МАЗМҰНЫ
КIРIСПЕ 3
I РЫНОК ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ МОНОПОЛИЯЛЫҚ РЫНОК 5
1.1 Рынок құрылымы және оның түрлерi 5
1.2 Монополиялы рынок және оның түрлерi мен ерекшелiктерi
II ТАБИҒИ МОНОПОЛИЯ ЖӘНЕ ҚАЗIРГI ЭКОНОМИКАДАҒЫ РЕТТЕЛУI 12
2.1 Табиғи монополия және оның қысқа және
2.1 Табиғи монополияны реттеу шаралары 17
III ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ МОНОПОЛИЯ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚОҒАМҒА ТИГIЗЕР
ҚОРЫТЫНДЫ 23
КIРIСПЕ
Қазақстан Республикасы XXI күрделi өзгерiстермен аяқ басты.
Бұл мәселенiң өзектiлiгi әлемдiк экономикалық қауымдастықта елiмiздiң нарықтық
Елiмiздiң нарықтық экономикаға өтуiне байланысты экономикамызда микро және
Қазiргi кезде нақты рыноктық қатынастар орнап, бағаны белгiлейтiн
Рынок құрылымы фирмалардың саладағы санына, фирманың көлемiне, тауар
Монополия дегенiмiз белгiлi бiр тауарды немесе қызметтi өндiретiн
Бұл тақырыптың өзектiлiгi нарықты қэкономикадағы монополияның орны, оның
Сондықтан мен микроэкономика пәнiнен курстық жұмысымның тақырыбын “Қазiргi
Экономикалық шаруашылықтар өте күрделi және жан-жақты болғандықтан өмiрде
Бiздiң елiмiз экономикасына келетiн болсақ әлi күнге дейiн
Сонымен, табиғи монополия дегенiмiз рынокта қандай да бiр
I РЫНОК ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ МОНОПОЛИЯЛЫҚ РЫНОК
1.1 Рынок құрылымы және оның түрлерi
Рынок құрылымының ерекшелiктерiн сипаттайтын ең басты көрсеткiштердiң бiрi,
Экономикада рынокты анықтайтын, оны зерттейтiн, бағаны белгiлейтiн сұраныс
Рынок құрылымының негiзгi түрлерiн келесi суреттен көруге болады:
/ 1, 350 бет /.
Жалғыз Бiрнеше
фирма
Сурет-1 – Рынок құрылымының төрт түрi
Бұл суреттегi жетiлген бәсеке қалыптасу үшiн ондаған фирмалар
Жетiлген бәсекелес нарығы дегенiмiз -
1. Нарықта өнiм ұсынатын тәуелсiз сатушылар саны
2. Бір фирманың жалпы нарықтық ұсыныстағы сату
3. Баға, техология, ықтимал пайда жөнiндегi
4. Жаңа фирмалардың салаға кiруiне немесе одан
Бәсекелес фирма нарықтық бағаға әсер ете алмайды,
Р
Р0 D = MR
Q
Сурет- 2- Бәсекелес фирманың сұраныс қисығы
Суреттен көрiп отырғанымыздай өндiрiлген өнiм тұрақты (Q)
Фирманың жалпы не ортақ табысы өндiрiс көлемiнен өндiрушi
Мұндағы: TR – жалпы түсiм;
р – баға;
Q - өнiм көлемi.
Бәсекелесу деген сөздiң өзi экономикалық пайданы бөлу және
Жетiлген бәсекеге қарама-қарсы бәсеке түрi монополия болып табылады.
Сурет-3 – Монополияның басқа рынок құрылымдарынан ерекшелiктерi
Рынок құрылымындағы жетiлген бәсеке мен таза монополия нарықтың
Нарықтың осы құрылымы нақты өмiрде жиi кездеседi. Мысалы,
Сонымен, сатушылар өз тауарының бағасына әсер ететiн, бiрақ
Бұл нарықта өндiрушiлер бәсекеге төтеп беру үшiн жарнама
Монополиялық бәсеке қалыптасуы үшiн ондаған фирмалар әрекет жасап,
Жетiлген бәсекелi және монополиялық рыногта өндiрушi фирма
Ал олигополия дегенiмiз тауардың көпшiлiгi
Олигополия нарығы төмендегiдей ерекшелiктерiмен сипатталады:
Нарықтағы көлемдi сату үлесi бар және
Жоғарыда айтылған фирмаларды, көбiнесе басым (лидер) фирмалар деп
Олигополиялық фирманың өндiрiс шешiмдерi тек қана түтнушы
Олигополиялық фирмалар тауардың бағасы мен өнiм шығару
Олигополияның бiрнеше моделi бар. Оларға: Курно дуаполиясы, қарама
1.2 Монополиялы рынок және оның түрлерi мен ерекшелiктерi
Берiлген тауарды өндiретiн тек бiр ғана жеке фирма
Егер нарықта жеке өндiрушiнiң монополиялық билiгi орнықса, онда
Бұл шектеулер төмендегiдей:
Iрi өндiрiстiң басымдылығы;
Легальды тосқауылдар ( шикiзат қорын, жердi ғылым мен
Бәсекелесудi әдiлетсiз жүргiзу.
Iрi өндiрушiлердiң ұсақ өндiрушiлермен салыстырғанда өте көп артықшылықтары
Монополияны тек қана экономикалық шектеулер ғана емес, сонымен
Бәсекенi әдiлетсiз түрде жүргiзудiң негiзгi түрi – демпинг
Монополист өзiнiң ерекше жағдайын пайдаланып, тауардың бағасын бәсекелес
Кейбiр жағдайда әлемдiк тұрғыдан бәсекенiң күшеюi ұлттық экономикада
Егер нарықта жеке өндiрушiнiң монополиялық билiгi орнықса, онда
II ТАБИҒИ МОНОПОЛИЯ ЖӘНЕ ҚАЗIРГI ЭКОНОМИКАДАҒЫ РЕТТЕЛУI
2.1 Табиғи монополия және оның қысқа және
Жалпы монополияның қызмет етуiнiң негiзi бұл табиғи монополия
Рынокта монополиялы рыноктың жалпы қызмет етуiнiң негiзгi шарты
1) Өндiрiстiң басты ресурстарын жалғы фирманың иемденуi. Бұл
Бiрақ мұндай ерекше ресурстар рынокта болғанымен, бiрақ шын
Мысалы, Оңтүстiк Африка республикасында әлемдегi алмаз өндiрiсiнiң 80-85%
2) Iрi өндiрiстiң басымдығы болуы. Бiр фирманың сол
Мұндай жағдайда сол фирма рыноктағы монополист фирмаға айналады.
Осы iрi өндiрiстiң басымдылығы болуы рынок құрылымындағы монополияның
Шығындар
АС2
АС1 Орташа жиынтық
шығын (АС)
Q2
Сурет-4 – Монополист фирманың ауқымнан үнемдеуi
Суреттен көретiнiмiз, орташа шығындар қисығы терiс ылдилы көлбеулiк
Өйткенi қоғамның кейбiр салаларында көптеген кәсiпорындар бiрдей қызмет
Бiрақ рыноктық экономикада қандай-да болмасын монополиялық әрекеттердi өз
3. Жеке өндiрушiге мемлекет тарапынан ерекше құқық беру.
Бәсекелесудiң әдiлетсiз жүргiзiлуi, оның негiзгi түрi – демпинг
/ 3, 305 бет /.
Табиғи монополистiң өнiм шығарушы ретiнде негiзгi өндiрiс мақсаты
П = TR – TC = p(Q) *
Мұндағы, П – монополист пайдасы;
TR - өндiрушiнiң жалпы түсiмi;
TC – жалпы шығын;
Q - өнiм көлемi;
Р – баға деңгейi.
Яғни, пайданы барынша көбейту шарты “MR = MC”
Мұндағы, MR – шектi түсiм;
MC – шектi шығын / 7, 223 бет
Бұдан монополистiң пайдасы өндiрiстiң шектi шығындары шектi түсiмге
Табиғи монополист қысқа мерзiмдi жағдайда пайданы барынша
МR = Р (1/Е +1) = МС
Бұдан пайданы мейлiнше көбейту шартын келесi түрде көрсетуге
Р (1/Е +1) = МС
Жалпы жағдайда сұраныстың икемдiлiк коэфициентi Е