымдар, қасақаналық пен абайсыздықтың заңды ұғымдарының толық жетілмегендігін
Қылмыстық-құқық әдебиеттерінде кінә мен қылмыстың субъективтік жағының өзара
Кінә — бұл адамның өзі жасаған қылмыстың заңда
Кінә — кез келген қылмыстың субъективтік жағының қажетті
Заң (Қылмыстық кодекстің 19-бап 1-бөлігі) қасақаналықты материалдық құрамға
Формальды қылмыстардың бұл қасиеттері қызметтік жалғандық жасау қылмысына
Осыған байланысты, қарастырылып отырған қылмыстың тікелей қасақаналығы бағыттылығының
Адамның қылығына байланысты кінә екі жағдайды көздейді. Оның
Осы тұрғыдан кез келген қасақаналықпен жасалатын қылмыстың мазмұнын,
Қаралып отырған қылмыста, интеллектуалдық элементі ретінде кінәлінің ресми
Бұл, формальды құрамды қылмыстардың қасақаналығының ерікті белгілер әруақытта
Әдейі жалған немесе қолдан жасалған құжаттарды мемлекеттiк қызметтер
Сонымен бірге жалған құжаттқа иеленген, мысалы, кәсіпкерлік саласында
Сонымен қатар, ҚР ҚК бойынша қызметтік жалғандық жасау
ҚР Жоғары Сот Пленумы осы мәселеге үлкен мән
Факультативті белгілердің, кінә нысанының негізгі белгісі сияқты, талданылып
Қылмыстық ниет деп белгілі бір қажеттіліктер мен мүдделердің
Пайдакүнемдік ниет кінәлі адамның қызметтік жалған құжат жасау
Өзге жеке бас мүддесінің мазмұнын кек алу, жағымпаздық,
Қылмыстық құқық ғылымында қылмыстың мақсаты деп, адам қылмыс
Тәртіптік жауаптылыққа барлық мемлекеттік қызметшілерді тарту «Мемлекеттік қызмет
Міне, қызметтік жалғандық жасаған мемлекеттік қызметшілердің әрекетінде қылмыс
Егер, осы қылмыстық әрекеттер арқылы азаматтардың немесе заңды
Өйткені, қаралып отырған қылмыс құрамының міндетті элементі ретінде
Сондықтан, қаралып отырған қылмыс ниетсіз жасалуы да мүмкін
Қазақстан Республикасының Президентінің Қазақстан халқына жолдауы «Жаңа әлемдегі
2007жылғы 21 мамырдағы №254-ІІІ «Қазақстан Республикасының Конституциясына өзгерістер