Жоспар
Кіріспе...........................................................................................................................3
Алакөл ойпатының табиғи – рекрациялық ресурстары.....................................4
Алакөл ойпатының географиялық орналасуы..................................................4
Географиялық даму тарихы мен ерекшеліктері...............................................5
Жер бедерінің сипаттамасы................................................................................6
Гидроклиматогендік компоненттер.................................................................12
Биогендік компоненттер...................................................................................17
Рекреациялық ресурстар және олардың тиімді пайдалану жолдары.............22
Алакөл мемлекеттік қорығы.............................................................................22
Көл жағалауының рекреациялық потенциалы...............................................22
Батпақ және минералды сулармен емдеу және санаториялық потенциалы.........................................................................................................26
Ресурстарды пайдалану жолдары......................................................................28
Алакөл көлінің гидрохимиялық ресурстары..................................................28
Географиялық орналасуына байланысты табиғи ресурстарды игеру..........31
Корытынды.................................................................................................................32
Қолданылған әдебиеттер...........................................................................................34
Қосымша.....................................................................................................................35
Кіріспе
ХХ – шы ғасырдың ортасынан бастап ғылым мен
Рекреациялық ресурстардың аймақтық ерекшеліктерін анықтау кең ауқымды зерттеулерді
Алакөл ойпатының рекреациялық ресурстарына сипаттама бере отырып, оны
Ғылыми - әдістемелік бағалау жоспарында рекреациялық кешендердің демалыс
Курс жұмысында Алакөл ойпатының рекреациялық кешендеріне кеңінен сипаттама
Жұмыстың мақсаты: Алакөл ойпатының табиғи жағдайын рекреациялық география
Жұмыстың әдістемелік негізіне ғылыми баспалардан жарық көрген ғылыми
1 АЛАКӨЛ ОЙПАТЫНЫҢ ТАБИҒИ-РЕКРАЦИЯЛЫҚ РЕСУРСТАРЫ
1.1 Алакөл ойпатының географиялық орналасуы
Алакөл ойпаты Қазақстанның оңтүстік – шығыс бөлігінде (46
Палеозойдың аяғында қарастырылып ортыған территорияда таулы аймақ болған,
И.В.Мушкетовтың тұжырымы бойынша /2/ Балқаш – Алакөл ойпаты
1840 жылы көлдерді А.Шренк барлаған. Ол көлдердің деңгейін
Сонымен, қазіргі кездегі ландшафттар соңғы мұздану дәуіріндегі ксеротермикалық
1.2 Геологиялық даму тарихы мен ерекшеліктері
Балқаш – Алакөл депрессиясының геологиялық құрылымында көбінесе мезозой
Төменгі палеозой мен кембрий жасындағы жыныстар Тарбағатай тауларында
Жоғарғы палеозой шөгінділері Жоңғар Алатауының шығысында кіші –гірім
Төрттік шөгінділер қарастырылып отырған аймақта кең көлемді алып
1.3 Жер бедерінің сипаттамасы
Ұзақ уақыттық геологиялық даму тарихы мен палеогеографиялық ерекшеліктеріне
Эрозиялық – денудациялық таулар: Батыс Тарбағатай мен Жоңғар
Тарбағатай және Барлық тау жоталарының төбелі – жонды,
Жоңғар Алатауының, Барлық және Тарбағатай тау жоталарының аллювийлі
Аллювийлі және көлді – аллювийлі тегіс жазықтар;
Ұсақ шоқылы таулар;
Құмдар.
Эрозиялық - данудациялық таулар екі тау жотасымен берілген:
Батыс Тарбағатай тау жотасы Алакөл ойпатын солтүстігінен 150
Тегіс төбелі су айрық жеке аймақтарда, әртүрлі деңгейде
Тегістелген беттердің бөліктері тік беткейлі жер бедерімен қоршалған.
Тарбағатай тауларындағы ең ірі тау аралық жазықтық Некрасов
Тарбағатай тауына қосылып жатқан жазықтықтың бөліктері Қызыл Белдеу
Тау аралық жазықтықтың солтүстік – батыс бөлігі тегіс
Тарбағатайдың оңтүстік беткейінде 1100-1500 м. биіктікте лесс тәрізді
Жоңғар Алатауы Алакөл ойпатын оңтүстік жағынан шектеп жатыр.
Орта және аласа таулардың беткейлері денудациялық процестерге, эрозиялық
Жоңғар Алатауының шығыс бөлігі аса көп емес терең
Жоңғар Алатауының Алакөл ойпатына жалғасқан шығыс жағында әртүрлі
Олар көбіне малта тастардың үстінде орналасқан, төменгі қабатында
2. Тарбағатай және Барлық тау жоталарының төбелі-жонды лессті
Тарбағатай тау жотасының төбелі-жонды лессті тау алды. Ол
Тау алды беті лессті және лесс тәрізді саздақтармен
Барлық тау жотасының төбелі-жонды лессті тау алды Алакөл
3. Аллювийлі-пролювийлі еңіс тау алды жазықтары.
Жоңғар Алатауының тау алды жазықтығы. Оның солтүстік-шығыс беткейінің
Ойпаттың оңтүстік-шығысында Барлық және Майлы жоралары бір жағынан
Жалпы ысырынды конустың әлсіз толқынды жер бедері сайлармен
Барлық өзен аңғарларында да террасалар жеткілікті. Ірі өзендерде
Барлық және Майлы тау жоталарының тау алды жазықтығы.
Еңіс жазықтық негізінен қиыршық құмдар араласқан қой тасты,
Жоңғар Алатауы Барлық, Майлы тауларының аллювийлі- пролювийлі тау
Тарбағатай тау алды жазықтығы тау жотасының оңтүстік беткейі
Жазықтық оңтүстігінде тегіс аллювийлі жазыққа ауысады, ені 20
4. Тегіс аллювийлі және көлді-аллювийлі жазықтықтар.
Аллювийлі жазықтық Алакөл ойпатының солтүстік және батыс түбін
Жазықтық беті тегіс, кейде төбелі болып келеді және
Көлді-аллювийлі жазықтық. Алакөл ойпатының ең төменгі бөлігін алып
Тегіс, біркелкі көлді-аллювийлі жазықтықтың бетін аса білінбейтін ойысты
5. Кайнозой шөгінділерінің астынан кіші-гірім таулы жота түрінде
Палеозой фундаментінің ірі керткеші болып Арғанат-Арқарлы шектелген тау
Арғанат және Арқарлы таулары, диаметрі 40-45 км болатын
Таудың алыс аудандарының жер бедері тік беткейлі, қысқа
Бала Сайқан, Үлкен Сайқан, Ірге Сайқан таулары Арқарлы
Шығысында және сотүстік – шығысында таулар тік, аз
Балтабай – Арқарлы аласа таулары. Алакөл ойпатының солтүстік
Балтабай – Арқарлының көп бөлігі аз тілімденген тегіс
Арқарлы және Балтабай тауларының солтүстік және батыс беткейлері
Бақты тауы Алакөл ойпатының солтүстік-шығыс шегінде, Тарбағатайдан ағатын,
Сиретас-Сасықкөл көлінің солтүстігінде 40 км жерде Ай және
Таудың тегіс, пенепленді бетінде аса биік емес, қиыршықты
Ай өзен аңғарының батысында аз тілімденген ұсақ
Тарбағатай тау алды жазықтығында және Сасықкөл, Алакөл суларының
Құмдар. Алакөл ойпатында оңтүстік Балқашқа қарағанда аз тараған,
Сілемдер негізінен орта және ұсақ түйіршікті құмдардан құралған,
Құмды сілемдер саздақ жазықтарға біртіндеп ауысады, тек батыс
Ойпаттың барлық сілемдерінде негізінен дөңді құмдар, олардың биіктігі
Құмдар өсімдіктермен жақсы бекітілген, бірақ өсімдік мүлде өспейтін
1.4 Гидроклиматогендік компоненттер
Алакөл ойпаты Еуразия құрылығының ортасында орналасқандықтан климаты біріншіден
Алакөл ойпатындағы күннің түсу ұзақтығы жылына 2600-2800 сағатқа
Қыс айларында керісінше, бұлтты күндер басым. Бірақ, суық
Циркуляциялық факторлар. Атмосфера циркуляциясы қарастырылып отырған ауданда қыста
Көктем айларында сібір антициклоны кері шегінеді, циркуляция
Ылғал мөлшері тек топырақ қабатында ғана емес, ауада
Күзгі циркуляциялық процестер көктем айларындағыдай арктикалық ауа массаларының
Жоңғар Алатауы, Тарбағатай және тағы да басқа Алакөл
Ауа температурасы. Ойпаттың жазық бөлігінің климаты континентальды: ұзақ
Тау беткейлерінің биіктігі, экспозиция көрсеткіші, жер бедерінің тілімденуі,
Алакөл көлі ауаның температуралық режиміне жылы жыл мезгілінде
Алакөл ойпаты меридиан бойынша аса созылып жатпаса да,
Қаңтардың орташа айлық температурасы минус 10-180С. Температураның күрт
Қалыпты жағдайдан ауытқу мезгілінде орташа тәуліктік температура 5-100С
Вегетациялық кезең (орташа тәуліктік температура 5 0С және
Алакөл ойпатының көлдері, әсіресе ірілері, жағалаудың тәуліктік температурасының
Үсіктер. Алакөл ойпатының климаты әртүрлі ауылшаруашылықтық мәдени дақылдарды
Ылғалдылығы. Ойпаттың жазық бөлігі құрғақтау болады. Ол Еуразия
Алакөл ойпатының басым бөлігінде жауын-шашын мөлшерінің ең көп
Тамыз айларында жауын-шашын мөлшері аз болады, тек Жоңғар
Жауын-шашынның түсу ырғақтылығы мен ұзақтығы территория бойынша біркелкі
Қар жамылғысы. Көп жылдық бақылаулар бойынша қардың түсуі
Алғашқы жауған қар көбінесе екі-үш күн сақталады. Тұрақты
Қар жамылғысының ең үлкен биіктігі ақпанның екінші жартысында
Қатты боранды желдің қарқындылығы мен ұзақтығы әртүрлі себептерге
Салыстырмалы ауа ылғалдылығы Алакөл ойпатында 52-67 пайыз аралығында.
Алакөл ойпатында, жаз айларында ауаның салыстырмалы ылғалдылық көрсеткішінің
Ойпаттың солтүстік шөлді зонасында солтүстік-шығыс бағыттағы желдер басым.
Ойпаттың орталық аудандарында батыс бағытындағы желдер Жоңғар қақпасындағы
Желдің орташа жылдық жылдамдығы секундына 1,7-6,6, м.
Батыс және оңтүстік-батыс желдердің қарқыны қатты. Бірақ Жоңғар
Алакөл ойпатында өте қатты соғатын желдерге Жоңғар қақапасынан
Шаңды борандар туғызатын қатты желдер, көбіне жылы жыл
Құрғақшылық ұзаққа созылмайды, ол ауа температурасының өте жоғары
Тұманды күндер радиациялық және адвективті үрдістердің әсерінен қалыптасады.
Ойпатта өзендер торабы біршама жақсы тараған. Негізгі су
Гидрографиялық қатынаста шөлейт зонасы ішкі ағыс облысына жатады.
Алакөл ойпатына кіретін Тарбағатайдың оңтүстік беткейінің көптеген өзендері
Алакөл, Қошқаркөл, Сасықкөл алаптарына енетін Таңсық, Қатынсу, Қарағайлы,
Ойпаттың Тарбағатай бөлігінің орташа тауларының қатты тілімденуі нәтижесінде
1.5 Биогендік компоненттер
Алакөл ойпатының топырақ жамылғысы жайында жазылған тұжырымды ғылыми
Мұнда топырақ жамылғысы автоморфты топырақ тараған жерлерде
Сонымен көктемде топырақтың жай еруі және оның беткі
Ойпаттың жазық жерлерінде көктемде микроорганизмдердің өмір сүруіне жақсы
Өзен аңғарларына жер асты сулары 0,5-2,0 м тереңдікте
Алакөл ойпатының топырақ жамылғысы негізінен шөлді түрлерімен берілген.
Құрғақ климатты Арғанат, Керегетас үстірттерінде сұр-қоңыр топырақ қалыптасады.
Жауын-шашынның аз мөлшерде түсуі және ылғалдылықтың өте көп
Өзендердің екінші және көл маңындағы су баспайтын террасаларында
Жер асты сулары 3-5 м тереңдікте жатқандықтан тамырларды
Негізінен шалғынды-сұр топырақтың тұзды және сортаңды түрлері тараған.
Өзен суы топырақ қалыптастыру процесіне тау алды және
Топырақ қалыптастырушы жыныстар механикалық құрамы әртүрлі ұсақ түйіршікті
Өзен аңғарларының төменгі террасаларында гидроморфты топтың топырағы тараған.
Тақырлар және тақыр тәрізді топырақ негізінен өзендердің ескі
Тақыр тәрізді топырақтың беткі қабаты борпылдақ. Бұл топырақ
Көлдің төменгі жағалаулары мен батпақты аймақтарда шалғынды-батпақты топырақ
Сортаң топырақ ұсақ тұзды көлдердің құрғақтанған жерінде және
ТМД-ның геоботаникалық аудандастыру үлгісінде /20/ Алакөл ойпаты Азиялық
Өсімдіктердің шөлді түрі теңіз деңгейінен 350-500 м жоғары
Ойпаттың территориясында бірнеше құмды сілемдер бар, Олар –
Құмды массивтер бұрыннан бері мал жайылымдарында қолданылатындықтан байырғы
Қарақұм құмдарын қарқынды қолдану нәтижесінде ондағы алғашқы өсімдік
Биқұм, Үлбет Қосайшы құмдарында да осы өсімдік жамылғысы
Текелі тау алды жазықтығы жұқа құмды қабықпен жабылған.
Қиыншық тасты және тасты шөлдер ойпат территориясының кіші-гірім
Арқарлы және Арғанат тау жоталарының арасындағы тау аралық
Ойпаттың оңтүстік-шығыс бөлігіндегі Жоңғар қақпасының маңында өсімдік жамылғысы
Сортаңды шөлдер Адакөл көлінің жағалауында жіңішке сызық түрінде
Көл мен өзен жағалауларында тұзданған аллювийлі-шалғынды топырақта өсімдіктің
Алакөл ойпатынң солтүстігінде Тарбағатайдың оңтүстік беткейінің тау алды
Тарбағатайдың оңтүстік беткейінің өсімдік жамылғысы келесі биіктік белдеулерге
Шөлді-дала белдеуі тау алды тегіс жазықтығын алып жатыр.
Дала белдеуі 700-1200 м биіктіктегі тау алдын және
Бұталы – әртүрлі шөптесінді, бетегелі далалар мен бұталар
Тау жотасының орталық бөлігінде бұталы белдеу 1200-1800 метр
Субәлпілік белдеу үстірт тәрізді су айрықтарда да кездеседі.
2 РЕКРЕАЦИЯЛЫҚ РЕСУРСТАР ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ
2.1 Алакөл мемлекеттік қорығы
Қорық – ғылыми немесе мәдени жағынан айрықша бағалы
Қазақстан республикасы өкіметінің қаулысы негізінде 1998 жылдың 5-ші
Алакөл мемлекеттік қорығы 1999 жылы Біріккен Ұлттар Ұйымының
Қорықта жалдар бойы табиғатта өтіп жататын өзгерістерге бақылау
қалыптасқан биологиялық байланыстарды сақтайды. Қорық – осы аймақтың
2.2 Көл жағалауының рекреациялық потенциалы
Қазақстанның оңтүстік-шығыс ауданы, дәлірек айтқанда Алакөл ойпаты Тарбағатайдың
Қазақстанның бұл өңірінде аң аулау объектісі болып табылатын
Ойпаттың негізгі рекреациялық ресурсы Алакөлдің суы мен оның
Көлдің ұзындығы, км 104 Жағалауының ұзындығы, км 38,4
Ең ұзын ені, км 52 Жағалауының даму көрсіткіші
Орташа ені, км 25,5 Көлдің жалпы ауданы, км2
Орташа тереңдігі, м 22,1 Көлдегі судың көлемі, км2
3-кесте – Алакөл көлінің негізгі көрсеткіштерінің сипаттамасы
Алакөлдің су режимі толығымен оған келіп құятын Ұржар,
Жалпы Алакөл ойпатының жер асты суларынң ағыны секундына
Өлшем бірлігі Кіріс
Булану
Су қорының өзгерісі
Жер беті ағыны Жер асты сулары Жауын-шашын мөлшері
мм 688 323 274 1285 1194 90
млн. м3 1635 770 653 3058 2844 214
% 53,5 25,2 21,3 100 100
4-кесте – Алакөлдің көп жылдық орташа су балансы
Алакөл көлі Балқаш көлі сияқты ішкі ағын алабына
Тарихи мәліметтерге сүйене отырып көлдің деңгейінің ауытқуын (1879
1810-1840 жылдар – деңгейінің төмендеуі, ең төменгі деңгей
1850-1860 жылдар – 1850 жылдың соңы мен 1860
1860-1885 жылдар – деңгейінің қайтадан төмендеуі, минимумы 1884-1885
1886-1817 жылдар – деңгейінің көтерілуі, максимум шамасы 1911-1917
1917-1946 жылдар – төмендеу, минимумы 1940-1946 жылдар;
1947-1977 жылдар –көтерілуі – максимумы 1965-1977 жылдар;
1978-1995 жылдар – 1983 бастап күрт төмендеуі;
1996 жылдан бастап деңгейі көтеріліп келеді. Тарихи мәліметтерді
Сонымен, ХІХ-ХХ ғасырларда Алакөл көлінің екі толық циклына
Көл жағалауының рекреациялық потенциалын Алакөл көл жағалауларынан байқауға
Акважүйелердің биологиялық алуандығы судың миенрализациясына тікелей әсер ететіні
Алакқөл көлінде кәсіптік маңызы бар үш түрлі балық
Алакөл тобына жататын көлдердің ихтиофаунасы өте кедей. Кәсіптік
Көлдер жыл марин-
ка сазан көксер-
ке табан алабұға Балық саны, центнермен.
Сасық-көл 1939 7 8
85 1331
1961 1 65
34 7789
1962 2 77
21 9282
1963 4 80
16 21887
Қошқар-
көл 1961 1 91
8 6310
1962 1 87
12 9330
1963 1 89
11 3894
Алакөл
1939 43 1
36 2515
1961 1 89
10 20914
1962 1 80
19 19782
1963 6 74
20 20763
Барлық көлдер 1939 31 14
65 3846
1961 1 84
15 35013
1962 1 81
18 35013
1963 2 81
17 46454
1999
16 20 39 22 760672
5-кесте – Алакөлдегі кәсіптік маңызы бар балықтардың түрлік
Көлдегі балық түреінің және оның сандық көрсеткішінің азаюы,
Барлық-Арасан минералды бұлақтары Шығыс Қазақстан облысының оңтүстігінде Алакөл
Арасанка бұлағының оң жағалауында минералды су көздерінің бар
Табиғи емдік суларды халық шаруашылығының әртүрлі саласында пайдалану
Барлық-Арасан минералды су көздерінің табиғи суын емдік мақсатта
Барлық-Арасанның жіңішке су айрықтық жазығында 500 метрлік ара
Суды іш-құрылысы ауруына, әсіресе бауыр, асқазанның кілегей қабығының
Қазіргі уақытта көл жағалауында көптеген жекешелендірілген дем алыс
2.3 Батпақ және минералды сулармен емдеу және санаториялық
Қазіргі спектрографиялық және басқа да әдістердің көмегімен емдік
Бальнеологиялық санаториялардың негізгі ерекшелігі емдік минералды суларды қолдануында.
Емдік қасиеті бар батпақтар да сыртқы орта факторы
Емдік қасиеті бар минералды сулар және батпақ ванналары
Жалпы жоғарыда айтылған факторлар адам ағзасына емдік әсерін
Алакөл өңірінде осындай рекреациялық ресурстардың кездесуі, мұнда курортты
3 РЕСУРСТАРДЫ ПАЙДАЛАНУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Алакөл көлінің гидрохимиялық ресурстары
Су ресурстарының химиялық құрамы және минерализациясы су-тұз балансымен
Алакөлдің минерализациясы арасындағы айырмашылық үлкен – литріне 200
Сасықкөл суы жеткілікті қатты (2,0-5,5 мг-экв/л), ішуге жарамды;
Көлдер жүйесінде Сасықкөл – Алакөл көлдері арасында жатқан
Алакөл көлінің суы тұзды, өте қатты (19-32 мг-экв/л)
Судың минерализациясы және ионды құрамы Алакөл көлінде көлеміне
Минерализация жоғарылаған кезде натрий сульфаттың хлорлы коэффициенті көтеріледі,
Бірімжанов Б.А. және Снигерев Н.Е. бойынша Алакөл көліндегі
CaSO4+ Na2CO3→ CaCO3↓ + Na2SO4
MgSO4 + Na2CO3→ MgCO3 ↓ + Na2SO4
Осы процестер нәтижесінде кальций және магний карбонаттары тұнба
Алакөл көліндегі су деңгейінің көтерілуі судың тұз балансының
Жер асты суларымен қоректенетін Жалаңашкөл көлінің минерализациясы әр
1 Маршрут. Үшарал-Тентек өзенінің атырауы – Сасықкөл көлі
2 Маршрут. Үшарал – Ақши ауылы – Тасты
3 Маршрут. Үшарал – Арқарлы ауылы – Сарықұм
4 Маршрут. Бұл ғылыми-туристік маршруттың негізгі мақсаты Жоңғар
Табиғат қоғам байлығы /32/ қашан да жер бетіндегі
3.2 Географиялық орналасуына байланысты табиғи ресурстарды игеру
Қазақстан террриториясы табиғи кешендерінің әртүрлілігімен көзге түседі. Мұндағы
Алакөл ойпаты рекреациялық мақсатта пайдалану жағынан аз қарастырылған.
Жағымды табиғи климаттық жағдайы;
Минералды сулардың химиялық құрамы;
Пейзажының әртүрлілігі;
Транспорттық жол жағдайы;
Аймақтың тығыз қоныстануы.
Дегенмен, Алакөл ойпатындағы жағдай кейбір факторларға жауап бермесе
ҚОРТЫНДЫ
Осы курстық жұмысымызды қорыта келе, бұл бабамыздың қаны
Алакөл Іле Алатауының Тарбағатай тауымен сілемдесетін тұсында Жер-Ананың
Алакөл өзінің серіктері Жалаңашкөл және Сасықкөлмен жер асты
Ауасы да, суы да емге дауа. Таңертең ертемен
Көлдің суы шындығында да шипалы. Сонау Кеңес одағы
Армысың, дару көлім, дара көлім!
Ассалаумағалейкум, Алакөлім,
Жағаңа көп жылдан соң жаңа келдім.
Дәулетбай елі сәлемін сары алтындай,
Өр Алтайдан өзіңе ала келдім.
Менің де жайсаң көлім — Зайсаным бар.
Марқакөлім — көз тоймас Байкалым бар.
Желектей жел қозғаған толқып тұрмын,
Алакөл саған менің айтарым бар.
Ерік бермей мөлт етті жанарларым,
Арқалап тұрмын елдің бар арманын.
Жағаңа кеп ұрпағың боп бас иемін,
Алакөл, дара көлім шын арманым!
Келдім, міне, жағаңа бүгін тағы,
Жалғасты өмірімнің шырын шағы.
Селт етер сергек сезім толқып кетсе,
Арман толы үмітімді неге ұмытады?!
Қимай кетіп барамын амал қанша,
Саған ауып кеткендей санам барша.
Жүрегімде сақталсын арман бейнең.
Енді өзіңе қайта бір оралғанша!
ҚОЛДАНЫЛҒАН ОҚУЛЫҚТАР ТІЗІМІ
Мукашева Ж.Н., Мухамадиева А. К истории развития ландшафтов
Мушкетов И.В. Физическая геология // Уч. зап. Моск.
Влангали А. Геогностические поездки в Восточную часть Киргизской
Давыдова и др. История озер Восточно-Европейской равнины. СПб.,
Коровин В.И. Влияние гидрометеорологических условий на сток рек
Srenk A. Beriht uber tine im Jahre 1840
Семенов-Тянь-шаньский. Путешествие в Тянь-Шань в 1856-1857 гг. Москва.:
Шлыгин Е.Д. геологическая история и геологическое строение Казахстана.
Горностаев И.Н. Четвертичные отложения северных подножий Джунгарского Алатау.
Попов А.В. Географическое положение и строение поверхности Алакольской
Трифонова Т.М. Климатическая характеристика Алакольской впадины.: В кн.:
Климат Казахстана. Под редакцией Утешова А.С. Ленинград. 1959.
Гриневич А.Г. Опыт разработки элементов малого ветроэнергетического кадастра
Трифонова Т.М. Ветроэнергетические ресурсы Алакольской впадины и использование
Агроклиматический справочник по Семипалатинской области. Алма-Ата. Казгосиздат. 1960.-123с.
Қосымша А
Қосымша В
31