Сот сараптамасының түрлері
К І Р І С П Е 1
1. ЖЕКЕ АДАМҒА ҚАРСЫ БАҒЫТТАЛҒАН ҚЫЛМЫСТАРДЫ ТЕРГЕУДЕ ТАҒАЙЫНДАЛАТЫН СОТ
1.1 Сот-медициналық сараптамасы 4
1.1.1 Тірі адамдарға сот-медициналық сараптама тағайындау 6
1.1.2 Мәйітке сот-медициналық сараптама тағайындау 16
1.1.3 Заттай дәлелдемелерге сот-медицина сараптамасын тағайындау. 21
1.1.4. Медицина қызметкерлерінің кәсіптік құқық бұзушылықтары үшін сот-медицина
1.2 Сот-психиатриялық сараптама 28
1.3 Сот-психологиялық сараптама. 32
2. ЖЕКЕ АДАМҒА ҚАРСЫ БАҒЫТТАЛҒАН ҚЫЛМЫСТЫҚ ІСТЕР БОЙЫНША САРАПТАМАНЫң
2.1 Генотипоскопиялық зерттеулер жүргізудің маңызы 35
Қ О Р Ы Т Ы Н Д Ы
1. Қолданылған нормативтік-құқықтық актілер 52
Қолданылған жалпы және арнайы әдебиеттер 53
К І Р І С П Е
Зерттеу тақырыбының өзектілігі
Ғылыми техникалық революция дәурінде қылмыстарды тергеу, соның ішінде жеке
Арнаулы білім дегеніміз - адамның кәсіби оқуының немесе белгілі
Сараптаманың мәні тергеушінің тапсырмасы бойынша білікті тұлға, сарапшының қарамағына
Сот сараптамасының мақсаты іс бойынша жаңа дәлелдемелік фактілерді немесе
Сот сараптамасы дәлелдемелердің ең тиімді құралы болып саналады. Оның
Е.Р. Россинскаяның ойынша сот сараптамасы шешетін негізгі мәселелердің арасынан
Осы жерде, зерттеу тақырыбының объектілері ретінде материалдарды, бұйымдарды, нәрселерді,
Бұл зерттеу объектілері бойынша тағайындалатын сараптамалардың саны көп. Дегенмен
Осы тұрғыдан алғанда дипломдық жұмыстың мақсаты екі негізгі аспектіде
1. Жеке адамға қарсы бағытталған қылмыстарды тергеудің алғашқы кезеңдерінде
Қылмыстық іс үшін маңызы бар диагностикалық, белгілі бір
Бұл әдісті қарастырудың дипломдық жұмыстың басты мақсаты болуының себебі,
Дипломдық жұмысты жазуда бұл әдістің мүмкіншіліктерін көрсететін, Қазақстандық ғалымдардың
Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, екі тараудан, бес бөлімнен және
1. ЖЕКЕ АДАМҒА ҚАРСЫ БАҒЫТТАЛҒАН ҚЫЛМЫСТАРДЫ ТЕРГЕУДЕ ТАҒАЙЫНДАЛАТЫН СОТ
1.1 Сот-медициналық сараптамасы
Сот-медициналық сараптама - бұл алдын-ала тергеу, анықтама және сот
Сот-медициналық сараптама, өлімнің себептерін, денсаулыққа келтірілген зиянның сипаты мен
Сот-медициналық сараптаманың пәні алдын-ала тергеу, анықтама және сот өндірісі
Сот-медицина сараптамасының обьектісі болып, тірі адамдар, мәйіт, қылмыстық және
Сот-медицина сараптамасын жүргізудің жалпы тәртібі келесі кезеңдерді қамтиды:
Сараптама тағайындау туралы тергеушінің немесе соттың қаулысын оқып-танысу.
Сараптама жүргізуге себеп болған мән-жәйларды және сарапшының шешуі үшін
Тергеушінің сараптамалық зерттеу үшін ұсынған материалдарының сапасы мен жеткіліктілігін
Сараптамалық міндеттерді тиімді түрде шешуді көздейтін сараптама жүргізудің жоспарын
Сараптама обьектісін немесе обьектілерді жеке-дара зерттеу.
Жүргізілген барлық зерттеулердің нәтижесін талдау және талқылау.
Сарапшы қорытындысын жасау.
Сот-медицина сараптамасы обьектісі бойынша бірнеше түрге бөлінеді:
Тірі адамдарға сот-медициналық сараптама.
Мәйітке сот-медициналық сараптама.
Заттай дәлелдемелерге сот-медицина сараптамасы.
Медицина қызметкерінің кәсіби қызметін бұзуына байланысты сот-медицина сараптамасы.
Кейбір әдебиеттерде сот-медицина сараптамасының тағы да бір
түрі ретінде іс материалдарына сот-медицина сараптамасын жүргізуді көрсетеді. Дегенмен
Сонымен сот-медицина сараптамасының обьектілері бойынша
жіктелген жекелеген түрлерін қарастырайық.
1.1.1 Тірі адамдарға сот-медициналық сараптама тағайындау
Тірі адамдарға сот-медициналық сараптамасы – бұл тірі адамдарды тексерудің
Сонымен қатар “тірі адамдарға сот-медициналық сараптама” термині, нақты қылмыстық
Тірі адамдарға сот-медициналық сараптама мынадай жағдайларда тағайындалады:
Денсаулыққа келтірілген зиянның сипаты мен ауырлық дәрежесін, пайда болу
Жалған және жасанды аурулармен ауыратындығына күмән туғанда, денсаулықтың жалпы
Даулы жыныстың ахуал және жыныстық қылмыстар кезінде – гермофродитизмді,
Басқа да себептерде – тұлғаның жасын, ұқсастығын анықтау.
Тірі адамдарға сот-медициналық сараптама жүргізудің осылайша жекелеген
Сонымен, тірі адамдарға сот-медициналық сараптама жүргізудің жекелеген негіздеріне тоқталып
Денсаулыққа келтірілген зиянның ауырлық дәрежесін анықтау.
Денсаулыққа келтірілген зиянның ауырлығын анықтаудың критерийлері мен әдістемесін
ҚР Қылмыстық кодексі бойынша, денсаулыққа келтірілген зиянның ауырлық дәрежесінің
Денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру (ҚР ҚК – 103б).
Денсаулыққа қасақана орташа ауырлықтағы зиян келтіру (ҚР ҚК –
Денсаулыққа қасақана жеңіл зиян келтіру (ҚР ҚК – 105б).
Денсаулыққа келген зиянның ауырлық дәрежесі мен сипатын
анықтау мақсатында сот-медициналық сараптама жүргізуге кірісе отырып, сарапшы тергеушінің
Зерттеу жүргізу (тексеру), куәландырушы жарақат алудың уақыты мен мән-жайы
Денсаулыққа келген зиянның ауырлық дәрежесі мен сипатын анықтау үшін
қойылуы мүмкін негізгі сұрақтар.
Тұлғада қандай да бір жарақаттар бар ма, егер бар
Куәландырушыға жарақат қандай қарумен және қандай жолмен келтірілді? Ол
Жәбірленушінің денсаулығына зиян келген кездегі жәбірленуші мен шабуыл жаасаушының
Жарақаттың ұзақтығы қандай және ол жәбірленушінің көрсеткен ұзақтығына сәйкес
Денеден табылған жарақаттармен соққының бағытын және шамаланған күшін анықтауға
Жәбірленушіге жарақат бір уақытта ма немесе әртүрлі мерзімде келтірілді
Жарақат арқылы соққының саны қанша және олардың бірізділігінің қандай
Бұл жарақаттар жәбірленушінің өз қолымен келтірілуі мүмкін бе?
Бұл тұлғаның денсаулығына келтірілген зиянның ауырлық дәрежесі қандай?
Осы жарақат өмір үшін қауіпті болып табыла ма?
Бұл жарақаттың ақыры (салдары, нәтижесі) қандай?
Тұлғаның жалпы және кәсіби еңбек мөлшері қандай?
Жәбірленушіінің алған жарақаттарына байланысты денсаулығының бұзылуының ұзақтығы
Куәландырылушының денесінде тыртық бар ма, егер бар болса, олардың
Денедегі тыртықтың болған уақыты қандай?
Бұл тұлғада бар тыртықтың сипаты мен жайылтпаушылығы, оның жараның
Сарапшының қорытындысындағы барлық тұжырымдар, амбулаториялық, клиникалық, лабораториялық және инструментальды
Қажетті зерттеулер жүргізілгеннен кейін оның нәтижелерін есепке ала отырып,
Кейбір жағдайларда сарапшы денсаулыққа келген зиянның ауырлығын анықтаудың мүмкін
Ол мынадай жағдайларда болуы мүмкін:
түсініксіз клиникалық картина(бейне) және жәбірленушіні клиникалық тексерудің жеткіліксіздігі кезінде;
өмір үшін қауіпті емес жарақаттың нәтижесі түсініксіз болғанда.
жәбірленушінің тексеруден бас тартуы, сарапшының медициналық құжаттар бойынша жарақаттың
қажетті құжаттар болмаған кезде.
Денсаулыққа келтірілген зиянның ауырлық дәрежесі мен
сипатын анықтау мақсатында сот-медициналық сараптама тағайындаудың маңыздылығы, жәбірленушіге
Денсаулықтың жай-күйін анықтау үшін сот-медициналық сараптама
Денсаулықтың жай-күйін анықтау үшін сот-медициналық сараптама тағайындаудың себептері болып:
Денсаулықтың жай-күйін анықтау үшін сот-медициналық сараптаманың түрлері:
өзін-өзі зақымдауға және жасанды ауруларға сот-медициналық сараптамасы;
симмуляция мен аггравацияға күмән туғанда сот-медициналық сараптама;
Кең мағынада алғанда өзін-өзі зақымдау дегеніміз – адамның өз
Өзін-өзі зақымдауға сот-медициналық сараптама жүргізуге кіріскен дәріәгердің алдында екі
Жарақаттың сипатын, оның туындау жағдайын, механизмін және ұзақтығын анықтау;
Анықталған жарақаттың сезікті айтқан, ал кейбір жағдайларда ол көрсеткен
Симмуляция – бұл субъектінің өзінде жоқ ауруды немесе оның
Аггравация дегеніміз – бұл өзінде бар аурулардың симптомдарын барынша
Диссимуляция дегеніміз – бұл симмуляцияға керісінше, яғни субъектінің өзінде
Симмуляция мен аггравацияға күмән туғанда сот-медициналық сараптама жасаудың өзіндік
Бұл кезде сараптаманың шешетін ең негізгі сұрағы болып: тексерілуші
Сарапшының шешуіне қойылатын сұрақтар:
Нақты тұлғада қандай да бір ауру бар ма, егер
Бұл тұлғадан денсаулығының жай-күйі бойынша куә (айыпталушы) ретінде жауап
Осы тұлғаның ауруы оның бұрын алған жарақатымен байланысты, емес
Куәландырылушы тұлғада көлік құралын жүргізуге әсер ететін қандай да
Ауру куәландырылушымен симмуляцияланбаған ба?
Бұл тұлғаның көру қабілеті қандай?
Осы тұлға ымырт кезінде әлсіз жарықта көруге қабілетті ме?
Бұл тұлғаның есту қабілеті қандай?
Ауру ағымының өзгешелігі ауру адамның жекелеген симптомдарын әдейі асырып
Бұл тұлғаның медициналық, зейнеткерлік немесе басқа құжаттарында көрсетілген нақты
Аурудың себебі мен ұзақтығы туралы көрсетулер объективті мәліметтермен сәйкес
Жарақат қандай қарумен және қандай тәсілмен келтірілді? Ол жәбірленушімен
Саусақтардың кесілуі бір әлде бірнеше соққымен келтірілді ме?
Куәландырушының оған келтірілген жарақаттың мән-жайы жөніндегі көрсетулері оны тексеру
Бұл зақым жәбірленушінің өз қолымен келтірілуі мүмкін бе?
Жыныстық қылмыстар кезіндегі сот-мсдициналық сараптама.
ҚР Қылмыстық кодексінде келесідей жыныстық қылмыстар қарастырылған: зорлау (120б);
Жыныстық қылмыстарды тергеу кезінде сот-медициналық сараптама келесідей белгілерді анықтайды:
Адамның шын жынысын анықтау жөніндегі сот-медицинасы тірі адамдарды куәландыруға
Әйелдің денсаулығына зиян келтірмей бала көтеріп, тууына мүмкіндік беретіндей
Ал ер бозбалалардың жыныстық жетілгендігі қосылуы мен ұрықтықтық қабілеттігімен
Қыздық болуының негізгі көрсеткіші қыздың пердесінің бұзылмауы болып табылады.
Екі қабаттықтың үзілуі түсік(аборт) деп аталады. Ол өздігінен түсік
Қылмысты түсік жағдайындағы сот-медицина сараптамасы басқа жағдайлардағы сияқты кезеңдерден
Сараптама жүргізудің барысында әйелдің өзі және заңсыз аборт жасады
Заңсыз түсік жасалған деп күдік келтірілген жағдайда әйелге сот-медицина
Зорлау. Қылмыстық заңда, жәбірленушіге немесе басқа адамдарға күш қолданып
Зорлау жағдайында сараптама жүргізгенде сот-медицина сарапшысының міндеті – бұрын
Тергеушінің сот-медицина сараптамасын тағайындау туралы қаулысын зерттегеннен кейін әйелге
Зорлаудан көп уақыт өтпеген жағдайларда үрпіден алынған жұғындылардан сперматазоид
Жәбірленуші мен сезік келтірушінің киім-кешегін оларды куәландыратын сот-медицина срапшысы
Азғындық әрекеттер жыныстық қатынастың табиғи түрінде де, табиғи емес
16 жасқа толмаған жасөспірім де, қыз да жәбірленуші болуы
Жыныстық қылмыстар кезінде шешілетін сұрақтар:
Куәландырылушы жыныстық жетілгендікке жеткен бе?
Жәбірленушінің қыздық пердесі бұзылмаған ба, егер бұзылған болса оның
Жәбірленушінің қыздық пердесі бұзылмай-ақ жыныстық қатынастың болуы мүмкін бе?
Жәбірленушінің жыныстық жолдарында немесе денесінің басқа бөліктерінде шәуеттің, қанның
Жәбірленушінің қынабына жыныстық мүшенің кіргендігі туралы мәліметтер бар ма?
Жәбірленушінің киімінде қанның, шәуеттің іздері бар ма?
Жәбірленушімен болған жыныстық қатынас оның денсаулығына қандай да бір
Жәбірленушінің жыныстық органдары тұсында қандай да бір өзгерістер, зақымдар
Зорлықпен істелген жыныстық қатынас ішімдік ішудің әсерінен болған
Жәбірленушінің жыныстық органдары тұсында қанның іздері, жәбірленушінің қынабының ішіне
Қыздық перденің үзілуі еркектің жыныстық мүшесінен келтірілді ме, әлде
Бұл тұлғаның гомосексуализммен ауыратындығын куәландыратын медициналық сипаттағы мәліметтер бар
Бұл тұлға венерологиялық аурумен ауырмайды ма, егер ауырса нақты
Бұл тұлға өзінде венерологиялық аурудың барын білмеуі мүмкін бе?
Бұл тұлға жыныстық қатынаста болуға қабілетті ме, егер қабілетсіз
Бұл тұлға ұрықтандыруға қабілетті ме?
Бұл әйел бала тууға қабілетті ме?
Куәландыру кезінде екіқабаттықтың мерзімі қандай және уақыты қандай?
Бұл әйел бұрын туған ба немесе екіқабат болған ба?
Куәландырылушыда ерте босанғандығы туралы мәліметтер бар ма?
Екіқабаттықтың үзілгендігін куәландыратын белгілер бар ма, егер бар болса
Бұл бала осы анадан тууы мүмкін бе? және т.б.
1.1.2 Мәйітке сот-медициналық сараптама тағайындау
Мәйітті зерттеудің екі түрі бар: потологиялық және сот-медициналық.
Сот медициналық зерттеуге мыналар жатады:
күштеп өлтірілген адамдар;
кенеттен болған өлім;
жеке басы белгісіз адамдар;
егер диагнозы анықталмаса, емдеу мекемелерінде түскеннен кейін бірінші тәуліктің
тергеу органдарына медицина қызметкерлерінің дұрыс емес әрекеті туралы
Стационарда қайтыс болған адамның мәйітін сот-медициналық
және патологоанатомиялық зерттеу бірқатар ортақ міндеттерді шешуді білдіреді. Екі
Науқас тарихи мен басқа да медициналық құжаттардан бөлек сот-медициналық
Мәйітті сот-медициналық зерттеудің қосымша тәсілдерінің қатарына гистологиялық, гисто-химиялық және
Салыстырылып отырған мәйітті зерттеудің екі түрі ұйымдастырушылық қатынастармен де
Сот-медициналық сараптаманы тергеуші немесе сот тағайындайды, жүргізілген сараптаманың нәтижесі
Патологоанатомиялық ашу емдеу мекемесі әкімшілігінің өкімі бойынша жүргізіледі; патологоанатом
Мәйітті зерттеу барысында тергеуші қатысуға құқылы. Кісі өлтіру, зорлаудың
Жарақаттың түрі мен жобаланған себепке байланысты мәйітті сот-медициналық зерттеудің
Сот-медициналық ашуда көп мән сырттай қарап зерттеуге беріледі. Бұл
Іштей зерттеуге қажетті инструментальды және лабораториялық тәсілдерді қолдану қажет.
Іштей зерттеу міндетті түрде үшқуысты: бассүйекті; өкпеқабығын; көкшандырды ашуды
Көптеген жағдайларда үш негізгі қуыстарды ашудан басқа қосымша секциялық
Бөлініп қалған мәйіттер (мысалы, темір жол жарақаттары кезінде) зерттеуден
Мәйітке сот-медициналық сараптама жасау кезінде шешілетін сұрақтар:
Өлім қай кезде болды?
Өлім қандай да бір уақытта болды деп есептеуге болады
Өлімнің себебі қандай?
Өлімнің негізгі себебі болып жарақат па әлде ауру табылады
Мәйіттің алғашқы қалпы өзгерді ме?
Мәйітте қандай зақымдар бар, олардың орналасу сипаты қандай және
Зақымдарды келтірудің кезектілігі қандай?
Нақты қай зақым өлуіне себепші болды?
Жәбірленушінің өлімі мен алған зақымның арасында тікелей себепті байланыс
Зақым келтірілген кезде зақымданушы шамамен қандай қалыпта болды?
Мәйіттегі зақым, киімдегі зақыммен жайылмаушылығы (локализация), сипаты, саны бойынша
Жарақат аурудың ағымына және өлімнің келген уақытына қандай дәрежеде
Жәбірленуші оған зақым келтірілгеннен кейін, өздігінше қандай да бір
Өлім қай жерде болды – мәйіт табылған жерде ме,
Мәйітте қандай да бір аурудың белгілері бар ма, олар
Мәйітті зерттеу кезінде анықталған медициналық мәліметтермен өлімнің сол немесе
Мәйіттің қанының тобы қандай? т.б.
Жаңа туған сәбилердің мәйітін сот медициналық зерттеу.
Жаңадан туылғандардың мәйітін зерттеудің ерекшеліктеріне жаңа туылғандықты, тірі туылғандықты,
Бұл сот-медициналық зерттеуді жеке адамдарға қарсы бағытталған қылмыстық істердің
Жаңа туылғандықтың белгілері болып:
жаңа туған сәбидің жолдасының бөлінбегендігі;
сәбиде құрғаушылық белгілерінсіз, жас ылғалды кіндіктің немесе көкшандырдың алдыңғы
кіндіктің айналасындағы деморкациялық сақинада аасқынудың болмауы;
ауаның асқазанда ғана болуы;
өкпеде ауаның болмауы;
түгелдей ісіктің болмауы;
баланың анасының қанымен былғануы;
Іштегі нәрестенің өздігінен іштей тыныс алуының көрінбеуі өлітуылғандық болып
Тірі туылғандықтың белгілерін өкпе және асқазан-ішектің қалқымалы макроскопиялық байқаулармен,
Макроскопиялық байқап көрулер іріңдеу процесіне байланысты жалған оң нәтиже
1.1.3 Заттай дәлелдемелерге сот-медицина сараптамасын тағайындау.
Биологиялық тегі бар объектілер және оларды заттай дәлелдемелер ретінде
Өмірге, денсаулыққа, жыныстық қол сұғушылыққа қарсы бағытталған қылмыстық істерді
ҚР қылмыстық іс жүргізу кодексінің 121-бабының І-тармағына сәйкес, қылмыс
Сонымен, жеке адамға қарсы бағытталған қылмыстық істер бойынша маңызды
Е. Р. Россинская жазғандай, заттық дәлелдемелердің сот-медициналық сараптамасы, биологиялық
Процессуалдық емес, сот-медициналық түсінікте, заттай дәлелдемелер деп - өз
Биологиялық тегі бар объектілердің ерекшелігі, олардың „лсін байқалатындығында және
Биологиялық тегі бар заттай дәлелдемелердің нақтылы адамнан шыққандығын анықтау,
Бұндай объектілер оқиға болған жерді қарау кезінде табылуы мүмкін,
Заттай дәлелдемелерге сот-медицина сараптамасын, сот-медицина лабораторияларының биологиялық бөлімшелеріндегі жалпы
Заттай дәлелдемелерді алу мен бекіту тек қылмыстық іс жүргізу
Бұл сараптаманы тағайындау үшін, ең алдымен, оқиға болған жердегі
Олар: оқиға болған жерде объектілерді іздеу, табу, алдын ала
Биологиялық тегі бар объектілерді зерттеу үшін, оқиға болған жерді
Сарапшының қолында сараптаманы жүргізуге қатысты болатын, оқиға болған жерді
Іске қатысушылардан жауап алған кезде сарапшының қатысуымен жүргізіледі. Өйткені,
Сонымен, осы сараптаманың негізгі зерттеу объектілерінің әрқайсысына қатысты қойылатын
Жекелеген объектілердің көбірек кездесетін түрлері бойынша шешілетін сұрақтар тізімін
Қанды зерттеу барысында шешілетін сұрақтар:
Зерттелетін объектіде (сұйықтықта, дақтарда т. б.) қан бар ма?
Қан адамдікіне жатады ма, жоқ жануардікіне жатады ма?
Қан әйелдікі ме, әлде ер адамдікі ме?
Бұл қан дененің қай бөлігінікі?
Қан дақтарының қалыптасуының ұзақтығы қандай?
Қан ересектікі ме, әлде жасөспірімдікі ме?
Аққан қанның мөлшері қандай?
Қан дақтары тірі адамнан ба, әлде мәйіттен қалыптасты ма
Қанның құрамы бойынша баланың осы адамнан ба, әлде басқа
Қан екіқабат әйелдікі ме, әлде туған әйелдікі ме?
Қанның тамшылары қандай биіктіктен тамған?
Қан тамшылары тамған объект немесе зат вертикальды, горизантальды немесе
Шашты зерттеу барысында:
Табылған объектілер шаш болып табыла ма, егер шаш болса,
Егер шаш жануардікі болса, онда қандай түрінікі? Шаш осы
Егер шаш адамдікі болса, онда дененің қай бөлігінікі?
Шаш осы тұлғанікі болса, оның жыныстық тиістілігі қандай?
Шаш жұлынған ба, әлде өздігінен түскен бе?
Шаш нақты тұлғаға тиісті ме?
Шаштың түсі қандай және олар жасанды боялып, өңін өзгертпеген
Шаш қандай тәсілмен немесе құралмен алынған? Егер шаш қиылған
Шаш жылдам қозғалыспен жұлынды ма, жоқ баяу қозғалыспен жұлынды
Шашта жоғары температура әсерінің іздері жоқ па?
Шашта жақыннан атқанның белгілері байқалмайды ма?
Шаштың топтық тиістілігі қандай?
Шәует дақтарын зерттеу барысында:
Киімдегі дақтардың шығу тегі қандай? Олар жыныстық (ұрықтық) сұйықтық
Жыныстық сүйықтық қандай топқа жатады?
Ш„ует нақты тұлғадан болуы мүмкін бе?
Бұл тұлға оның жыныстық (ұрықтық) сұйықтығының қасиеттерін алып қарағанда
Сараптамаға ұсынылған дақтарда қынаптан шыққан бөлінділердің қоспасы жоқ па?
Егер дақ қынаптың шығу тегіндегі болса, онда ол қандай
Сілекейді зерттеу барысында:
Ұсынылған темекі тұқылында, тамақта, жыныстық мүше шайындыларында, киімде сілекей
Сілекейдің топтық тиістілігі қандай?
Сілекей нақты тұлғаға тиісті болуы мүмкін бе?
Дененің тістеген тұстарындақы киімде сілекейдің дақтары жоқ па?
Сілекей дақтарынан табылған эпителиалды жасушалардың жыныстық тиістілігі қандай?
Осыларға ұқсас сұрақтар терді, зәрді, ана сүтін зерттеу барысында
1.1.4. Медицина қызметкерлерінің кәсіптік құқық бұзушылықтары үшін сот-медицина
Бұл сараптаманы тағайындаудың қажеттілігін сот және тергеу
Сонымен қатар, жеке адамға қарсы бағытталған қылмыстық істердің қатарына
Дәрігер мен науқастың өзара қатынастары науқастың медициналық көмек алуға
Кез-келген басқа қызметкердің қызметіндегі сияқты, дәрігердің тәжірибелік қызметінде де
Сонымен, сот-медициналық тәжірибе көрсеткендей, медицина қызметкерлерінің кәсіптік қызметіндегі алуан
дәрігерлік құпияны бұзу;
дәрігерлік қателіктер;
медицина қызметкерінің абайламай жасаған әрекеттері;
медицина тәжірибесіндегі жазатайым оқиғалар;
Медицина қызметкерінің кәсіптік қызметіне байланысты шағымдарды тергеген кезде тергеу
Кәсіптік лауазымдық қылмысы үшін медицина қызметкерін қылмыстық жауапқа тарту
Сараптамамен шешілетін сұрақтар:
Жәбірленушіде қандай аурулар немесе жарақаттар бар?
Ауруға диагноз дұрыс қойылды ма, егер дұрыс болмаса, бұл
Дұрыс диагноз қоюға объективті мүмкіндік болды ма?
Тексеру нақты емдеу мекемесінің жағдайында толық көлемде өткізілді ме?
Ауруды емдеу дұрыс және толық өткізілде ме, егер бұндай
Дәрінің дозасы дұрыс көрсетілді ме?
Бұл ауруға көрсетілген емдеу, оның денсаулық жағдайының нашарлауы себебі
Емдік әсер етудің бұл әдісін қолдану негізді ме?
Аурудың салдарына негізгі болып – сол аурудың сипаты мен
Диагноз қоюда, емдеуде жіберілген қате мен өлімнің келуінің арасында
Ауруға медициналық жәрдем дер кезінде көрсетілді ме, егер
Емдеу тәртібін немесе әрекет етуші нұсқаулықтарды бұзу орын алды
Бұл операцияны жасау қажет болды ма?
Ауруға операциядан кейінгі жасалынған күтім жақсы өткізілді ме (клиникалық,
1.2 Сот-психиатриялық сараптама
ҚР-ның 1997 жылғы 16 сәуіріндегі «Психикалық көмек көрсету
Сот-психиатриялық сарапшы болып тек қана жоғары медициналық білім алған
Сот-психиатриялық сараптама тағайындаудың негізі болып, сот-тергеу органдарының сезікті мен
Сезіктіге, айыпталушыға және сотталушыға сот-психиатриялық сараптаманы олардың келісіміне қарамастан
Сот-психиатриялық сараптаманың түрлері:
ҚР-ның «Психикалық көмек көрсету және оны көрсеткен кезде азаматтардың
1. Психикалық куәландыру, тексерілуші адамның психикасы бұзылғанын, оның психиатриялық
Тексерілушінің психикалық денсаулық жағдайын психиатриялық куәландыру мен ол туралы
2. Амбулаториялық психиатриялық жәрдем психикасының бұзылуынан зардап шегуші адамға
3. Диспансерлік бақылау, психикасының бұзылуы тұрақты және созылмалы болып,
Диспансерлік бақылауды белгілеу қажет екені туралы және оны тоқтату
4. Психиатриялық стационарға орналастыру. Адам психикасының бұзылуы мен психиатр-дәрігердің
ҚР-ның заңдарында белгіленген тәртіп бойынша сот – психиатриялық сараптама
Психиатриялық стационарға еріксіз түрде орналастыру үшін негіздер көзделген реттерді
Сот психиатрияның негізгі міндеттері болып мыналар табылады:
қылмыстық процессті жүргізуші тұлғаның немесе органның тарапынан, сезіктінің, айыпталушының
жәбірленуші мен куәлардың психикалық жай-күйін анықтау және іс үшін
Ақыл-есінің дұрыстығы туралы мәселе бойынша сот-психиатриялық сараптама жүргізу үшін
Психиатриялық сарапшы, егер өз ойы бойынша тергеушінің қатысуы сыналып
Сот-психитриялық сараптама келесідей сұрақтарды шешеді:
Айыпталушы психикалық аурудан азап шегеді ме, егер азап шекше
Айыпталушы дәл қазіргі уақытта қандай да болмасын психикалық аурудан
Дәл қазіргі уақытта айыпталушының психикалық жай-күйі қандай? Ол тергеуде
Қандай да бір психикалық аурудан азап шеккен куә іс
Сезікті психикалық аурудан азап шегеді ме, егер, азап шексе
Сотталушы қазіргі уақытта психикалық аурудан азап шекпейді ме, егер
1.3 Сот-психологиялық сараптама.
Жеке адамға қарсы бағытталған қылмыстық істер бойынша тағайындалатын сараптамалардың
Сот-психологиялық сараптама іс бойынша мән-жайларды түсіндіру үшін сау адамдардың
Сау адамның психикалық процесстерінің заңдылығын анықтау, сот-психиатриясының өкілеттіктерінің қатарына
Психологиялық ғылымның және оның жекелеген салаларының әдістерінің қазіргі кездегі
Егер сараптамаға жіберілген адамның психикалық денсаулығы тергеушіге немесе сотқа
Кейде іс бойынша кешенді сараптама тағайындау да кездеседі. Бұл
1.тұлғаның психикалық денсаулығы туралы (бұл туралы жауапты психиатр-сарапшы береді);
2.айыпталушының жеке-психологиялық ерекшеліктері жөнінде (психолог-сарапшының құзырында).
Сараптаманың бұл түрі бірінші кезекте олигофренияның (тумысынан кем
ҚР-да сот-психологиялық сараптаманың арнайы органдары әзірге жоқ. Бұл сараптаманы
Сот-психологиялық сараптаманың көмегімен келесідей міндеттер шешіледі:
1.Психикасы сау айыпталушының, куәнің және жәбірленушінің іс үшін маңызы
2.Айыпталушыда құқық бұзушылықты жасау кезінде оның сезіміне және әрекетіне
3.Айыпталушының нақты құқық бұзушылықты жасауға әсер еткен жеке-психологиялық ерекшеліктерін
4.Психикасының дамуынан артта қалған кәмелет жасқа толмаған айыпталушының өз
5.Зорлау жөніндегі істер бойынша психикасы сау жәбірленушінің оған жасалынған
Сот-психологиялық сараптама келесідей сұрақтарды шешеді:
Тексерілушінің жекелеген және жас мөлшерінің ерекшеліктерін ескере отырып, оның
Куәде (жәбірленушіде) оқиғаны немесе мән-жайларды дұрыс қабылдауда және олар
Куәде (жәбірленушіде) жоғары қозғыштықтың беғлгілері бар ма?
Оқиғаны немесе мән-жайды қабылдау кезінде куәнің (жәбірленушінің) психикалық жағдайы
Тексерілушіде жоғары қабылдау қабілеттілігінің белгілері бар ма?
Тексерілушіде эйдеологиялық жадыда сақтау белілері (заттық сезім мушелеріне әсері
Зорланғанның оған жасалынған әрекетті түсіну және сезіктіге қарсылық көрсету
-Жәбірленушіде зерттелініп отырған жағдайда оның мінез-құлқына әсер ететіндей немесе
-Жәбірленушіге зорлық жасалынған кезде оның психикалық жағдайы қандай болды?
-Зерттелініп отырған жағдайдың мазмұнын және жәбірленушінің психологиялық ерекшеліктерін ескере
Өзін-өзі өлтіруге дейін жеткізген тұлғаның психикалық жағдайын анықтау бойынша:
-Осы тұлға өлімнің алдындағы кезеңде, өзін-өзі өлтіруге дейін жеткізген
-Тексеріліп отырған тұлға, өзін-өзі өлтіруге дейін жеткізгеннің алдындағы кезеңде
Сот-психологиялық сараптама тек қажет болған жағдайларда ғана жүргізілуі керек
Бұл сараптаманың болғандығы және оның мүмкіндігі, кәмелетке толмағандардың істері
2. ЖЕКЕ АДАМҒА ҚАРСЫ БАҒЫТТАЛҒАН ҚЫЛМЫСТЫҚ ІСТЕР БОЙЫНША САРАПТАМАНЫң
2.1 Генотипоскопиялық зерттеулер жүргізудің маңызы
Жаратылыстану ғылымдарының кейінгі жетістіктері биологиялық тегі бар заттай дәлелдемелер
Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің 1994 жылғы
Әрбір адам ДНК молекулаларының жеке құрылысымен анықталатын, өзіне ғана
Аталмыш әдіс Ұлыбританияның Лестер Университетіндегі доктор А. Дж. Джеффрейс
Сол жылдары Белгияда – Г.Вассар, КСРО-да – Е. Рогаев
Табылған барлық гипервариабелді учаскелерде ДНК-ның қайталанатын элементтері бар. Бұл
ДНК молекулаларының гипервариабелдік учаскелерін зерттеу әдісін „ртүрлі етіп атайды:
Суреттелген әдістің мағынасының зор екендігін көрсете отырып, С. С.
Геномдық учаскенің «өрнегін» алу әдісін (генотипоскопия) схемалық түрде былайша
Осылайша, генотипоскопиялық зерттеу жүргізудің алдына қойған міндеттері айқындалады. Олар:
Адамның генотипін анықтау (жеке тұлғаларды ұқсастыру);
Туыстықты анықтау;
Сонымен бірге генотипоскопиялық әдістің де өз алдына зерттеу обьектілері
Адамның қаны;
Қанның, шәуеттің іздері бар заттай дәлелдемелер;
Өлген адамның сүйектері;
Шаштың буылтығы;
Адамнан бөлініп шығатын нәрселер (шәует, сілекей, зәр, тер, ана
Мұндай объектілердің ең негізгі қайнар көзі болып - адамның
Жеке адамға қарсы бағытталған қылмыстық істердің көпшілігіндегі қалған іздер,
Соның ішінде көпшілік жағдайда мүмкіндікке жеткізетіні – қан, оның
Қанға генотипоскопия әдісімен зерттеу жүргізуді қолданғанда, қан нақты осы
Бұл қанның нақты осы тұлғадан қалыптасқанын немесе бұны жоққа
Барлық адамдардың қанын, олардың сарысуы мен эритроциттердің агглютинация беру
Агглютиноген топтары – А, В, О, ал агглютининдер –
О + ((,()
А + (()
В + (()
А+ В
Қанның сарысуында әдеттегі альфа және бета агглютининдерімен бірге эктраагглютининдер,
Адамның қан топтарын анықтау үшін тәжірибеде көптеген – «экстрагирование
Өткен ғасырдың отызыншы жылдарында адамның эритроциттерінен А,В,О қан топтарына
Демек қан іздерінің түрлік және жыныстық тиісті екендігін анықтау
Қан іздерінің түрлік тиістілігін анықтаудың бірнеше әдістемесі бар: иммунологиялық
Бұл әдістемелердің бірқатар ерекшеліктері бар:
олар зерттелетін тінде бірқалыпты ядро болған кезде ғана қолданылуы
иммунологиялық тесттерді қолдану барысында реакцияның спецификаланбауымүмкін және зерттеудің соңғы
Жоғарыда келтірілген әдістемелердің нәтижесінің бағасы бірқатар субъективтік сипатты иеленеді,
Қанның нақты тұлғаға жататындығын анықтауда жоғарыдағы әдістерді дұрыс қолдану
Шәует іздерін генотипоскопиялық әдіспен зерттеу сот- медицина лабораториясының жұмысында
немесе растау мақсатымен дақтарда шәуеттің болуын және топтық
ерекшелігін анықтау үшін жүргізіледі. Тәжірибеде шәуеттің қай түрге жататындығын
Шәуеттің белгілі бір еркектікі болу-болмауы туралы мәселені шешу үшін
Сілекей үлгісінен агглютиногендер табылған жағдайда адам «бөліп шығарушылар» тобына
«Бөліп шығарушылық» тобын анықтау шәует іздерінің бір адамнан шығу
Изосерологиялық А, В, О жүйесінің антигендерінен айырмашылығы басқа изосерогиялық
Шәует іздері бойынша тұлғаны идентификациялаудың басқа әдістерінің алдында генотипоскопия
Мұндай зерттеу үшін қанның немесе шәуеттің іздері алынғаннан кейін,
Оқиға болған жерді қарау кезінде маманмен (криминалист-сарапшымен, биологпен) алынған
Жұқтырушы затқа сұйықтықтың тікелей тамуымен қалыптасқан қанның немесе шәуеттің
Тірі адамдардың қанының үлгілері (салыстыру үшін) сараптамаға 3-5 мл
Мәйіттің дәкеге алынған қаны, егер өлген кезден бастап мәйітті
Кейінгі жылдары ДНК молекулаларының бұлінген өте аз мөлшерін зерттеуден
Жоғарыда аталған екі әдісті қолдана отырып, 44 сараптамалық жағдайларда
Шетел және іргелес мемлекеттердің (мысалы, Ресейде) сараптамалық тәжірибесіне генотипоскопияның
Мысалы, пәтерде азаматша К-ның мәйіті табылған. Жедел іздестіру шараларын
Сонымен қатар, үстіміздегі жылдың 22 қаңтарында «Время По» газетінде
ДНК-ны талдау (анализ) Американдық сот төрелігінде күнделікті тәжірибеге айналып
52 жастағы Мейс жанар-жағар май құю станциясындақы кассир қызды
ДНК анализінің арқасында, шериф зорлау туралы тағы бір істі
Мейстің ісіне келетін болсақ, Іnnocence Project жобасының («кінәсіздік»
Сонымен, қылмысты ашу мен тергеуде генотипоскопия әдісін қолданудың мүмкіндіктеріне
Қан немесе шәует дақтарының нақты бір тұлғадан шыққандығын жоғары
Егер оқиға болған жерде қылмыс жасаған адамнан қанның немесе
Сезіктіні анықтағанға дейін лабораторияда шәует іздерінен бөлінген ДНК-ны уақытша
Оқиға болғаннан кейін қанша уақыт өткеніне қарамастан нақты қылмыстар
Екіқабаттық зорлау кезіндегі сезіктіден болғандығын немесе оны жоққа шығаруды
Бөлшектенген мәйіттің бөліктері бір адамға жататындығын не жатпайтындығын анықтайды.
Оқиға болған жердегі іздер, бірнеше адамның қаны немесе шәуетінің
Қазіргі таңда сараптама орталығында жүргізілген сараптамалардың сапалылығы мен тұжырымдардың
Осылайша, әлемдік тәжірибеде тұлғаны анықтау мен тіркеудің жаңа мүмкіндігі
Бірқатар елдердің қарулы күштерінде тұлғаны тану мен анықтау мақсатында
Қазақстандық зерттеушілердің ішінде генетикалық зерттеулер үшін үлгілер құру туралы
Сондықтан, қазіргі таңда тұлғаны анықтау мен тұлғаны идентификациялау қызметін
Біздің ойымызша, идентификациялау қызметі мен тіркеу жүйесін құру туралы
Тіркеу жүйесіне келетін болсақ, әлемдік практиканың тәжірибесіне сүйене отырып,
Тұлғаны идентификациялау қызметіне келетін болсақ, біріншіден, бізге ІІМ-гі жүйесінде
Бізге ұсынылған, компьютерлік технологиялардың жаңа мүмкіндіктерін ескеретін болсақ, ведомствалық
Жоғарыдағы айтылғандарды ескере отырып, көрсетілген қызмет үшін өз банкісінде
Ең бастысы, тұлғаны анықтау үшін тіркеу жүйесін құру және
Қорытындылай келе, генотипоскопиялық зерттеу жүргізудің қазіргі таңдағы жаңа мүмкіндіктерінің
Жеке тұлғаны идентификациялаудың «генотипоскопиялық» әдісі тек қылмыстық істерді тергеу
Қ О Р Ы Т Ы Н Д Ы
Дипломдық жұмысты қорытындылай келе жеке адамға қарсы бағытталған
Сонымен қатар, жеке адамға қарсы бағытталған қылмыстар бойынша басқа
Дипломдық жұмыстың басты мақсаты ретінде алған, ДНК молекуласын зерттеуге
Біріншіден, осы әдісті қылмысты тергеу тәжірибесінде, соның ішінде жеке
Екіншіден, құқық қорғау органдары қызметкердері арасында, қылмыспен күрес тәжірибесінде
Сондай-ақ, бұл зерттеу әдісі өте күрделі және басқаларына қарағанда
Осыған байланысты Қазақстан Республикасында жаңа әдісті практикалық қызметке енгізу
Осыған байланысты идентификациялау қызметі мен тіркеу жүйесін құру және
Тіркеу жүйесіне келетін болсақ, әлемдік практиканың тәжірибесіне сүйене отырып
Ішкі істер министрлігі жүйесінде ұсынылғандай қызметі құруға болады және
Қорытындылай келе генотипоскопиялық зерттеу жүргізудің қазіргі тандағы жаңа мүмкіндіктерінің
Қолданылған нормативтік-құқықтық актілер:
Қазақстан Республикасының Конституциясы. 30.08.1995ж. (өзгертулер 07.10.1998).
Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі. 16.07.1997. №167-1.
Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу кодексі. 13.12.1997. № 207-1.
Қазақстан Республикасының әсот сараптамасы туралы» заңы. 12.11.1997. № 188-1.
Қазақстан Республикасының «ҚР азаматтарының денсаулығын қорғау туралы» заңы. 19.05.1997.№
Қазақстан Республикасының «Психикалық көмек көрсету және оны көрсеткен кезде
Қазақстан Республикасы білім, мәдениет, денсаулық сақтау Министрлігінің «сот-медицина сараптамасын
Қазақстан Республикасы білім, мәдениет, денсаулық сақтау Министрлігінің «Мәйітке
Қазақстан Республикасы білім, мәдениет, денсаулық сақтау Министрлігінің «денсаулыққа келген
Қазақстан Республикасы Ішкі істер Министрлігінің №93 «Танылмаған мәйіттердің
Қолданылған жалпы және арнайы әдебиеттер:
2.1 Алмағанбетов П.А. Проблемы криминалистической диогностики
в установлении розыскиваемых лиц и неопознанных трупов.
материалам Республики Казахстан): Диссертация на соискание
2.2Аринушкин Г.П, Шляхов А.Р. Назначение и производство судебных экспертиз.
2.3 Аубакиров А.Ф, Гинзбург А.Г, Лифщиц А.Я. Значение экспертизы
2.4 Барсегянц А.О, Левченков Б.Д. Судебно-медицинская экспертиза выделений организма.
2.5 Белкин Р.С. Криминалистическая энциклопедия. –Москва.: БЕК, 1997 –342
2.6 Бронникова М.А, Гаркави А.С. Методика техника судебно-медицинской экспертизы
2.7 Бычкова С.Ф. Становление и тенденции развития науки о
2.8 Бычкова С.Ф. Организация назначения и производства судебной
2.9 Гинзбург А.Я, Поврезнюк Г.И, Салаев Б.А. Криминалистические
2.10 Гордон Э.С. Судебно-медицинская экспертиза. Проблемы ирешения. –Ижевск: Удмуртия,
2.11 Датий А.В. Судебная медицина и психиатрия. Словарь-справочник для
2.12 Дворкин А.И, Сорокин В.С. Обнаружение и фиксация следов.
2.13 Жариков Н.М, Морозов Г.В, Хритинин Д.Ф. Судебная психиатрия:
2.14 Дмитриев А.С, Клименко Т.В Судебная психиатрия: Вопросы и
2.15 Жәкішев Е.Ғ. Криминалистік тактика. Оқу құралы. –Алматы.: Жеті
2.16 Использование молекулярно-генетических методов в дактилоскопии. Новикова В.Е.
2.17 Исаев А.А. Роль судебной экспертизы в квалификации преступлении.
2.18 Кириенко Г.В. Кто есть кто //Юридическая газета. 14
2.19Комаров И.М. Проблемы повышение эффективности розыскной деятельности по делам
2.20 Криминалистика. Учебник для вузов /Под ред. И.Ф. Герасимова,
2.21 Кудрявцева А.В. Проблемы использования судебно-медицинских познаний в расследовании
2.22 Кудрявцев И.А. Судебная психолого-психиатрическая экспертиза.-Москва.:1988 – 224 б.
2.23 Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексіне түсінік. –Алматы.: 2001 –
2.24 Науменко В.Г, Митяева Н.А. Гистологические и цитологические исследование
2.25 Перепечина И.О, Пименов М.Г, Стегнова Т.В. Экспертизы полимеразной
2.26 Попов В.Л. Судебная медицина. Учебное пособие для студ.
2.27 Поврезнюк Г.И, Поврезнюк П.Л, Дилбарханова Ж.Д. Медико-криминалистический справочник:
2.28 Поврезнюк Г.И. Судебная экспертиза. Практическое пособие/Под ред. А.Ф.Аубакирова.
2.29 Райский М.И. Судебная медицина.-Москва.: Медицина, 1953-465 б.
2.30 Работа со следами биологического происхождения на месте происшествия/Под
2.31 Расследование преступлении против личности. Учебное пособие /Под ред.
2.32 Россинская Е.Г. Судебная экспертиза в уголовном, гражданском, арбитражном
2.33 Стегнева Т.В. Исследование крови человека методом генотипоскопии. Методические
2.34 Стегнева Т.В. Исследование следов спермы методом генотипоскопии.-Москва.: 1993-26
2.35 Стегнева Т.В. Определение видовой и половой принадлежности крови,
2.36 Стегнева Т.В. Уалерианова Л.П. Основы формирования заключения экспертизы
2.37 США: благодаря тестированию на ДНК на свободу вышло
2.38 Судебно-медицинская экспертиза: справочник для юристов. –Москва.: Юрид. лит.,
2.39 Судебная психиатрия. Учебник для вузов/ под редакцией проф.
2.40 Судебная медицина и психиатрия. Практикум. Учебное пособие.-Москва.: БЕК,
2.41 Томилин В.В. Гладких А.С. Судебная медицина. Учебник для
2.42 Томилин В.В. Судебно-медицинское исследование крови в делах о
2.43 Торвальд Ю. Сто лет криминалистики.- Алматы.: Жеты-Жаргы, 1995-432
2.44 Энциклопедия судебной экспертизы./ Под редакцией д.ю.н., профессора Аверьяновой
1 Ãîðäîí Ý.Ñ. Ñóäåáíî-ìåäèöèíñêàÿ ýêñïåðòèçà. Ïðîáëåìû è ðåøåíèÿ. –
1 Ïîïîâ Â.Ë. Ñóäåáíàÿ ìåäèöèíà. Ó÷åáíîå ïîñîáèå äëÿ ñòóä.
1 Äàëüòîíèçì – ê¼çäi» ºûçûë, ºûç¹ûëò, ê¼ê,ê¼êøië ò¾ñòåðäi àéûðà
1 Ðàéñêèé Ì.È. Ñóäåáíàÿ ìåäèöèíà: Äëÿ ñòóäåíòîâ è âðà÷åé
1 Êóäðÿâöîâà À.Â. Ïðîáëåìû èñïëüçîâàíèÿ ñóäåáíî-ìåäèöèíñêèõ ïîçíàíèé â ðàññëåäîâàíèéïðåñòóïëåíèé.
1Íàóìåíêî Â.Ã. Ìèòÿåâà Í.À. Ãèñòîëîãè÷ååêèå è öèòîëîãè÷ååêèå èññëåäîâàíèÿ â
ìåäèöèíå. Ì:1980-72á.
1 Россинкая Е. Р. судебная экспертиза в уголовном, гражданском,
1 Бронникова М. А., Гаркави А. С. Методика и
2 Стегнова Т. В. Работа со следами биологического происхождения
1 Поврезнюк Г. И. Судебная экспертиза – Алматы, 1999
1 Дмитриев А. С., Клименко Т. В. Судебная
1 Жариков Н. М., Морозов Г. В., Хритинин Д.
2 Дмитриев А. С., Клименко Т. В. Судебная психиатрия:
( Стегнова Т. В. Исследование крови человека методом генотипоскопии.
2 Сол жерде
1 Белкин Р. С. Криминалистическая энциклопедия. – М.-Изд. БЕК,
1 Стегнова Т. В. Исследование крови человека методом генотипоскпии.
1 Стегнова Т.В Определение видовой и половой принадлежности крови
2 Стегнова Т. В. Исследование следов спермы методом генотипоскопии.-
1 Стегнова Т. В. Исследование следов спермы методом генотипоскопии.
1 Стегнова Т. В. Работа со следами биологического
1 Перепечина И. О., Пименов М. Г., Стегнова Т.
1//Время По – 22.01.02
1.Криминалистика: учебник для ВУЗов , под ред. И. Ф.
1 Кириено Г.В. Кто есть кто // Юридическая газета
2