ЖОСПАР
Кіріспе 2
Негізгі бөлім 2
1 Мемлекет және билік 2
1.1 Билік деңгейлері 7
2. Хандық билік 8
2.1 Хан сайлау 8
3 Ресей қарамағындағы Қазақстан территориясындағы генерал-губернаторлық билік жүйесі
3.1 Орта жүз және Кіші жүзде хандық биліктің
3.2 1824 жылғы “Орынбор қазақтары жөніндегі Жарғы” 13
3.3 ХІХ ғ. 60—90-жылдарындағы Ресейдің Қазақстандағы әкімшілік, сот
4. Қазақстан — КСРО-ның құрамдас бөлігі. Партия және
5. Қазақстан Республикасындағы Президенттік билік нысаны 21
Қорытынды 23
Пайдаланған әдебиеттер 24
Кіріспе
Қазақ тарихына қалам тартқан ғалымдардың ішінде қазақ халқының
Адамзат өркениетінің даму жолының негізгі даңғылы және қозғаушы
Негізгі бөлім
1 Мемлекет және билік
Мемлекет деген құбылысқа екі түрлі анықтама беруге болатын
Егер де адамдар арасында тең дәрежелі және еркін
«Қоғамдық келісім» — мемлекеттің арқауы. Бұл теория бір
Ш. Уәлиханов «формы нашего общественного развития находятся в
Егер де адам арасындағы теңдік пен олардың еркіндігі
Еуразия көшпелілері немесе қазақ халқы өмірге әкелген мемлекеттер
Қазақ ғалымдарының ішінен бұл мәселені әлі күнге Шоқаннан
Туыстық жүйеге негізделген азаматтық қарым-қатынастар қазақ қоғамының ішкі
Екінші бір методологиялық әлсіздік — мемлекет туралы айтылған
Біздің қоғамдық санада мемлекет Қазақстан жерінде Көне Түрік
Орта ғасырларда жалғыз қарлұқтар емес, ғұндардан бастап қазақ-өзбек
Мемлекет және билік туралы классикалық әдебиет биліктің, яғни
Ғылымдағы классикалық көзқарастарға сүйенсек биліктің ең негізгі белгісі
Кез келген қазақ хан мен сұлтанға өкпелеп «мен
Ат құйрығын кесермін,
Ат сауырысын берермін,
Алыста дәурен сүрермін,
Қарамасаң, ханым, қарама,
Сенсіз де күнімді көрермін,— деуші Жиембет сияқты қыңыр
Жаугершілік заманда төрелердің жанында төлеңгіттер жиналады, ол бір
Хан-сұлтанның қасына жаугершілік уақытта жиналған төлеңгіт қауымы бейбітшілік
Жаугершілік тұсында қазақ рулары жауға жеке-жеке жем болмас
Қазақ қоғамының негізі рулардан құрылатыны белгілі. Әр рудың
Теориялық жағынан алғанда бұл ерекшелік әлі зерттеліп болмағандықтан,
1.1 Билік деңгейлері
1. Ақсақал билігі - ата баласының ішінде жүреді.
2. Рулы елдің билігі - сол елдің ішінен
3. Ұлыс биі-бірнеше руға иелік етеді, ұлыстың/жаугершілік жағдайында
4. Орда биі-тұтас жүздің басшысы, кемеңгер ел басының
5. Хандық билік-хан немесе ұлыс сұлтаны тарапынан жүргізіледі.
6. Қаз (мәслихат, жиын) - бүкіл қазақ елінің
2. Хандық билік
Қазақ билік жүйесінде мұрагерлік және сайланбалы қызмет қатар
Хан сайлаудың шарты елдің ең белгілі көсемдерінің ақ
Екінші шарты ханға үміткерді боз биенің сүтіне шомылдыру.
Хан сайлауға қатысушылар ақ кигізді қылдай қылып бөліп
Ханға жақын адамдар оның киімін алады.
Хан сайлаудан қайтқан ел ханның мал дүниесін бөліп,
Ханның ақылшы адамдарын ”нақ” дейді, баласының /мұрагер/ тәрбиешісін
Ханға қарсылық жасаған рулар ”тоғыз” айып төлейді /ханға
Ханның жеке өз басына қарсылық көрсеткен, тыңдамаған адам
Ханның өзі бастап, ұлыс сұлтандары, ел басы билер
Елдің бас қосқан жиынына /қаз (мәслихат, жиын)/ әрбір
Әрбір қару-жарағы сайлы адам /сұлтандардан басқа/ ел қазынасына
2.1 Хан сайлау
Қазақ халқы ерте заманнан ханға бағынған ел. Хан
Осылай өзара серттескеннен кейін хан билігі ел ішінде
Хан сайлауға қатысқан ел бұдан былай «ханға қарсылық
Хан қазақ елінің бас төрешісі қызметін атқарады. Жүз,
3 Ресей қарамағындағы Қазақстан территориясындағы генерал-губернаторлық билік жүйесі
ХІХ ғасырдың ортасына қарай қазақ жерлері үшін Қоқан,
Жыл өткен сайын тереңдей түскен орыс билігіне қарсылық
Тура осы мезгілде Түркістанның ішкі саяси өміріне Ресей
Бұл мезгілге шейін Үндістанға орнығып, енді Орталық Азияға
Батыс бағытын іске асырушы Орынбор генерал-губернаторлары орыс билігінің
1844 ж. патшалық билік генерал-губернаторларға қазақ даласына тереңдей
Осымен бір мезгілде Қапалда орыс приставтығы мен Жетісу
Жетісу жеріне орыс билігінің аяқ басқанын жеке мүддесіне
1850 жылдан бастап орыс қолдары Жетісудағы Қоқан қамалдарын
Орыс билігі қазақ басқарушы тобына қатысты өзінің осы
1853 ж. Ресейдің сыртқы істер министрі Батыс Сібір
Бұл мезгілде Қырым соғысында жеңіліс тапқан Ресей енді
Екінші шабуылдан соң, 1865 ж. орыс әскері Түркістан
3.1 Орта жүз және Кіші жүзде хандық биліктің
Осы уақытқа шейін қазақ елінің хандық билік түрінде
Патшалық билік бұл істі алдымен Орта жүзден бастады.
Ауылдарды қазақ арасынан сайланатын старшындар басқарды. Болыстарды басқаруға
“Сібір қазақтары жөніндегі Жарғы” жергілікті әкімшіліктің сайлау арқылы
Хандық билікті жойған отаршыл әкімшілік қазақ ақсүйектері мен
Сот жүйесі де өзгеріске ұшырады. Қазақ ішіндегі аса
3.2 1824 жылғы “Орынбор қазақтары жөніндегі Жарғы”
1824 жылғы “Орынбор қазақтары жөніндегі Жарғы”. 1822 ж.
Кіші жүз үшке бөлінді: батыс бөлік – Байұлы
Кіші жүздегі ауыл старшынынан бастап басқарушы-сұлтанға дейінгі барлық
Патша үкіметі 1822 және 1824 жылдардағы реформалық шараларды
3.3 ХІХ ғ. 60—90-жылдарындағы Ресейдің Қазақстандағы әкімшілік, сот
Қазақстанның Ресей құрамына қосылуының аяқталуы империяның Қазақ өлкесіне
Жетісу мен Оңтүстік Қазақстанды жаулап алғаннан кейін,
Патша үкіметінің отаршылдық саясатының осылайша өзгеруінің айқын көрінісі
1867—1868 жылдардағы патша үкіметі реформасының негізгі мақсаты —
Осы міндетті жүзеге асыру үшін ХІХ ғ. 60-жылдары
Комиссия Орынбор және Батыс-Сібір генерал-губернаторы қазақтарын екі түрлі
Бутков комиссиясы өзінің жасаған жобасын Орынбор генерал-губернаторы Безакқа
Қазақ даласына іссапарға шыққан комиссияның назарына төмендегідей бағдарламалық
Гирс комиссиясы 1865 ж. 27 маусымда Орынбор, Батыс
Патша үкіметінің қазақ даласында әзірлеп жатқан әкімшілік-сот құрылысы
1865—1866 жылдары қазақ даласын аралап шыққан комиссия қазақ
Комиссияның қорытындысы мен жобасы әскери министр, генерал Милютин
1867 ж. 11 шілдеде ІІ Александр Жетісу және
Осылайша қазақ халқын басқару жөніндегі ережелер жобасы патша
1867—1868 жылдардағы және 1886—1891 жылдардағы әкімшілік басқару мен
Қазақстандағы буржуазиялық реформалар бағыты Ресейдің қазақ даласындағы позициясын
1867—1868 жж. Қазақстан аумағы 3 генерал-губернаторлық пен 6
1) Әскери қолбасшы, соның ішінде казак жасағының атаманы;
2) Кең түрдегі әкімшілік функция (уезд бастығын тағайындау,
3) Сот функциясы (уездік соттарды бекітті).
Соның ішінде Түркістан генерал-губернаторына кең құқықтар беріледі, себебі
4. Қазақстан — КСРО-ның құрамдас бөлігі. Партия және
1917 жылғы Қазан төңкерісінен кейін Петроградта, 1918 жылдың
Көпшілік арасында большевиктер ықпалын күшейте түсу мақсатында 1918
Большевиктер билік басына келгеннен кейін елде азаматтық қарсы
Азамат соғысы жылдарындағы партия қызметі. 1918 ж. көктемде
1919 жылдың 1—23 наурызы аралығында Мәскеуде РК (б)П-ның
1919 жылдың 2—6 желтоқсанында өткен Бүкілресейлік партия конференциясында
Қырревком құрамына С.С.Пестковский (төраға), Ә.Әйтиев, Ә.Жангелдин, С.Меңдешев, т.б.
Орталық органдар елдің шет аймақтарының жағдайын мұқият қадағалап
Қазақстанның партия ұйымдарын орталықтандыру. Қазақ кеңес автономиялық республикасын
1920 жылдың көктемінде Қазақстандағы облыстар әкімшілік тұрғыдан Қырревкомына,
РК(б)П-ның ОК ұйымдастыру бюросының шешімімен 1920 жылдың 30
Бұл кезде өлкедегі (оңтүстік облыстардан басқа) мыңнан астам
Қырревком төрағасы, сонымен, бірге өлкедегі партия ұйымын басқарды.
Қазақстандағы жоғарғы мемлекеттік және партиялық қызметтерге бір адамды
1920 жылдың 25 тамызында РК(б)П ОК Қыроблбюроның жаңа
РК(б)П ОК-нің шақыруы бойынша 1921 жылдың 1—2 қаңтарында
РК(б)П ОК Ұйымдастыру бюросы 1921 жылдың 21 наурызында
1921 жылдың сәуірінде РК(б)П ОК мен РСФСР Совнаркомы
1921 жылдың 11—18 маусымында Орынборда І Қазақстандық облыстық
1922 жылдың 5 сәуірінде РК(б)П ОК-нің кеңесі өтті.
— ОК бюросы губерниялық партия ұйымдарының қызметіне, оларға
— шаруашылық, әкімшілік және т.б. органдар жұмысындағы келіспеушілік
— ОК-тің жергілікті партиялық және кеңестік органдармен байланысын
— істелген жұмыс жайлы ОК алдында мезгіл-мезгіл есеп
Қазақстандағы облыстық партия комитеті РК(б)П ОК бюросы облыстық
Қырбюро әсіресе 1922 ж. тамыздан 1924 ж. қазан-қараша
Тіпті Кеңес өкіметі толық орнаған кезде де Қазақстан
Республикалық партия ұйымдарын қалыптастыру. 1924 ж. қыркүйекте Түркістан
1924 ж. соңында ҚазАКСР үкіметі жаңа астанаға көшті.
1925 жылдың 19 ақпанында РК(б)П ОК Қазақстан облыстық
1925 ж. 15—19 сәуірінде Қызылордада ҚазАКСР кеңестерінің V
5. Қазақстан Республикасындағы Президенттік билік нысаны
Конституциялық реформаның ең маңызды мәселесі – Президенттік өкімет
«Қазақстандағы ақиқатқа сай жағдайға және реформалар динамикасына байланысты,
Алғаш рет Президент қызметі ҚазССР Конституциясының көлемінде бекітілген
Қазақстанда жаңа Конституцияға сәйкес Президенттік басқару формасы белгіленді.
ҚР Президенттік институтқа 15 жыл толды. Тарих үшін
Өткен соңғы 15 жыл ішінде Қазақстанда Президенттік институт
Қазақстан қазір екпінді түрде халықаралық беделге ие болып
Қазақстан енді, - шынайы тәуелсіз мемлекет. Бізде барлығы
Біз қазақ халқы ұзақ жылдар бойы аңсаған тарихи
Қазақстанды тәуелсіз мемлекет ретінде барлық дүниежүзілік бірлестіктер мойындады,
Біз демократиялық қоғамды құрып жатырмыз. Ал демократияның басты
Біздің таңдаған жолымыз (президенттік республика, президенттік басқару формасы)
Қорытынды
Біз қазақ халқының хандық биліктен қазіргі заманғы президенттік
Қазақстанда жеке мемлекет басшысы институтының қалыптасуы бірнеше кезеңнен
Міне осылайша президенттік жүйе қалыптаса бастады. Бірақ бұл
Пайдаланған әдебиеттер
Қазақстан Республикасының Конституциясы.
Вестник Казахстана. от 11июня. 1994г.
Родинский Ф.М. Советские Конституций: право человека и гражданина.
Пашуханис Е.Б. Марксисткая теория права и стройтельства социализма.
Конституция Республики Казакстан. От 30.08.95г.
Конституция Республики Казакстан. От 05.09.93г.ст 26 .
Федотова З. Конституционное реформа: новый этап // Мысль
Абсаттаров Р. Конституция – фактор консалидарующии // Мысль.
Топорнин Б.Н. Разделение властей и государственная организация. М.
Платон Г. Сочинение в трех томах. Т.1. М
Нерсесянц В.С. Гегелевская философия права: история и современность.
Вечерняя Алма-Ата. 02.02.93г.
Донаков Т. О новой конституционной статусе Президента. Каз.
Ишишкулов Т. Институт президенства в Казахстане. Советы Казахстана
Каз. Правда от 25-октября 1995г.
Св. Новые Законы, подгот. Бейсенбиной Ф.Т. А-Ата 1992г.
Президенттің заң күші бар Жарлығы. Қазақстан Республикасының сайлау
Қазақстан Республикасының Конституциясы. 41-бап. 2-тарм. және 54-бап тарм
Қазақстан Республикасының Конституциясы.42-бап тарм-5.
Президенттің заң күші бар Жарлығы. Қазақстан Республикасының сайлау
Қазақстан Республикасының Конституциясы. 42-бап. Тарм-
Казахстанская правда от 11-апреля 1995 г.
Артықбаев Мемлекет және билік, Алматы, 2003.
Ч.Валиханов Избранные произведения. Алма-Аиа, 1963. Т. 3. С.
Артықбаев Мемлекет және билік. Алматы, 2003. 112 б.
Ишишкулов Т. Институт президенства в Казахстане. Советы Казахстана
Донаков Т. О новой конституционной статусе Президента. Каз.
Артықбаев Мемлекет және билік, Алматы, 2003. 112 б.
Мусин Ч. Қазақстан тарихы, 2004 159 б.
2