Мазмұны:
Кіріспе..........................................................................................................................3
I Бөлім. Кәсіпорынның қаржы шаруашылық қызметін талдаудың теориялық негіздері
1.1. Кәсіпорынның қаржы шаруашылық қызметін талдаудың пәні, объектісі, принциптері,
1.2. Шаруашылық қызметті талдаудың ұғымы, мазмұны мен рөлі .....................11
1.3. Қаржылық жағдайдың мәні ............................................................................. 15
II Бөлім. Кәсіпорынның қаржылық жағдайы мен экономикалық потенциалын талдау
2.1. Ұйымның негізгі экономикалық сипаттамасы .............................................. 23
2.2. Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын талдау
2.3. Баланс өтімділігі мен төлем қабілеттілігін талдау және бағалау
III Бөлім. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын жақсарту жолдары .................................................................................................................................... 84
Қорытынды ............................................................................................................ 96
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ...................................................................... 98
Қосымшалар ..........................................................................................................100
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі нарық жағдайында кәсіпорынның өміршеңдігінің кепілі
Жаңа және тиімді әрекет ететін нарықтық жүйені қалыптастыру үшін
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі: «Биос» Жауапкершілігі Шектеулі Серіктестік. Ол
Дипломдық жұмыстың мақсаты: «Биос» ЖШС-ң қаржылық жағдайын бағалау. Бұл
1. Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын талдау және бағалау;
2. Баланс өтімділігі мен төлем қабілеттілігін талдау және бағалау;
3. Кәсіпорын табыстылығы (рентабелъділігі) мен іскерлік белсенділігін талдау және
Осы міндеттері орындау барысында кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы көрсеткіштерін талдау,
Дипломдық жұмысты орындау барысында «Биос» ЖШС-ң есеп беру формалары
Ұйымның тиімді жұмыс істеуін қамтамасыз ету олардың жұмысына экономикалық
Шаруашылық қызметке кешенді түрде талдау жүргізу - бұл бизнестегі
Талдау техникасы мен технологиясын біле отырып, олар нарықтағы жағдайдың
Қазіргі уақытта болып жатқан нарықтық қатынастар кәсіпорындардың шаруашылық жүргізуші
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қызметінің жетістіктері басқару деңгейіне, қабылданған шешімдердің
I Бөлім. КӘСІПОРЫННЫҢ ҚАРЖЫ ШАРУАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН ТАЛДАУДЫҢ
ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ МЕН РӨЛІ
1.1. Кәсіпорынның қаржы шаруашылық қызметін талдаудың пәні, объектісі, принциптері,
Шаруашылық қызмет және онда өтіп жатқан процестер көптеген ғылымдардың
Шаруашылық қызметін талдау пәні экономикалық құбылыстар мен процестердің себеп-салдар
Шаруашылық қызметін талдау объектісі шаруашылық қызметтің экономикалық нәтижелері болып
Шаруашылық қызметін талдау принциптері.
Шаруашылық қызметіне талдау жүргізген кезде ғылым мен практикадан алынған
Талдау ғылыми сипатта болуы, танымның дидактикалық теориясының ережелеріне негізделуі,
Талдау кешенді болуы керек. Зерттеудің кешенділігі қызметтің барлық тізбегі
Талдау объективті, нақты, дәл болуы тиіс, нақты шындықты көрсететін
Талдау жарамды болуы керек, кемшіліктерді, қателіктерді, жұмыстағы жіберіп алған
Талдауды анда-санда емес, жоспар бойынша, жүйелі түрде жүргізіп отыру
Талдау оперативті болуы тиіс. Оперативтілік дегеніміз талдауды жылдам және
Талдау принциптерінің бірі - бұл талдау
Талдау экономикалық құбылыстарды, процестерді, шаруашылық ету нәтижелерін бағалаған кезде
Талдау тиімді болу керек, яғни оны жүргізгендегі кеткен шығындар
Сонымен, талдаудың негізгі принциптері ғылымилылық, кешенділік, жүйелілік, объективтілік, дәлдік,
Мақсаты мен міндеттері(Савицкая Г.В., 2003).
Нарықтық экономика жағдайында жұмыс істеуші кәсіпорындардың қаржылық жағдайын талдаудың
• қаржылық жағдайға және оның есеп беру мерзіміндегі өзгерісіне
• активтер мен олардың қалыптасу көздері арасындағы сәйкестікті, оларды
• айналым капиталының көлемін, оның өсуін (кемуін) және ағымдағы
• қаржы-есептік және несие ережесін сақтау;
• кәсіпорын активтері және оның міндеттемелерінің құрылымын зерттеу;
• ағымдағы активтердің айналымдылық есебі, оның ішінде дебиторлық борыш
• баланстың өтімділігін, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының және төлеу қабілеттілігінің
• кәсіпорын табыстылығын бағалау;
• кәсіпорын табысының салыстырмалы керсеткіштерін,
• кәсіпорынның іскерлік белсенділігін анықтау;
• кәсіпорынның қаржылық жағдайының тұрақтылығын ұзақ және қысқа мерзімді
Қаржылық жағдайды талдау кәсіпорынның шаруашылық қызметін талдаудың қорытындылаушы кезеңі
Жоғары сапалы өнімді үздіксіз өндіру және өткізу кәсіпорынның қаржылық
Шығындар көлемі өндіріс процесінің тиімділік деңгейімен анықталады. Олардың тиімділігі
Кәсіпорынның қаржылық қызметінің қалыпты болуы әсіресе өз кезегінде қойылған
1.2. Шаруашылық қызметті талдаудың ұғымы, мазмұны мен рөлі.
Экономикалық талдау - бұл оларды құрамды бөліктерге бөле отырып,
Әлемдік, ұлттық экономика және оның кейбір салалары деңгейіндегі экономикалық
Экономикалық талдаудың экономикалық құбылыстар мен процестердің мәнін тану құралы
Шаруашылық қызметін талдау мазмұны кәсіпорынды басқару жүйесіндегі ортаңғы орындардың
Жоспарлаудың көмегімен кәсіпорынның, оның құрылымдық бөлімшелерінің және кейбір жұмыскерлер
Ресурстар__________
Басқарылатын жүйе
(жабдықтау, өндірістік өткізу, инвестициялық,
маркетингтік және басқа да қызметтер)
Өнімдер мен қызметтер
Басқаратын жүйе
Жоспарлау Есеп және бақылау
Талдау Басқару шешімдерін қабылдау
1-сурет. Басқару жүйесіндегі экономикалық талдаудың орны.
Өндірісті басқару үшін өндірістік процес пен жоспардың орындалу барысы
Шаруашылық қызметті талдау есеп пен басқару шешімдерін қабылдаудың арасындағы
Демек, экономикалық талдауды басқару шешімдерін ғылыми негіздеу және оңтайлаңдыру
Шаруашылық қызметін талдауды басқару қызметі ретінде өндірісті жоспарлаумен және
Талдаудың бұл қызметі - жоспардың орындалуын бақылау және соларды
Өндіріс тиімділігін арттыратын резервтерді анықтау мен пайдалануды талдауға айрықша
Соныменен, шаруашылық қызметті талдау өндірісті басқару жүйесіндегі маңызды элемент,
Талдаудың кәсіпорынды басқару құралы ретіндегі рөлі қазіргі кезде артып
• шикізаттың жетіспеушілігі мен құнының артуына, өндірістің ғылымды және
• басқарудың әкімшілік жүйесінен кету және нарықтық қатынастарға біртіндеп
• меншікті мемлекет иелігінен алу, кәсіпорындарды жекешелендіру мен экономикалық
Осындай жағдайларда кәсіпорын басшысы тек өзінің түйсігіне және ойындағы
1.3. Қаржылық жағдайдың мәні.
Нарықтық қатынастар жағдайында кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың маңызы өте
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау жөніндегі сұрақтарды қарастырмас бұрын, "қаржылық
Профессор Н.А. Русак бұл ұғымды былайша анықтайды: "Кәсіпорынның қаржылық
В.М.Радионова мен М.А. Федотова кәсіпорынның қаржылық жағдайы "қаржы ресурстарының
М.Н.Крейнина, А.И.Ковалев және В.П.Привалов қаржылық жағдай ұғымын былайша түсіндіреді:
Профессор И.Т.Балабанов "Шаруашылық субъектісінің қаржылық жағдайы - бұл оның
С.А.Стуков осы ұғым бойынша өзінің көзқарасын келесі сөздермен баяндайды:
Жоғарыда берілген анықтамалар қарастырылып отырған ұғым мәнін жеткілікті дәрежеде
К.Ш. Дүйсенбаев, Э.Т. Төлегенов, Ж.Г. Жұмағалиевалардың көзқарасы бойынша, сенімділік
Осы берілген түсініктерге сүйене отырып, мынадай қорытынды жасауға болады:
Кәсіпорынның қаржы жағдайы осы кәсіпорынның белгілі бір кезеңдегі қаржылық
Ал кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы нені білдіреді? Бұл сұрақ та
Енді біреулер "өз қаражаттары есебінен активтерге (негізгі қорлар, материалдық
Бұл ұғымды А.Д.Шеремет пен Р.С.Сайфуллин өте ықшам түрде анықтайды.
В.М.Родионова мен М.А.Федотова бұл ұғымды келесідей түсіндіреді: "Кәсіпорында тұрақты
"Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы — бұл тәуекелділіктің мүмкін болатын деңгейінде
В.Г.Артеменко мен М.В.Беллендир бұл ұғымды былай түсіндіреді: "Қаржылық тұрақтылық
"Қаржылық тұрақтылықтың мәні - қаржы ресурстарын тиімді қалыптастыру, тарату
К.Ш. Дүйсенбаев, Э.Т. Төлегенов, Ж.Г. Жұмағалиевалардың ойынша бұл ұғымды
Э.А.Маркарьян мен Г.П.Герасименко да дәл осындай көзқараста. "Кәсіпорынның өз
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылық жағдайына көптеген факторлар әсер етеді, оларды
1. пайда болу орнына байланысты — ішкі және сыртқы;
2. нәтижесінің маңыздылығына байланысты — негізгі және негізгі емес;
3. құрылысы бойынша - қарапайым және күрделі;
4. әрекет ету уақыты бойынша — тұрақты және уақытша.
Ішкі факторлар кәсіпорынның өзінің жұмысын ұйымдастыруына байланысты болады, ал
Негізгі ішкі факторларды қарастырайық. Кәсіпорынның түрақтылығы ең бірінші өндіріс
Кәсіпорынның өндірілетін өнім жөне өндіріс технологиясымен тығыз байланысқан қаржылық
Қаржылық тұрақтылықтың ішкі, маңызды факторларының бірі - бұл қаржы
Сонымен бірге тек таза табыстың көлемі ғана емес, сонымен
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығына қарыздық капиталдар нарығындағы қосымша жұмылдырушы (мобилизацияланушы)
Және де б9л жерде кәсіпорынның төлеу қабілеттілігінің қаржылық кепілінің
Жоғарыда айтылғандарды қорыта келе, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығына әсер ететін
• кәсіпорынның салалық топқа жатуы;
• шығарылатын өнімнің (жұмыс, қызмет) құрылымы және оның жалпы
• төленген жарғылық капиталдың мөлшері;
• шығындардың көлемі, олардың ақшалай табыспен салыстырғандағы динамикасы;
• қорлар мен резервтерді, олардың құрамы мен құрылымын қоса
• кәсіпорындарды басқару тиімділігі.
Сыртқы факторларға шаруашылық жүргізудің экономикалық жағдайының әсері, қоғамда үстемдік
Кәсіпорынның тұрақты қаржылық жағдайын қалыптастыруда оның өз контрагенттерімен (салық
Сондай-ақ, бұл жыл сайын өз облигациясы бойынша белгілі бір
Жабдықтаушылар мен тұтынушылар сенімді және төлем қабілеттілігі жоғары кәсіпорындармен
Осылайша, қаржылық жағдай кәсіпорынның бәсекелестік қабілетін және оның іскерлік
Кәсіпорын осы мерзімге дейінгі уақытта қаржы ресурстарын қаншалықты дұрыс
II Бөлім. «БИОС» ЖШС-ң ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ МЕН ЭКОНОМИКАЛЫҚ ПОТЕНЦИАЛЫН
2.1. Ұйымның негізгі экономикалық сипаттамасы.
I. Жалпы жағдайы.
«Биос» Жауапкершілігі Шектеулі Серіктестік 1998 жылы құрылған. Ол өндіріс,
-Биос ЖШС Жарғысы;
-Биос ЖШС Құрылтай келісім-шарты;
-Қазақстан Республикасының Азаматық Кодексі 1.07.99жыл №409-1(өзгертулер мен толықтыруларды қоса);
-Қазақстан Республикасының Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілікті серіктестіктер туралы
-өзге де заңдар, нормативтік актілер, инструкциялар және методикалық ұсыныстар.
«Биос» ЖШС шағын кәсіпкерлік субъектісі болып табылады (яғни активтердің
П.Басқару, ұйымдық құрылымы.
Серіктестікті басқару органдары: Ең жоғарғы басқару органы - Құрылтайшылардың
Кесте-1.
«Биос» ЖШС қаржы - шаруашылық қызметін талдау*
Көрсеткіштер 2004 жыл, мың тенге 2005 жыл, мың тенге
ку(+,-) өткен
жылға
(%)
1.Өткізуден (сатудан) түскен түсім 6896,606 10262,222 3365,616 32,8
2.Өнімнің өзіндік құны 5648,498 7584,883 1936,385 25,5
З.Жалпы табыс 1248,108 2677,339 1429,231 53,3
4.Кезең шығындары 1252,966 2484,054 1231,088 49,5
5.Салық салынғанға дейінгі табыс — 87,345 —
6.Табыс салығы — 47,618 — —
1-ші кестенің жалғасы
7.Таза табыс — 47,618 — —
8.Негізгі құралдардың орташа жылдық құны 23,017 32,452 9,435 29
9Қор қайтарымдылығы 300 316 16 5
10.Қор сиымдылығы 0,00333 0,00316 0 0
11.Қор жарақтануы 3,836 4,057 0,221 5,4
12.Материалдық емес активтер 12,936 12,936 — —
13.Ақша қаражаттары 3306,732 13,775 -3292,9 23905
14.Тауарлар 5504,288 13358,133 7853,845 58,8
15.Дебиторлық берешек 531,856 415,962 -115,894 -27,9
16.Кредиторлық берешек 9364,909 13746,681 4381,772 31,9
17.Қызметкерлер саны (адам) 6 8 2 25
18.Еңбек өнімділігі 1149,434 1282,777 133,343 10,4
19.Активтердің айналымдылылығы (рет) 1,19 0,88 -0,31 -35,2
20.Сату табыстылығы
(рентабельділігі), (%) 0,18 0,26 0,08 30,8
21.Активтердің пайдалылығы (рентабельділігі), (%) — 0,004 — —
«Биос» ЖШС-ң бухгалтерлік балансы және қаржы - шаруашылық қызметінің
Біз 1-ші кестеде көріп отырғанымыздай, өнімді өткізуден түскен табыс
Осыған орай мынадай ұсыныстар жасауға болады: түскен түсімді көбейту
Директор
Ветврач
(провизор)
Ветврач
(провизор) Бас бухгалтер Вед. специалист Вед.
Помощник
Бухгалтер Қойма меңгерушісі
Кассир
2-сурет. «Биос» ЖШС- ң ұйымдық құрылымы.
2.2. Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын талдау және бағалау.
Іс жүзінде қолданылып жүрген шаруашылық жүргізуші субъектілер қызметінің қаржылық
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы деген ұғым келешектегі төлем қабілеттілікпен тығыз
K³1 = Заемдық қаражаттар
Жалпы капитал
Осы жағдайдағы заемдық қаражаттар кәсіпорынның міндеттемелерін білдіретін ағымды пассивтерді,
Қаржылық тұақтылық дегеніміз сенімді кепілдігі бар төлем қабілеттілік, нарық
Кәсіпорынның қаржылық жағдайынының маңызды сипаттамаларының бірі - ұзақ мерзімді
Кез-келген кәсіпорынның көптеген қаржыландыру көздері бар. Олардың мөлшерін, құрамы
Біріншіден, ресурстар (материалды, қаржылық, интеллектуалды, ақпараттық және т.б.) жеке
Екіншіден, белгілі көлемді және құрылымды ресурстарды қалай және қайда
Үшіншіден, ресурстарды қайта бөлуді реттеу жүйесінің екі жағы бар:
Қаржылық ресурс қосымшасында нарықтың қалыптасқан ерекшеліктері капиталды оның иелері
Сонымен бірге қандай да бір пайда алу тілегі әрқашанда
Сондықтан кәсіпорын өзінің ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелері бойынша жауап
Мен ең алдымен баланс активтерінің және олардың құрастырылу көздерінің
Баланс активтерінің құрамы мен құрылымының динамикасын талдау — кәсіпорынның
Активтерінің өсуі (артуы) кәсіпорынның болашақтағы дамуын көрсетеді. Баланс мәліметтері
Кесте-2.
«Биос» ЖШС-ң баланс активтерінің құрамы мен құрылымы
Көрсеткіштер 2005 жыл басы 2005 жыл соңы Жыл бойындағы
сомасы мың тг үлес і % сомасы мың тг
% мың тг (Згр-ігр) 5:1*100 (4гр-2гр)
1 2 3 4 5 6 7
Активтер құны, барлығы соның 5527,305 100 13390,58 5 100
Ішінде:
1.1.Ұзақ мерзімді
активтер: -Негізгі құралдар 23,017 0,42 32,452 0,24 9,435 41
1.2.Ағымдағы
активтер:
-Дайын өнім,
тауар 5504,288 99,5 8 13358,33
3 99,76 7853,845 142,7 +0,18
«Биос» ЖШС-ң бухгалтерлік балансы мәліметтері негізінде жасалған.
Кесте мәліметтерінен активтердің нақты құнын көрсететін баланс валютасының есепті
Кәсіпорын мүлкіндегі маңызды орынды айналым капитал-ағымдағы активтерге салынған капиталдың
• Айналым капиталының құрамы мен құрылымының өзгерістерін зерттеу;
• Айналым капиталын негізгі белгілері бойынша топтастыру;
• Айналым капиталының қалыптасуының негізгі көздерін анықтау;
• Айналым капиталын пайдаланудың тиімділігін көрсететін негізгі көрсеткіштерді анықтау.
Айналым капиталын талдаудың мәні өндірісті, айналымды, өнім, тауар, қызметті
Тауарлы-материалдық қорларды талдау. Кәсіпорынға қалыпты өндірістік қызметпен айналысу үшін
Норма — айналым қаражаттардың белгіленген шамасы (күн, % т.б.
Норматив — айналым қаражаттары элементтері бойынша ауыспалы ең аз
Тауарлы — материалдық құндылықтардың нормадан артық қорлардың пайда болуының
Шығындар нормасы — бұл шикізаттың, материалдарың, отынның, электр энергияның
Қорларды және соған сәйкес өндірістік қорларға салынған қаражат сомасын
1) Тапсырыс белгіленген мөлшерде;
2) Тапсырыс өзгермелі мөлшерде.
Мөлшері белгіленген тапсырыс жүйесін пайдаланған кезде қор жағдайын талдау
------------------------------------
t0 t1 t2 t3
3-сурет. Тапсырыс белгіленген мөлшерде болғанда тапсырыс мөлшерін оптимизациялау Андлер
gопт. = √ 2•С1 • Q
C2
Мұндағы: С1, С2 — сәйкесінше тауарларға тапсырыс берумен және
Q — осы өнімнің қажеттілігінің (жеткізудің) жылдық көлемі.
Тапсырыс мөлшері
t0 t1 t2 t3
4-сурет. Тапсырыс өзгермелі мөлшерде болғанда.
Тапсырыс өзгермелі мөлшерде болғанда уақыт бірдей болады. Кезекті партия
Осы суретте көріп отырғанымыздай жеткізу арасындағы уақыт кезеңдері тең,
Кәсіпорынның өндірістік нәтижелері мен қаржылық жағдайына өнірістік қорлардың сапасы
Сонымен қатар қордың жетіспеушілігі (шикізат, материалдар, отын, т.б.) кәсіпорынның
Біздің кәсіпорынымызда ағымдағы активтердегі үлкен үлес салмақты дайын өнім
Дайын өнімдер қорларының айналымдылығы дайын өнімді тұтынушыға жеткізу ұзақтығына
Длгп = ДӨХТ
ӨӨТТ
мұндағы: ДӨ — дайын өнімнің орташа көлемі (мың тг);
ӨӨТТ - өнім (жұмыс, қызмет) өткізуден түскен түсім (мың
Бұл көрсеткіштің қысқаруы кәсіпорынның өніміне сұраныстың өскенін білдіруі мүмкін,
Кесте-3.
«Биос» ЖШС-ң дайын өнім (тауар) айналымын талдау
Көрсеткіштер Өткен жыл, 2004 Есепті жыл, 2005
1. Дайын өнімнің орташа қалдықтары, млн тг 5504,288 13358,133
2. Өнім (жұмыс, қызмет) өткізуден түскен түсім, млн тг
1.Дайын өнім айналымының ұзақтығы, күн
(1х 360) 287,3 468,6
2
«Биос» ЖШС-ң бухгалтерлік балансы және қаржы - шаруашылық қызметінің
Кестеден көріп отырғанымыздай дайын өнім айналымының ұзақтығы 181,3 күнге
Дайын өнім қалдықтарының әрбір түрі бойынша құрылымын, ұзақтығын және
Дебиторлық берешек жағдайын талдау.
Ағымдағы активтерге салынған капиталдың айналымдылығына, демек, көсіпорынның қаржылық жағдайына
Дебиторлық берешектердің және оның үлесінің ағымдағы активтерде күрт ұлғаюы
Сондықтан әрбір кәсіпорын өзіне тиеселі төлемдердің уақытын қысқартуға мүдделі.
Талдау процесінде дебиторлық берешктердің қарқынын, себептері мен қашан пайда
Кесте-4.
«Биос» ЖШС-ң дебиторлық берешек құрылымын, пайда болу кезеңін талдау
Дебиторлық берешек түрі Сома мың тг 2005ж Сома мың
1 айға дейін (2004) 1-3
айға дейін (2004) 3-6
айға дейін (2004 6-12 айға дейін (2004) 1 жылдан
Өнім және қызмет үшін. Оның ішінде берешегі барлар: 415,96
2 531,856 (бөліп тарату) 295,86 120,4 88,11 19,7 7,786
Кашкенбаев К. 415,96
2 115,33 98,46 16,87 - - -
Илъясов Б. - 95,86 45,13 30,73 20 - -
Колесников С. - 110,216 - - - 110,216
Бюджетпен - - - - - - -
Өзге
дебиторлар - 210,45 134,5 48,9 9,05 9,0 9,0
4-кестенің жалғасы
Барлығы: 415,96
2 531,856 278,09 96,5 29,05 119,216 9,0
Шартты мысал ретінде келтірілген.
4-кестеде көріп отырғанымыздай 2004 жылы дебиторлық берешек 531,856 мың
• сатып алушылардың қарызды қайтаруы;
• тұтынушылардың төлем қабілеттілігінің өсуі;
• сату көлемінің қарқынды өсуі;
• кәсіпорындағы төлем жүйесінің жақсаруы;
• өнімді өткізудегі қиындықтардың азаюы т.б.
Дегенмен, дебиторлық берешектерді бақылаумен айналысатын қызметкер, өз назарын өте
Дебиторлық қарыздардың пайда болу себептерін анықтау үшін дебиторлық және
Кесте-5.
«Биос» ЖШС дебиторлық және кредиторлық қатынастарының динамикасы
1 Берешек жөнінде орташа жылдық мәліметтер Үлес салмағы, %
өткен жыл, 03 есепті жыл, 04
жыл
басы жыл соңы
A 1 2 3 4 5 6
1. Кредиторлық берешек 9364,909 13746,681 97 9364,909 13746, 681
5-кестенің жалғасы
2. Дебиторлық берешек 531,856 415,962 3 531,856 415,96
2 3
3. Кредиторлық және дебиторлық берешек қатынасы (1:2) 17,6 33,04
4. Барлығы
(1+2) 9896,765 14162,643 100 9896,76 14162, 643 100
«Биос» ЖШС-ң бухгалтерлік балансы мәліметтері негізінде жасалған.
5-кестеде көріп отырғанымыздай кредиторлық берешек дебиторлық және кредиторлық берешектің
Ары қарай дебиторлық берешектерді құралу мерзімдері бойынша талдаған дұрыс
Ағымдағы активтердің жағдайын бағалай отырып, дебиторлық берешектердің өтімділігі мен
Дебиторлық берешектердің = сатудан түскен түсім__________________ =
айналымдылығы, айналымдар дебиторлық берешектің орташа көлемі 24,67
Дебиторлық берешектердің айналымдылық коэффициенті ұйымдардың беретін коммерциялық несиелердің ұлғаюын
Дебиторлық берешекті =
өтеу кезеңі, күн дебиторлық
= 360/24,6 = 14,63
Дебиторлық берешектерді өтеу кезеңі ұзақ болған сайын, оны қайтару
Дебиторлық берешектердің басқа да көрсеткіштерін есептеп шығаруға кеңес беріледі
Айналым активтерінің жалпы дебиторлық берешектердің орташа көлемі
көлеміндегі дебиторлық берешектің = айналым активтерінің орташа көлемі =
үлесі
= 0,035*100=3,6.
Дебиторлық берешектердің үлес салмағы көп болған сайын және де
Бұл көрсеткіш дебиторлық берешектің "сапасын" сипаттайды. Оның өсуі ағымдағы
Дебиторлық берешектердің сапасын сипаттау үшін дебиторлық берешектердің жалпы сомасындағы
Дебиторлық берешектердің сапасы ондағы есептеудің вексельдік түрінің үлес салмағымен
Кесте-6.
«Биос»ЖШС дебиторлық берешектердің айналымдылығын талдау*
Көрсеткіштер Өткен жыл, 03 Есепті жыл ,04 Ауытқу
1. Өнімді сатудан түскен түсім (мың тг) 6896,606 10262,222
2. Дебиторлық берешектің орташа көлемі (мың тг) 531,856 415,962
3. Дебиторлық берешектің айналымдылық коэффициенті (1:2) 13,0 24,6 +
4. Дебиторлық берешекті өтеу кезеңі, күн (360/3) 27,7 14,6
5. Айналым активтерінің орташа көлемі (мың тг) 5781,666 11565,401
6. Айналым активтерінің жалпы көлеміндегі дебиторлық берешектің үлесі %(2:5)
«Биос» ЖШС-ң бухгалтерлік балансы және қаржы - шаруашылық қызметінің
6-кестеде көріп отырғанымыздай дебиторлық берешектің айналымдылығы өткен жылмен салыстырғанда
Қолдағы ақшаның қалдығы мен қозғалысын талдау.
Ақшалай қаражаттарды басқару қорлар мен дебиторлық берешектерді басқару сияқты
Кез-келген бизнес капиталдан басталады, олар өндірісті бастау үшін қорларға
• сатып алу шикізаттардың, материалдардың, тауарлардың және берешектердің ұлғаюына
• өндіру дебиторлық берешектердің және касса мен есеп айырысу
Бұл операциялар көп рет қайталанады және ақшалай түсімдер мен
Осылайша, ақша қаражаттарының қозғалысы шикізатқа, материалдарға (тауарларға) ақша төлеу
Ақшалай қаражаттардың айналым кезеңін есептеу мысалын қарастырайық:
Шикізатардың кәсіпорын қоймасына түсуі - 10 қазан
Шикізаттарды қайта өңдеуге беру - 20
Жеткізушілермен есеп айырысу ақшаның -
Дайын өнімді жөнелту
Айналу
Сатып алушылардан ақшаның түсуі
кезеңі
Ақша қаражаттарының айналу кезеңін шикізаттар бойынша жабдықтаушылармен есеп айырысқаннан
Ақша қаражаттарының қозғалысын талдау № 4 «Ақша қаражаттарының қозғалысы
Банктегі есеп айырысу шотында жатқан ақша қалдықтарының көбеюі немесе
Ақшаның келуінің ақшаның кетуінен асып кетуі еркін ақшаның қалдығын
көрсетеді.
Жаңа акцияларды шығару
Негізгі қорлар
Қаржылық салымдар
Жаңа заемдық капитал
Жалақы төлеу
Дебиторлық берешекті өтеу
Банктік несие мен займдарды өтеу
Қолма-қол есептессуге сату Несиелік берешекті өтеу
Мүлікті сату Дивидендтерді төлеу
Қолма-қол төлемдер Салықтар
5-сурет. Ақша ағымдары
Ақша ағымдары жоспарланады, ол үшін 1 жылды айларға бөле
Талдау процесінде банктегі ақша қалдықтарының қарқыны мен активінің осы
Пдн = еркін ақшаның орташа қалдығы х 360_____________________________
ақша қаражаттарының шоттары бойынша несиелік айналымдар сомасы
Кесте-7.
«Биос» ЖШС капиталдың ақша қаражаттары түрінде болу кезеңін талдау
Көрсеткіштер Өткен
жыл Есепті жыл Ауытқу
1. Ақша қаражаттардың орташа қалдығы (мың тг) х 360
2. Ақша қаражаттарының шоттары бойынша несиелік айналымдар сомасы (кредиторлық
3. Капиталдың қолдағы ақша түрінде болу кезеңі, күн (1:2)
«Биос» ЖШС-ң бухгалтерлік балансы мәліметтері негізінде жасалған.
7-кестеде көріп отырғанымыздай есепті жылы капиталдың қолма-қол ақша түрінде
• тауар айналымының серпінді дамуы;
• кредиторлармен уақытысында есеп айырысу;
• тауарлар ассортиментінің кеңеюі;
• банкке түсімді өз уақытысына аудару;
• өзге де кассалық тәртіпті сақтау;
• сыртқы экономикалық байланыстардың дамуы.
Әрі қарай кәсіпорынның мүліктік жай-күйінде қандай сапалық өзгерістер болғанын
Біздің кәсіпорынымызда баланс валютасындағы негізгі құралдардың қалдық құнының үлесі
Негізгі құралдардың техникалық жағдайын сипаттайтын маңызды көрсеткіш - негізгі
Біздің кәсіпорынымызда негізгі құралдардың тозу коэффициенті жыл басында- 11,8%
Талданып отырған кәсіпорында ұзақ мерзімді активтерден-материалдарды емес активтер (ветеринарлық
Баланс активтерінің құрастырылу көздерінің құрамы мен құрылымының динамикасын талдау.
Талдау жүргізушінің келесі әрекеті баланс активінің құрылу көздерін талдау
Кәсіпорын қаражаттарының көздері
Меншікті капитал Қатыстырылған қаражаттар
Қаржылық сипаттағы қаражаттар көздері (қарызға алған қаражаттар) Қаржылық
Ұзақ мерзімді қарызға алынған қаражаттар (қарызға алынған капитал)
6-сурет. Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын талдауға қажетті қаражаттар көздерінің сыныпталуы.
Нарық қатынастары жағдайында кәсіпорынның қызметі және оның дамуы көбіне
Меншікті капиталдың көлемін ғана анықтап қоймай, сонымен бірге капиталдың
Ктс = Мк : Ак
мұндағы: Ктс – тәуелсіздік коэффициенті;
Мк - меншікті капитал;
Ак - авансталған капитал (баланс валютасы).
Біздің кәсіпорынымызда есепті жылдың соңында (2004 ж) Ктс =
Баланс мәліметтерін қарайтын болсақ 2002 және 2003 жылдары кәсіпорын
Осы коэффициенттің өсуі кәсіпорынның қаржылық тәуелсіздігі жоғары екендігін көрсетеді.
Батыс экономистері тәуелсіздік коэффициентінің неғұрлым жоғары деңгейде болғаны дұрыс
Бірқатар авторлар коэффициенттің ең аз мәні 0,6 болып табылады
Келесі көрсеткіш тәуелділік коэффиценті деп аталады. Ол мына формуламен
Кт = Қк : Ак немесе К, = 1
мұндағы: Кт – тәуелділік коэффициенті;
Қк - қатыстырылған капитал;
Ак - авансталған капитал (баланс валютасы);
Ктс — тәуелсіздік коэффициенті.
Бұл коэффициент авансталған капиталдың , жалпы сомасындағы қарыздың үлесін
Бұл үлес жоғары болған сайын, кэсіпорынның сыртқы қаржыландыру көздерінен
Келесі, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын сипаттайтын меншікті капиталдың қатыстырылған капиталға
Кк = Мк : Қк
мұндағы: Кқ- қаржыландыру коэффициенті;
Мк — меншікті капитал;
Қк - қатыстырылған капитал.
Бұл коэффициент жоғары болған сайын, банктер мен инвесторлар қаржыландыруға
Бұл коэффициент кәсіпорын қызметінің қандай бөлігі өз қаражатымен, ал
Қаржыландыру коэффициенті < 1 болатын жағдай (кәсіпорын мүлкінің көп
Жоғарыда келтірілген көрсеткіштермен қатар инвестициялау коэффициентін де есептейді. Ол
Меншікті капиталды талдау. Меншікті капиталға: жарғылық капитал, қосымша төленбеген
Меншікті айналым қаражаттарының көлемін анықтау үшін, меншікті капиталдың сомасынан
Жыл басына меншікті айналым қаражаттарының көлемі есептелінбейді, өйткені кәсіпорын
Талдау кезінде меншікті айналым капиталының абсолюттік мөлшерін анықтаумен қатар,
Ол кәсіпорынның меншікті қаражаттарының қандай бөлігі, осы қаражаттарды еркін
Кж = Ма.к.
Мк
мұндағы: Кж - маневрлық (жүмсау) коэффициенті;
Ма к - меншікті айналым капиталы;
Мк — меншікті капитал.
«Биос» ЖШС-те жыл соңында Кж = 0,33 ( 15,793
Қаржылық көзқараспен айтсақ оның өсуі және жоғары деңгейі кәсіпорынның
Оптималды мөлшері ретінде жұмсау коэффициенті > 0,5 деп алынуы
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының басты көрсеткіштерінің бірі болып қорларды қалыптастырудың
Ққ/қ = Ма.к.
Қтм
мұндағы: Ққ/қ - тауарлы-материалдық қорлардың қамтамасыз етілу коэффициенті;
Ма.к. - меншікті айналым капиталы;
Қтм - тауарлы - материалдық қорлар.
Бұл коэффициент қандай дәрежеде ТМҚ мен шығындар меншікті қаражаттармен
Оның қалыпты мәні (А.Д. Шеремет және Р.С. Сайфулин) –
Біздің кәсіпорынымызда бұл коэффициент мәні жыл соңында Кқ/қ =
Қарастырылған көрсеткіштер үшін тұтас нормативті критерийлердің жоқтығын тағы бір
2.3. Баланс өтімділігі мен төлем қабілеттілігін талдау және бағалау.
Баланс өтімділігін талдау.
Баланс өтімділігін талдау мәселесін карастырар алдында, жалпы активтердің, баланстың
Өтімділіктің екі тұжырымдамасы белгілі. Бірінші тұжырымдама бойынша өтімділік: кәсіпорынның
Кәсіпорынның өтімділігі туралы айтқанда, келісім - шартта қарастырылған өтелу
Өтімділіктің негізгі белгісі болып қысқа мерзімді пассивтерден айналым активтерінің
Кәсіпорынның өтімділігі шын мәнінде баланс өтімділігін көрсетеді. Сондықтан кәсіпорынның
Баланс өтімділігін талдаудың мәні - активтегі өтімділік дәрежесі бойынша
Өтімділік дәрежесіне, яғни ақша қаражаттарына айналу жылдамдығына байланысты кәсіпорын
А1 Ең өтімді активтер. Әлемдік тәжірибеде бұларға кәсіпорынның ақша
Ақша қаражаттары мен құнды қағаздар (қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар)
А2 Тез өткізілетін активтер. Бұларға қысқа мерзімді дебиторлық борыш
Күмәнді дебиторлық борыштың үлесінің көп болуы кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығына
Сатуға арналған дайын өнім жэне материалдық құндылықтар қорының өтімділігі
А3 Баяу өткізілетін активтер. Баланс активінің II бөлімінің «Тауарлы-материалдық
Бірақ бұл кезде «Алдағы кезең шығындары» бабы есепке алынбайды.
А4 Қиын өткізілетін активтер - баланс активінің I бөлімінің
Баланс активінің баптары оларды өтімділік дәрежесі бойынша топтағанда, басты
П1 Неғұрлым тезірек төленуге тиісті міндеттемелер - бұларға уақытында
П2 Қысқа мерзімді міндеттемелер - қысқа мерзімді несиелер мен
П3 Ұзақ мерзімді міндеттемелер - ұзақ мерзімді несиелер мен
П4 Тұрақты міндеттемелер - пассивтің I бөлімінің "Меншікті капитал"
сомаға азайтылады.
Баланс өтімділігін анықтау үшін актив пен пассив бойынша келтірілген
А1 > II1
{ А2 > II2
А3 > II3
А4 < II4
Басқа сөзбен айтқанда, егер активтің сол алғашқы үш теңсіздігінің
Жоғарыда келтірілген жүйедегі алғашқы үш теңсіздіктің орындалуын төртінші теңсіздікті
Егер бір жүйенің бір немесе бірнеше теңсіздігінің қолайлы варианттағыға
«БИОС» ЖШС-ң 2004 жылғы баланстың топтастырылған баптарын кесте түрінде
Кесте-8.
«БИОС» ЖШС-ң баланс активінің өтімділік дәрежесі және пассивінің төлеу
Актив Сомасы, мың тг Пассив Сомасы, мың тг Төлеу
(+), жетіспеушілігі
Жыл Жыл Жыл Жыл Жыл Жыл
басын аяғында басын аяғында басында аяғында
да да
1.Ең 3306,73 13,775 1)Неғұрлым 9368,9 13772,0 - 13758,3
өтімді тезірек 09 77 6062,17 02
активтер төленуге 9
тиіс ,
міндеттемел
ер
2. Тез 531,912 415,962 2) қысқа - - +531,91
өткізілеті мерзімді 2 2
н міндеттемел
активтер ер
3. Баяу 5504,28 13358,1 3) ұзақ - - +5504,2
өткізілеті 8 33 мерзімді 88 33
н міндеттемел
активтер ер
4. Қиын 23,017 32,452 4) тұрақты - 47,421 +23,017
өткізілеті міндеттемел
н ер
активтер
Жиыны: 9368,71 13819,4 Жиыны: 9368,7 13819,4 - -
1 98 11 98
«Биос» ЖШС-ң бухгалтерлік балансы мәліметтері негізінде жасалған.
Төлем қаражаттарының бірінші тобы (At) төлем міндеттемелерін айтарлықтай жауып
Актив пен пассив баптарының I тобының жиындарын салыстыру жақында
Актив пен пассив баптарының II тобын салыстыру жақын уақытта
Жалпы алғанда баланс активті мен пассивті баптарының I және
Баяу өткізілетін (жүретін) активтерді ұзақ мерзімді міндеттемелермен салыстыру перспективалы
Баланс активі мен пассиві баптарының төртінші тобының жиындарын салыстыру
Берілген схема бойынша жүргізіліп жатқан талдау уақытылы есеп айырысу
Көрсетілген схема бойынша жүргізіліп отырған талдау баланс өтімділігіне кешенді
Кө = а1А1 + а2А2 + а3А3
а1П1+ а2П2 + а3П3
Мұндағы: Көж - жалпы өтімділік коэффициенті;
А1 а2, а3 - салмақтық коэффициенті;
А мен П - актив пен пассив бойынша сәйкес
Баланс өтімділігінің жалпы көрсеткіші кәсіпорынның барлық өтімді айналым қаражаттарының
Бұл теориялық мәні 0,9-дан төмен болмауға тиіс көрсеткіш кәсіпорынның
Бұл шектеулер қаржылық жағдайларды баланс өтімділігі дәрежесі бойынша саралауды
Баланс өтімділігі үшін ең өтімді активтер мен мерзімі ең
1 > а2 + а3; а2 > а3; а3
Бұдан шығатыны а3 < 0,57.
Бұл шектеулерге, мысалы, келесі салмақтық коэффициенттердің жиыны сәйкес келеді.
Сонда өтімділіктің жалпы көрсеткіштерінің берілетін түрі:
Көж = А1 + 0,5 А2 + 0,3 А3
П1 + 0,5 П2 + 0,3 П3
Осы көрсеткіштің көмегімен кәсіпорынның төлем қабілеттілігіне және кәсіпорындағы өтімділік
«БИОС» ЖШС-те оның көлемі жыл басында — 0,5575, жыл
Алайда бұл көрсеткіш кәсіпорынның қысқа мерзімді міндеттемелерін өтеу жөніндегі
Кәсіпорынның төлем қабілеттілігін талдау.
Кәсіпорынның төлем қабілеттілігін оның қаржылық тұрақтылығының маңызды белгілерінің бірі
Арнайы есептік-талдау әдебиеттерінде төлем қабілеттілігін анықтау жөнінде әр түрлі
«Төлем қабілеттілігін, - деп жазады олар, - компанияның ұзақ
Басқа авторлар төлем қабілеттілігі деп кәсіпорнның тек қысқа мерзімді
Профессор В.В.Ковалев төлем қабілеттілігі деп оның «қысқа мерзімді міндеттемелері
Қысқа мерзімді міндеттемелер жайлы болса да, бұл түсінікті профессор
Қарыздарды өтеу үшін құралдардың айналымы кезінде ақшаға айналуы керек
Қарыздарды өтеу үшін құралдар сонымен бірге кәсіпорында бар тауарлы-материалдық
Басқаша айтқанда, теориялық түрде қарыздарды өтеу кәсіпорынның барлық ағымдағы
Сондықтан төлем қабілеттілігі бар деп, ағымдағы активтің сомасы ағымдағы
Ағымдағы төлем қабілеттілігі баланс жасау мерзімімен анықталады. Кәсіпорын жабдықтаушыларына,
Келешекке арналған төлем қабілеттілігі нақты бір мерзімдегі оның төлем
Төлем қабілеттілігі белгілі бір мерзімде қолдағы ақша сомасының жедел
Біздің кәсіпорнымызда бұл коэффициент жыл басында 0,35-ке тең (3306,732/9364,909),
Төлем қаражаттарының сомасын анықтау мәселелсі бойынша әр түрлі көзқарастар
Төлем құралдарының ағымдағы міндеттемелерден асуы кәсіпорынның төлемге қабілетті екенін
Төлем қабілеттілігі оны қысқа мерзім ішінде (апта, жарты ай)
Есепті кезең ішіндегі ағымдағы төлем қабілеттілігі төлемдік күнтізбе көмегімен
Ағымдағы төлем қабілеттілігін талдау кезінде сандық көрсеткіштерден басқа, сапалық
Қаржылық икемділік кәсіпорынның алдын ала болжамаған жағдайларға байланысты ақша
Ақша қаражатын қарызға алу қабілеттілігі, әр түрлі себептерге байланысты
Көбіне ол несие нарығының өзгеру бағыттары мен жағдайы сияқты
Ағымдағы (кысқа мерзімді) төлем қабілеті өте тар түсінік, себебі
Кәсіпорынның перспективті (ұзақ мерзімді - бір жылдан аса) төлем
Нарықтық эконмика теориясы мен практикасында перспективті төлем қабілеттілігін талдауды
Циклділіктің және басқа кездейсоқтың әсерін жою үшін, бөлшектің алымы
Есептеу келесі формула бойынша жүргізіледі:
Кжа = Өнім өткізуден түскен табыс______
Күрделі шығындар + дивиденд төлеу + Айналым
қаражатының өсуі
1-ге тең ақша қаражатының жеткіліктілік коэффициенті кәсіпорынның сыртқы қаржыландыруға
Кжа кәсіпорынның қаржылық қажеттілігіне инфляцияның әсерін, сонымен қатар талдауды
Ақша қаражатын капиталға айналдыру коэффициенті (Кжа) кәсіпорын активіндегі инвестиция
Кск = өткізуден түскен табыс-төленген дивидендтер
алғашқы қүны бойынша негізгі қүралдар + инвестициялар
басқа активтер + меншікті айналым капиталы
Ақша қаражатын капиталға айналдыру деңгейі 8-10% шегінде жеткілікті болып
Кәсіпорынның перспективті төлем қабілеттілігін анықтау үшін кәсіпорын активіндегі ақша
Үш көрсеткіш жиі қолданылады:
1) абсалютті өтімділік коэффициенті;
2) аралық өтеу (жабу) коэффициенті;
3) жалпы өтеу (жабу) коэффициенті.
Абсалютті өтімділік коэффициенті (жеделдік коэффициенті) ақша қаражаттары мен тез
Ол баланс жасалған мерзімінде немесе жақын мезгілде ағымдағы қарыздардың
Осы көрсеткіштің дұрыс шектеуі келесі түрде болады:
Ка,.>0,2-0,5.
Бұл - ағымдағы міндеттемелердің қандай белігі жедел өтелуді керек
Аралық өтеу коэффициентін есептеу үшін (немесе оның басқа аталуы:
Айналым қаражатының өтімді бөлігінің (яғни тауарлы-материалдық қорларды есептемегенде) ағымдағы
Аралық өтеу коэффициентінің қалыпты төменгі шегін бағалау былайша өрнектеледі:
Кар.е>1.
В.Ф. Палий "бұл коэффициенттің теориялық ақталған бағалауы 0,7-0,8 аралығында
Қауіпті өтімділік коэффициенті кәсіпорынның күтілетін төлем қабілеттілігін дебиторлық борыштың
Басқа да көзқарас бар. Шамамен бұл коэффициент 0,5-тен кем
Ағымдағы өтімділік коэффициенті (жалпы өтеу коэффиценті) барлық ағымдағы активтердің
Жалпы өтеу коэффициенті өтімді құралдар жедел және қысқа мерзімді
Нарықтық экономикасы дамыған елдерде бұл көрсеткішке кәсіпорынның ағымдағы өтімділігін
1) біріншіден, ағымдағы активтермен ағымдағы пассивтердің өтелу дәрежесін көрсетеді.
2) екіншіден, ағымдағы активтердің ағымдағы пассивтерден асып кетуі ағымдағы
Жалпы өтеу коэффициенті өндіріс сипатына байланысты күрт ауытқуы мүмкін.
Каг.в. > 2.
Берілген шектеу кәсіпорынның өтімді құралдарға (немесе қаражаттарға) тиімді қажеттілік
Осы көрсеткіштің нормативті маңызына байланысты басқа пікірлер де кездеседі.
Ағымдағы активтердің ағымдағы міндеттемелерден екі есе артық болуы орынсыз
Ағымдағы өтімділік коэффициентінің 2-ге тең нормативтік мәні біздің елімізде
Көптеген отандық кәсіпорындарды банкроттық анықтамаға жаткызуға болады. Яғни, бұндай
Кәсіпорын өтімді қаржының болуын оларға ұтымдылық қажеттілік шегінде реттеуі
• кәсіпорын жэне оның қызметінің көлемі, мөлшері (өндіру және
• өнеркәсіп және өндіріс салалары (өнімге деген сұраныс және
• өндірістік цикл ұзақтығы (аяқталмаған өндіріс көлемі);
• материал қорын қалпына келтіруге қажет уақыт (олардың айналу
• кәсіпорын жұмысының маусымдылығы;
• жалпы экономикалық конъюнктура.
Егер ағымдағы активтер мен қысқа мерзімді міндет-темелдің ара қатынасы
Кәсіпорын кредиторлары тұрғысынан, айналым құралдарын құрудың осы варианты аса
Өтімділіктің әр түрлі көрсеткіштері тек өтімді қаржыларды есепке алудың
Көптеген кәсіпорындар үшін аралық өтімділіктің төмен коэффициентінің жалпы өтімділіктің
Осы мақсатта өндірістік қорлардың, дайын өнімнің, аяқталмаған өндірістің айналымын
Кәсіпорында аралық өтімділік коэффициентінің төмен және жалпы өтеу коэффициентінің
Осы кезде тұтынушының өнімдер мен қызмет көрсетулер үшін төлем
Кесте-9.
«Биос» ЖШС-қ ағымдағы активтерінің өтімділік көрсеткіштері*, мың теңге
№ Көрсеткіштер Жыл басында 2005 Жыл соңында 2004 Өзгеріс
1. Ағымдағы активтер мың теңге, оның ішінде: 9342,932 13787,870
1.1. Ақша қаражаттары және қысқа мерзімді қаржылық салымдар 3306,732
1.2. Дебиторлық борыш және басқа да активтер 531,9060 415,962
1.3. Алдағы кезең шығындарынсыз тауарлы-материалдық қорлар қосылған басқа кәсіпорындардың
2. Қысқа мерзімді міндеттемелер Мың теңге, оның ішінде: 9368,909
2.1. Қысқа мерзімді несиелер мен заемдар - - -
9-шы кестенің жалғасы
2.2. Кредиторлық борыш 9364,909 13746,681 4381,7720
2.3. Басқа да ағымдағы міндеттемелер 4 25,396 21,396
3. Өтімділік көрсеткіштері - - -
3.1. Абсалюттік өтімділік коэффициенті (1.1. қ:2қ) 0,353 0,001 -0,352
3.2. Аралық өтімділік коэффициенті ((1.1. қ + 1.2.):2 қ)
3.3. Жалпы (ағымдағы) өтімділік коэффициенті (1.1. қ + 1.2
«Биос» ЖШС-ң бухгалтерлік балансы мәліметтері негізінде жасалған.
9-кестенің мәліметтері жыл аяғындағы өтімділік жыл басында қарағанда біршама
Жалпы өтеу, яғни ағымдағы өтімділік коэффициенті жыл басында да,
Келтірілген есептеулерден, жалпы өтеу коэффициентіне дебиторлық борыштар (0,78 есе
Осылайша, біз кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының маңызды көрсеткіштерінің бірі -
2.4. Кәсіпорын табыстылығы мен іскерлік белсенділігін бағалау.
Кәсіпорынның табыстылығын зерттеу.
Табыс (пайда) табу кез-келген кәсіпорынның мақсаты болып табылады. Сонымен
"Табыстар дегеніміз - қаржының келуі немесе активтер құнының өсуі,
Кәсіпорынның табыстылығы абсолюттік және салыстырмалы
Табыстылықтың абсолютті көрсеткіштеріне : өнімді (жұмыс, қызмет) өткізуден түсетін
Кесте-10.
«Биос» ЖШС-ң табыстылығын талдау
Көрсеткіштер Есептеу формуласы Өткен жыл 2004 Есепті жыл 2005
А. Абсолютті көрсеткіштер
1.Өнімді өткізуден түскен түсім (ӨӨТТ) Өткізуден түскен барлық
2.Жалпы табыс ӨӨТТ-ӨӨӨҚ
(өзіндік құн) 1248,108 2677,339 1429,231
3.Негізгі қызметтен түскен табыс Жалпы табыс -кезең шығындары -4,858
10-шы кестенің жалғасы
4.Негізгі емес қызметтен түскен табыс 5,261 2,699 -
5.Салық салынғанға дейінгі табыс Негізгі қызмет -негізгі
6.Салық салынғаннан кейінгі табыс Салық салынғанға дейінгі табыс -табыс
7. Таза табыс -36,994 47,618 -
В.Салыстырмалы көрсеткіштер, (%)
1.Активтер табыстылығы Таза табыс / кәсіпорын активі
2.Ұзақ мерзімді активтер табыстылығы Таза табыс /
3.Ағымдағы активтер табыстылығы Таза табыс / ағымдағы
4.Негізгі өндірістік қорлар табыстылығы Таза табыс /
5.Сату көлемінің табыстылығы Жалпы табыс / ӨӨТТ 0,18 0,26
6.Өткізілген өнім табыстылығы Таза табыс /
ӨӨТТ - 0,0046 -
10-шы кестенің жалғасы
7.Меншікті капитал табыстылығы Таза табыс / меншікті капитал
«Биос» ЖШС-ң бухгалтерлік балансы және қаржы - шаруашылық қызметінің
10-кестеден көріп отырғанымыздай 2003 жылды кәсіпорын зиянмен аяқтаған. Сондықтан
1. өткізілген өнімнің өзіндік құны;
2. өнім бірлігінің бағасы;
3. өткізілген өнім көлемі ( саны );
4. өткізілген өнім құрамындағы құрылымдық өзгерістер.
Таза табыстың өсуі өз кезегінде салыстырмалы көрсеткіштердің: активтер табыстылығы,
Кәсіпорынның іскерлік белсенділігі мен қызметінің тиімділігін бағалау және талдау
Кәсіпорынның іскерлік белсенділігі қаржылық жағдайында ең алдымен оның қаражат
Қаражаттың айналымда болу кезеңі, едәуір дәрежеде кәсіпорынның ішкі жағдайымен
Кесте-11.
«Биос» ЖШС - ң іскерлік белсенділігінің көрсеткіштері
№ Көрсеткіштер Есептеу формуласы Өткен жыл 2004 Есепті
жыл 2005 Ауытқу
(+,-)
мың тг
1 Капиталдың жалпы айналымдылық коэффициенті Кк=ӨӨТТ
11-ші кестенің жалғасы
2 Меншікті капиталдың айналымдылық коэффициенті Кск= ӨӨТТ
3 Негізгі капиталдың айналымдылық коэффициенті Кск= ӨӨТТ
4 Ағымдағы
активтердің айналымдылық коэффициенті Кта= ӨӨТТ / ағымдағы
5 Айналым қаражаттарын бекіту коэффициенті Кз= Ағымдағы
6 Дайын өнімнің айналымдылық коэффициенті Кг= ӨӨТТ
Z,,_>.J
7 Алашақ қарыздың айналымдылық коэффициенті Кдз= ӨӨТТ
8 Берешек қарыздың айналымдылық коэффициенті Ккз= ӨӨТТ
9 Перманентті капиталдың айналым жылдамдығы К пер.к =ӨӨТТ /
11-ші кестенің жалғасы
10 Іскерлік
белсенділік индексі Ида= ӨӨТТ / кызмет жасаушы
«Биос» ЖШС-ң бухгалтерлік балансы және қаржы — шаруашылық қызметінің
11 - кестеден көріп отырғанымыздай капиталдың жалпы айналымдылығы, ағымдағы
Іскерлік белсенділікті арттыру үшін кәсіпорын сатудан түскен түсімді өсіріп,
IІІ Бөлім. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын жақсарту жолдары.
Ағымдағы және келешек жоспарды ғылыми тұрғыдан негіздеу кәсіпорынның өткен
Қорларды үнемді пайдалану жоспары мен басқару шешімінің орындалуын бақылау
Объективті жэне субъективті, ішкі және сыртқы факторлардың шаруашылық қызметтің
Алдыңғы қатарлы тәжірибелерді және ғылым мен практиканың жетістіктерін үйрену
Кәсіпорын жұмысының жоспарды орындауы, экономикасының дамуының қол жеткен деңгейі,
Есепті кезеңнің соңында әрбір басшы өзінің бухгалтериясынан кәсіпорын жұмысының
Біріншіден, қандай да болмасын қаржылық талдауды кәсіпорынның қаржылық мониторигісінен
Қаржылық мониторингтің міндетіне қаржылық көрсеткіштерді анықтау кіреді: белгілі бір
Қаржылық мониторинг өткізу үшін мынандай құжаттар керек: баланс (№1үлгі);
Тереңірек талдау үшін бухгалтерлік есептің қосымша құжаттары керек болады.
Кәсіпорынның қаржылық мониторингін жүргізу керек болатын ең аз мерзім
Екіншіден, баланс баптарының өзгерісін жалпы бағалау. Баланс баптарының жалпы
Үшіншіден, талдауға қарап кәсіпорын қызметінің жалпы сипаттамасын беруге болады.
Кәсіпорын үшін ең жақсы ара-қатыс активтің көбейюі, ал кредиторлық
Ең нашар вариант - актив азаяды, ал кредиторлық берешек
Төртіншіден, табыс пен шығындар туралы есептің шегіндегі қаржылық коэффициенттерді
Бесіншіден, ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есепті талдау –кәсіпорынның инвестициялық
Алтыншыдан, қаржылық талдаулар кәсіпорын басшыларының күнделікті жұмысы болуы керек.
Кәсіпорында басқару есебін енгізу жыл ішіндегі оның қаржылық жағдайының
Кәсіпорынды дамытудағы ішкі факторлар: өндірістік факторлар (тиімді маркетинг; ағымдағы
"Биос" ЖШС 2004 жылды зиянмен жапты. Осыған орай мынадай
Сонымен қатар, серіктестіктерді дұрыс таңдау; тауарлы-материалдық қорлардың қалдығын азайту;
Дебиторлық борыштың, әсіресе оның күмәнді бөлігінің үлкен мөлшерде болуы
Дебиторлық берешектің өсуі кәсіпорынның қаржылық жағдайына кері әсер етеді.
Дебиторлық борышты басқару үшін оны есепке алып, талдау (көлемі,
Кәсіпорнның төлем қабілеттілігіне әсер ететін факторлар: қызмет көлемі, өнімге
Кәсіпорын төлем қабілетті болуы үшін: түскен түсімді көбейту; сатылған
Төлем қабілетсіздіктің себептері мыналар болуы мүмкін:
• өнімді өндіру және сату көлемінің төмендеуі, өзіндік құнының
• айналым капиталын дұрыс пайдаланбау: қаражаттарды дебиторлық берешекке айналдыру,
• кәсіпорын клиенттерінің төлем қабілетсіздігі;
• салықты мерзімінде немесе толық төлемегені үшін айыппұл, салық
Төлем қабілеттілік көрсеткіштерінің өзгеру себебін анықтау үшін ақша қаражаттарының
Ең алдымен операциялық, инвестициялық және қаржылық қызметтен ақша қаражаттарының
Кәсіпорынның қаржылық бюджетінің шығыс бөлігі әр бабы бойынша дұрыс
Ағымдағы кезеңде ақшалай активтер сомасының көбеюі келесі негізгі іс-шаралар
Кәсіпорынның іскерлік белсенділігі мен қызметінің тиімділігін бағалау және талдау,
Кәсіпорынның дамуы дұрыс жоспарланған өткізу саясаты мен инфрақұрылымды мемлекеттік
Таурларды өткізу жүйесін таңдау ең маңызды шешімдердің бірі болып
Өткізу каналын таңдау кезінде мынадай критерийлерді есепке алу керек:
Тиімді құрылған өткізу каналы мынаны қамтамасыз етеді:
• өнімнің (тауардың) нарықта жылжуының экономдылығы;
• тұтынушыларға мақсатты әсер ету;
• бәсекелестік артықшылықтарды алу;
• өнімді тарату жүйесінің табыстылығы.
Кәсіпорынның өткізу қызметін тиімді басқару үшін мынадай іс-шараларды орындау
• сауда бюджетін құру, тауарлардың сату бағаларын анықтау;
• дебет-кредит талдауын тұрақты түрде жүзеге асыру;
• айналым мен өткізу бойынша тұтынушылар нарығының құрылымындағы
• тауарды сатудың негізделуі;
• тұтынушылар қажеттілігін зерттеу;
• неғұрлым падалы жабдықтаушылар туралы, сонымен қатар тауардың "өмірлік
• баға саясатын үнемі жетілдіру.
Сату (бөлшек) бағасының құрамына мыналар кіреді :
• сатып альнған құн (шот, тауарлы-транспорттық накладной, кедендік декларация
• акциз ( "Биос" ЖШС оны қоспайды );
• ҚҚС ( "Биос" ЖШС ҚҚС- нан босатылған );
• сауда үстемесі (5-10 % ).
"Биос" ЖШС бөлшек саудамен айналысады және "ЛИФО" бағалау әдісін
Кәсіпорынға басшылық ету әдістері нарықтық экономиканың даму дәрежесіне сәйкес
Кез келген кәсіпорынның нарықтық жағдайдағы ең маңызды мақсаты -қызметінің
Кәсіпорын, егер де өзінің жұмысында белгілі бір принциптерге сүйенсе
• жоғары сапалы өнімдер өндіру, оларды жүйелі түрде жаңалау
• ғылыми-техникалық жетістіктер мен озық тәжірибені, еңбекті ұйымдастыру және
• өз қызметкерлеріне жағдай жасау, олардың квалификациясының өсуін және
• кәсіпорынның сататын тауарларының бәсекеге жарамдылығын қамтамасыз
Кәсіпорын рыноктағы іс-әрекетінің негізгі үш бағытын жүзеге асыруы керек:
• өндіріс шығындарын барынша азайту. Өндіріс шығындары неғұрлым аз
Шығындарды жүйелі түрде төмендету - кәсіпорынның жұмыс істеу тиімділігін
1) ғылыим-техникалық прогрестің жетістіктерін пайдалану;
2) өндіріс және еңбекті ұйымдастыруды жетілдіру;
3) экономикалық поцестерді мемлекет тарапынан реттеу.
• өнім өндіруде мамандыруды жоғарылату. Бұл бағыттың негізгі мақсаты
• кәсіпорын өз қызметін рыноктың белгілі бір бөлігіне ғана
Қорыта айтқанда, ең маңыздысы, кәсіпорынның барлық фунциялары жоспарланған стратегияны
Қорытынды
Кәсіпорын қоғамдық қажеттілікті қанағаттандыру және пайда табу мақсатында өнім
Кәсіпорынның шаруашылық қызметі тиімділігінің бағалылығы басқарушылық және кәсіпкерлік шешімдердің
Өндірістің тиімділігін анықтау тиімділіктің өлшемін белгілеуден басталады. Ол кәсіпорынның
Кәсіпорынның қаржылық жағдайы төлем қабілеттілігі, табыстылығы, активтерді пайдалану тиімділігі
Мемлекеттік саясат кәсіпорын өзінің қызметінің тұрақты қаржылық құрылымын қалыптастыру
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі :
1. Абрютина М.С. Анализ финансово экономической деятельности предприятия.: Учеб.
2. Байбулова Д.Б. Управление финансовой устойчивостью предприятий в переходной
3. Дүйсенбаев К.Ш. және т.б. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау:
4. Жүйриков К.К. Финансовый анализ предприятия: Учебн. КазАТК, Алматы,
5. Жүйриков К.К., Раимов С.Р. Корпоративные финансы. Учебник. -Алматы:
6. Ковалев В.В. Финансовый анализ: методы и прцедуры. -
7. Любушин Н.П. и др. Анализ финансово экономической деятельности
8. Любушин Н.П. и др. Анализ финансово - экономической
9. Мейірбеков А.Қ., Әлімбетов Қ.Ә. Кәсіпорын экономикасы: Оқу құралы
10. Прыкина Л.В. Экономический анализ предприятия : Учебник.
11. Радионов А.Р. Управление бытовыми запасами и оборотными средствами
12. Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятелъности предприятия: Учебн. М.,2000
13. Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия: Учебник.- 2-е
14. Финансовый менеджмент, № 4, 2004
15. Финансовый менеджмент, № 1, 2004
16. Чимгентбаева Г.К. Реструктуризация предприятия: проблемы и механизмы
17. Экономический анализ: Учебн / Под ред. Л.Т. Гиляровской