Жоспар:
Кіріспе.
І. Жалпы нарықтың теориялары мен тарихы.
ІІ. Қ.Р-ғы нарықтың негізгі қағидалары мен бағыттары.
ІІІ. Қазақстан Республикасының нарығындағы негізгі ұғымдарға түсініктемелер.
Қорытынды.
Кіріспе:
Ерте заманнан бері келе жатқан сауданың негізі болып
1876-жылдан бастап Бірінші Дүниежүзілік соғысқа дейін нарық пен
Бірінші ұлттық валюта болып доллар есептеледі, оны 1944-жылы
Бреттон Вудс қол қоюымен ақшаның қағаздай түрі жарық
Валюта нарығында ең елеулі орын алған оқиға –
80-90-жылдары ғылыми-техникалық прогрестің одан әрі дамуының арқасында (компьютерлік
Қазіргі уақытта әр мемлекеттің өзінің ішіндегі сұраныс пен
Қазақстанның нарықты экономика жолындағы жылдар бойы жасаған жетістіктеріне
Нарық – Қазақстанның экономикасын реттеуші және алға қозғаушы
І. Нарықтың құрылымдары мен элементтері. Рынок – тауар
Капитализмнің туып, орнығуына байланысты ішкі нарық кең өріс
Өндірістің қоғамдастырылуы және қоғамдық еңбек бөлінісінің тереңдей түсуі
Сол кездерден бастап Нарықтың құны енгізілді. Нарықтың құны
Капитализм тұсында тауарларды қоғамдық (нарық) құнымен сату өндірістің
Осыларды ескере кетсек, тағы бір термин – нарық
Социалистік шаруашылықта үздіксіз ұлғайып отырған қоғамдық өндіріс саласында
Нарықтық қатынастардың зерттеуін экономикалық теория классикалық мектебі өкілдерінің
Карл Маркс экономикалық теорияда рынок тепе-теңдігі мәселесін үш
Нарық мәселесіне В. И. Ленин өз еңбектерінде ерекше
Ресейде 1921-жылы жаңа экономикалық саясатың(ЖЭС - НЭП) енуіне
Батыс мемлекеттері шаруашылық саласындағы саясатты анықтайтын, қазіргі әр
Бірінші бағыттың негізін қалаушы ағылшын экономисі Дж. М.
ХХ-шы ғасырдың жетпісінші жылдарындағы экономикалық дағдарыс пен кәсіпкерліктің
«Неолиберализмнің» белгілі өкілдеріне американ экономисі Людвиг Мизес (1881-1973),
Сонымен нағыз рынок дегеніміз не? Ол – диалектикалық
Нағыз рынокты экономикаға мыналар тән: бір жағынан, заңмен
Қазіргі өркениеттегі рыноктық шаруашылықтың бәріне ортақ бір-ақ заң
Сұраныс дегеніміз – тұтынушылар тарапынан тауарлар мен қызмет
Ұсыныс дегеніміз – сату үшін рынокқа шығарылатын тауарлар
Сұраныс пен ұсыныс көлемі, өзара қатынасы баға деңгейіне
Бұл жерде ерекше есте болатын нәрсе, әр тауар
Енді рыноктың негізгі қызметтеріне тоқталып өтелік. Ол, біріншіден,
Екіншіден, бәсекелік және маркетингілік қызмет механизмі арқылы рынок
Үшіншіден, белгілі бір шамада рынок материалдық, еңбек, қаржылық,
Төртіншіден, рынок әр кәсіпорынның, кәсіпкер мен саудагердің бет
Бесіншіден, рынок аса қуатты да пәрменді құқықтық негізге
Алтыншыдан , рынок мемлекет үшін де, жеке кәсіпкер
Ұйымдастыру сипаты жағынан рыноктың бірнеше тегі (типі) бар.
-классикалық рынок (немесе еркін бәсеке рыногы, жетілген бәсеке
-бейклассикалық (классикалық емес) рынок, яғни жетілмеген бәсеке рыногы,
-әлеуметтендірілген рынок (кейде мемлекеттік рынок деп те атайды),
Рыноктық қатынастар объектілерінің экономикалық міндеттеріне байланысты рынок бірнеше
-тұтыну тауарлары мен қызметтер рыногы (азық-түлік тауарлар рыногы,
-өндіріс факторлар рыногы (еңбек немесе жұмыс күші рыногы,
-жылжымайтын дүние рыногы (жер рыношы, тұрғын үй рыногы);
-қаржы рыногы (қор рыногы, валюта рыногы, қымбат металдар
-ақпараттар рыногы немесе ақыл-ой, рухани өнімдер рыногы (лицензия,
ІІ.Қазақстан Республикасындағы нарықтың негізгі ұғымдары мен бағыттары. Сұраным
1) Сұраным мен ұсыным қисығын сыза отырып, біз
2) Екінші кедергі қисық сызықтың қозғалысымен эәне
Сұранымның артуын (сұраным қисығының жылжуы) мен сатып алудың
Нарықты бәсеке арқылы жүргізеді. Бәсекенің өзі бағалық және
Бағалық бәсекеде тұтынушы үшін күрес бағаның көмегімен жүргізіледі.
Бағалық емес бәсекеде күрес өнімнің сапасы, оның
Бағаның қалыптасуын реттелген сатылардың жиынтығы деп қарастыруға болады.
1.Мақсатты қою;
2.Сұранымды анықтау;
3.Шығынды бағалау;
4.Баға мен бәсекелестердің тауарларын салыстырмалы талдау;
5.Бағаның қалыптасуының әдістерін талдау;
6.Соңғы бағаны белгілеу.
Бағаның қалыптасу әдістеріне төмендегідей факторлар әсер етеді:
-рынокта қалыптасқан нақты жағдай (монополияландыру дәрежесі, сұраным икемділігі);
-өткізілетін тауарлардың сипаты (жаңалық дәрежесі, басқа тауарларды алмастыра
-фирманың өз саласындағы жағдайы (қаржылық жағдайы, басқа өндіріс
Нарықтық экономика ұтымды жұмыс істейді, егер де мына
1.Тауарларды қанша көлемде өндіру керек, қандац қызмет атқару
2.Не өндіру керек, яғни қоғамның материалдық тұтынымын толығырақ
3.Қоғамға қажет тауарлар қалай өндіріліп, қандай қызмет атқарылуы
4.Өндірілген өнім кімге арналған, кім оны алу керек,
5.Өзгерістер бола қалса қатысушылардың соған бейімделе білуіне қол
Нарықтық қатынас дегеніміз – аталған бес шарттың міндеттерін
Нарықтық қатынас көлеміне келгенде иелік ететін екі жақ
Нарықтық экономикада өнімнің де, қызметтің де бағасы бар.
Тұтынушылар мүддесін қанағаттандыруға бағытталған және өндірушілердің баға көтерушілік
Нарық дегеніміз – шаруашылық байланыстардың белгілі көрінісі болғандықтан,
Нарықтық қатынас сұраныс пен ұсынысқа негізделеді. Сұраныс тұтынушылардың
Ұсыныс өндірушінің сатуға шығарған тауарының санынан-ақ белгі бермек.
Тұтынушының сатып алғысы келген тауарының саны өндушінің сатамын
Нарық адамдар арасындағы сан-салалы экономикалық қарым-қатынас жүйесі болғандықтан,
1. Жеке адамнан бастап, мекеме, бірлестіктерге дейін олардың
2. Мұның өзінде кәсіпкерге деген жоқтаусыз еркіндік болмайтындығын
3. Тұтынушының үстемдігі, яғни тұтынушының өндірушіге өктемдігі. Жеткіліксіз
4. Экономиканың ашықтығы. Мұның мәні мекеменің белгілі
5. Бәсеке бабы. Бәсеке дегеніміз іскерлікті қоздырудың ықпалды
6. Финанс және қаражат айналымына әсері. Егер орталықтанған
7. Нарықтық баға қою жолдары. Нарықта баға деген
8. Шарт және контракт қатынастардың талаптарын сақтау нәтижесінде
Нарықты реттеу мәселесі қазіргі жағдайда ең ақтуалды мәселелердің
Біріншісі – рыноктың өзін-өзі реттеуі, яғни өндірушілердің, өндірістік
Екіншісі – рыноктың қатынастарды азаматтық қоғам институттары мен
Қазіргі дамыған елдерде тепе-теңдіктің барлығы сондай-ақ экономисттердің көпшілігі
Үшіншісі – мемлекеттік реттеу. Экономикаға мемлекеттің араласуы жөнінде
Қазақстанда астық рыногын қалыптастырудың кейбір проблемалары. Нарықтық экономикаға
Нарықтық экономикада, әдетте сұраным мен ұсыным арасында белгіді
Нарықтық тепе-теңдік негізінде тепе-теңдік баға жатыр. Осы бойынша
1-кесте:
1
бушелдің бағасы
(доллар) Апта ішіндегі сұ-
ранымның жалпы мөлшері Апта ішіндегі ұсы- нымның жалпы
мөлшері Сұраным (+) мен
ұсыным (-) ар-
тықшылығы
1 1600 1000 -15000
2 11000 4000 -7000
3 7000 7000 0
4 4000 10000 +6000
5 2000 12000 +10000
Кестеден көріп отырғанымыздай тауар бағасы 3 доллар болғанда,
Қазіргі Қазақстанның астық нарығына көз жүгірте кетсек, жанағы
2-кесте:
№ Өнімнің түрі, іс-шаралар. Бірегей тұқымның 1 тоннасын
Көбейту питомниктері мен аналық нысандар.
1 Жүгері мен күріштен басқа дәнді және дәнді
2 Жүгері 40 227328
3 Күріш 40 52096
4 Қытайбұршақ 40 110592
5 Күнбағыс 40 281600
6 Басқа майлы дақылдар 40 110592
7 Картошка 40 84864
8 Көп жылдық шөптер:
бұршақты 40 390528
дәнді 40 149888
9 Бір жылдық шөптер 40 38912
10 Қант қызылшасы 40 1442959
11 Мақта 40 144896
12 Көшеттер 40 80
13 Жеміс-жидек дақылдары мен жүзімнің көжылдық екпелерін салу
14 Жеміс дақылдарының аласа дінді телітушілер аналығын салудың
Супер элита дақылдары
1
Жүгері мен күріштен басқа дәнді және дәнді бұршақты
40
8246
2 Жүгері 40 49728
3 Күріш 40 11024
4 Күнбағыс 40 61600
5 Қытайбұршақ 40 24192
6 Басқа майлы дақылдар 40 24192
7 Картошка 40 18564
8 Көп жылдық шөптер:
бұршақты 40 85428
дәнді 40 32788
9 Бір жылдық шөптер 40 8512
10 Қант қызылшасы 40 614664
11 Көкөніс 40 600000
Сатып алу мен сату бағасы деңгейін белгілейтін сұраным
Ұсыным тұрақты болғанда, сұранымның өзгеруі. Осы жағдайда сұраным
Ол үшін нарықтық экономиканы қалыптастыра білген жөн, оның
Нарық сферасында қалыптасқан келесі ұғымдар: шығыс пен кіріс.
3-кесте:
Баптардың атауы Есепті кезең ішінде Есепті кезеңнің басталу-ына
Комиссиялық сыйақы 51639 17159
Ағымдағы шоттармен салыстырылған салымдар бойынша сыйақы туріндегі табыс
910
Бағалы қағаздар бойынша сыйақы түріндегі табыс 1822 2617
Бағалы қағаздарды сатып алу мен сатудан түскен табыс
Сатуға арналған қолда бар және сауда-саттыққа арналған бағалы
«Кері РЕПО» операциясы бойынша табыс 729 6223
Басқа табыс 14688 8531
Табыстың барлығы 69487 34602
Жалпы және әкімшілдік шығыстар 43285 31504
Басқа шығыс
22
Шығыстың барлығы 43285 31526
Резервке аударылғанға дейінгі пайда 26202 3076
Салық салғанға дейінгі пайда 26202 3076
Кооперативтік табыс салығы 6027
Салық төлегеннен кейінгітаза пайда 20175 3076
Кезең ішіндегі таза пайда 20175 3076
Нарықтық экономиканың қалыптасуының келесі принципі – нарықтық экономиканың
Нарықтық экономикада монополияға қарсы заңнамалар ерекше орын алады.
Нарықтық экономиканың ажырамас бөлігі – бәсеке. Ол күшті
Нарықтық экономиканың келесі міндетті принципі – ұлтық валютаның
Қазіргі кезде қаржылар, банктер, бағалы қағаздар туралы хабардар
Сол экономика ғылымында , яғни нарықтық қатынастар жүйесінде,
1. Классикалық нарықтық экономика.
2. Нарықтқ-шаруашылық.
3. Әлеуметтік бағыттағы нарықтық экономика.
Классикалық нарықтық экономика – бұл өндірушілер мен тұтынушылардың
- Не өндіру қажет, яғни мүмкін болатын тауарлар
- Тауарлар мен қызмет көрсету қалай өндірілуі тиіс,
- Өндірілген өнім кімдер үшін, кімдерге арналған, яғни
Классикалық нарықтық экономика еркін бәсеке мен бағаның еркін
Классикалық нарықтық экономиканың басты тұлғасы – жеке тұлға.
Нарықтық шаруашылық – бұл мемлекеттің қоғамдағы, оның ішінде
Нарықтық шаруашылықты саналы тәртіптегі жүйе деп қарастыруға болады.
- өндірушілер мен тұтынушылардың өз еріктерімен таңдауы мен
- өзгермелі жағдайларға тез арада бейімделуінің төмендігі;
- ғылыми-техникалық прогресс жетістіктерін барынша жеткілікті пайдалана алмауы
- ресурстардың барынша тиімсіз бөлінуі.
Осы аталған кемшіліктер қазіргі шаруашылық жүйенің әлеуметтік бағыттағы
Әлеуметтік бағыттағы нарықтық экономиканың басты мақсаты – бүкіл
Мемлекеттің ролі шаруашылықты жүргізудің бұл жүйесінде түбірімен өзгереді.
Экономикалық дағдарыс - өндіріс циклінің тоқырау, жандану, өрлеу
Біздің елімізде толыққанды нарықтық экономикаға ойдағыдай өтеміз деген
Қазіргі нарықтық шаруашылық жанама (экономикалық) және тікелей (әкімшілік)
- инфляция процесін ауыздықтап, тұрақтандыру;
- экономикалық өсудің жаңа сапасына өтуді тездету;
- халық шаруашылығының басқа да ірі мәселелерді шешуді
Айта кету керек, реттеудің экономикалық және әлеуметтік жолдарын
Әкімшілік әдістер экономикалық таңдауды шектейді, ал кейбір жағдайда
Сонымен, мемлекет қандай экономикалық қызмет атқарады? Ол көптеген,
1. Нарықты жүйенің тиімді қызметатқаруы үшін құқықтық база
2. Бәсекені қорғау. Кәсіпкерліктің еркіндік жүйесі мен оны
А) «ойын ережесін» жасау мен бекіту.
Б) Халықты нарық пен бүкіл экономикада қалыптасқан жағдай
С) Дау-дамай мен келіспеушілікті шешуге көмектеседі.
3.Табыс пен байлықты қайта бөлу.
4. Ұлттық өнім құрылымын өзгерту мақсатымен ресурстардың бөлінуіне
5. Экономиканы тұрақтандыру, яғни экономикалық конъюнктураның ауытқуынан болатын
Нарықты экономикаға қажетті элементтердің бірі – оның инфрақұрылымы.
Жоғарыда аталып кеткен нарық құрылымы және инфрақұрылымы жайлы
4-кесте:
Осы кестеден байқап отырғанымыздай, қандай сала болмасын олар
Ендігі кестеде көретін нәрсеміз – ол нарықтың инфрақұрылымының
5-кесте:
Н а р ы қ т ы ң
Аукциондар Консультациялық-делдалдық фирмалар
Биржалар және брокерлік кеңселер Бизнестің коммерциялық орталықтары
Банктер Сақтық және аудиторлық компаниялар
Коммерциялық орталықтар мен компаниялар Жарнама-ақпараттық қызмет
Мемлекеттік резерві және сақтық қорлары Қойма, элеватор, тоңазытқыш,
Мемлекеттік салық инспекциясы Сауда үйлері
Бағалы қағаздарға бақылау жасайтын инспекция Маркетингтік зерттеу орталықтары
Құқықты қорғау органдары Көтерме сауда орталықтары
Лизингілік компаниялар Кадрларды дайындау орталықтары
Кедендік қызмет Жәрмеңкелер
Бағалар мен стандарттарға бақылау жасайтын мемле- кеттік инспекция
Тұтынушыларды қорғау қоғамдары Және т.б.
Бұл кесте туралы айта кететін болсам, мұнда негізгі
Ұлттық нарықты құру, оның дүниежүзілік нарық жүйесіне енуі
Нарықтың ролі жалпы түрде оның қызметі
6-кесте:
Мұнда табыс пен шығынның айналымы бейнеленген. Олардың айналымы
Құқықтық негізде қамтамассыз етіп, экономиканы тиімді дамыту үшін
Адамзат қызметінің әрбір аясы ұлттық нарықтың жекелеген элементтерін
Ал жалпы нарықтың қызметтеріне мыналарды жатқыздыруға болады:
7-кесте:
-ұдайы өндіріс процесін үнемі қамтамассыз ететін реттеуші;
-ұсынымның көлемі мен құрылымның жедел өзгеруі және оның
шаруашылық түрінен экономиканы сауықтыру (санациялау) тазалау;
-экономикалық оқшауланған тауар өндіруші мен тұтынушылар арасын байланыстыратын
-экономиканың жағдайы жайлы объективті ақпарат көзі (барометрі, экономикалық
-тауар мен еңбектің қоғамдық маңызын анықтаушы және мойындаушы
ІІІ.Қазақстан Республикасының нарығындағы негізгі түсініктемелер. Қазіргі кезде мемлекеттік
1. бюджеттік саясат;
2. салық;
3. несие;
4. сыртқы экономикалық саясат;
5. т.б. маңызды тетіктер.
Бюджет арқылы жалпы ұлттық өнімді қайта бөлуде мемлекет
1. Прогрессивті салық салу;
2. Әлеуметтік төлемдер;
3. Тауарлар мен қызметтердің кейбір түрлерін тікелей қаржыландыру;
4. Экономиканың мемлекеттік секторын қалыптастыру;
5. Ұлттық экономика жағдайына әсер ететін, бірақ банкротқа
6. Экономиканың даму стратегиясын анықтау, нарықтың сәтсіздігін жою.
Мемлекеттің атқаратын қызметтері мұнымен шектелмейді. ХХ ғасырдың соңғы
1. Ерекше салық заңнамасы;
2. Жерді сату үшін жеңілдіктер беру;
3. Мемлекеттік және жеке қорларды жинақтайтын арнайы
4. Банктердің несиелерін пайдалану.
Мемлекет тарапынан жасалатын осындай шаралар кәсіпкерлікті одан әрі
Экономикалық қызметті ұйымдастырудың жаңа формалары құрылып жатыр. Олардың
1. Жеке кәсіпкерлік фирмалар.
2. Қазіргі (ашық) корпорациялар.
3. Реттелетін фирмалар.
4. Мемлекеттік фирмалар.
5. Тұтыну кооперативтері.
6. Пайда алмайтын фирмалар.
7. Серіктестіктер.
8. Югославия типтес өзін-өзі басқаратын фирмалар.
Жоғарыда аталған фирмалар нарықтық экономиканың қатысушылары бола отырып,
Нарықтық механызм – бұл ресурстардың қалыптасуы мен бөліну
Территориялық белгілеріне қарай нарық мынадай түрлерге бөлінеді: дүниежүзілік
Дүниежүзілік нарық – сатушлар мен сатып алушылар арасындағы
Еларалық бірлестіктер нарығы – экономикалық айырбастың ерекше формалары
Ұлттық нарық бір елдің мемлекеттік шекарасының аумағымен шектелген
Аймақтық нарық – бұл бөлек территориялық бөлімше
Жергілікті оқшауланған нарық – кейбір елді пунктердің жиынтығы
Нарықтық қатынастардың жетілу шамасына қарай нарықты: дамыған (кемелденген)
Олигополиялық нарық – баға белгілеу саясатына тым сезімтал
Монополиялық бәсеке нарығы – сапасы, қасиеті, сыртқы безендірілуіне
Қолданып жүрген заңдылықтарға сәйкес нарықты көлеңкелі (астыртын) және
Нарықтың дамуының сәйкестігіне (пропорционалдығына) байланысты теңдестірілген (балансыланған) және
Тауар ерекшеліктеріне қарай нарық-салалық және сала ішіндегінарық болып
Нарықты көлемді тауар топтары (азық-түлік және өндіріс тауарлары),
Адамдардың әрекет ету ортасына (өндірістік, әлеуметтік, қаржы, рухани)
Нарықтың инфрақұрылым проблемасының өндіріс пен тұтыну арасындағы пропорция
Қазақстанның «Дағдарысқа қарсы шұғыл шаралар және әлеуметтік-экономикалық реформаларды
Қор нарығы. Оны қалай жандандыруға болады? Қазақстанның қор
Бүгінгі таңда Қазақстан қор биржасының инфрақұрылымдық жарақтануы еліміздің
Қазақстанда инвесторлардың бастапқы ордасы қалыптасты. Зейнетақы қорлары еліміздің
Зейнетақы қорларының бизнес-жүйесін жетілдіру олардың инвестициялық шешімдер қабылдауда
Қорытынды:
Мен осы курстық жұмысымды қорыта отырып, Қазақстан нарығы
Осы мәселлерді шешіп алғаннан кейін, экономиканы бүкіл халық
Келесі қарастырғым келетін негізгі мәселердің бірі – халықты
Нарық сферасында жұмыс жасау – өте қиын іс.
Пайдаланған әдебиеттер тізімі:
1. Антонов В. Рыночное поведение: рациональный и этический
2. Адамеску А., Воскресенский В. Коньюнктура рынка и
3. Адемов Ж. Об экономической основе
4. Герасименко В. Современная рыночная экономика и общественные
5. Дебердиев А., Қасымов С. Оценка рыночных реформ
6. Егемен Қазақстан. №18. (24336). 2006-04-28. Қазақстан республикасы
7. Егемен Қазақстан. №19. (24337). 2006-04-28. табыстар мен
8. Жүнісов Б.А., Мәмбетов Ұ. С., Байжомартов Ұ.
9. Шеденов Ө. Қ., БайжомартовҮ.С., Жүнісов
Нысанбеков М. Ә. «Жалпы экономикалық теория». Алматы –
10. Нұрғалиев Қ. Р. Қазақстан экономикасы. Алматы: «Қазақ
11. Баймұханова С. Б., Балапанова Ә. Ж. Бухгалтерлік
12. www.Kaz/ref : Казахстанские рефераты
13. www.rambler.ru/ Деньги, валюта, доллар, форекс. Введение.
14.www.rambler.ru История рынка ценных бумаг.
Мазмұны:
Кіріспе: . . . . . . .
І . . . . .
ІІ . . . . . .
ІІІ . . . . . .
Қорытынды: . . . . . . .
Пайдаланған әдебиеттер: . . . . . .
Өндіріс құрал-жабдықтар нарығы
Тұтыну және қызмет көрсету нарығы
Еңбек нарығы
Материалдық өндіріс саласы
Материалдық емес өндіріс саласы
Бағалы қағаздар нарығы
Қарыз нарығы
Валюта нарығы
Капитал нарығы
Ақпарат
нарығы
Ғылыми-техникалық, ақыл-ой нарығы
Ғылыми-техникалық өнімдер,
зерттемелер нарығы
Рухани ақыл-ой нарығы
Нарықты қалыптасты-ратын адамдардың әрекет ету ортасы
Астыртын экономика нарығы
Қ а р ж ы с а
Р у х а н и с
Ресурстар нарығы
Ү К І М Е Т
Фирмалар
Үй шаруашылығы
Қаржы нарығы
Тұтыну нарығы