Ж О С П А Р
І Кіріспе.......................................................................................................2
ІІ Негізгі бөлім
2.1. Сөздің ішкі мағыналық және сыртқы дыбыстық жағы..........................5
2.2. Cөздің лексикалық мағынасы.....................................................................10
2.3 Грамматикалық мағынаның түрлері..........................................................15
2.4. Грамматикалық мағынаның берілу тәсілдері мен
ІІІ Қорытынды.............................................................................................28
ІV Пайдаланылған әдебиеттер.................................................................29
Кіріспе
Тіл — қоғамдағы адамдар арасындағы аса маңызды қатынас
Ойды білдірудің ең кіші тілдік единицасы — сөйлем.
Сөйтіп, тілдік единицалардың ішінен, мысалы, дыбыс не фонема,
Тіл білімінің қай саласын алсақ та, оның зерттеу
Демек, сөз - ең алдымен лексикологияның тікелей және
Ал, грамматика (гректің grammatike— оқи алу, әріп жаза
Морфология сияқты синтаксис (гректің Syntaxis — қүрылыс, тізбек,
шылауымен тіркесіп келіп мақсат пысықтауыш (не үшін, не
Міне, осы талдаудан грамматиканың екі саласы морфология мен
Фонетиканың негізгі зерттеу объектісі дыбыстар, олардың жүйелілігі мен
2.1. Сөздің ішкі мағаналық және сыртқы дыбыстық жағы
Тілдегі ең кіші мағыналы бөлшек - сөз.
Түбір морфема мәселесіне қазақ тілі (сондай-ақ түркі тілдері)
Берілген сөйлемдердегі күміс, сұр, төрт, тас деген сөздер
Сөйтіп, түбірлік қасиет қазіргі тұрғыдан келгенде жоқ, я
Осы талдаудан көрінетіндей, сұр, төрт сөздерінің түбірлік тұлғасы
Осы сияқты өзіндік ерекшелік етістік түбірден де байқалады:
Сөздің белгілі бір мағынаны, ұғымды білдіруі оның ішкі
Мысалы, бала деген сөз төрт дыбыстан тұрады, оның
Сөздің ішкі мағыналық жағы мен сыртқы дыбыстық жағы
Демек, сөздің ішкі мағыналық жағы мен оның сыртқы
Сөздің мағынасы әр түрлі болады. Сөздің жеке тұрғаңда
Әрине, ол мағына түрлерінің бір-бірімен байланысы, жалғастылығы болумен
2.2. Сөздің лексикалық мағынасы
Сөйтіп, айналадағы заттар мен құбылыстардың біздің санамызда бейнеленуінің
Сөздің лексикалық мағынасына, ең алдымен, оның нақты тура
Сөйтіп, сөз бір я бірнеше лексикалық мағынаны білдіреді
2.3. Грамматикалық мағына және оның түрлері
Тілдің грамматикалық қүрылысын танып, оның негізгі ерекшеліктерін
Тілдегі әрбір сөздің (белгілі ұғымды білдіре алатын
Грамматикалық мағына, айналып келгенде, сөздің лексикалық мағынасымен тікелей
Осы шағын талдаудан көрінетіңдей, сөйлемдегі әрбір мәнді сөз
Осымен байланысты мынадай сұрақ туады: Нақты заттың аты
Бұл сұраққа нақты да толық жауап беру үшін
Берілген сөйлемдегі дүние, есік, жер сөздерінің әрқайсысы жеке-жеке
бұл нақты (лексикалық) мағыналары жалпылануы да мүмкін. Атап
білдіреді, ақ, көк, сары — жалпы түсті білдіреді
Сөзде лексикалық мағынаның жалпылануы негізінде пайда болатын жалпы
Жалпы грамматикалық мағынаның осы сияқты сипатына ерекше назар
Оқулықтарда грамматикалық мағына деп лексикалық мағынаны айқындай, саралай
Ең алдымен, грамматикалық мағына — лексикалық мағынамен жарыса
Жалпы тіл білімінде, сондай-ақ түркологияда грамматикалық мағынаны бұндай
Жалпы тіл білімінде грамматикалық мағынаны дәл осыңдай үш
Грамматикалық мағына жоғарыда көрсетілгеңдей, ең алдымен, сөйлеу процесінде
Грамматикалық мағынаның түрлері оның берілу жолдарына байланысты және
Лексикалық мағынаның жалпылануы арқылы пайда болатын грамматикалық мағынаны
Сөйтіп, жалпы грамматикалық мағына сөз топтарының семантикалық сипаты
Грамматикалық мағына арнайы грамматикалық формалар арқылы да беріледі.
Қазақ тілінде грамматикалық форма арқылы берілетін мағынаны категориялық
Грамматикалық мағына сәйлеу процесінде сөздің басқа сөздермен тіркесіп,
— Қайда болдың?
— Үйде.
— Үйде? Қай кезде?
Басқа грамматикалық мағыналарды ескермегеннің өзінде екінші үйде дегенде
Сөйтіп, қатыстық грамматикалық мағына сөздердің сөйлемде атқаратын қызметтерімен
2.4. Грамматикалық мағынаның берілу тәсілдері мен жолдары
Ең алдымен грамматикалық
Грамматикалық мағынаның берілу тәсілдері деген ұғым белгілі бір
Грамматикалық мағынаны білдірудің ең бірінші тәсілі — семантикалық
Ал грамматикалық мағынаны білдірудің осы көрсетілген тәсілдері мен
Грамматикалық мағынаны білдірудің көрсетілген тәсілдері мен жолдары бір
I. Семантикалық тәсіл. Лексикалық мағынаның жалпыланып, абстракциялануы арқылы
Әрине, бұл жерде әңгіме лексикалық мағынасы бар сөздер
Лай суға май бітпес қой өткенде, күлеміз қасқыр
Сөйтіп, сөздер лексикалық мағынасы арқылы дараланып, сараланып, ерекшеленіп,
2.Сиптетикалық тәсілдің қазақ тілінде ең жиі кездесетіні қосымша
Мысалы, жоғарыда берілген екі мысалдағы су-ға, біт-пе-с, өт-кен-ге,
3. Қазақ тілінде
Негізгі (толық мағыналы)
Сөздердің қосарлануы арқылы
Сөйлемдегі сөздердің орын тәртібі әр тілде әр түрлі
Әрине, бұл тіркестер сөйлем ішінде талдануы қажет. Соның
Қорытынды
Сонымен, грамматикалық мағына — лексикалық мағынамен жарыса отырып,
Пайдаланылған әдебиеттер:
Қазақ грамматикасы. Астана, 2002..
Ысқақов А. Грамматикалық мағына жән грамматикалық форма. «Қазақстан
Ысқақов А.Грамматикалық категория туралы. «Қазақстан мектебі»журналы,1961.№8, 39-45 б.
Ысқақов А. Сөздің грамматикалық жағынан даму мәселелері. «Қазақстан
Оралбаева Н. Сөздерді қосымшасыз қолданудың сыры. Кітап:
Исаев С. Грамматикалық мағына мен форманың сәйкестігі және
Исаев С. Қазіргі қазақ тліндегі негізгі грамматикалық ұғымдар.
29