ЖОСПАР
КІРІСПЕ 2
1 тарау. Экономикалық жүйедегі ақша мәні мен ролі
1.1 Тауар айналымы эволюциясындағы ақшаның пайда болуы 4
1.2 Экономикалық ғылымдағы ақша теориясы 10
ІІ-тарау. Ақша экономикалық категория ретінде 14
2.1 Нарықтық экономика жүйесіндегі ақшаның қазіргі жағдайы 14
2.2 Қазақстан Республикасындағы экономикалық жүйедегі ақшаның қазіргі жағдайы
Қорытынды 24
Қолданылған әдебиеттер тізімі 25
Мол ақша табу – батырлық;
оларды сақтай білу – ақылдылық,
ал тиісінше жұмсай білу - өнер.
Б. Ауэрбах
Ақша ашпайтын құлып жоқ.
Қазақ мақалы.
КІРІСПЕ
Ақша - адамзаттың ойлап тапқан керемет өнертапқыштығының бір
Ақша – бәріміздің де сұранымдарымызды қанағаттандырудың ортақ символы
Егерде адам өзінің ақшаға деген көзқарасын белгілі бір
Бай мен кедей адамның көзге ұратындай айырмашылығы жоқ.
Біреулері бай болуды мақсат етіп іске кіріссе, енді
Айтпақшы, реті келгенде бай адам мен дәулетті адамның
Ал ендігі мәселені осынау байлықтың көзі болып табылатын
1 тарау. Экономикалық жүйедегі ақша мәні мен ролі
1.1 Тауар айналымы эволюциясындағы ақшаның пайда болуы
Ақшаның пайда болуының зерттелуінде екі көзқарас бар: субъективті
Субъективті көзқарас кезінде ақша адамдар арасындағы саналы, тиімді
Объективті көзқарас кезінде дәлелденеді: ақша - бұл жалпы
Осы теорияға сәйкес ақшаның пайда болуы тауар айырбасының
Екі тауарды айырбастауда бір тауардың құны екінші тауардың
Бірте-бірте көптеген тауардың ішінен біреуі бөлініп шықты,
Ақша - бұл жалпы эквивалент ролін атқаратын ерекше
Бірнеше жүз жылдықтар бойы көптеген халықта ақшаның ролі
1.Сапалық біртектілік;
2.Сандық (еркін) бөлінуі;
3. Қолайлылығы (алтынның аз мөлшеріне көп жұмыс күші
4.Сақталуы.
Алтын - еңбек сыйымды және сирек металл. Әлемдегі
Әдеттегі тауар ретіндегі алтын тұтыну құнына және құнға
Алтын жалпы эквивалент ретінде мынадай қасиеттерге, ерекше тұтыну
Ақшаның осы заманғы концепциялары XVІІ-XVІІІ ғасырларда пайда болған
Бірақ, алдыңғы теориялар жаңа жағдайға сәйкес басқа формада
Ақшаның металдық теориясы капиталдың алғашқы қорлану кезеңінде пайда
Ақшаның номиналды теориясын құрушылар римдік және ортағасырлық юристер
Экономикалық санат ретінде ақша натуралдық шаруашылықтан тауарлы шаруашылыққа
Осымен байланысты жоғарыда көрсетілген қозғаушы күштердің (факторлары) салдарынан
Сонымен ақшаның пайда болуына алдын ала екі экономикалық
- натуралдық шаруашылықтың орнына тауарлық шаруашылық келді.
- Өнім өндірушілердің арасында бір жағынан мүліктік
Сонымен қатар бір тауарды, екінші тауарға тікелей ауыстырудың
- Бір тауарды екінші тауарға ауыстыру
- Бір тауарды екінші тауарға ауыстыру процесінде
Міне, сондықтан да, бара-бара тауар өндіру молайған сайын
Сөйтіп, айырбастаудың тауарлық нысаны ақшалай нысанға көшті. Оның
«Тәуекелсіз, талапсыз мал табылмас,
Еңбек қылмас еріншек адам болмас.
Есек к...тін жусаң да, мал тауып кел,
Қолға жұқпас, еш адам кеміте алмас», - деген
Бірақ, осының өзінде де айырбастауда көптеген қиыншылықтар кездесті.
Ақшаның пайда болуы айырбастау процесіне де бірқатар өзгерістер
Екіншіден, ақша пайдаланудың арқасында бір ғана
- бірінші әрекет, тауарды ақшаға сату (Т—А)
- екінші әрекет, алған ақшаға басқа жерде,
Үшіншіден, тауар өндірушілер сатқан тауардан алған ақшасын енді,
Осындай өзгерістердің нәтижесінде ақшаның қозғалыс жолы тауардың қозғалыс
Ақшаның осылай дербес айналуы өзіндік құны бар ақшаны
Ақша - бұл жалпы эквивалент ролін атқаратын ерекше
Бірнеше жүз жылдықтар бойы көптеген халықта ақшаның ролін
1) сапалық біртектілік;
2) сандық (еркін) бөлінуі;
3) қолайлылығы (алтынның аз мөлшеріне көп жұмыс күші
4) сақталуы.
Алтын - еңбек сыйымды және сирек металл. Әлемдегі
Әдеттегі тауар ретінде алтын тұтыну құнына және құнға
Алтын жалпы эквивалент ретінде мынадай қасиеттерге, ерекше тұтыну
Ақшаның осы заманғы концепциялары ХVІІ-ХVІII ғасырларда пайда болған
Бірақ, алдыңғы теориялар жаңа жағдайға сәйкес басқа формада
Ақшаның металдық теориясы капиталдың алғашқы қорлану кезеңінде пайда
Ақшаның номиналды теориясын құрушылар римдік және ортағасырлық юристер
Ақшаның сандық теориясының негізін қалаушылар Дж. Локк (ХVІІ
1.2 Экономикалық ғылымдағы ақша теориясы
Ақшаның өндіріспен байланыстылығы талайдан белгілі. Ақша кез келген
Үш ақша теориясын атап айтуға болады – металдық,
Металдық ақша теориясы. Бұл теория Англияда капитала бастапқы
Бұл теорияны мақұлдаушылар ақшаны қағаз ақша түрінде болғанын
Меркантилисттер металдық ақша теориясының бастауында тұрғандар болып табылады,
Меркантилизм (итальян тілінен аударғанда «мирканте» - көпес, саудагер)
Металл ақшаға алтын мен күміске деген қажеттілік үстем
Меркантилистер байлық көзі өндіріс аясы емес, айналым аясы
Бұл ілімді қолдаушылар ұлттың өркендеуінің негізі алтын қорларының
Меркантилистердің ойынша, сыртқы сауда қалайда алтынды қолға түсіріп
Ең жоғары (максимальды) пайда алу үшін мемлекеттің араласуы
Белгілі бір мерзімде металдың нақты көлемі сақталынғандықтан, алтынның
Біржақты тәртіппен енгізілген импорттық шектеулер халықаралық сауданы қиындатып
Халықаралық сауда метрополиялардың және олармен байланысты колониялық елдердің
Людовик XIV заманындағы Франция мемлекетінің, орыс патшасы Петр
Меркантилизм өз дамуында екі кезеңнен өтті. Ақша балансының
Алайда мұндай іс-әрекеттер әлемдік нарықты белсенді түрде бөлісуге
Номиналдық ақша теориясы. Бұл теория өкілдері ағылшындар Дж.
Бұл теорияның одан әрі дамуы XIX- XX ғғ.
Номиналистердің негізгі кемшілігі олар ақшаны алтыннан және тауар
Номиналисттік теорияның ережелері Германияның экономикалық саясатында бірінші дүниежүзілік
Ақшаның сандық теориясы.
Бұл теорияның негізін салушы француз экономисі Ж. Боден
Қазіргі заманғы ақшаның сандық теориясының негізін американ экономисі
Ақшаның қазіргі сандық теориясы макроэкономикалық модельдерді және тауар
Сандық теорияның бір тармағы монетаризм болып табылады.
Монетаризм – нарықтық экономиканың дамуына және оны тұрақтануға
1-сұлба. Ақша теориялары
ІІ-тарау. Ақша экономикалық категория ретінде
2.1 Нарықтық экономика жүйесіндегі ақшаның қазіргі жағдайы
Ақшаның атқаратын қызметтері
Құн өлшемі
Ақшаның кез келген тауарларға теңгерілуі (эквивалент болуы) неліктен?
Сонымен ақшаның бірінші атқартын қызметі - ол өндірілген
Тауардың ақша болып көрінетін құны - тауар бағасы.
Ақшаның құн өлшемі ретіндегі қызметі мен баға масштабының
Тауардың мемлекет бекіткен бағасының өз құнынан ауытқуы салдарынан
Айналыс құралы
Ақшаның тауар айналысында атқаратын екінші қызметі - айналыс
Біріншіден, Т-А - процесі өнім өндірушінің өнім дайындауға
Екіншіден, бір нарықта тауарды сатып, басқа бір нарықта
Үшіншіден, тауарды ақшаға айналдырып (Т-А), керек тауарды сатып
Осындай мүмкіндіктердің нәтижесінде жекелеген айырбас актілері араласып, түйісіп
Ақшаның айналыс құралы қызметінің ерекшеліктері:
а) тауар мен ақшаның біріне-бірі қарсы қозғалысы;
ә) бұл қызметті ойдағы ақша емес, қолма-қол ақшаның
б) бұл қызметін ақша тауарлар айырбасталғанда оларға ілесе
Ақшаның бұл қызметінде айналысқа қажетті ақша мөлшері сатылатын
Тауар айналысы дамыған сайын тауарды сату уақыты оған
Ақшаның төлем құралы қызметі тек тауар айналысын қамтумен
а) тауарларға және көрсетілген қызметтерге ақы төлеу;
ә) еңбекақы, зейнетақы, шәкіртақы, жәрдемақы төлеу;
б) мемлекеттік қаржы міндеттемелерін өтеу;
в) банктік - мемлекеттік, тұтыну несиелері бойынша қарызды
г) сақтандыру міндеттемелерін төлеу;
д) құқықты-сот сипатындағы ақыларды төлеу және т.б. Ақшаның
Дамыған нарық жағдайында ірі сауда келісімдерінде ақша көбіне
Ақша төлем құралы қызметін орындауына байланысты айналысқа қажетті
Сөйтіп, ақшаның төлем құралы қызметі несие қатынастары мен
Қop жинау және байлық құралы
Ақшаның келесі қызметі - қop жинау және байлық
Ақша – төлем құралы
Тауар айналымының үзіліссіз бірқалыпта жүруі үшін қажетті ақша
Айналым құралдарын және тұтыну заттарын сатып алуға қағаз
Ал, толық құнды ақша (алтын) материалданған құн ретінде
Қорыта айтқанда, ақшаның қор жинау және байлық құру
Ақшаның дүниежүзілік қызметі
Халықаралық еңбек бөлінісінің дамуы, шаруашылық байланыстарының интернационалдануы тауар
• бүкіл елдерде ортақ төлем құралы, яғни халықаралық
• бүкіл елдерге ортақ сатып алу құралы, яғни
• қоғамдық байлықты материалдандыру құралы ретінде ақша ұлттық
Дегенмен, тіпті алтын стандартты ақша жүйесі кезінде де
Әлемдік байланыстардың интенсивтендірілуі және несие қатынастарының дамуы, сонымен
Айта кететін жәйт, дүниежүзілік ақшаның түрлерінің өзгеруі ұлттық
Кейбір елдердің ұлттық ақша белгілерінің дүниежүзілік ақша ретінде
Біріншіден, бұл елдердің дүниежүзілік сауда мен несие қатынастарында
Екіншіден, бұл елдердің басқа елдерге айтарлықтай несие беруге
Бір сөзбен айтқанда, экономикасы дамыған және әлемдік нарықтағы
Алайда, дүниежүзілік ақша ретінде тек алтын танылғасын халықаралық
2.2 Қазақстан Республикасындағы экономикалық жүйедегі ақшаның қазіргі жағдайы
Республикасында 1993 жылы ақша реформасын жүргізудің негізгі себебі
1992-1993 жж. егемен елдердің бірсыпырасы өз ұлттық валютасын
1992 жылдың бірінші жартысында Қазақстан Республикасының Президенті, үкіметі,
1993 ж. 12 қарашасында Қазақстан Республикасының Президенті Н.Э.
• 1993 ж. 15 қарашада сағат 8-де
• 1993 ж. 18 қарашадан бастап
• қолма-қол ақша, рубльдік шоттардағы жинақтар мен салымдар
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі теңгенің валюталық курсын бекітті:
Сөйтіп, 1993 ж. 15 қарашада Қазақстан тарихында алғашқы
Халықаралық валюта қоры Қазақстанда ұлттық валюта енгізу акциясын
Айналымға теңгені енгізу инфляцияның қарқындауы және бұрынғы одақтас
1995 ж. орта кезінде Ұлттық банк пен Қаржы
1997 ж. мемлекеттің алтын валюта қоры кәсіпорындарды жекеменшіктендіру
1998 ж. Оңтүстік-Шығыс Азиядағы дағдарыстың күшеюі, әлемдік бағалардың
1999 ж. сәуірінен Қазақстан үкіметі теңгенің еркін өзгермелі
Қазақстанның төңірегіндегі елдерде - біздің негізгі сауда әріптесімізде
...Біз Ресейден әкелінетін кейбір импорттық тауарларға өте елеулі
Міне, осы тұрғыдан алғанда жағдайдан шығудың бір ғана
Сонымен, Қазақстан теңгесі міне жеті жылдай уақыт бойы
Қорытынды
Қорыта келгенде, ақша нарық экономикасында елеулі рөл атқарады.
Менің ойымша, ақша - бұл ғасырлар бойы адам
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Нормативтик құжаттар мен заңдар
1. «Ақшалай төлемдер мен аударымдар туралы» ҚР заңы.
2. «Қазақстан Республикасы аумағында төлем құжаттарын пайдалану және
3. «Қазақстан Республикасының банктеріндегі клиенттердің банктік шоттарын ашу,
Әдебиеттер
1. Ақша, несие, банктер. Ғ.С. Сейітқасымовтың редакциялығымен. —
2. Мақыш С.Б. Ақша айналысы және несие, Алматы,
3. Деньги, кредит, банки / Под ред. Лаврушина
4. Финансы. Денежное обращение. Кредит/Под ред.
5. Саниев М.С. Ақша, несие, банктер. Алматы, 2001ж.
6. Көшенова Б. Ақша, несие, банктер. Валюта қатынастары.
25
Ақша теориясы
Ақшаның металдық теориясы
Ақшаның номиналдық теориясы
Ақшаның сандық теориясы
Өкілі - У.Стэффорд
Өкілдері - Дж.Беркли(1685-1753)
Дж.Стюарт(1712-1780)
Өкілі - Дэвид Юм(1711-1776)
Билік етуші ілім - меркантилизм. Байлық денег ақша
Ақшаны мемлекет жасайды, ақшаның бағалылығы ондағы көрсетілген номиналына
Айналымдағы ақшаның ұлғаюы ел байлығының өсуіне әкеп соқтырмайды,