Кіріспе
Шығыс Қазақстан облысы 1932 жылы құрылған және республиканың шығысында
Шығыс Қазақстан Алтай тауы мен Сарыарқаның шығыс бөлігі қамти
Шығыс Қазақстан экономикалық ауданның территориясына Кенді Алтай деп
Шығыс Қазақстан экономикалық ауданнының климатына келсек, тым континеттік
Шығыс Қазақстан халқы тығыз қоныстанған экономикалық ауданның бірі, халықтың
Ауданның жазықтық бөлігінде қоңыр, қара және сұр топырақтар тараған,
1 Шығыс Қазақстан экономиклық ауданының әлеуметтік – экономикалық
сипаттамасы
1.1 Шығыс Қазақстанның әлеуметтік – экономикалық географиялық орны
Бұл экономикалық ауданның құрамына Шығыс Қазақстан облысы жатады. Жердің
Шығыс Қазақстан экономикалық ауданының климатына келсек, тым континенттік тип
Шығыс Қазақстанның шаруашылық жағынан дамуында Кенді Алтай үлкен орын
Кеңес Өкіметінің тұсында Шығыс Қазақстан республиканың ең негізгі өнеркәсіпті
Өскемен қорғасын-мырыш комбинатына шикізаттар Глубокое және Текелі кен орындарынан
Лениногор полиметалл комбинатында Лениногор полиметалдарын өңдеп, одан тазартылған қорғасын
Зырян қорғасын комбинатында металлургиялық процестер жүргізілмейді, бірақ ол өндірілген
Шығыс Қазақстанда машина жасау және металл өңдеу өнеркәсібі де
Өнеркәсіп және тұрғын үй құрылысының ұлғаюына байланысты жергілікті шикізатты
Шығыс Қазақстанда орман және ағаш өңдеу өнеркәсібі жақсы дамыған.
Шығыс Қазақстандағы ауыл шаруашылығының маманданған саласы - мал шаруашылығы.
Көлік кешені ішінде Ертіс өзенінің рөлі ерекше. Автомобиль жолы
1.2 Шығыс Қазақстан экономикалық ауданының халқы, демографиялық
сипаты
Халқының саны бойынша ШҚО еліміздегі соңғы орында, еліміздің 11%
Шығыс Қазақстан облысы 1932 жылы құрылған және республиканың шығысында
ХVІІІ ғасырдың басында-ақ жоңғарларды талқандаудан бұрын-ақ Шығыс Қазақстанға орыстар
1-сурет
Қазақстан картасындағы Шығыс Қазақстан
алмайтын және Сарыарқаның шөлді аудандарын шаруалардың қоныстануы айтарлықтай болмады.
Шығыс Қазақстан халқының саны және территориясының үлкендігі жөнінен республикадағы
Алтайдың биік таулы бөліктері мен Сарыарқаның Түркістан-Сібір темір жолынан
Революциядан кейінгі жылдары Шығыс Қазақстанда қала халқының үлес салмағы
Облыстың ұлттық құрамы мынандай: қазақтар - 49 % астам,
1.3 Шығыс Қазақстан экономикалық ауданының өндіруші және өңдеуші
өнеркәсіптері
Ауданның қазіргі шаруашылығының негігі мамандануы – ауыр өнеркәсіптің барлық
XIX ғасырдың аяғынан бастап Шығыс Қазақстанда кен өнеркәсібімен қатар
2-сурет
Шығыс Қазақстан экономикалық ауданы
Соғысқа дейінгі және соғыстан кейінгі жылдары Шығыс Қазақстан республикасның
Кенді Алтай Шығыс Қазақстан Экономикасының даму тарихында көрнекті орын
Қазақстандық Алтай минералдық ресурстар қорының молдығы жағынан республикамызда бірінші
Қазақстандық Алтайда республикамыздың басқа аудандарымен салыстырғанда минералдық отын түрлері
Алғаш рет алтын ілеспелі металл түрінде Кенді Алтайдың кешенінен
Сондай-ақ қазақстандық Алтай сирек кездесетін қалайы, титан, кадмий және
ШҚО аумағында Кенді Алтайда минералды ресурстар қоры шоғырланған: мырыш,
ШҚО жерінде кенге жатпайтын пайдалы қазбалар да кездеседі: құрылыс
Жанатын пайдалы қазбалардан көмірдің кен орны Қаражырада табылған, қоры
Қазіргі Шығыс Қазақстанның экономикасында жақсы дамыған ауыр өнеркәсіп өркендеп
3-сурет
Шығыс Қазақстанның экономикалық ауданының өнеркәсібі
Аудандағы орасан зор электр станциясының басты тұтынушысы – полиметалл
Түсті металлургияның барлық кәсіпорындары, негізінен, Кенді Алтай таулары мен
Соғыстан кейінгі жылдары Өскемен өнеркәсіп торабының қалыптасуы Кенді Алтайда
Орман және ағаш өңдеу өнеркәсібінің үлес салмағы республиканың өзге
Шығыс Қазақстан минералды-шикізат көздеріне өте бай. Олардың ішіндегі ең
Облыстың орман кешені республикадағы ағаш және ағаш материалдарын дайындаудағы
"Текстиль-Восток" ЖШС, "Ника" ЖШС, "Мирас" ЖШС, "Икар" ЖШС, "Роза"
Семейде тері, жүн өңдеу комбинаттары жұмыс істейді. Сол сияқты
Облыста "Семейцемент" ЖАҚ, "Бұхтырма цемент компаниясы" ААҚ, "Силикат" ААҚ
Шығыс Қазақстанның шаруашылық жағынан
Кеңес Өкіметінің тұсында
Өскемен қорғасын-мырыш комбинатына шикізаттар Глубокое және Текелі кен
Лениногор полиметалл комбинатында Лениногор полиметалдарын өңдеп, одан
Зырян қорғасын комбинатында металлургиялық процестер жүргізілмейді, бірақ
Шығыс Қазақстанда машина жасау және металл өңдеу өнеркәсібі де
Өнеркәсіп және тұрғын үй құрылысының ұлғаюына байланысты
Шығыс Қазақстанда орман және ағаш өңдеу өнеркәсібі жақсы дамыған.
Көлік кешені ішінде Ертіс өзенінің рөлі ерекше. Автомобиль жолы
Ақшалай түрдегі өнеркәсіп өнімі көлемінің ұлғаюы негізінде ірі өнеркәсіп
Бұл кәсіпорындар жалпы алғанда облыстық жалпы көрсеткіш көлемінің 43%-дан
Отандық металлургия өнеркәсібі қазір әлемдік нарықтағы қатаң жаһандық бәсекелік
Бұл тұрғыда өңірдің металлургия өнеркәсібі кәсіпорындары мынадай жобаларды іске
1. «Қазмырыш» ЖШС - «Электролиз цехы бар мыс
2. «Өскемен титан-магний комбинаты» АҚ - «Титан құймаларын және
3. «Қазақмыс» корпорациясы» ЖШС – құны 225 000 млн.
Бұл жобаларды іске асыру мейлінше жоғары терең қайта бөлінген
Өңір көпшілігі қала құраушыға айналған тау-кен металлургия кәсіпорындарының табысты
Қазақстандық экспорттың негізгі түрлерінің бағасы мен сұранымының азаюына әсер
«Ұйымдар мен мемлекеттiк органдар сатып алатын тауарларды, жұмыстарды және
Облыстың өңдеу кәсіпорындарындағы өнеркәсіп өнімін өндіру көлемінің құлдырауына байланысты
Облыстың өнеркәсіп кәсіпорындарына өнім өткізуге байланысты қиындықтарды шешуде көмектесу
Барлық осы іс-шаралардың нәтижесінде жалпы 24,6 млрд. теңге сомадағы
Облыс кәсіпорындары шығаратын өнімдерді өткізу үшін республиканың 13 облыстық
Жыл қорытындысы бойынша 355 кәсіпорын 250,5 млрд. теңге сомаға,
Тау-кен металлургия кешені кәсіпорындары өндіретін өнімдердегі қазақстандық қамтуды одан
2010 жылға арналған міндеттер мыналарды қамтамасыз ету:
- ЖӨӨ-нің өсуі - 1,5-2%;
- өнеркәсіп өнімі көлемінің өсуі – кем дегенде 1%,
1-кесте
ШҚ-ның әлеуметтік – экономикалық цкөрсеткіштер
1.4 Шығыс Қазақстан экономикалық ауданының ауыл шаруашылығы
Ауыл шаруашылығының басты саласы –мал шаруашылығы. Ол өнімдердің 2/3
Қылшық жүнді қой шаруашылығы, Зайсан қазан шұңқырында, Оңтүстік Алтай
Бал арасы шаруашылығы Алтай тауы мен Тарбағатайдың оңтүстік беткейінде
Жылқы, марал, ірі қара шаруашылығы дамыған. Марал мүйізінен «панта»
Өсімдік шаруашылығы көп салалы. Егін шаруашылығы – астық тұқымдастар:
Шығыс Қазақстанның аграрлық-өнеркәсіптік кешенінде мал шаруашылығы жетекші рөл атқарады.
Ертіс, Үлбі, Бұқтырма, Нарым өзендерінің жайылмасындағы суармалы шалғындар ең
Шығыс Қазақстанның егіншілігінде астық шаруашылығы басым. Негізгі егіншілікті аудандар
Техникалық дақылдардың ішінде күнбағыс басты орын алады. Бұл дақылдың
Ауылшаруашылық шикізаттарын ұқсату негізінде ірі Семей өнеркәсіп торабы өсіп
Облыстағы жер қоры 28346,8 мың га, немесе республика аумағының
ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер – 7733,8 мың га,
елді мекендердің жерлері – 2903,8 мың га,
өнеркәсіп, көлік, байланыс және өзге де ауыл шаруашылығы мақсатына
ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жері – 1446,4 мың
орман қорының жері – 2187,3 мың га,
су қорының жері – 572,0 мың га,
босалқы жер – 13330,2 мың га құрайды.
4-сурет
ШҚ облысының жер қоры
Облыс бойынша 2008 жылдың 1 қантарына 6142,2 мың га
2007 жылдың 1 қантарына жеке меншікке ауыл шаруашылығы мақсатындағы
Жалпы облыс бойынша 2007 жылда жеке меншікке жалпы көлемі
2007 жылдың басынан Шығыс Қазақстан облыс бойынша ауыл шаруашылығы
Шығыс-Қазақстан облысында мүлікті жария ету басталғаннан 2007 жылдың 15
Шығыс Қазақстандағы ауыл шаруашылығының
Ауыл шаруашылығында жалпы өнім көлемі 147 млрд.тенгеге жетіп, табиғи
Облыстың ауыл шаруашылығын дамытуға 13 млрд. теңге бағытталды. Салынған
Облыста соңғы 37 жылда бірінші рет дәнді дақылдардардан бұрын
Мүйізді ірі қара малының саны 2%, қой мен ешкі
Жалпы облыс бойынша алынған өнім көлемі өңір тұрғындарының мал
Облыста Республикадағы бал ара ұяларының 60%-дан артығы, маралдың 95%
Мыналарды қамтамасыз ету қажет:
- ауыл шаруашылығы дақылдарының егістік көлемін 5% және ылғал
- суарудың тамшылатып суару сияқты озық су сақтайтын тәсілдерін
- 12 асыл тұқымды мал шаруашылығын, 20 мал бордақылау
- өнімін облыстың білім, денсаулық сақтау мекемелерінде, әлеуметтік саласында
Бүгін бірқатар өңірлерде топырақтағы ылғал қорын арттыру, қар тоқтату
Биылғы жылы мал дәрігерлігі саласындағы міндеттер жергілікті деңгейге берілді.
Шағын бизнес облыс экономикасының аса маңызды құраушы бөлігі және
Бүгінгі таңда бұл салада белсенді өңір тұрғындарының төрттен бір
Шағын бизнес субъектілерінен тауарлар, жұмыстар мен қызмет көрсетулерді сатып
2 Қазіргі күндегі Шығыс Қазақстан экономикалық ауданы
2.1 Шығыс Қазақстан экономикалық ауданының экологиялық хал –
ахуалы
Шығыс Қазақстан облысы Қазақстан Республикасы бойыша өндірістік жағынан дамыған,
Қоршаған орта сапасы факторлар тізбегіне тәуелді, соның ішінде өндірістік
Шығыс Қазақстан облысы республикамыздағы өнеркәсібі жоғары дамыған аймақ болып
Күкірт ангидриді (56%, 1-сурет) адам ағзасына ұзақ әсер етеді.
Шығыс Қазақстан облысында жылдан-жылға аурулардың түрлері көбейіп жатыр. Бұл
Үлкендер мен балалар арасында таралған аурулардың пайыздық мөлшерлерін салыстыратын
Қорыта айтқанда, қазақстандық Алтайдың және басқа кенді өңірлерде минералдық
2.2 Су басқан аймақтар және оларды қалпына келтіру іс–шаралары
Шығыс Қазақстанды су алуы
Елбасының тапсырмасы бойынша екі күн бойы Шығыс Қазақстанда ҚР
Топтың құрамына ТЖ министрі В.Божко, Құрылыс және ТҮКШ істері
Топ мүшелері су тасқынынан жапа шеккен аудандарға барып қайтты.
Дәлелденген мәліметтер бойынша су тасқынынан облыста эвакуацияланған адамдардың саны
Мүмкін болатын экономикалық залалды төмендету, адам өлімін болдырмау, инженерлік
Осы қаражат өңірлер арасында жартылай бөлінген. Жағаны бекіту жұмыстары
Апат аймағында 356 бірлік техника және жеке құрамнан 247
Бұзылған тұрғын үйлердің орнына 536 үй салу үшін 3
Облыс аудандарынан ұн, қант, күріш, май және тағы басқа
Алдын ала бағалау бойынша қалпына келтіру жұмыстары және су
Облыстың үш Көкжыра, Жәнтікей, Жиделі ауылдарында құрылыстық шығыны 1,6
4 денсаулық сақтау объектілері қайта салынатын болады, бұл Жәнтікей,
Сәйкесінше жапа шеккен ауылдардың инфрақұрылымын және өмірмен қамтуын қалпына
Сондай-ақ, жоғарғы оқу орындармен қарым-қатынас жүргізілуде және жапа шеккен
Төтенше жағдайлар саласын жою бойынша ауқымды іс-шараларын тездетіп және
Биыл кейбір үйлерді шатырына дейін қар үрлеп қалды, жолдары
Мен желтоқсан айында қалалар мен аудандардың әкімдеріне тиісті аймақтардағы
Алайда, нақты қауіп төнген уақытта менің тапсырмамды орындауға басшылардың
Абай ауданына, оның орталығы – Қарауылға су наурыздың 16-17
Әрине, жергілікті шенеуніктер ештеңе жасамады деуден аулақпыз. Тұрғындар уақытында
Осындай жағдай Құндызды ауылында орын алды. Мұндағы өзен арнасынан
Соның кесірінен ауданда 17 мың қой-ешкі, 559 ірі қара
Енді ең бастысы – мұндайғы жол бермеу. Қазіргі уақытта
Су тасқынынан зардап шеккен Шығыс Қазақстан облысы халқына көмек
2010 жылға арналған міндеттер мыналарды қамтамасыз ету қажет:
- тіркелген кәсіпорындар санындағы жұмыс істейтін кәсіпорындар санын 65%-ға
- шағын кредит беру ұйымдары, кредиттік серіктестіктер, қорлар
- шағын және орта бизнес субъектілерін қолдау жөніндегі жұмысты
Тұтыну бағалары индексі облыс бойынша 2009 жылы 105,7%
Сауда объектілерімен негізгі азық-түлік тауарларын 10%-дан артпайтын баға үстемесімен
2010 жылға арналған міндеттер:
- тұтыну тауарларына сауда баға үстемелерінің 10%-дан артуына жол
- меморандумдар жасауды жалғастыру;
- демалыс күні жәрмеңкелерін өткізуді жалғастыру;
- халыққа арналған қызметтер тарифтерінің өсуін ерекше бақылауға алу;
- құнсыздануға қарсы күрестен бөлек, көше саудасымен күрес жүргізуге
Инвестициялар. Индустриялық-инновациялық даму стратегиясы шеңберінде 2009 жылы кәсіпорындар мен
2009 жылы облыс экономикасына инвестиция тарту мақсатында Өскемен қаласында
Мемлекеттік жеке меншік әріптестік шеңберінде облыс әкімдігі мен бизнес
Шығыс Қазақстан облысының үдерлете индустриялық-инновациялық дамуы шеңберінде 2009 жылы
2009 жылы бюджеттік қаражаттар есебінен 12 әлеуметтік сала объектісі,
Өткен жылы Қазақстан Республикасының Үкіметі Өскемен қаласының бас жоспарын
Тұрғын үй құрылысы. 2009 жылы тұрғын үйді іске қосу
- Өскемен және Семей қалаларында 6 көп қабатты
- Өскемен, Семей, Зайсан қалаларында және Ұлан ауданының Молодежный
- Бородулиха ауданында 1 төрт пәтерлі жалға берілетін үй;
- Тарбағатай ауданында 8 бір пәтерлі жалға берілетін үй;
- Үржар ауданында 1 екі пәтерлі жалға берілетін үй.
Мұнан бөлек Семей қаласында республикалық бюджеттің кредиттік қаражаттарынан 40
Барлығы 691 пәтер салынды және сатып алынды, осының ішінде
«Нұрлы көш» Өңірлік бағдарламасын іске асыру шеңберінде Курчатов қаласында
2010 жылға арналған міндеттер:
1. Металлургия секторын одан әрі дамыту үшін «Металлургия орталығын»
2. Кәсіпкерлердің басымды жобаларын кредиттеу бағдарламасын іске асыру жұмысын
3. Бюджет қаражаттары есебінен қаржыландырылған 6 мектеп пен 1
4. «Нұрлы көш» бағдарламасы шеңберінде Өскемен қаласының Ново-Явленка ауылында
5. Семей қаласы бас жоспарының жобасын Қазақстан Республикасының Үкіметіне
6. Мемлекеттік тұрғын үй құрылысының 2008-2010 жылдарға арналған бағдарламасын
Инвестициялық жобаларды іске асыруға бөлінген мемлекеттік қаражаттарды белгіленген мерзімде
2009 жылы электр энергиясын өндіру 7 млрд. кВт сағатты
«Жол картасы» бағдарламасы шеңберінде осы күнге дейін иесіз деп
Жылыту маусымының басталуына облыстың барлық жылу көздерінде қажетті отын
Бірақ, жылумен қамтамасыз ету саласындағы бірқатар мемлекеттік коммуналдық кәсіпорындардағы
Қалыптасқан жағдайды тұрақтандыру үшін Қазақстан Республикасы Үкіметінде Семей («Жылукоммунэнерго»
104 сумен қамтамасыз ету объектісінің құрылысы аяқталып, пайдалануға берілді,
Облыстың барлық елді мекендерінде аумақтарды абаттандыру және тазалау жөніндегі
Жол жөндеу жұмыстарын қаржыландыру көлемі облыс бойынша 12,5 млрд.
Дағдарысқа төтеп беру үшін облыста 17,3 млрд. теңге сомасына
Ағымдағы жылы Жол картасын жалғастыруға облыс бюджетінде 10,7 млрд.теңге
Қорытынды
Шығыс Қазақстан Шығыс Қазақстан облысында орналасқан. Бұл аймақ Қытай,
Шығыс Қазақстан экономикалық ауданының экономикалық даму тенденциясын анықтау, шаруашылығының
Зерттеу жұмысында төмендегідей нәтижелер алынды:
- Шығыс Қазақстан экономикалық ауданының физикалық–географиялық
- Экономикалық ауданның шаруашылық құрылымы зерттелді;
- Аудан экономикасының бүгінгі таңдағы даму тенденциясы анықталды;
- Аудан экономикасының болашақтағы дамуы, оны жақсарту жолдары айқындалды.
- Шығыс Қазақстан экономикалық ауданының физикалық–географиялық ерекшелігі қарастырылды;
- Экономикалық аудан халқының әлеуметтік–демографиялық сипаты айқындалды;
- Шығыс Қазақстан экономикалық ауданының экономикалық дамуы, оған әсер
- Шығыс Қазақстан экономикалық ауданының қазіргі әлеуметтік– экономикалық жағдайы,
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1.Подольская В.Н. Словарь русской ономастической терминологии. Под редакцией А.В.Суперанской.
2.Мурзаев Э.М. Словарь народных географических терминов. М., Мысль, 1984.
3.Конкашбаев Г. Географические названия монгольского происхождения на территории Казахстана.
4.Каймулдинова К. Қазақ топонимдерінің этноэкологиялық негіздері. Алматы, 2001. 92-б.
5.Сапаров Қ.Т. геоэкологиялық топонимика. Павлодар. С.Торайғыров атындағы ПМУ, 2006.
6.Қашқари М. Түрік тілінің сөздігі. 3 томдық шығармалар жинағы.
7.Бияров Б.Н. Өр Алтайдың жер-су аттары. Алматы. 2002. 180-б.
8.Койчубаев Е. Краткий толковый словарь топонимов Казахстана. Алма-Ата. Наука,
9.Нұрмағанбетұлы Ә. Жер-судың аты – тарихтың хаты. Алматы. Балауса,
10.Природные ресурсы и охрана окружающей среды. / О состоянии
11. Статистический ежегодник Казахстана. Алматы. 2005.
12.М.Айсаутов. Моополитические тедеции в ГМК /Промышленость Казахстана. 06.2002.
13. А.Бейсенова., А.Самақова. Экология және табиғатты тиімді пайдалану. Алматы.
14.Шығыс Қазақстан. «Золотая книга» редакциясы, 2007.
15.Полезные ископаемые Казахстана. Кокшетау. 2002., с.39-43.
Қ О С Ы М Ш А Л А
Қосымша 1
Шығыс Қазақстанның Физикалық картасы.
Зерттеу жұмысында төмендегідей нәтижелер алынды:
- Шығыс Қазақстан экономикалық ауданының физикалық–географиялық
- Экономикалық ауданның шаруашылық құрылымы зерттелді;
- Аудан экономикасының бүгінгі таңдағы даму тенденциясы анықталды;
- Аудан экономикасының болашақтағы дамуы, оны жақсарту жолдары айқындалды.
- Шығыс Қазақстан экономикалық ауданының физикалық–географиялық ерекшелігі қарастырылды;
- Экономикалық аудан халқының әлеуметтік–демографиялық сипаты айқындалды;
- Шығыс Қазақстан экономикалық ауданының экономикалық дамуы, оған әсер
- Шығыс Қазақстан экономикалық ауданының қазіргі әлеуметтік– экономикалық жағдайы,
11
ШҚ экономикалық ауданының өнеркәсібі
Түсті металлургия
химия
Машина жасау
Энергетика
ағаш
құрылыс
жеңіл
тамақ