Мазмұны:
Кіріспе............................................................................................ 3
1. Әдебиеттерге шолу.......................................................................7
2. Негізгі бөлім...................................................................................11-26
2.1 Жайынтәрізділердің биологиялық таралуы...............................11
2.2 Жайынтәрізділердің құрылысы..................................................14
Жайынтәрізділердің аквариумда өсірілуі..................................21
2.4 Жайынтәрізді балықтардың кәсіптік маңызы...........................26
Қорытынды және ұсыныстар....................................................29
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.............................................31
Қосымшалар
Кіріспе
Желілілер типіндегі жоғары сатылы жануарлар да омыртқа жотасы
Балық – хордалылар типінің жақтылар тобына жататын омыртқалы
Балық – адам үшін қажетті белокқа бай тағам
Балық өңдеу – балықты сақтау және балықтан дайын
Қазақстанда балық өңдейтін Атырау және Балқаш балық комбинаттары
Балық уылдырық шашатын жерлер табиғи қалпында сақталуы керек.
Тоғанда балық өсіру, арнайы қазылған су қоймаларында жүргізіледі,
Бұл курстық жұмыстың негізгі мақсаты: Жайынтәрізділер отрядының өкілдерінің
Әдебиеттерге шолу
М.Қ. Жумалиевтің (2009) деректері бойынша морфологиялық, сол сияқты
Б. Х. Хамзиннің (2007) мәліметі бойынша, жайын балық
Л.П. Сабанеева (1875) еңбегінде жйындардың суаттарда кең таралған
Ә.А. Бәйімбет (2009) мәліметі бойынша, жайындардың көпшілік түрлері
А.С. Боголюбов (2010) мағлұматында жайынның терісінің түсі: арқасы
М. Сүлейменнің (2010) пайымдауынша балықтардың түрлері барлық ауланатын
Теңіз балықтарының етінде минералдық заттар тұщы су балықтарына
Варпаховский (2005) еңбегі бойынша, жайындардың уылдырық шашуы өте
Қазандық губерниядағы жайындары майдың бiрiншi жартысында уылдырық шашады,
О.И. Кириченко мен Д.Қ. Жаркенов (2002) келтірген дәйектерінде
С.Ж. Асылбекованың (2006) мәліметі бойынша: Өзеннің су бөгендері,
В.А. Мовчанның (2003) «Балықтардың тіршілігі және оларды қолдан
А.Э. Брэм (1877) «Жануарлар тіршілігі » атты белгілі
Қ. Қайымов (1986) хабарлауынша: Планетамыздың төрттен үш бөлігін
Г.В.Никольский (1974) жазуынша: Арал теңізіндегі балықтардың түрі мен
2.1 Жайын балығының биологиялық таралуы
Жайынтәрізділердің өкілдері эоценнен белгілі. Отряд 28 тұқымдасқа топтанатын
Жайын балығы – тұщы суда болатын жыртқыш балықтардың
Жайындарды әдетте терең орындарда, түбірлердің астында, тұңғиықтардағы бөгеттерде
Жайын ащы сулардан бой жасырмайды және Днепр жайылмаларынды,
Денесі жалаңаш немесе пластинкалармен жабылған, тұқылар сияқты вебер
Жайындардың ішіндегі ең ірі түрі – кәдімгі жайын,
Жайынтәрізділер отряды 1200 түр өкілдерін біріктіреді, олар тұщы
Кәдімгі жайын Жайық, Каспий бассейнінде мекендейді. Жайық өзенінің
Жартылай өтпелі балықтар. Олар теңіздің тұщы сулы аудандарында
Тропикалық лақалардың (жайындардың) ішінде, тері бездерінің өзгеруінен пайда
Басында әртүрлі тікенектердің болуы онша сирек жағдай емес.
Электрлі жыланбалықта арқа қанаты жоқ, ал су түбіне
Жоғарғы жұтқыншақ тісі желбезек доғаларының ең жоғарғы элементтерінде,
2.2 Жайынтәрізділердің құрылысы
Жайын бұл – аса ірі ұсқынсыз балық, тұла
Жайының үлкен аузы оның жыртқыш екендігін білдіреді. Шындығында
Жайынның еті семіз, майлы болғандықтан кәсіптік маңызы бар.
Қанқасы. Балықтардың дене құрылымының күрделілігі биологиялық ерекшелігіне байланысты,
Омыртқаның үстіңгі және астыңғы доғалары мен омыртқа денесі
Омыртқа жотасына жалғасқан бастың қанқа сүйектері өте күрделі,
Желбезекпен тыныс алуын схема жүзінде былай көрсетуге болады.
Желбезекпен тынысалу активті және пассивті болуы мүмкін. Активті
Жайын балығында негізінен терісі арқылы тыныс алу тән,
Желбезек үсті органдары бар балықтардың атмосферадағы оттегімен тыныс
Бұлшықеттері. Балық денесінің суда иіліп, түрлі қимылдар жасауына
Жүрек-тамырлар жүйесі. Қанның қызметі әр алуан. Ол организмде
Зәр бөлу жүйесі зат алмасу процесінің қалдығын сыртқа
Жайын балығының көбею жүйесі жыныс бездерінен тұрады –
Электрлі жайында бүйір сызығының сезгіш органдарына жататын арнаулы
Көпшілік балықтардың электрлі органдарының негізгі элементтері өзгерген және
Жайын балығының көз жанары домалақ, ал шынайнасы жалпақ.
Жайынның дыбысты ішкі құлақтан басқа бүйір сызығының сезгіш
Бүйректің 3 бөлімін ажыратады: алдыңғы, ортаңғы және артқы.
Балықтардың әр түрлі топтарындағы бүйректердің құрылысы мен олардың
Тұщы су балықтарының қанының жөне тканьдік сұйығының осмостық
Өткінші балықтар бір ортадан екіншісіне өткенде осмостық реттеу
Жүйке жүйесі. Жүйке жүйесі арқылы организм сыртқы ортамен
Жұлыннан басталатын нервтерден тұратын соматикалық жүйке жүйесі көлденең-жолақ
Жұлын мен мидан басталатын және симпатикалыық жүйеден –
Дәм бүршіктері ауыз қуысында, мұртшаларда, желбезектерде, басында, қанат
Тері сезім органдары. Балықтар басқа омыртқалылар сияқты, тері
Қоректенуі. Жайын – жай қозғалатын ірі жыртқыш аң.
Ал ірі жайындар көбіне түпте өсетін балықтармен қоректенеді.
2.3. Жайынтәрізділердің аквариумда өсірілуі
Аквариум – суда тіршілік ететін жануарлар мен суда
Жалпы аквариум жайындарының 15 тұқымдасы, 1000 түрінің өкілдері
Аквариум жайындары бала сүйгіш. 18-23 тұқымдастарындағы аквариум жайындарының
Бөлiп қойылған құмға және аквариум жайыны ұрықтандырылған балтырды
Енді аквариумда өсірілетін жайынтәрізділер отряд тармағына жататын кейбір
Сауытбәсір тұқымдастар. Бұлар Оңтүстік Американың баяу ағатын суларында
Теңбіл бәсір – дене тұрқы 5-6 см, құйрық
Тарғыл бәсір. Балықтың бұл түрі Бразилияның оңтүстік-шығысында және
Балықты көбейту үшін сыйымдылығы 30-50 л аквариум пайдаланылады,
Жасыл бәсір – балық Амазонканың жоғарғы ағысында кездеседі.
Шыбыртқықұйрық тұқымдастар. Балықтардың бұл тобы Оңтүстік Америка суларында,
Денесінің ұзындығы 12 см, аталығынан аналығы толықтау. Шыбыртқықұйрық
Шыбыртқықұйрықтың көбеюі үшін су температурасы 25-260С, қышқылдығы 7,2
Мөлдірбәсір тұқымдастар. Бұл топтағы балықтардың денесі қабыршақсыз және
Қосмұрт бәсір. Индонезия мен Тайланд суларында мекендейтін, дене
Жабысқақ – дене тұрқы 25 см. Ла-Плата аймағында
Аналық жабысқақ ұсақ уылдырық салады, оны өсімдік жапырақтарына,
Мысықты бәсір. Балықтың бұл түрі Амазонка алабындағы суларда
Бәсір тұқымдастар – денесі қабыршақсыз, арқасында майлы қанаты
Бәсір – Америкада мекендейтін бәсір тұқымдас балықтың бір
Шалқалақ тұқымдастар – балықтары Африка суларына кең таралған
Шалқалақ бәсір – Конго көлдері мен суы баяу
Шалқалақ бәсірді аквариумда да көбейтуге болады, ол үшін
Бұрымбалық тұқымдастар. Африка және Азияның тұщы суларында мекендейтін
Тілкембұрым – Тайландта мекендейтін, дене тұрқы 15 см
2.4. Жайынтәрізді балықтардың кәсіптік маңызы
Балықтардың адам өміріндегі маңызы өте зор. Балықтан тамақтық
Балық етінің пайдасы көбіміз сирек жейтін балық етінің
Балықтар су өсімдіктері және жануарлары жинаған энергияны өңдеуге
Балықпен қоректенуге аңдар да, құстар да, қосмекенділер де,
Біздің теңіз және өзендерімізде жайын түбегейлі өндірістін обьектісі
Iрi жайын - балық ұстаушы спортшының күтiлген олжасы.
Жайынтәрізділер өзен тоспаларына уылдырық салады. Уылдырық шашу үшін
Қазақстанда да жайын кәсіптік балық болып табылады. Әуесқой
Қорытынды және ұсыныстар
Балық өсіру климат жағдайына біраз тәуелділігімен, әрбір өндірістік
Бұрыңғы жылдары Қазақстанда тауарлы балық өсіру дәнді дақылдармен
Оңтүстік және Шығыс Қазақстан тау бөктері – таулы
Жайын өсірудің мүмкіншілігі өткен ғасырдың 50-60 жылдары зерттелген
Сонымен бірге, жайынды өсімдікжемді балықтармен бірге өсіру қызықтыратын
Солтүстік және Орталық Қазақстан табиғи қоректік қоры мол
Қазақстанның басқа аймақтарында осы үлгімен дөңмандайды, жайынды, тұқыны,
Мен осы курстық жұмысымды қорытындылай келе, келесі қоятын
1. Қазіргі уақытта Қазақстанда балық өсірушілікті дамыту үшін
2. Балық өсірудің болашағы бар технологиясын меңгерген мамандар
3. Балық өсіру шаруашылықтары республика деңгейінде жеткілікті ұйымдастырылғаннан
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Анисимова И.М., Лавровский В.В., Ихтиология. «Высшая школа». 1938.
Бәйімбет Ә.А. Ихтиологияның негіздері. 1-бөлім: Оқу құралы.-Алматы, 2005.
Бәйімбет Ә.А., Темірхан С.Р. Қазақстанның балықтәрізділері мен балықтарының
Боголюбов А.С. "Экосистема", Москва, 2010-2011
Жатқанбаев Ж. Экология негіздері. Оқулық.- Алматы, 2003.
Жумалиев М.Қ. Балықтар су қоры және ихтиология негіздері,
Қаженбаев С. Қазақстанның балық байлығын қорғау.- Алматы, «Қайнар»,
Қайымов Қ. Балықтар әлемінде.- Алматы «Қайнар», 1981.
Қайымов Қ. Суасты әлемінің айнасы.- Алматы, «Қайнар», 1989.
Қайым Қ., т.б. Жануартану. Оқулық-Алматы. «Мектеп».
Қазақ ұлттық энциклопедиясы, 2005.
Куленов К., Қазақстанның балық байлығын молайту, Алматы, «Қайнар»,
Моисеев П.А., т.б. Ихтиология.- М., 1981.
Митрофанов В.П. Экологические основы морфологического анализа рыб.- Алматы,
Никольский Г.В. Экология рыб.-М., 1963.
Никольский Г.В. Экология рыб.-М., 1974.
Никольский Г.В., Частная ихтиология, Москва, «Высшая школа», 1971.
Оспанова Г.С., Бозшатаева Г.Т. Экология: Оқулық-Алматы., Экономика, 2002.-
Пресноводные рыбы. Справочник.-М. «Астрель», 2001.
Рыбы Казахстана. Т.2. Карповые.-Алматы, 2001.
Сабанеева Л.П. "Рыбы России. Жизнь и ловля наших
Сабодаш В.М., Разведения рыбы, Москва, 2004.
Суворов Е.К. Основы ихтиологии.-М., 1948.
Суворов Е.К. Основы ихтиологии.-М., 1978.
Суханов К. Тоған байлығы.-Алматы, «Қайнар», 1948.
Скорняков В.И. «Практикум по ихтиологии», Москва, 1986.
Чугунова Н.И. Руководство по изучению возраста и роста
30