МАЗМҰНЫ
ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕР..........................3
КІРІСПЕ....................4
ТӘУЕЛСІЗ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ИСЛАМ ДІНІ......12
Ислам дінін қайта жаңғыртудың тарихи алғышарттары...12
Қазақстан Республикасындағы ислам дінінің жағдайы және оның даму үрдістері......................18
Ислам діні және мемлекеттік саясат................30
ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҚОҒАМДЫҚ-РУХАНИ ӨМІРІНДЕГІ ИСЛАМ ДІНІНІҢ РӨЛІ ЖӘНЕ МАҢЫЗЫ.........................39
Ислам қағидаттарын насихаттаудың жолдары және нәтижелері..........39
Қазақстан қоғамындағы руханиятты қалыптастырудағы ислам дінінің рөлі...............................47
Ислам діні және жастардың рухани ізгілік тәрбиесі..........54
ҚОРЫТЫНДЫ...........................63
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.................68
ҚОСЫМША...............................71
ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕР:
ҚР – Қазақстан Республикасы
ҚМДБ – Қазақстан Мұсылмандары Діни Басқармасы
БАҚ – Бұқаралық Ақпарат Құралдары
ТМД – Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы
ИКҰ – Ислам Конференция Ұйымы
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан тәуелсіз ел болғанына жиырма жыл
Қазіргі кездегі қоғамымызда болып жатқан ислами өрлеу мен діни
Қазақ қоғамындағы әлеуметтік-экономикалық, саясимәдени реформалар өтпелі кезеңнен бүгінгі күнге
Елбасымыздың бастамасымен өткізілген Әлемдік және дәстүрлі діндердің I, II,
Жаһандану жағдайында еліміздің ұлттық және мемлекеттік бірегейлігін сақтау үшін
Қазақ елінің рухани тұғыры ислам мен оның құндылықтарының қайта
Қазақтың бітім-болмысын және рухани жан дүниесін айшықтайтын ислам дінінің
Еліміздің тәуелсіз ел ретінде әлемдік қауымдастыққа ену, ұлт руханиятының
Елбасымыз: «Біздің, қазақтар үшін ислам – ең алдымен бір
Елімізде тоталитарлық режим өктемдік еткен қиын кезеңнің жойқын ауыртпашылығын
Ал мемлекеттің негізін қалауға атсалысқан ірбір азамат білімді де
Ұзақ жылдар бойы әкімшілік-әміршілік жүйенің қыспағы мен асыра сілтеулер
Әлемдік өркениетте ерекше құбылыс болып саналатын ислам дүниесі әдетте
Халықаралық аренада қазір әрқилы халықаралық мұсылман ұйымдары бар: солардың
Қазақ халқы соңғы мыңжылдықтар ішінде өз бабаларының көне дәстүрлері
Көпшіліктің жүрегін жаулай алған осы бір рухани зор қуатты,
Осы жауапты істі алға апаратын жастарымыз исламды толық танып,
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Тәуелсіз Қазақстанның қоғамдық-рухани өміріндегі ислам дінінің
Қазақстанда ислам діні мен құндылықтарын зерттеу дәстүрі сонау орта
Кейінгі жылдары қазақ қоғамындағы ислам дінінің орны мен рөліне
Қазақ халқына ислам дінінің ықпалын, оның таралуы мен дамуын
Шоқан Уалиханов Ф.М. Достоевскийге жазған бір хатында «... мен
Қ. Шүлембаев, Х.З. Ақназаров [6, 680 б.] секілді кеңестік
Тәуелсіздік алғалы бері мұндай таптық-атеистік тұжырымдамаларға негізделген зерттеулердің орнына,
Тарихшы Н.Д. Нұртазина «Ислам в истории средневекового Казахстана» атты
Ә. Нысанбаев исламияттың халқымыздың тарихи өміріндегі ғаламат орнын паш
М.С. Орынбеков ислам мәдениетінің Қазақстанның ғылымы мен мәдениетінің дамуына
Соңғы жылдары осы мәселе бойынша қазақ тіліндегі ғылыми еңбектердің
Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының бас мүфтиі Шейх Әбсаттар
Діни-ағартушылық қызметті жандандыру мақсатында жыл сайын ең үздік жалпы
Біздің жерімізге Исламның келгеніне 1250 жылдан асқанымен, Кеңес үкіметі
Төлеубаев Ж.З. «Ортағасырлық түркілердің исламдану үдерісі (салыстырмалы-тарихи талдау)» магистірлік
Әйтседе, алда атқарылатын көп жұмыстың бар екенін жасыра алмаймыз
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеті. Қазақстан өзінің тәуелсіздігін алғаннан
- Кеңес дәуірінде пайымдалып келген – «Ислам қылыштың күшімен
- ислам құндылықтарын зерттеудің әдістемелік мәселелерін анықтау;
- Ұлттық мәдениет пен кеңістікте қалыптасқан қазақы ділдің діни
- қазіргі Қазақстандағы ислами ағымдардың діни ілімдік ұстанымдарын, құндылықтық
- дінаралық келісім мен сұхбаттастықтағы ислам құндылықтарының орнына талдау
- білім беру жүйесінде дінтану пәнінің маңызы мен мәнін,
Зерттеу жұмысының теориялық-методологиялық негізі. Бұл дипломдық жұмысында қолданылған басты
Зерттеу жұмысында қазақ руханиятынндағы ислам құндылықтарының орны мен рөлі
Зерттеу жұмысының хронологиялық ауқымы. Қазіргі таңдағы тәуелсіз Қазақстанның жүріп
Осы хронологиялық шеңбер аясында Кеңес Одағының құрамында болғанда жаназамызды
Елбасымыздың тікелей қамқорлығының нәтижесінде ислам діні қанатын кеңге жайып
Егеменді Қазақстандағы Исламның жаңғыруы, дінді мемлекеттік қолдау, сондай-ақ еліміздің
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы. Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалық деп
– Ислам дінін қайта жаңғыртудың тарихи алғышарттары айқындалды;
– Ислам дінінің тәуелсіз Қазақстандағы тарихи даму үдерісі тарихи-салыстырмалы
– Ислам қағидаттарын насихаттаудың жолдары мен нәтижелері қарастырылды;
– Ислам дінінің жастардың рухани ізгілік тәрбиесіндегі қажеттілігі көрсетілді.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Бұл дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан,
ТӘУЕЛСІЗ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ИСЛАМ ДІНІ
Ислам дінін қайта жаңғыртудың тарихи алғышарттары
Бәрімізге белгілі Орта Азия аймақтарында исламның таралуы VII ғасырдың
Ғалымдар (тарихшылар, дінтанушылар) Қазақстандағы исламның таралуын бірнеше салаға бөлді.
Алғашқы сатысы – VIII-IX ғасырда Еуразия даласына исламның енуі.
Екінші кезең – X-XVII ғасырда ортағасырлық мемлекеттерде ислам діні
Сонымен бірге Қазақстандағы исламның екі ерекшелігін атап өту керек.
XVI ғасырда исламның тереңдеп енуі хандар билігінің (көшпелі қоғамға
XVIII ғасырдың басында исламның орнығуы Тәуке ханның “Жеті жарғы”
XVIII-XIX ғасырдың соңында Қазақстандағы ислам тарихының үшінші сатысы –
Қазақстан халқы этникалық құрамының қалыптасу ерекшеліктеріне әсер еткен көші-қон
Мешіттердің этникалық таңбалау дәстүрі кейін де қазіргі күнде де
Қазақстандағы ислам тарихының төртінші кезеңі – XIX ғасырдың аяғы
Қазақстандағы ислам тарихының бесінші кезеңі – кеңес дәуірі. Исламға
ХХ ғасырдың 20-жылдарының екінші жартысынан бастап тоталитарлық жүйенің діндерге,
1941 жылы орталығы Ташкент қаласы болған, Орталық Азия және
Соңғы он жылдықтарда, яғни ХХ ғасырдың 80-жылдарының екінші жартысын
Қазақстандағы ислам дамуының алтыншы (қазіргі) кезеңі. 1980 жылдардың соңынан
Көптеген зерттеулердің пайымдауынша өте қатал кең көлемде жүргізілген тоталитарлық,
Дін, көпдінділік анықтамасы ҚР Конституциясының “Діни сенім және діни
1990 жылдан бастап, 15 жылдың ішінде, діни институттардың сандық
Тарихшы, политолог ретінде Қазақстан тарихындағы мұсылман діни басқармасының маңызын
Имамдар, молдалар халықты адамгершілік діни тәрбиеге, діни білімге үйретіп,
Кеңес үкіметі кезінде Ислам дінімен күресу атеизмнің ең маңызды
1929 жылы барлық мешіттер мен медреселер жабылды. Қолдан ұйымдастырылған
Құранды оқу ғана емес, оны үйде сақтаудың өзі де
100 жылдан астам уақыт алдымен патшалық Ресейде, кейін кеңес
Қазақ мәдениеті мен салт-дәстүрін, дүниетанымын Исламнан бөліп қарай алмаймыз.
Сонымен 1943 жылы Ташкентте Орта Азия және Қазақстан мұсылмандарының
Құрылтай Орта Азиядағы әрбір республикада қазият құрды. Қази Діни
Қатты науқасқа шалдыққан ол 1952 жылы өз орнына Сәдуақас
Сәдуақас Ғылмани (1890-1972) 1972 жылғы дейін мқази болды, сонан
1990 жылы 12 қаңтарда Алматыда Қазақстан мұсылмандарының I құрылтайында
Жалпы, 1906 жылғы Жетісу мұсылмандарының I құрылтайынан бастау алған
Қазақстан мұсылмандарының діни істерін ұйымдастырып, діни бірлестіктер, мешіттер және
Біріншіден: Ең маңызды проблема еліміздегі мұсылмандардың белгілі бір жүйе
Екіншіден: Ислам ғылымдарын оқыту және ғылыми зерттеулерді белгілі бір
Үшіншіден: Жоғарыда келтірілген бірінші және екінші проблеманың оң шешімін
Төртіншіден: біз бір ащщы шындықты мойындауымыз қажет. Ол тәуелсіздікті
Бесіншіден: Қазақстан мұсылмандар діни басқармасының құқықтық және әкімшілік мәртебесін
Алтыншыдан: Маңызды проблеманың бірі еліміздегі миссионерлік әрекеттерді қатаң бақылау
Егер мүмкін болса, еліміздегі өтпелі кезең белгілі бір дәрежеге
Қазақстан Республикасындағы ислам дінінің жағдайы және оның даму үрдісі
Біз егемен еліміздің ертеңгі болашағы үшін атқарылып жатқан сүбелі
Бүгінгі таңдағы елімізде жүргізіліп жатқан мемлекеттік саясаттың толыққанды жүзеге
Біздер көпұлтты, көпдінді қоғамда өмір сүріп отырмыз. Біреулерге әрине,
Қоғамда орын алып жатқан ірілі-ұсақты іс-шаралардың көптен өткізілуі дәстүрлі
Зайырлылық принципіндегі біздің қоғамда ұлттық немесе діни құндылықтарымыз өте
Біріншіден, мешіттеріміздің саны тәуелсіздік жылдары 64 болса, бүгінгі күні
Екіншіден, өзге өңірлерді есептемегенде Оңтүстік Қазақстан облысында соңғы екі
Үшіншіден, дәстүрлі дініміздің ұлттық құндылықтарымызбен өзара астаса түсуі. Соңғы
Төртіншіден, Өазақстан мұсылмандары діни басқармасының уақыт өткен сайын жаңаша
Бесіншіден, қалталы азаматтардың сауапты істерге ден қоя бастауы (мешіт
Сонымен қатар, қазіргі таңдағы әлемді шарпып отырған қаржылық дағдарысы
Міне, осындай мәселелердің негізінде дәстүрлі дініміздің қоқамдағы орны айқындала
Дегенмен, жұмыс бар жерде кемшіліктердің де орын алып, олқылықтардың
Қоғамдағы экстремистік боғыттағы кереғар діни ағымдар мен деструктивті, тоталитарлық
Қоғам өмірінде керітартпа ағымдардың көбейіп, жұмыс жүргізуіне елге, дінге
Тағы бір қынжылатын мәселенің бірі – ислам дінінің өзінде
Мұсылмандықты бетперде етіп, халықты түрлі жолдармен алдап-арбап өз қатарларын
Сонымен қатар, аты христиандық болғанымен күллі христиан әлемінің өзі
Жалпы, мұндай діни ағымдардың алдын алып олардың қызметіне тосқауыл
Біз асыл дінімізді түрлі саяси мақсатқа пайдаланғысы келетіндерге жол
Әрбір азамат Тәуесіз Қазақстанның бүгіні мен болашағы үшін ынтымақ
Қазақстандағы асыл дініміз Ислам келгеннен уақыттан бастап, халықтың рухани
Ислам дінінің келуімен бірге Орта Азия өңірінде, оның ішінде
Тәуелсіздікке қол жеткізген кезеңге дейін Қазақстанда өз алдына жеке
Еліміздегі мұсылман жұртшылығының бірегей һәм рухани орталықтағы болып саналатын
Имандылық иірімдеріне терең бойлаған азаматтарымыздың да күн өткен сайын
Сонымен қатар, дінбасыларымыз Әбсаттар қажы Дербісәлі хазіреттің тікелей бастамасымен
Әлемдік деңгейдегі іс-шаралардың елімізде көптеп ұйымдастырылуы ішкі және сыртқы
Еліміз мұсылмандарының бірегей орталығына айналып отырған Діни басқарманың тарапынан
Бұл ұйымның негізі 1969 жылдың қыркүйек айында Марокка мемлекетінің
ИКҰ экономикалық, саяси тұрғыдан, әлемдегі беделді әрі күші жағынан
Қазіргі уақытта мешіттердегі уағыз жұмыстарына халықтардың бірлігі мен ынтымағына
Біз, дін өкілдері де жас мемлекетіміздің рухани тірегі, тәуелсіздігіміздің
Қазір елімізде 130-дан астам ұлт пен ұлыс өкілдері тату-тәтті
Бүгінгі күні халық пен жер, дін, Отан тұтастығын сақтап,
Елімізде негізінен басты екі дін бар десек болады. Олар
Мешіт – мұсылмандардың намаз оқып, құлшылық жасап, Алла тағалаға
Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының Жарғысында шариғаттың негізгі заңдарына сәйкес
Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының жауапты қызметкерлерінен жасақталған арнайы комиссия
ҚМДБ-ның мешіт істері бөлімі діни басқармаға филиал болып тіркелген
2000 жылы Қазақстанда 1143 мешіт болған, соның небәрі 284-і
Бұл бағыттағы тыңғылықты істер нәтижесінде 2000-2010 жылдар аралығында 1775
2009 жылдың елеулі оқиғаларының бірі 29 маусымда Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың
2005-2010 жылдары республика бойынша заман талаптарына сай, жаңа жобадағы
Сонымен қатар діни басқарма Түркияның көмегімен бүкіл түркі жұртының
Алматыда соңғы бес жылда 10 мешіт салынды, қазір 20
Қаладағы 32 жами мешіттерде жұма намазы оқылады. Ал өзге
Алматы облысы Алматы аймағы бойынша қазіргі таңда жалпы саны
Еліміз бойынша, жаңадан салынған 582 мешіт бой көтерді [19,
Республика бойынша 2000-2010 жылдары аралығында салынған мешіттердің сандық көрсеткіші
«Нұр Астана» орталық мешіті. Бүгінде әлем жұртшылығын өзінің әсем
Бұл мешіт Қатар мемлекетінің Әмірі шейх Хамад бин Халифа
Елбасы Назарбаев Нұрсұлтан Әбішұлы мешіттің ашылу салтанатында барша мұсылман
Мешіт маңдайшасына «Нұр Астана» мешіті деп неонмен жазылған. Сонымен
«Нұр Астана» орталық мешітінде уағыз-насихат жұмыстары жүйелі түрде жүргізіліп,
Бүгінгі насихат көзі болып табылатын Республикалық БАҚ-мен тығыз байланыс
2007-2008 жылдары БАҚ-да жарық көрген астаналық имамдардың мақалалары мен
«Садуақас қажы Ғилмани» мешіті. Ақмолалық жамағат 1943-1944 жылдары Құсайын
Намаз оқитын жамағаттың көбейуне байланысты жыл сайын мешітті кеңейту
Мешітте тұрақты түрде «Діни сауат ашу» курсы жұмыс істейді.
Біздің қазақ халқы – мұсылман, діні – ислам екендігі
Өкінішке орай, кешегі «қызыл империя» ата-бабаларымыз қасиеттеген, түпкі табиғи
Қазіргі жаһандану дәуірінде «бәле қайда? Бассаң аяқ астында» дегендей,
Біздің қазақ сан ғасырлар бойы ислам дінінің «Имам Ағзам»
Ислам дінінің берік орныға қоймау себебін біз республикамыздағы жалпақшешейлік
Ағамыз қазақ «ел боламын десең, бесігіңді түзе» деген. Бала
Бұл көкейкесті мәселелерді шешуге мемлекетіміз де, діни басқармамыз да,
- біріншіден, ата-бабаларымыз кез келген іс-әрекет, ой-ниетті адал-арамға, жақсы
- екіншіден, күнә жасаушылар болмауын қоғамның өзі қадағалап, бола
- үшіншіден, күнә жасаушы міндетті түрде жазасын тартуы, жасаған
- төртіншіден, мұны жүзеге асырушы билер, ақсақалдар және билік
- бесіншіден, кез келген қылмысты іс, дау-дамай жариялы түрде,
Елімізде жүргізіліп жатқан құқықтық реформалар нәтижелі болуы имандылық пен
Ислам діні және мемлекеттік саясат
Қазақстандағы қоғамдық өмірде ашық та айқын мәнге ие болатындай
Белгілі бір аймақтың мәдени - діни дәстүрі ретіндегі исламды
Батыс елдерінің БАҚ құралдарында жаппай мұсылмандарды фанатиктеориясы ретінде бейнелеу
Әлем елдерінің арасында өзінің көпэтникалық және көпдінділік деңгейінің жоғарылығын
ҚР 2002 жылғы 15 маусымдағы “Саяси партиялар туралы” Заңының
2002 жылы Заңға кіргізілген өзгертулер негізінде этникалық белгілері бойынша
Қазақстан қоғамының дамыуы (экономикалық, әлеуметтік, рухани) және ішкі саяси
Біздің ойымызша, біз сақтап және нығайтып отырған этникааралық және
Бүгінгі таңда, аса жоғарғы қарқынмен өсіп отырған жаһандану үрдісі
Біздің пікірімізше, болашақта исламның рөлі қазақстандық қоғамның көптеген салаларында
Қазақстан және Орталық Азия мемлекеттері - дәстүрлі исламның таралу
Саяси, экономикалық тасымалдауды атқарып отырған Қазақстан халықтарының көпэтникалық, көпдінаралық
1991 жылы тоталитарлық жүйенің құрылуымен Қазақстан Республикасы тәуелсіз алғаннан
“Темір шымылдық” құлады. Ар - ождан бостандығы, діни бостандық
Демократияландырудың алғашқы жылдарындағы алып - ұшпалық сезім белгілі бір
Алайда оқу орындарының белгілі бір талаптарға сәйкес, не сәйкес
Сонымен қатар, Түркиямен салыстырғанда, тіпті кейбір мемлекеттерді атамағанның өзінде
Қазақстан Республикасы үшін бұл мәселенің ұлттық қауіпсіздікті сақтау үшін
Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында және экономикалық дағдарыс кезеңінде шетелдегі ислам
Қазақстандағы исламның қазіргі уақыттағы даму жағдайына негізнен сыртқы күштердің
Біздің ойымызша дәл қазіргі кезде Қазақстанда исламдық радикалдарға, діни
1990 жылы 12 қаңтарда Алматыда Қазақстан мұсылмандарының I құрылтайында
Жалпы, 1906 жылғы Жетісу мұсылмандарының I құрылтайынан бастау алған
Астанада Әлемдік және дәстүрлі джіндер жетекшілердің II құрылтайы өткені
Бүгінгі ел болашағын ойлайтын азаматтардың бәрін Қазақстанды, қазақ елін
Қоғамдық сананы қалыптастыруға қызмет етіп жүрген ғалымдар – біздер,
Осы бағытта әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті философия және
Исламда зайырлы деген ұғым жоқ. Исламда саясат пен дін
Мемлекет, қоғам және ел деген ұғымдар бар. Мемлекеттің саясатын
Ислам әлемдік деңгейдегі дін. Оның қатарында ғалымдардың есептеуінше, әлем
Ислам дінінің қазіргі қоғамдағы орны туралы айтқанда, оның қазақ
Дін адамның ұятында, арында, яғни оның иманында. Ұят жоқ
Дін саясатқа жанасып кетсе-ақ өз қадірін жоғалта бастайды. Алайда
Егеменді Қазақстан жағдайына келсек, біз зайырлы мемлекетпіз, яғни дін
Идеологияның жүрген жерінде арандатушылық болмай қоймайды. Қазіргі «Хизбут-тахрир» деген
Еліміздің тәуелсіздікке қол жеткізуі өткен тарихымызды қайта қарастырып, жаңа
Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың ұлтаралық және конфессияаралық татулық пен бейбітшілікті
Бізде 3340 діни бірлестік, 40-қа жуық конфессиялар мен деноминацияларға
Демократия дегеніміз елімізде кім көргеннің тайрандауына жол беру емес.
Қазақстанда 130-дан астам ұлттар мен ұлыстар, елуге жуық діни
Еліміздегі 1992 жылы қабылданған «Діни бірлестіктер мен біни-сенім бостандығы
Халық бірлігі мен тыныштығын қорғау жолында қайрат қып жүрген
Біз жас мемлекетпіз, осыдан он бес-жиырма жыл бұрын қандай
Бүгінгі таңда Қазақстанда барлығы 3000-нан аса діни бірлестік тіркелген.
Қазақстан Республикасы тәуелсіз ел болып жарияланған соң, дін бостандығы
Мұсылмандар діни басқармасының мәліметтеріне қарағанда қазіргі Қазақстанда 24 этностан
Еліміздің тәуелсіздік алуымен діни сенім маселесі - басты саяси
Әдетте, бұл жағдайға мемлекет жайбарақат қарап тұра алмады. Өз
Қандас бауырларының өз қатарынан кетіп, адасуға түскеніне жергілікті дін
90-жылдардың орта кезеңінен бастап өздерінің абыройы мен беделін асырмақ
Қазіргі Қазақстан шындығы да осыған айғақ. Көп этносты елімізде
Осы мұсылман дінінің республикада дұрыс та өркениетті бағытта дамуы
Сонымен қорыта келе, Ислам өз табиғатында жер бетіне тек
2 ИСЛАМ ДІНІНІҢ ҚОҒАМДЫҚ-РУХАНИ ӨМІРІНДЕГІ РӨЛІ ЖӘНЕ МАҢЫЗЫ
Ислам қағидаттарын насихаттаудың жолдары және нәтижелері
Қазақ халқы ғасырлар бойы Ислам дінін берік ұстанып, оның
«Сыртымызда жау, ішімізде дау болмасын десек... Ханифи мазһабын кеңінен
Тіпті өз заманында Әбу Ханифаның алдын көрген ғалым шәкірттері
Қазіргі заманда мәзһаб төңірегінде көптеген дау-дамайлар туып, әлдекімнің айтуымен,
Әбу Ханифа мазһабында осы мәселелер ескеріле отырып, тиімді пәтуалар
Мұсылмандар арасында әсіресе шариғат мәселесінде алуан пікірлер пайда болып,
Мешіт – Алланың үйі, Жаратушымыз алауыздықты сүймейді. Мешіт –
Мешіт жамағаттары арасында ауызбірлік болуына, бір тәртіппен қағида
Мешіттегі жамағат ынтымақта болса ғана қарапайым халықтың имандылыққа деген
Соның есебінен намазға жаңа тұра бастағандардың көкейлеріне күдік салынуда.
Абай атамыздың: «Бас басына би болан өңкей қиқым, Мінекей
Сегізінші ғасындан бері Исламды Ханафи мәзһабы бойынша ұстапкелген қазақ,
Қазақстан мұсылмандар діни басқармасының төрағасы, Бас мүфти Әбсаттар қажы
Мемлекет басшысы Н.Ә. Назарбаев бір сөзінде: «Ислам әлемге емес,
Сондықтан біздер хақ дін – Исламды өз елімізде кеңінен
Бұл сөздер біз сияқты дін ісінде жүрген адамдарға үлкен
Алғашқы кезде мұсылмандар біртұтас қауым болатын. Заман өте келе,
Шииттерден сүнниттердің айырмашылығы – олардың Алла мен адам арасында
Жоғарыда айтылған төрт сүнниттік құқықтық мектептердің барлығы дұрыс және
Ханафи мәзһабының құрушысы Имам Ағзам Әбу Ханифа Нұғман ибн
Сахаба еместерден Ибрахим ән-Нахаи, Шаабий, Ибн Сирин, Хасан әл-Басри
Бұл жерден Әбу Ханифаның алдымен Құранға, одан кейін Сүннетке,
1. Құран: Шариғаттың тірегі, ислам заңдарының өзегі. Құран –
2. Сүннет: Алланың кітабын (Құранды) түсіндіруші. Ол жерде ашылмаған
3. Сахаба сөздері: Сахабалар – Пайғамбармен бірге болғандар және
4. Қияс (салыстырмалы әдіс): Әбу Ханифа белгілі бір мәселенің
5. Нстихсан: Нстихсан дегеніміз белгілі бір құқықтық мәселелерді
6. Ижма (келісім): Ижма дегеніміз белгілі бір ғасырда өмір
7. Салт-дәстүр: Салт-дәстүрлер де өзінше бір дәлел және үкім
Әбу Ханифа базар талабын терең меңгерген әрі тәжірибелі саудагар
Сонымен бірге, бұл мазхаб басқалармен салыстырғанда өзге діндегілерге
Ислам он төрт ғасырдан бері бүкіл адамзатты сенімі мен
Мәзхаб – жол, бағыт, көзқарас деген мағынаны білдіреді. Шариғатта
Исламның алғашқы дәуірінде мұсылмандар арасында діни қайшылықтар тумады. Өйткені,
Бұл туралы Алла тағала мұсылман үмметін: «Ей, иман келтіргендер!
Шариғаттың негізгі мәселелері Құран мен хадисте қамтылған. Сондықтан хазіреті
Уақыт өте мұсылмандардың саны көбейе түсті, жаңа мәселелер
Кейінірек ислам діні өзге халықтар, ұлыстар арасына таралды. Олар
Хазіреті Мұхаммед Пайғамбар оларға: «Сахабаларым аспандағы жолшы жұлдыздар іспетті.
Осы төрт мәзхаб ішіндегі жұмсағы, әрі халықымыздың жүрегі мен
Қазіргі басты мақсат – халқымыздың имандылығын, рухани деңгейін өсіру
«Дін-насихат» дейді хазіреті Мұхаммед (с.ғ.с) пайғамбарысыз. Олай болса діннің
Егемендік алып, діни істерге жол ашылған кезде елімізге Батыс
Оларға діни терең білім, білікпен қарсы тұрып, жұртты мазмұнды
Сіздің «үгіт-насихаттың дәрменсіздігі ме?, әлде әлсіздігіміз бе?» деген сауал
Діни басқарманың жаңаша жұмыс істеп жатқанына 2 жылдан асты.
Қасиетті Құран Кәрім бойынша тұңғыш рет республикалық конкурс өткізіліп,
Бас мүфтидің қазақ. орыс, түрік, араб тілдерінде 28 сұхбаты
Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні, «Алтау ала болса, ауыздағы
Қазақстан қоғамындағы руханиятты қалыптастырудағы ислам дінінің рөлі
Ислам дінінің Қазақстан өңіріне келгеніне 1200 жылдан асып
Дін - әрбір халықтың дүние тануының руханиятын қалыптастырушы іргетастарының
Қазіргі азаматтығымызды алған кезімізде, тәуелсіздігімізді баянды ету үшін тіл,
Таза ғылыми тұрғыдан зерттегенде Исламнан тыс ағымдарды Исламға таңып,
Еліміз тәуелсіздік алғанға дейінгі кезеңде қазақ қоғамы және ислам
Ұлт тағдырын ойлаған азаматтардың арманы орындалды, еліміздің қолы егемендікке
“Жаңаша ұлттық ойлаудың тұңғыш үлгілерірін жасаған қазақ зиялылары ол
Жоғарыда айтылған ойлардың біразы басшылыққа алынып, жұмыстар жасалуда. Өкінішке
Сонымен бірге елдің өркениетті дәстүрдегі ерекшеліктерді ескере отырып, тамыры
Қазіргі кезде халықтың – ойына жетекші болып келе жатқан
Кейбір авторлар Ресей отаршыларымен социалистік отарлаушылдық шеңберінен босанған қазақ
Кеңес Одағы кезінде діни қауымдастықтар Ташкенттегі Орта Азия және
1992 жылдан қазақ тілінде “Иман” газеті, кейіннен “Ислам әлемі”
Мемлекет пен діни бірлестіктердің сындарлы өзара байланысын қамтамасыз ету
ҚазМДБ мәліметтер бойынша Қазақстан тұрғындарының 65 пайызы мұсылмандар. Бүгінгі
1990
жыл 1993
жыл 1995
жыл 1997
жыл 1998
жыл 1999
жыл 2001
жыл 2004
жыл 2005
жыл
46 296 483 826 1000 1003 1372 1313 1762
Көріп отырғанымыздай діни бірлестіктердің өсу динамикасы айқын байқалады. Оның
Қазіргі кезде кей мәліметтерге жүгінсек, елімізде 5 000-нан аса
Алайда, құрылғаннан бергі 15 жыл ішінде ҚазМДБ өзіне тиесілі
Қазіргі кезде Қазақстан мұсылмандары бірлестіктерінің арасында сандық және сапалық
Біздің мемлекетіміз Қазақстан – көп ұлт өкілдері тұратын және
Біріншіден, ислам діні тереңдікке, яғни адам баласының Аллах Тағала
Ислам –XIV ғасырдан бері бүкіл адамзаттың сенімі мен нанымына,
Аллаһ Тағала адамның жанын қорғау үшін, адам өлтіруді тиып
Аллаһ Тағала: “Күдіксіз діндерінде бөлініп, топтарға айырғандарымен ешбір байланысың
Пайғамбарымыз (с.ғ.с) бір хадисінде осындай теріс көзқарасты топтарға бармауғабұйрық
Аллах Тағала қасиетті Құран Кәрімде: “Түп-түгел Алланың жібіне жабысыңдар
Пайғамбарымыз (с.ғ.с): “Хуббу-л-уатан мин әмірлерін ұстанған ел тура жолдан
Біздің халқымыз – ата-ананы құрметтеу, үлкенді сыйлау, елді, жерді
Алаға шүкір, еліміз егемендік алғаннан кейін дініміз де, тіліміз
Енді халқымыз да түзелу жолына түсу керек. Ол түзелуді
Пайғамбарымыз (с.ғ.с) Ислам дініне шақыра келген күннен бастап, дүниеден
Пайғамбарымыздың (с.ғ.с) бір хадисінде: “Мұсылман тіпті өзі жақсы көргенді
Бейбіт өмір, тыныштық, ынтымақтастық елін, жерін, Отанын, сүетін әрбір
Өткен кезең тарихына зер салсақ, Кеңес үкіметі кезінде облысымызда
Мешіт – Аллаһ Тағаланың жердегі үйі. Оны кім салса
Халқымыз қай кезеңді басынан өткерсе де, болашақ ұрпағын имандылық
Кейінгі уақыттарда Павлодар өңіріндегі діни - рухани ахуал жыл
Күні бүгінге дейін Діни басқарма Үкіметпен, өкіл имам облыс,
Бұл шаралардың барлығы Ислам дінінің бейбіт өмірге, ынтымаққа үндейтінін,
Ислам дінінің мақсаты тәрізді, бүгінгі таңда әрбір қазақстандықтың мүддесі
Дін - өркениет діңі, сондықтан имандылыққа, партриоттыққа баулуда имандылық
Ислам діні және жастардың рухани ізгілік тәрбиесі
Қазіргі кезде ел болашағы – жастар, Қазақстанның келешегін көркейтетін
Ел президенті Н.Ә. Назарбаевтың «Жаңа құндылықтар жүйесіне тезірек бейімделіп
Жоғарғы ізгілік мұратының ең құндысы – руханилық. Өзін-өзі жетілдіретін
Тұлғаның руханилық санасы - өмірдің мәнін, өзінің өмірдегі орнын,
Жас ұрпаққа рухани-адамгершілік тәрбие, білім беру адам дамуының рухани
Рухани тәрбие адамның ізгілік ұстанымдарын тәрбиелеиді. Жеке тұлғаның ақылойы
Руханилықтың тағы бір келбеті адамның өз бойындағы барлық жақсы
Қазақ халқының дін туралы танымы, сенімі ерекше. Дін туралы
Діннің адам қоғам арасын жалғастырушы, жаратушы және үйлестіруші қасиетін
Болашақ ұрпақты, тұлғаны, адамды жан-жақты қалыптастыруға дін айрықша орын
Қай заманда болмасын адамзат алдында тұратын ұлы мұрат-міндеттерінің ең
Ұрпақ тәрбиесі – келешек қоғам тәрбиесі. Сол келешек қоғам
Тәуесіздіктің алғашқы жылдарынан ақ халқымыздың дәстүрлі дінімізге бет бұруы
Осы жылдың сәуір айында Ақтау қаласындағы Ш.Есенов атындағы Каспий
Атырау қаласынан О.С.Қасымова «Атыраудың жайы алаңдарлық» атты мақаласында, бүгінгі
Әрине, бұл, тек қана Атырау қаласына ғана тән құбылыс
Уахабилік ағым – біздің қоғамға жат. Азаматтардың өміріне, жастар
Біздің ойымызша, діни ахуалдағы қауіпті құбылыстардың белең алуы діни
Осы уақытқа дейін дәстүрлі дін өкілдері халықт арасында өз
Жастарымыздың дәстүрлі дінімізден ауытқып өзге исламдық ағымдардың жетегінде кетуінің
Біздің ойымызша жастардың адасуының объективті кеі себебі бар. Біріншісі,
Екіншіден, еліміздегі әлеуметтік экономикалық қйыншылықтар, яғни, жұмысы жоқтық, қолы
Жастарды діни сауаттандыруды қалай жүзеге асыруымыз керек?
Бұл жұмысты, мемлекеттік тұрғыдан, жалпы білім беретін сабақтарды енгізу
Екіншіден, діни ағымдар мен секталардың шығу тарихы, негізгі ұстанымдарын
Үшіншіден, ата-бабаларымыздың біздің заманымызға жеткен шежірелер, аңыз-әпсаналар, жыр-дастандар, хандар
Сол рухта тәрбиелеу. Бұл тарихи жадыларда дәстүрлі діни сана
Тәуелсіздік алған кезден былай қарай жиырмат жыл уақыт ішінде
Имандылық, әділеттілік, ізгілік, мейірімділік мұраттарын терең игеруге күш салған.
Иман – қазақ халқының рухани дүние-танымындағы парасат пайымымен сабақтасып
Дәстүрлі қазақ руханиятынан тамыр тартып, нәр алған данышпан тұлғалардың
Имандылық қасиеттің сырына тереңірек үңілетін болсақ, қазақ халқы имандылықтың
Қандай халық болмасын, өзінің тарихи тағдырына байланысты дінді белгілі
Бүгінгі таңда тәуелсіздікке, халқымыздың азаматтығына байланысты ой, ойлау еркіндігі
Орта мектепке «Дінтану» пәнін факультатив сабағын кіргізу туралы шешім
Бұрын Кеңес өкіметі тұсындағы қалыптасқан жүйелілік пен тәртіптің жемісі
Жаңа діни ағымдар өздерінің уағыздарымен жұрттың жүрегін жылытып, қайғырғанға
Қазақстандағы дәстүрден тыс ағымдардың барлығы (синтаизм мен саентологиядан басқасы)
Тағы атап айту керек мәселе бұл ағымдар өздерінің миссионерлік
Әрине бұны қазіргі кезде осы ағымда жүргендер түсіне қоймайды,
Бұл жаңа ағымдарды неге секталар деп атайды және анықтайтын
1. Мүшелікке таңдау;
2. Тармаққа баулу;
3. Психологиялық тазарту.
Тармақты маркетинг пен сектанттық қызмет адамдарды «бағыттаудан» басталады. Ол
1. Жаңа келген адамға ерекше мейірім көрсету;
2. үздіксіз медитация, қасиетті сөздерді (фразаларды) қайталау арқылы трансқа
3. индоктринация-ұйымда уағыздалатын ілімді түсіндіру. 3-4 сағаттық діни рәміздер:
Жоғарыда аталған қызметтермен қоса бұл ұйымдар өз алдарына үлкен
4. Әлемдік деңгейдегі атақ – абыройға ие болу;
5. өздеріне жаппай мүшелерді жинау;
6. ұйым мүшелерінің санасын өзгерту мақсатында олардың психикаларына әсер
Транс жағдайының пайда болуының физиологиялық механизмін XX ғасыр басында
Дінтанушылар мен психолог мамандар жаңа діни құрылымдардағы жұмыс негізінен
Сектадағы адам діни идеологиялық шырмауда қалады. Егер адам өзінің
Қазіргі кезде біздің рухани өмірімізде әр түрлі кітаптар, газет-журнал,
Менің ойымша, ең алдымен жаұядағы тәрбиеге көңіл бөлген жөн.
Жастар санасының, рухани дүниесінің, дүниетанымының ерекшелігі осылардың бәрінің әлі
Жастардың қоғамдағы орны мен ролінің аса жоғары болатын себебі
Қорытындылай келе, жастар мәселесі ең өзекті және күрделі мәселелердің
Елбасы Н.Ә. Назарбаев: «... Егер біз мемлекет болғымыз келсе,
«Елбасымыз Түркістанда болған сапарында дін мәселесінде 1990 жылдарға дейін
ҚОРЫТЫНДЫ
Қазақ халқы ғасырлар бойы Ислам дінін берік ұстанып, оның
Қазақстан Республикасында қалыптасқан діни ахуал – Исламның даму деңгейінің
Ислам – он төрт ғасындан бері бүкіл адамзатты сеімі
Ислам дінінің қазақ даласына келгеніне он екі ғасырдан аса
Кейінгі кезде Қазақстанда Ислам діні дамудың жаңа салалық деңгейіне
ТМД елдерімен салыстырғанда, Қазақстанда діни жұмыстар қарқынды тұрақты
Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы алдағы кезеңдердің дінмен түбірлес өзекті
Дінді өркендету жоспарын.да жеке адамдар арасындағы және халықаралық ынтымақтастық
Шет мемлекеттермен, соның ішінде Ислам елдерімен халықаралық стандарттарға сай
Тұжырымдаманың мақсаты – Республиканың мұсылман тұрғындарының қажеттіліктерін қанағаттандыратын және
- Білімді, жоғары моральды және патриот діни қызметкерлер мен
- ҚМДБ-ның мемлекетпен мақсаткерлік аясын кеңейту.
Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының қызметін жетілдіру тұжырымдамасы 2010-2020 жылдар
Тұжырымдама Қазақстан Республикасы Конституциясының сенім бостандығы туралы бабына, Қазақстан
Кеңес заманында Қазақстанды басқа республикалар сияқты «атеизм салтанат құрған»
Еліміздегі діни ахуалды сараптағанда, діни бірлестіктердің санының өскендігі, күльттік
1999 жылғы жалпыұлттық санақта дін туралы сауал енгізілген жоқ.
Бүгін бірқатар ТМД елдерінде «Мемлекеттің рухани тұрағы не?» деген
- Әр түрлі діннен хабардар, бірақ әлі діни бағыт,
- Өздерін «қазақпыз», сондықтан «мұсылманбыз» деушілер, бірақ дінге әлі
- Кейбір мұсылман салт-дәстүрін орындаушылар, мұсылман салтымен неке қию,
- Дәстүрлі мұсылмандар: ораза ұстайды, намаз оқиды, мұсылман парысзарын
- Басқа дінді ұстанатындар, олар көп емес: аралас некеден
Дін сенімінің таяз екені де рас, ол заңды, біз
Тәуелсіздігімізді алған жыдан бергі өткен он бес-жиырма жылдық мерзімде
Қазіргі замандағы ислам дінінің орнын анықтауда және оны түсіндіруде
Қазіргі таңда халықаралық байланыстардың барынша кеңеюі интеграциялану мен ғаламдану
Мәдениетіміздің рухани, діни негізі ретінде қалыптасқан ислам қалай десек
Елімізде Ислам діні туралы мәселе болған тұста әйелдердің бас
Әлеуметтанушы-ғалымдар хиджаб киюіне қарай қазақ әйелдерін бірнеше топқа бөледі.
Екінші топтың ұстанымы өзгеше. Бағзы заманнан бес уақыт намаз,
Мұсылман әйелдер арасына өзгеше діни орта қалыптасып келеді. Бұл
Хиджаб төңірегінде пікірталас 1989 жылы Францияда әйгілі «орамалдар ісіне»
Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні, «Алтау ала болса, ауыздағы
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
ДЕРЕКТЕР:
Әл-Белазури. «Китаб футух әл-бұлдан» («Жорық кітабы»).
Әл-Йақуби. «Китаб әл-бұлдан» («Елдер кітабы»)
Ибн әл-Факих. «Китаб ахбар әл-бұдан» (елдер туралы әңгіме кітабы).
Ибн Хаукал. «Китаб әл-масалик уә-л-мамалик» («Жолдар мен мемлекеттер туралы
Әл-Мақдиси. «Ахсан әт-тақасим фи марифат әл-ақалим» («Аймақтар жөнінде мағлұмат
Ибн Фадлан. «Рисала» («Жазба»).
Закария әл-Қазуини. «Аджаиб әл-махлуқат» («Жаратылыс ғажаптары»); «Асар әл-билад» («Қалалар
ЗЕРТТЕУЛЕР:
Назарбаев Н.Ә. Тарих толқынында. – Алматы: Атамұра, 1999. –
Назарбаев Н.Ә. Сындарлы он жыл. – Алматы: Атамұра, 2003.
Орынбеков М.С. Верования древнего Казахстана. – Алматы: РИЦ ІРКТІРО,
Айнабекова М. Қазақстандағы ислам жағдайы және оның даму үрдісі
Ислам ынтымақ пен бірлік жолында 2006 жылы Алматыда өткен
Тасболат Е. Ислам – біздің өркениетіміздің өзегі // Ислам
Бұлұтай М., Қазақстандағы дін және мемлекет қатынастары // Дала
Кәрімбек А. Қазақстан және ислам // Дін және құқық,
Керімбеков А.П. Қазақстан және ислам әлемі // Дін және
Бұлұтай М., Қазақстандағы дін және мемлекет қатынастары // Дала
Қазақстан Мұсылмандары Діни Басқармасының Бесінші Құрылтайы. Астана 2010, ҚМДБ
ummet.kz «Нұр Астана» мешітінің сайты.
Ислам және Қазақстан // Руханият, - Алматы 2003. –
Өсерұлы Н. Ислам және Қазақстан. Руханият. – Алматы 2003.
Ислам және Қазақстан. // Руханият, - Алматы 2003. –
Социалистік Қазақстан. 15 маусым, 1991. – 9 б
Ақиқат, 12 елтоқсан 1994. – 10 б
Жиреншин К.А. Политическое развитие Қазахстана в XIX-начало XX в.в
Дербісәлі Ә. Бодандық зардабы // Ислам ынтымақ пен бірлік
Есім Ғ. Қазақ халқы исламның арқасында ұлт болып қалыптасты
Есім Ғ. Дін өркениеті, - Алматы, 2008.
Назарбаев Н. Ә. Бейбітшілік пен келісім саясаты. - Астана:
Бөкебаев Б. Дін туралы заңға өзгерістер қажет // ПРЕЗИДЕНТ
Шәліпов Б. Дін және жастар мәселесі // Дін және
Қанат Қыдырмин. Сыртымызда жау, ішімізде дау болмасын десек... Ханифи
Ислам және өркениет. – 2008. – 1-10 мамыр. -№
Дербісәлі Ә. Ұлық имам – Имам Ағзам Әбу Ханифа.
Төлеубаев Ж.З. Ортағасырлық түркілердің исламадану үрдісі (салыстырмалы-тарихи талдау). Магистрлік
Алтай Х. Құран Кәрім. Қазақша мағына және түсінігі. Ауд.
Халифа Алтай Ғақыпұлы. Таңдаулы Хадистер аудармасы. – Алматы: Берен,
Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы. Қазақстан мұсылмандарының діни басқармасының төрағасы,
Халифа Алтай. Ислам діні // Ислам: тарих және Қазақстан.
Ғарифолла Есім. Қазақ ұлтшылдығы // Хабаршы. Философия сериясы. Мәдениеттану
Нұрмұратов С.Е. Қазақ рухани мәдениетінің тарихы және ұлттық идеясы
Ғарифолла Есім Сана болмысы. 1-кітап. – Алматы 1994. –
Ғарифолла Есім Сана болмысы. 2-кітап. – Алматы 1994. –
Айнабекова М. Қазақстандағы исламның жағдайы және даму үрдісі //
Жұмабай қажы Ықылас. Қазақстан қоғамындағы руханиятты қалыптастыруда ислам дінінің
Сәрсекенова А.Б. Жас ұрпаққа рухани адамгершілік тәрбие мен білім
Сәрсекенова А.Б. Жас ұрпаққа рухани адамгершілік тәрбие мен білім
Батырбекқызы К. Жастар жат ағымға қарсы // Үш қиян.
Қасымов О.С. Атыраудың жайы алаңдатарлық //Үш қиян. Республикалық Ұлттық
Нысанбаев Ә. Қожа Ахмет Иассауи дүниетанымындағы адам проблемасы Түркістан
Дастан С. Ақынның дін туралы толғанысы // Бастауыш мектеп
Борбасова Қ. Жастарға рухани тәрбие беру және дәстүрден тыс
Борбасова Қ. Жастарға рухани тәрбие беру және дәстүрден тыс
Мұрзалин С. Рухани байлық-қазына. Алматы 1988. – б 61-62.
Нысанбаев Ә. Қожа Ахмет Иассауи дүниетанымындағы адам проблемасы Түркістан
Назарбаев Н.Ә. Тарихының шеңберлері және ұлттық зерде // Жұлдыз,
Қоспақұлы Ж. Дәстүрімізде де Құранға сәйкес келеді // Шапағат
Айталы А. Тәуелсіздік және дін // Ана тілі 5-11
3