Жоспар
Кіріспе 3
2.1 Зейін туралы теориялық ұғым 6
2.2 Зейіннің түрлері мен қасиеттері 9
2.3 Зейіннің орнықтылығы - тұлғаның дамуының маңызды көрсеткіші 14
2.4 Бала зейінін оқу-тәрбие үрдісінде қалыптастыруда 19
бастауыш мектептің ролі 19
2.5 Бала зейінін дамытуда ойынның маңызы 24
ІІІ Іс-тәжірибелік бөлім 27
Қорытынды 31
Пайдаланған әдебиеттер: 32
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Білім негізі бастауышта, тіпті бірінші сыныпта қаланады
Егеменді еліміздің өсіп келе жатқан ұрпағын ойлы да іскер,
Тәрбиенің сан салалы, күрделі мәселелеріне терең бойлауға бастайтын, күнделікті
Оқушының рухани күш-қуаты мен ерік-жігерінің, шығармашылық қабілетінің, жалпы мүмкіндіктерінің
Адамның өмірдегі саналы іс-әрекеті, бір-бірімен қарым-қатынасы,
Адамның психикалық әрекетінің белгілі бір нәрсеге бағытталып шоғырлануын
Курстық жұмыстың мақсаты – оқушылардың зейінін оку-тәрбие үрдісінің талаптарына
Зерттеудің нысаны – жалпы білім беретін мектепте бастауыш сынып
Зерттеу пәні – бастауыш сынып оқушыларының тәрбие процесінде психикалық
Ғылыми болжамы – егер бастауыш мектеп оқушы зейінін оқу-тәрбие
Курстық жұмыстың міндеттері –
-оқушының негізгі таным үдерістерін (қабылдау, зейін, ес, қиыл, ойлау)
-зейіннің жалпы ұғымын ашу, түрлері мен қасиеттерін сипаттау;
-баланың зейін ерекшеліктері және оны тәрбиелеу жолдарын айқындау;
-баланың өзіне деген сенімін қалыптастыру және ойын әдістерін қолдана
-психологиялық-педагогикалық әдістемелер арқылы бала зейінінің қалай дамығанын анықтау.
Зерттеу көздері –Қазақстан Республикасы Президенті Н.Назарбаевтың оқу-тәрбие жөнінде айтқан
Қурстық жұмыстың құрылымы – кіріспе, негізгі бөлім, іс-тәжірибелік бөлім
2.1 Зейін туралы теориялық ұғым
Зейін деп - адам санасының белгілі бір затқа бағыттала
Осындай түрлі кезеңдерде бала психикасының белгілі бір объектіге бағыт
Адамға тән әрекеттің кез-келген түрінде зейін орын алмаса, оның
Зейінді психикалық процестердің тобына жатқызу дұрыс болмас еді. Өйткені
Зейіннің физиологиялық негіздері туралы И.П.Павлов, егер ми қабығының бір
Зейіннің физиологиялық негіздерін орыс физиологы А.А.Ухтомскийдің (1875-1942) доминанта теориясы
Сыртқы дүниенің көптеген тітіркендіргіштерінің ішінде біреуі миға көбірек әсер
А.А.Ухтомскийдің доминанта теориясының мәнін И. П. Павловтың «Қозудың оптимальдық
Қозу процесі ешқашан да ми қабығына біркелкі тегіс тарамайды,
Мұндай жағдайда адам зейіні бір жерге күшті шоғырланады да,
2.2 Зейіннің түрлері мен қасиеттері
Адамдардың зейіні ырықты, ырықсыз және үйреншікті болып үшке бөлінеді.
Адам өмірінде ырықсыз зейін елеулі орын алады. Зейіннің
Ырықсыз зейін физиологиялық тұрғыдан барлау (ориентированный) рефлекстің жемісі болып
а) күшті тітіркенгіштер (көзді аштырмайтын жарық, қанық бояулы
ә) адамның сыртқы дүниедегі объектілерге қатынас жасауының дәрежесі (қызығу,
Адамның ырықты зейіні әрекетті саналы түрде белгілі ерік жүшін
1.Қандай да болмасын бір әрекеттің талабына сай зейінді бағындыра
2.Үйреншікті жұмыс жағдайын жасап алып, алаңдатайтын нәрселерден
3.Орындалатын істің мәнісін, маңызын түсіну үшін білімге шын ықыласпен
4.Түрлі жайсыз жағдайларда да жұмыс істеуге машықтану.
5.Зейінді болуды өзіңе үнемі ескертіп отыру керек. Бір сөзбен
Зейіннің екі түрі де бір-бірінен ешқашан қалмай ілесіп
Зейіннің үйреншіктіі деп аталатын түрі де бар. Үйреншікті зейін
Қандай нәрсеге болса да үйреніп, жаттығып алған соң, адамның
Зейіннің қасиеттері: тұрақтылығы, аударылуы, бөлінушілігі, көлемі, жинақтылығы, алаңдаушылығы болып
а) Зейіннің тұрақтылығы және жинақтылығы. Адамның зейіні бір объектіге
Зейіннің осы қасиетінің оқу процесінде маңызы зор. Сабақ үстінде
Ересек адамдар жұмыс үстінде зейінін 40 минуттай бір объектіге
Адам соншалық ерік-жігермен зейін салып жұмыс істеген жағдайда да
Зейінді ұзақ уақыт бойы іс-әрекетке жеткілікті жұмылдыру үшін, әсіресе,
Зейіннің аударылуы деп бір объектіден екінші объектіге назар
Зейіннің бөлінушілігі - адам санасының бір мезгілде бірнеше
Зейіннің көлемі деп - бір уақыттың ішінде қамтитын объектілердің
Бастауыш сынып оқушыларының зейін көлемі ересек адамдарға қарағанда шағын
Зейін көлемін арттыру үшін мұғалім балаларды комплекс заттарды байқай
Алаң болушылық деп - белгілі бір объектіге саналы түрде
Қорыта айтқанда, адам қолға алған ісіне көңіл бөліп, оны
2.3 Зейіннің орнықтылығы - тұлғаның дамуының маңызды көрсеткіші
Қазіргі жас ерекшелік психологиясы американ психологі Майкл Познердің үш
Мектепке дейінгі жаста зейіннің дамуы олардың орындайтын іс-әрекетінің шеңберінде
Біріншіден, ол зейінді тәрбиелеу ретінде көрсетілуі мүмкін, яғни, тұлғаның
Екіншіден, зейіннің дамуы қалыптасу ретінде - ақыл-ой әрекетінің талап
Бала әуелден зейінді болып тумайды, ол қасиетке өсе келе
Жас баланың (1-3 жастағы) "Бұл не?" рефлексінің күшті болатыны
Бала есейген сайын "Бұл не?" рефлексінің негізінде өзінен-өзі пайда
Мектепке дейінгі жастағы балаларда ырықсыз зейінмен қатар ырықты зейін
Осы жастағы бала зейінінің дамуына ықпал ететін ең
Баланың ойлау қабілеті қабылдау процесінің қалыптасуы барысында жүзеге асады.
Баланың ойлау қабілеті ойлаудың кимыл-әрекет, көзбен көру және логикалык
Мектепке дайындық кезеңіне дейін баланың логикалык ойлауы жүйеге түсе
Зейінділік, ынталылық кез келген психикалық процестен көрінеді: ойлау, сөйлеу,
Ойындар баланың негізгі зейін қабілетін дамытуға, оны қажет жағдайда
Әлдебір затқа немесе құбылысқа ұзағырақ көңіл аудару зейін тоқтату
Зейінді қалыптастыру ерікті түрден мектеп алды даярлығына қарай біртіндеп
Ойындардың келесі тобы есте сақтауды дамытуға арналып, зейін сияқты
Баланың шығармашылық қабілетінің дамуы қалыпты ойлаудан өзгешелеу. Шығармашылық көп
Баланы тек бір нәрсеге үйретіп қана қоймай, оның өзіне
Көру, есту, сезу арқылы бала заттың ішкі және сыртқы
Баланың қкоршаған ортамен етене араласуы оның танымдық, эстетикалық, шығармашылық
2.4 Бала зейінін оқу-тәрбие үрдісінде қалыптастыруда
бастауыш мектептің ролі
Бастауыш мектеп білім, дағды, іскерлікті калыптастырудың бастамасы болып табылады.
Келешекте жалпы білім алу мен кез келген арнаулы мамандықтарға
Бастауыш білім берудің негізгі міндеті - окушының жас ерекшелік
Бастауыш мектеп - бастауыш сынып оқушыларының негізгі таным үдерістерін
Бастауыш білім беру деңгейінде білім берушілер мен білім алушылар
Білім берудің бастауыш деңгейінде окыту:
окуға ынталандыруды,
қоршаған әлем туралы алғашкы түсінікті,
мектепке және өзіне позитивті қатынасты,
білім алу қабілеттерін (тіл дамыту, қарапайым есептеу және т.б.),
қарапайым әлеуметтік дағдыларды қалыптастыратын мектепке дейінгі даярлық жүйесі
Бастауыш білім берудің мақсатын айкындауда басты бағдар тұлғаның үйлесімді
Бастауыш білім берудің мақсатын нақтылауда білім алушылардың танымдық қабілеттерін,
Бастауыш сынып жасындағы бала белгілі деңгейде өзінің атқаратын жұмысын
Тіл меңгеру базасында жаңа әлеуметтік қатынастар пайда болады,
Мектепке барған алғашқы жылдарында балалар тарапынан қамқорлықты қажет
Үлкендердің баламен әр түрлі қарым-қатынасы және олардың балаға
Бастауыш сынып жасы бұл айналадағы өзге
-адамның беделіне зор сеніммен қарауы,
-кездесетін барлық жағдайларды тез қабылдап, оған тез әсерленгіштігі,
Бала мектеп табалдырығын аттағаннан кейін көп жағдайда зейінінің дамымағанынан
Зейін тек психикалық үдерістердің тобына ғана жатады десек дұрыс
Мектеп- оқушылардың зейінін оқу-тәрбие үрдісінің талаптарына байланысты жүйелі түрде
Балада ырықсыз зейіннің басымырағы ой-өрісінің көрнекілігіне де байланысты. Мәселен,
1. Бірінші сыныптан бастап оқушыларды зейінділікке әдеттендіру, оларда зейіннің
2.Бүкіл сыныпқа не оқушыларға тапсырмалар дәл, анық, қысқа болып
3.Бала қайда жүрсе де (мектеп, үйде, далада) байқағыштыққа тәрбиеленуі
4.Зейінді күшті және тұрақты ететін құбылыстың бірі – ерік.
5.Төменгі сынып оқушыларының жүйке жүйесінің әлде де болса, «қатая»
Оқушылардың зейінін дұрыс қалыптастыруға мұғалімнің жеке басының үлгі-өнегесінің маңызы
Мұғалім балаларға сабақ үстінде зейінін дұрыстап аудара алмаса, іске
Қорыта айтқанда, әрбір оқушының жеке басына тән қасиеттерін ғылым
2.5 Бала зейінін дамытуда ойынның маңызы
Мектеп жасына дейінгі балалардың зейінін қалыптастыруда ойын әрекеті ерекше
Мектеп жасына дейінгі кішкентай балалардың зейін көлемі өте тар
Жалпы үлкендер ойынның балалар өмірінде алатын орнын түсіне білуі
Мұны ерте сезген халқымыз адам бойынан табылатын барлық жақсы
Егер ойында зейінді тез аудару арқылы шапшандық танытпаса, яғни
Әрбір ойын элементтері ұлттық ойындардың тақырыбына, мазмұнына байланысты логикалық
Қазақтың ұлттық ойындарының тағы бір ерекшелігі - өлең-сөздің араласып
Сонымен, қорыта келе, мектеп жасына дейінгі және бастауыш мектеп
Мектеп - оқушы зейінін оқу-тәрбие процестерінің талаптарына сай жүйелі
ІІІ Іс-тәжірибелік бөлім
«Есте сақта және нүкте қой»
Нүктелері бар бетті 8 бөліске бөліп, ең үстіне 2
Балаға 1-2 секунд әр 8 карточка көрсетіледі. Нүктелерді
10 балл – зейін көлемі 6 бірлікке тең.
9-8 балл – зейін көлемі 4-5 бірлікке тең.
4-7 балл – зейін көлемі 2-3 бірлікке тең.
0-3 балл – зейін көлемі 2 одан да аз
Бағалау:
10 балл – зейіні жоғары.
8-9 балл – орташадан жоғары.
4-7 юалл –орташа деңгей.
0-3 балл – төмен деңгей.
«Фигураларды таны»
Бұл әдістеме тануға арналады. Ес, зейін байқауға арналады. Бұнда
Әдістемеде балаларға келесі нұсқаумен бірге суреттер ұсынылады:
«Сендердің алдарыңда қатармен орналасқан он сурет берілген. Сол жақтағы
Алдымен балаға осы тапсырманы 0 нөмеріндегі қатарда салынған
Экспримент бала барлық он тапсырманы шешкенше жалғасады. Бірақ, егер
Нәтижелерді бағалау.
10 балл – бала барлық тапсырманы 45 секундтан аз
8-9 балл – Бала барлық тапсырманы 45 секундтан 50
6-7 балл – Бала барлық ұсынылған тапсырманы 50-ден 60
4-5 балл – Бала барлық тапсырманы 60-70 секунд аралығында
2-3 балл – Бала барлық тапсырманы 70-80 секунд ішінде
0-1 балл – Бала барлық тапсырманы 80 секунд артық
Даму деңгейі туралы қорытындылары.
10 балл - өте жоғары.
8-9 балл – жоғары
4-7 балл – орташа.
2-3 балл – төмен.
0-1 балл - өте төмен.
Мына суретте не жетіспейді?
Әдістеме баланың қабылдау мен дамуының негізі болады. Бұл әдістеменің
Балаға көптеген суреттер ұсынылады, бұл берілген суреттің әрбір заттарында
Психодиагностика жүргізуші секунд көмегімен баланың барлық тапсырманы орындауға
Қорытынды бағасы:
10 балл – 25 секунд. Бала сол тапсрыманы 25
9-8 балл – 26-30 секунд затты іздеуге кетті.
6-7 балл – 31-35 секунд затты іздеуге жұмсалды.
4-5 балл – 2-3 балл жетіспейтін заттарды іздеуге жіберілген
8-3 балл – жоғары
4-7 балл – орташа
2-3 балл – төмен
0-1 балл - өте төмен.
«Сандарды есіңе сақта»
Бұл әдістеме бойынша тапсырмада бала келесідей нұсқау алады:
«Қазір мен саған сандарды айтамын, ал сен оларды, мен
10 балл – бала орта есептен 9 цифрды дұрыс
8-9 балл – 7-8 цифрды нақты қайта жаңартты.
6-7 балл – 5-6 цифрды нақты қайта жаңартты.
4-5 балл – 4 цифрды қайта жаңартты.
2-3 балл – 3 цифрды қайта жаңартты.
0-1 балл – 0-ден 2 цифрға дейін қайта жаңартты.
Даму деңгейі туралы қорытындылары.
10 балл - өте жоғары.
8-9 балл – жоғары
4-7 балл – орташа.
2-3 балл – төмен.
0-1 балл - өте төмен.
«Шымшытырақ»
Бұл әдістеменің көлемімен баланың қоршаған орта мен логикалық байланысы
Жүргізілетін әдістеменің көмегімен баланың өзінің ойын грамматикалық-логикалық жағынан дұрыс
Суретті қарау кезінде бала мынадай нұсқаумен танысады:
Мына суретті ынтамен қарап, мұндағы жануарлардың әрқайсысы өз орнында
10 балл – бала суреттерді түгендей дұрыс –бұрысын шешті.
8-9 балл – 1-3-ке дейінгі суретті тапты.
6-7 балл – бала дұрыс айтты, бірақ аяғына дейін
4-5 балл – бала барлығын байқады, бірақ 5-8-ін айтып
2-3 балл – берілген уақыт ішінде бала 1-4-ке дейін
Қорытынды
Зейін өздігінен жеке-дара психикалық үрдіс те, жеке адамның қасиеті
Адам зейініне мынандай қасиеттер тән: тұрақтылық, бір нысаннан екіншісіне
Зейінді дамыту үшін адам әруақытта қандай нәрсеге болса да
Зейінді тәрбиелеудің тағы бір жолы - өзіңді жағымсыз жағдайда
Зейінділік, ынталылық кез келген психикалық процестен көрінеді: ойлау, сөйлеу,
Пайдаланған әдебиеттер:
Әлемдік педагогикалық ой-сана. 5-том.-Алматы, 2008.-400 б.
Зейін түрлері // Жарықбаев Қ. Жантану: Оқулық.-Алматы, 2008.-633
3. Зейіннің қасиеттері // Жарықбаев Қ. Жантану: Оқулық.-Алматы,
4.Педагогикалық және жас ерекшелік психологиясы.-Алматы, 1987.-
5.Құрманбаева С. Баланың өзіне деген сенімін қалай қалыптастыруға болады?
6.Джунусова У. Зейіннің жас ерекшелігіне байланысты дамуы // Педагогика
7.Құсүтінова А. Бала зейінін дамытудағы бастауыш мектептің ролі //
8.Жұманбаева Қ.Р. Баланың зейін ерекшеліктері және оны тәрбиелеу жолдары
9.Мұқанова М. Оқушылардың зейінін тәрбиелеу.-Алматы,1960.-8-11,26-31 б.
10.Бадел А. Бала зейінін дамытуда қазақтың ұлттық ойындары //
11. Аймауытұлы Ж.Психология.-Алматы: Рауан, 1995.-147-152 б.
12. Аймауытұлы Ж.Психология.-Алматы: Рауан, 1995.-147-152 б.
15.Мұсаева С.А., Бегалиев Т.Б. Жас ерекшелік педагогикасы: Оқулық.-Астана: Фолиант,
16. Құрманалина Ш.Х. Педагогика.-Астана: Фолиант, 2007.-656 б.
17.Жиеналиева Р.Д. Дидактикалық ойындардың алатын орны //Білім берудегі менеджмент.-2006.-№3.-197-200
18.Пазылова Қ. Балаларды мектепке дайындаудың психологиялық мәселелері // Қазақстан
19.Қвлиев С.Қазақтың халық тәлім-тәрбиесі.-Алматы,1996.-265 б.
3