Мемлекеттік кредит пен мемлекеттік борыш
Жоспар.
Кіріспе..............................................................................................3
Негізгі бөлім.
Мемлекеттік кредит...............................................................4
1.1. Мемлекеттік кредиттің мәні..........................................4
1.2. Мемлекеттік кредиттің нысандары мен әдістері.......................................................................................7
1.3. Халықаралық мемлекеттік кредит.............................14
Мемлекеттік борыш..............................................................21
2.1. Мемлекеттік борыштың мәні.......................................21
2.2. Мемлекеттік борышты басқару...................................27
Қорытынды....................................................................................24
Қолданылған әдебиеттер.............................................................25
Кіріспе.
Соңғы жылдары Қазақстанның қаржы секторы тұрақты дамуда.
2005 жылғы алдын ала бағалау бойынша өткен жылдың
Қазақстан Республикасының Статистика агенттігінің деректері бойынша 2005 жылы
2005 жылы 2004 жылмен салыстырғанда халықтың ақшалай
2005 жылы инфляция 7,5% жетті (2004 жылғы желтоқсанға
1. Мемлекеттік кредит.
1.1. Мемлекеттік кредиттің мәні.
Мемлекет пен муниципалдық құрылымдардың (жергілікті атқарушы органдардың) қарамағына
Мемлекеттік кредит – жалпымемлекеттік қаржының басты буындарының бірі
Мемлекеттік кредиттің ерекшелігі қарызға берілген қаражаттардың қайтарымдылығында, мезгілдігінде
Мемлекеттік кредиттің көмегімен жұмылдырылған қаражаттар көбінесе экономиканы қаржыландыруға
Мемлекеттік кредит жолымен жұмылдырылатын қаражаттар әр түрлі қажеттіліктерді
Алынған және берілген кредиттер үшін есеп айырысулар, олар
Қаржының бөлгіштік функциясы шеңберінде мемлекеттік кредит ақша қаражаттарын
Мемлекеттік кредиттің екінші қосалқы функциясы – реттеу функциясы.
Сөйтіп, егер кредиттің қайта бөлгіштік функциясының көмегімен мемлекет
Мемлекеттік кредиттің рөлі халықтың, кәсіпорындардың, ұйымдардың уақытша бос
Мемлекеттік кредит түрлері бойынша ішкі, сыртқы (халықаралық), шартты
Ішкі кредитте мемлекеттік кредит қатынастары жан-жақты тұрғыда: қарызгер
Халықаралық кредитте қатынастарға бір жағынан, үкімет, биліктің жергілікті
Шартты мемлекеттік кредит отандық қарызгерлер: кәсіпорындар, ұйымдар, фирмалар,
1.2. Мемлекеттік кредиттің нысандары мен әдістері.
Мемлекеттік кредиттің негізгі нысаны кредит қатынастары болып көрінетін
Қарыздар өтеу мезгілі, орны, орналастыру әдістері, қарыз валютасы,
қысқа мерзімді (1 жылға дейін),
орта мерзімді (1 жылдан 5 жылға дейін),
ұзақ мерзімді (5 жылдан жоғары)
болып ажыратылады. Орналастыру орны бойынша қарыздар ішкі
Эмитентке қарай қарыздар үкіметтің қарыздарына және биліктің жергілікті
Табыстылық түрлері бойынша қарыздар пайыздық (қарыз иелері жыл
Сондай-ақ әскери қарыздар, 1946-1950 жж. халық шаруашылығын қалпына
Дербестікке ие болғаннан кейін Қазақстан Республикасында меншікті ішкі
1996 жылы Қазақстан Республикасында резидент және бейрезидент-заңды және
Ақша ресурстарындағы қысқа мерзімді қажеттіліктерді жабу үшін қарастырылған
1999 жылдан бастап атаулы құны 100 АҚШ доллары
Сонымен бірге Қаржы министрлігі бюджет тапшылығын қаржыландыру үшін
Мемлекеттің шығыстарын қаржыландыруға пайдалынатын несие қорын қалыптастыруға мемлекеттік
Мемлекеттік кредиттің келесі нысаны – елдің орталық эмиссия
КСРО-ның практикасында мемлекеттік кредиттің нысаны ретінде бюджет тапшылығын
Экономиканы тиімді реформалау міндеттерін сонымен қатар шетелдік инвестицияларды
Бұл орайда сыртқы кредиттер мен қарыздарды тікелей шетелдік
«Мемлекеттік және мемлекет кепілдендірген қарыз алу мен борыш
Қазақстан Республикасында мемлекеттік қарыз алудың оның үкіметі, Ұлттық
Үкіметтің қарыз алуы республикалық бюджеттің тапшылығын қаржыландыру мақсатында,
Мемлекеттік қарыздардың мынандай түрлері мен нысандары болады:
Қарызгерге қатысы бойынша:
ҚР-сы үкіметінің қарыздары;
ҚР-сы Ұлттық банкінің қарыздары;
ҚР-сы жергілікті атқарушы органдарының қарыздары;
болып бөлінеді.
Несие капитадының рыногі бойынша:
Сыртқы мемлекеттік қарыздары;
Ішкі мемлекеттік қарыздар;
болып бөлінеді.
Қарыз алу нысаны юойынша:
Мемлекеттік бағалы қағаздар эмиссиясы;
Қарыз туралы шарттар (келісімдер) жасау;
болып бөлінеді.
Қолданылу мерзімі бойынша мемлекеттік эмиссиялық бағалы қағаздар:
Айналыс мерзімі 1 жылға дейін, қысқа мерзімді;
Айналыс мерзімі 1 – 10 жылға дейін, орта
Айналыс мерзімі 10 жылдан астам, ұзақ мерзімді;
болып бөлінеді.
Мемлекеттік эмиссиялық бағалы қағаздар құжаттық және құжатсыз нысанда
Қарыз туралы келіссөздер жүргізу, шарттарға (келісімдерге) қол қою
Мемлекеттік кредиттің әдістері әр түрлі және баяндалған нысандарға
Қарыздардағы әдістерге сондай-ақ мемлекеттің борышын басқару әдістері
МҚМ-да мыналар әдістер болып табылады: дисконттың мөлшері, кесіп
Мемлекеттік кредиттің нысандары кезінде – мемлекеттік банктердің депозит
Мемлекеттік кредиттер нысанындағы әдістер кәдуілгі банк кредитінің әдістеріне
1.3. Халықаралық мемлекеттік кредит.
Өзінің шығындарын жабуға мемлекет шетелдік кредиттерді де тартады.
Халықаралық мемлекеттік кредит – халықаралық экономикалық қатынастар сферасында
Халықаралық кредит – бірқатар елдер мемлекеттерінің, банктерінің, сондай-ақ
Дүниежүзілік банк пен оның ұйымдары елдердің экономикалық дамуын
Өзінің мәні жағынан халықаралық мемлекеттік кредит ұлғаймалы ұдайы
Халықаралық кредиттің қажеттігі экономикалық заңдардың бүкіл жиынтығымен айқындалады.
Халықаралық кредиттің дамуы мына факторларға байланысты болады:
Еңбектің халықаралық бөлінісі мен экономикалық бірігу (интеграция);
Өндірістің мамандандырылуы, қауымдасуы;
Елдердің табиғи ресурстарымен және жұмыс күшімен әр түрлі
Жеке елдердің экономикалық дамуының біркелкі еместігін жеңіп шығудың
Дамушы елдерге экономикалық көмек көрсетудің қажеттігі;
Дамушы елдердің дамыған елдермен сауда-экономикалық ынтымақтастығы;
Халықаралық кредитте берілетін мемлекеттің кредит ресурстары:
Қорланым қорларына жататын мемлекеттік бюджеттердің қаражаттарынан;
Ұжымдық несие қорларынан (ұлттық және халықаралық банктердің меншікті
Мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдардың қаражаттарынан тұрады.
Ақша нысандардағы халықаралық кредит ұлттық валюталарда және еркін
Халықаралық кредиттің функциясы мемлекеттердің сыртқы экономикалық қызметі процесінде
Халықаралық кредитті пайдалану экономиканың дамуын тездетуге, экономикалық дамуын
Халықаралық кредиттің негізгі нысаны сыртқы қарыздар болып табылады.
Халықаралық кредит нысандарында экономикалық дамуды қолдау мақсатымен шетел
Экспорттық кредиттерді пайдаланудың елдің сауда балансына ықпал жасайтын
Қазіргі жағдайда жабдықты, материалды, азық-түлікті сатып алу кезінде
1996 жылдан бастап халықаралық қаржы рыноктерінде орналастыру үшін
Мемлекеттік сыртқы қарыздардың мақсаты республикалық бюджет тапшылығын қаржыландыру
Кредитті өтеу қабілетін бағалау үшін рейтинг агенттіктері елдің
Демократиялық саяси жүйені жасаудағы прогресс; мұны демократиялық саяси
Қаржылық тұрақтылыққа және экономикалық өсуге жетудегі жетістіктер. Олар
Нарықтық экономикаға көшудегі прогресс: экономикадағы жеке меншік сектордың
Сауда ағымдарын қайта бағдарлау. Экспорт пен импорттың өсу
Соңғы жылдары ҚР шетелдерден едәуір кредиттер алды. Сондықтан
2. Мемлекеттік борыш.
2.1. Мемлекеттік борыштың мәні.
Мемлекеттік кредит қызметінің нәтижесінде мемлекеттік борыш түзіледі. Мемлекеттік
Қазақстан Республикасында мемлекеттік борыш өз кезегінде тікелей Ұлттық
Жекеше несиегерлердің басқа тұрпаты – шетелдік коммерциялық банктер.
Донор-елдер арасында Жапония, Германия, АҚШ, Ұлыбритания, Нидерланды елдері
Мемлекеттік борыштың пайда болуы мен өсуінің себебі мемлекеттік
Экономикалық жағынан дамыған елдердің едәуір мемлекеттік ішкі борышы
Берешекті өтеу мен пайыздарды төлеу бюджет қаражаттарының есебінен,
сөйтіп, табыстар мемлекеттік бағалы қағаздар иелеріне, әдеттегіде, қоғамның
Салықтарды көбейту жолыман мемлекеттік борышты азайту жөніндегі
Жеке меншік кәсіпкерлердің «инвестицияларын ығыстыру» нәтижесі іс-әрекет етеді.
Егер мемлекет ақша рыногінің оқшауландырылған қаражаттарын тұтыну мақсаттарына
Қазақстан практикасында бюджеттердің тапшылықтары мен мемлекеттік борыш қаржыландыру
Ішкі мемлекеттік борыштың басқа нысандарына мыналар жатады:
Бюджет тапшылығын жабу үшін бұрын алған кредиттер бойынша
Облигациялар және басқа бағалы қағаздар шығарумен рәсімделген халықтан,
Қазақстанда оның дербес дамуынан бастап, ішкі мемлекеттік борыштың
Ауыл шаруашылығы кәсіпорындары мен су шаруашылығы ұйымдарының қырсыздығы,
«Директивалық» кредиттер деп аталатын нысандағы жинақталған, сондай-ақ ішкі
Ішкі мемлекеттік борыштың пайда болуы мен үдей түсуі
Сыртқы мемлекеттік борыш – шетелдік несиегерлер турасында (жөнінде)
Елдің сыртқы борышының болуы орынды дүниежүзілік практика болып
Дүниежүзілік практикада мемлекеттік борыштың мөлшерін салыстырмалы сипаттау үшін
Елдің экономикасының көлемімен салыстырғандағы оның сыртқы борышының мөлшері
Жалпы сыртқы борыштың жалпы ішкі өнімге қатысы 48%-тен
Жалпы сыртқы борыштың экспортқа қатысы – 132 (бізде
Берешекке қызмет көрсету сомасының экспортқа қатысы – 18
Сыйақы (мүдде) төлемдерінің экспортқа қатысы – 12(5,1);
Сөйтіп, егер мезгілі меөткен төлемдердің көптігін есепке алмасақ,
2.2. Мемлекеттік борышты басқару.
Мемлекеттік борышты басқару мынадай әдістерді қамтиды:
Қайта қаржыландыру.
Айырбасталу (конверсия).
Мерзімді ұзарту (консолидация).
Сәйкестендіру (унификация).
Кемімелі (регрессиялық) ара салмақ бойынша облигацияларды айырбастау.
Қарызды өтеудің мерзімін ұзарту
Мемлекеттік борыштан бас тарту (күшін жою).
Қайта қаржыландыру мемлекеттік берешекті жаңа қарыз шығару есебінен
Айырбасталым деп бұрын шығарылған қарыздардың шарттарын табыстылығы бойынша
Мерзімді ұзарту мерзімі бойынша қарыздың бастапқы шарттарын оларды
Сәйкестендіру бірнеше қарыздарды бір қарызға біріктіруді білдіреді, бұл
Облигацияларды кемімелі ара салмақ бойынша айырбастау ұлттық ақша
Қарыздарды өтеудің мерзімін ұзарту мемлекеттің едәуір берешегі кезінде,
Мемлекеттік борышты төлеуден бас тарту (күшін жою) елде
Қорытынды.
Ұлттық экономиканы дамыту шикізат салаларына шетел кредиттерін, инвестицияларын
Қолданылған әдебиеттер:
Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С.
Қаржы: Оқулық. ІІ-бөлім. – Алматы: 2003 - 256
Мельников В.Д., Ілиясов Қ.Қ.
Қаржы: Оқулық. – Алматы: 1994 - 222 бет.
Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С.
Қаржы: Оқулық. – Алматы: 2003 - 448 бет.
Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С.
Қаржы: Оқулық. – Алматы: 2005 - 552 бет.
Баян Көшенова, Оқу құралы Ақша,
С.Б. Мақыш, Оқу құралы “Ақша айналысы және
Сейітқасымов Ғ.С. Ақша. Несие. Банктер.
Оқу құралы – Алматы: Экономика, 1999 – 432
- 2 -