Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі және оны жетілдіру жолдары
Мазмұны
Кіріспе...........................................................................................................................4
1. Нарықтық экономикада салықтың алатын орны..................................................7
1.1. Салық ұғымы және оның әлеуметтік – экономикалық мәні............................7
1.2. Салық салудың принциптері, элементтері мен түрлері, салық төлеушілер
1.3. Салықтың атқаратын қызметтері......................................................................25
2. Қазақстан Республикасындағы салықтар және салық жүйесін талдау............28
2.1. Қазақстан Республикасының салық жүйесі: құрылу кезеңдері мен бүгінгі
2.2. Қазақстан Республикасындағы салық жүйесінің қалыптасу кезеңдерін талдау..........................................................................................................................32
2.3. Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігі Қазынашылық комитетінің Астана қаласы
2.4. Қазақстан Республикасындағы салық түрлері, салық жүйесіндегі кейбір мәселелер
3. Қазақстан Республикасының салық жүйесін жетілдіру жолдары................... 53
3.1. Экономиканың бәсекеге қабілеттілігін арттыруда салықтық механизмдерді жетілдірудің маңызы.................................................................................................53
3.2. Бюджет-салық саясатының негізгі бағыттарының дамуы............................. 60
3.3. Мемлекеттің салық саясатының негізгі проблемаларын шешу жолдары.....65
Қорытынды.................................................................................................................71
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі............................................................................73
Кіріспе
Салық ұғымымен "салық жүйесі" ұғымы тығыз байланысты. Мемлекеттен алынатын
Қазақстан Республикасының Үкіметі 1995 жылдың басында салық реформасының ұзақ
Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы сәуірдің 24-індегі заң күші
Салықтардың, оларды төлеушілердің, салықтарды алу әдістерінің, салық жеңілдіктерінің жиынтығының
Мемлекеттік бюджеттің түсімдерінің ең басты көзі – салықтар. Өнеркәсібі
Салық мәлімдемесі төлеушілердің өз табыстарының мөлшері туралы хабары, ал
Табыс салығын алу белгілі бір төмеңгі деңгейден басталады. Номиналдық
Қазіргі кездегі салықтардың маңызы мен рөлі мемлекеттік органдарды қаржы
Қазақстан Республикасы егемендік алып, тәуелсіз мемлекет болғанына да, міне,
Қазақстан Республикасы Конституциясының 35-бабында «Заңды түрде белгіленген салықтарды, алымдарды
Салықтар – мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгілеген, белгілі
Қазақстан Республикасында салық жүйесі реформалаудың үш кезеңінен өтіп, төртінші
1995 жылғы 24 сәуірдегі «Бюджетке төленетін салық және басқа
2001 жылы 12 маусымда Қазақстан Республикасы алғашқы Салық кодексін
- әрекет етіп тұрған салық төлеу жүйесін
- қосымша құн салығы туралы заңдардағы жағдайларды Еуропа елдеріндегі
- экономиканың басым салаларының (аграрлық сектор, кіші бизнес), әлеуметтік
- халықаралық салық төлеуге қатысты ерекше шаралар енгізу, алудың
Республикада 2008 жылдың 10 желтоқсанында жаңа Салық кодексі қабылданып,
Қазақстан Республикасының Салық кодексін қабылдаудағы ең негізгі ерекшеліктері және
Менің дипломдық жұмысымның мақсаты – Қазақстан Республикасының салық жүйесі
Дипломдық жұмыстың міндеттері – салық түсінігінің мәнін ашу, оның
1. Нарықтық экономикада салықтың алатын орны
1.1. Салық ұғымы, тарихы және оның әлеуметтік-экономикалық мәні
Салықтар – тауарлы өндіріспен бірге, қоғамның топқа бөлінуімен және
Салықтың экономикалық мәні – шаруашылық субъектілерінен, азаматтардан ұлттық табыстың
Салық дегеніміз – белгілі бір мерзімде және белгілі бір
Салықтар үш категорияға бөлінеді:
материалдық категория – бұл белгілі бір ақша сомасы;
экономикалық категория – бұл мемлекеттің табысы;
заңгерлік категория – салық – бұл заң.
Салық салу – табысты және мемлекет қаржысын толықтыруды реттеу
салықтық жария тәртібі (заң түрінде);
тепе-теңдік (әркім өзінің табысына қарай мемлекетті қолдауы тиіс);
айқындылық (уақыты, тәсілі, көлемі белгілі);
өндіріп алудың арзандығы (мемлекет салық төлеуші төлейтін көлемдегі соманы
шаруашылықтың тәуелсіздігі (салық төлеуші және жеке меншігі бар және
Экономикалық категория тұрғысынан қарағанда салық – салық төлеушілерден мемлекетке
Ұйымдық–құқықтық жағынан салықтар – бұл мемлекет біржақты тәртіппен заң
Салықтар қаржының бастапқы категориясы болып табылады. Салықтар мемлекетпен бірге
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалық құрылысы мен саяси іс-бағытына
Қазақстан Республикасы Конституциясының 35-ші бабында: заңды түрде белгіленген салықтарды,
Салықтарды ежелден салық жүктемесін (салық ауыртпалығын ) бөлудің екі
пайда (алынған игіліктер ) қағидаты;
«қайыр көрсету» (төмен қабілеттілігі ) қағидаты.
Алынған игіліктерге және төлем қабілеттілігіне салық салудың қағидаттарын пайдалану
Салықтың Ұтымды ұйымдастырудың классикалық қағидаттарын бұрын Адам Смит ұсынған
- салық салық төлеушінің әрқайсысының табысына сәйкес алынуы тиіс
- салықтың мөлшері мен оны төлеу мерзімі алдын ала
- әрбір салық салық төлеуші үшін неғұрлым қолайлы уақытта
- салықты алудың шығындары өте аз болуы тиіс (үнем
Бұл қағидаттарды пайдалану салық салудағы зорлық-зомбылықты жоқ етті, бұл
Салық төлеуші салық заңнамасына сәйкес салықтың міндеттемелерін толық көлемінде
Салық салу мәселелерін реттейтін нормативтік-құқықтық актілер ресми басылымдарды міндетті
Салықтардың әлеуметтік - экономикалық мәні мен мазмұны олар атқаратын
Фискалдық функция- барлық мемлекеттерге тән негізгі функция. Оның көмегімен
Салықтардың реттеуші функциясы мемлекеттің экономикалық қызметінің ұлғаюымен байланысты пайда
Қайта бөлу функциясы арқылы түрлі субъектілер табысының бір бөлігі
Мемлекет салық саясатын – салық саласындағы шаралар жүйесін қоғамның
Нарықтық қатынастардың қалыптасу жағдайындағы салық саясатының негізгі бағыты тұтынудың
Ғалымдар мен тәжірибешілердің пікірлеріндегі салық жүйесі туралы көз қарастарға
Салық салу теориясының негізін салушылардың бірі А.Смит салықтар, оны
Д.С.Миль алғаш рет ғалым классиктерінің арасында салықтың бірегей емес,
Онымен қоса, қазынаның табыстарында негізгі орынды тікелей салықтарға (рента
XX ғ. 70 - 80 ж.ж. батыс елдерде ұсыныс
Сонымен, салық салу мәселелері әрқашанда экономистер, философтар, әр түрлі
Сондай-ақ аумақтық салық комитеттерінің камералдық бақылау нәтижелері бойынша салық
Алдағы уақытта хабарламалардың дұрыс ресімделмеуіне және мұндай шағымдардың Қазақстан
Қандай да болмасын мемлекеттің салық жүйесі негізінен екі қызметті
Қазақстандағы салықтардың атқаратын реттеуші қызметіне кеңінен тоқталсақ, оның оншалықты
Қазақстанның 2020 жылға дейінгі даму стратегиясында болашақтағы мемлекетіміздің негізгі
Қорыта айтқанда, жоғарыда аталған ұсыныстарды жүзеге асыру қиынға соғады,
1.2. Салық салудың принциптері, элементтері мен түрлері,
салық төлеушілер мен салық органдарының құқықтары
Салық салу жүйесінің басты буыны – бірінші дүниежүзілік соғыс
Салық салу тарихында жоғары пайдаға салық салу деген де
Капитал ісінен алынатын салық корпорациялардан бағалы қағаздарды сату, сатып
Жанама салықтар бүгінде үш түрде көрінеді: акциздер, фискалды, монопольді
Фискалды, монопольды салық мемлекеттің монопольды өндіретін тауарларына салынатын жанама
Жанама салықтың қатарына кеден, баж алымдары жатады. Олар тауарларды
Жергілікті әкімшіліктің қажеттіліктерін өтеуге өз салықтары жетіспегендіктен көптеген елдерде
Салық арқылы реттеу әдістері салалардың бәсекелестігін ынталандыруға, капиталдың қорлануына
Бұл бағдарламаның теориялық негізі ретінде американ экономисі А. Лаффердің
Лаффер қисық сызығы ол салық мөлшері қандай болғанда салықтық
1 график – Лаффер қисық сызығы
Салық ставкасы өскенде мемлекет табысы салық салудың нәтижесінде ұлғаяды.
Қазақстан Республикасының салық заңдары салық және бюджетке төленетін басқа
Салық салудың міндеттілігі принципі – Салық төлеуші салық заңдарына
Салық салудың айқындығы принципі – Қазақстан Республикасының салықтары және
Салық салудың әдiлдiгi принципi – Қазақстан Республикасында салық салу
Салық жүйесiнiң бiртұтастығы принципi – Қазақстан Республикасының салық жүйесi
Салық заңдарының жариялылығы принципi – Салық салу мәселелерiн реттейтiн
Салық элементтері – салық заңы регламенттелген салықтың қолданылу жағдайын
Салық салу элементері мыналар:
салық субъектісі;
салық объектісі;
салық көзі;
салық мөлшері;
салық жеңілдіктері;
салық ставкасы;
салық кезеңі;
салықты есептеу тәртібі;
салық есептілігі;
салық төлеу тәртібі.
Осы элементтерге жеке-жеке тоқталатын болсақ:
1. Салық субъектісі – жеке және заңды тұлға, яғни
Салықты төлеушілер:
қызметкерлер - өз еңбегімен материалдық және материалдық емес игілік
шаруашылық субъектілер – капитал иелері, яғни заңды тұлғалар.
Салық төлеуші – салықты және бюджетке төленетін басқа да
Тұлға – жеке тұлға және заңды тұлға болып табылады.
Жеке тұлға – Қазақстан Республикасының азаматы, шет мемлекеттің азаматы,
Салық тасымалдаушылар – іс жүзінде салық ауыртпалығы түсетін жеке
Заңды тұлға – Қазақстан Республикасының немесе шет мемлекеттің заңдарына
Заңды тұлғаның өз балансы, елтаңбасы, мөрі және банкіде есеп
Салық кодексінің мақсаттары үшін олар құрылған шет мемлекеттің заңды
2. Салық объектісі – салық есептелетін база, яғни салық
Тауар – қажеттілік пен тұтынуды қанағаттандыратын зат. Айналымнан алынбаған,
Мұра – қайтыс болған азамат мүлкінің оның мұрагерлеріне көшуі.
Жер – белгілі бір өлшемдегі пайдалану мүмкіндігі орасан зор
3. Салық көзі – салық төлеу үшін
Салық көзі – салық төлеуге арналған немесе қолданылатын ақша
4. Салық мөлшері – салық төлеушінің табысына қарай алынатын
Салықтың шекті мөлшері – табыстың әр қосымша бірлігінен түсетін
Салықтың жеңілдік мөлшері болады, оны мемлекет өз тарапынан белгілі
Салықтың орташа мөлшері деп табыстың жалпы сомасына бөлгендегі салықтың
Ал, нөлдік салық мөлшері, бұл салық төлеуден босатылады (мысалы,
5. Салық жеңілдіктері – заңға сәйкес салық төлеушіні біртіндеп
Жеңілдік кезеңі – салықтар бойынша заңмен белгіленген жеңілдіктердің іс-әрекет
Салық төлеушілер мен салық органдарының құқықтары мен міндеттіліктері –
Салықтық бақылау– салық службасы органдарының салық заңнамасының орындалуын, жинақтаушы
Салықтық бақылау мынадай нысандарда жүзеге асырылады:
Салық төлеушілерді тіркеу есебі;
Салық салу объектілері мен салық салумен байланысты объектілерді есепке
Бюджетке түсетін түсімдерді есепке алу;
Қосылған құнға салынатын салықты төлеушілерді есепке алу;
Салық тексерістері;
Камералық бақылау;
Салық төлеушілердің қаржы-шаруашылық қызметінің мониторингі;
Фискалдық жады бар бақылау касса-машиналарын қолдану ережелері;
Акцизделетін тауарлардың кейбір түрлерін таңбалау және сату тәртібін сақтауды
Уәкілетті органдарға бақылау жасау.
Кедендік бақылау агенттігі өз құзыры шегінде Қазақстан Республикасының кеден
Салық құпиясын салық төлеуші және оның қаржы-шаруашылық қызметі туралы
Салық заңнамасын бұзған салық төлеушілерге олардың жасырған сомасын, төмендеткен
Салық ставкасы – салық базасының өлшем бірлігіне салық есептеулерінің
Ол салық салу объектісіне пайызбен бекітілген салық мөлшері. Салық
Салық төлеу мерзімі – салықтар мен басқа да міндетті
Салық ставкасы бірнеше белгілер бойынша жіктеледі:
1) Салық сомасын анықтау тәсілі бойынша:
тең;
тұрлаулы (қатаң);
пайызды.
Тең ставка – кез келге салық төлеушіге бірдей мөлшерде
Тұрлаулы ставка – салық салудың әрбір бірлігіне бекітілген салық
Пайызды ставка – салық базасының құндық шамасынан белгілі бір
2) Салық ставкаларын қолдану сипатына қарай:
жалпы;
жоғарылатылған;
төмендетілген.
Жалпы ставка – салық салудың жалпы режимінде көрініс табады.
Жоғарылатылған ставка – мемлекеттің өндіріс саласында қолданылады. Табысы жоғары
Төмендетілген ставка - әлеуметтік жағдайларға байланысты реттеліп отырады. Салық
3) Салық ставкасының мазмұнына байланысты:
маргинальді;
нақты;
экономикалық болып бөлінеді.
Маргинальді ставка – (marginal, латын сөзінің margo – аймақ,
Нақты ставка – төленетін салықтың салық базасына қатынасы ретінде
Экономикалық ставка – төленетін салықтың сомасы алынған жалпы табысқа
Салық салу процесінде көбіне маргинальді ставка қолданылады, ол салық
Ал, нақты және экономикалық ставкалар экономикалық талдаудың мақсаттары үшін
Салық базасы – салық салу объектісі мен салық салуға
Салықтың негізгі базасы мыналар болып табылады:
Табысқа салынатын салық. Бұған корпорациялық табыс салығы мен жеке
Тауарға салынатын салықтар. Олар қосылған құнға салынатын салықтарды, кеден
Капиталға салынатын салық. Оған жер салығы, мүлікке салынатын салық
Салық мөлшерлемесі. Салық мөлшерлемесі – салық базасының өлшем бірлігіне
Салық кезеңдері.
Салық базасын анықтап және салық сомасын есептеп, төленуге тиісті
Салық кезеңі – салық және бюджетке төленетін басқа да
Көптеген салықтар үшін салық кезеңі – күнтізбелік жыл болып
Салықты есептеу тәртібі.
Негізінде салықты есептеудің 5 кезеңі бар:
бірінші – салық салынатын объектіні есепке алу;
екінші – салық салу объектісінен салық базасын есептеу;
үшінші – салық ставкаларын қолдану;
төртінші – салық жеңілдіктерін қолдану;
бесінші – салық сомасын есептеу.
Салық есептілігі – салық төлеуші және салық агенті салық
Салық есептілігінде салық объектілерін анықтау да және салық
есептеу әдісі;
кассалық әдіс.
Салық базасын есептеудің әдісі - табыстар мен шегерімдер
Кассалық әдіс кезінде салық базасы табыстар мен шегерімдер салық
Салықты төлеу тәртібі – салық төлеушінің мемлекетке салық төлемдерін
Салық төлемі - салықтық қатынас объектісі ақша қатынастарының
Салық төлеушілердің құқығы:
1) салық қызметі органдарынан қолданылып жүрген салық және бюджетке
2) Қазақстан Республикасының салық заңнамасында реттелетін қатынастарда жеке өзі
3) салықтық бақылау
4) салық органында Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен бекітілген
5) өтініш бойынша салық органында бұрын өзі тапсырған салық
6) салық қызметі органдарына салықтық бақылау нәтижелері бойынша салықты
7) салық органы салықтық өтініш алған кезден бастап екі
8) салықтық өтініш бойынша белгіленген тәртіппен және мерзімде мынадай:
- салықтық берешектің, міндетті зейнетақы жарналары мен әлеуметтік аударымдар
- салықтық берешектің, міндетті зейнетақы жарналары мен әлеуметтік аударымдар
- резидент еместің Қазақстан Республикасындағы көздерден алынған табыстар мен
9) салықты және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді
10) Салық кодексінде және Қазақстан Республикасының басқа да заңнамалық
11) салықтық құпияның сақталуын талап етуге;
12) осы Кодекске сәйкес салық қызметі органдары көрсететін мемлекеттік
13) салықтық тексеру жүргізу барысында салық қызметі органдарының лауазымды
14) берілуі Қазақстан Республикасының салық заңнамасында, Қазақстан Республикасының трансферттік
2. Салық төлеуші Қазақстан Республикасының салық заңнамасында реттелетін қатынастарға
3. Салық төлеушінің Қазақстан Республикасының салық заңнамасында көзделген өзге
Салық қызметі органдарының құқықтары:
1. Салық қызметі органдары:
1) нормативтік құқықтық актілерді өз құзыреті шегінде әзірлеуге және
2) салықтық бақылауды жүзеге асыруға;
3) салық салу мәселелер бойынша халықаралық ынтымақтастықты жүзеге асыруға;
4) салық төлеуші (салық агенті, оператор) осындай бағдарламалық қамтамасыз
5) салық төлеушіден (салық агентінен, оператордан) салықты және бюджетке
6) салықтық тексеру барысында Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық
7) нұсқама негізінде объектінің тұрған жеріне қарамастан, салық салу
8) банктерден және банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын
9) банктерден және банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын
10) салық салу объектілерін және салық салуға байланысты объектілерді
11) салықтық тексерулерге мамандарды тартуға;
12) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес соттарға талаптар қоюға, оның
2. Салық қызметі органдары Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде жүктелген
3. Салық қызметі органдарының Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген өзге
Салық жүйесі мемлекеттің сәйкес заңдылық актілеріне негізделеді. Оның арқасында
салықтың субъектісі, немесе, салық төлеуші – арқылы салық төлеу
салықтың объектісі – салық есептелетін табыс немесе мүлік (жалақы,
табыстың көзі – есебінен салық төленетін табыс;
салық ставкасы – салық салыну бірлігіне келетін салықтың көлемі
Тұрақты, пропорционалдық, прогрессивтік, регрессивтік салық ставкалары болады.
Тұрақты ставкалар – табыстар көлемінің мөлшеріне байланысты емес, салым
Пропорционалдықтар – салық объектісіне, оның жіктелуіне байланысты болмай, біркелкі
Прогрессивттік ставкалар – табыстың өсіп отыруына байланысты прогрессивтік салықтың
Регрессивттік ставкалар – табыстың өсіп отыруына сәйкес регрессивтік салықтың
Төлем жасау қабілеттілігіне байланысты салықтар тікелей және жанамаға бөлінеді.
Тікелей салықтарды салық субъектілері тікелей төлейді. Олар жеке және
азаматтарға салынатын табыс салығы және корпорациялардың (фирмалардың) пайдасына салынатын
мүлік салығы, осының ішінде меншікке (жерге, қозғалмайтын мүлікке), әлеуметтік
Жанама салықтар – бұл белгілі тауарлар мен қызметтерге салынатын
үстеме құнға салынатын салық, акциздер (тауар немесе қызметтердің бағасына
мұрагерлік салық;
жылжымайтын мүліктермен және құнды қағаздармен жасалатын келісімдерге салынатын салық
Дамыған елдердегі салық салу тәжірибесіне жүгінсек, салықтардың жетекші екі
Индивидуалдық табыс салығы – бұл жеке табыстар салығы, салық
Жанама салықтың қатарында кеден, баж алымдары жатады. Олар тауарларды
1.3. Салықтың атқаратын қызметтері
Салық экономикалық категория ретінде және өзінің қалыптасуы барысында мынадай
Салықтың ең бірінші кезектегі атқаратын қызметі, бұл –фискалды.
Мемлекет өз қазынасын толықтыру мақсатында табыс көздерін жасайды. Салық
Салықтың екінші қызметі – реттеу.
Мемлекет экономиканы дамыту жолында салықтық реттеу процесі арқылы экономиканың
Салықтардың бақылау қызметінің арқасында салық жүйесінің тиімділігі бағаланады, қаржы
Салықтың үшінші атқаратын қызметі – қайта бөлу.
Бюджетке түскен салық түсімдерін қаржыландыруды қажет ететін бағдарламалар жобасына
Салықтың қайта бөлу қызметі мемлекетке салықты қоғамдағы экономикалық және
Салықтардың қайта бөлу қызметінің көмегімен бюджетке ақша қаражаттары жиналады,
Салық қызметінің міндеті – бюджеттіің табыс бөлігінің орындалуына жауап
Салық – бірінші кезекте, бюджет саясатын жүзеге асыра отырып,
Мұның мақсаты – мемлекет әділетті түрде өз шығындарын да
Көптеген экономикалық әдебиеттерде салықтардың бірнеше қызметтері атап көрсетілген. Мәселен,
Салықтардың ынталандырмайтын қызметі оларды басу мақсатында әрекеттің қандай да
Салықтардың тұрақтандырушы қызметі экономикалық өсу, техникалық жаңару, халық санының
Салықтардың шектеу қызметі. Мемлекетке кейде бірсыпыра өндіріс түрлерін дамыту
Бюджетті толықтырушы негізгі жүйеде салық түсімдерімен қатар салықтық емес
Салықтық емес түсімдер – Қазақстан Республикасының Салық кодексінде белгіленген,
Салық теориясы – салық маңызы мен қызметі туралы ғылыми
Салық несиесі – салықты төлеу мерзімінің өзгеруін өрнектейтін жеңілдік.
Салық режимі – салық және бюджетке төленетін басқа да
Қорыта келгенде, салықтар көптеген елдерде әртүрлі аталғанымен, кейде оларға
Сонымен қатар салық салудың мынадай негізгі тәсілдері бар:
төлем көзінен, яғни салық табыс алынған кезде ұсталып қалады;
декларация негізінде, яғни салық салық төлеушінің декларацияда көрсеткен табыстары,
кадастр бойынша (салық салу объектілерін тіркеу арқылы, одан түсетін
Ал енді көптеген елдерде қолданылатын салықтарға жататындарды атап өтетін
жеке тұлғалардың табысына салынатын салық, кейбір мемлекеттерде азаматтардың табыстарына
заңды тұлғалардың табысына (пайдасына) салынатын салық (корпорациялық салық деп
мұра мен сыйға салынатын салық;
қосылған құнға салынатын салық;
тұтыну салығы;
әлеуметтік сақтандыру қорына аударылатын жарналар;
айналымға алынатын салық;
мүлік салығы;
жер салығы;
көлік салығы және басқа да.
2. Қазақстан Республикасындағы салықтар және салық
жүйесін талдау
Қазақстан Республикасының салық жүйесі: құрылу
кезеңдері мен бүгінгі жағдайына сипаттама
Қазақстан Республикасы өз алдына егемендік алып, тәуелсіз мемлекет болғасын,
Нарықтық экономика мен мемлекеттің салық саясатының негізгі мақсаты –
Салық саясатының басты мақсаты – салық жүйесін құру және
Салық жүйесі де өз алдына сала болып қалыптасуы үшін,
Салық жүйесін мемлекет пен жеке және заңды тұлғалар арасындағы
Салық жүйесі мемлекет қаржы көздерін жасаудың ең негізгі
1991 жылғы 9 шілде – 16 жалпы мемлекеттік және
1995 жылғы 24 сәуір – салық төлеу жүйесі ықшамдалып,
2001 жылы 12 маусым Қазақстан Республикасы алғашқы Салық кодексін
2009 жылдың бірінші қаңтарында жаңа Салық кодексі қолданысқа енді.
Қазақстан Республикасының 1991 жылдың 25 желтоқсанында қабылданған ҚР Салық
Осы Заң бойынша алғаш рет Қазақстан Республикасында 42 салықтың
- жалпы мемлекеттік салықтар - 10;
- міндетті түрде төленетін жергілікті салықтар мен алымдар -
- жергілікті салықтар мен алымдардың түрлері – 18
Бұл салықтардың негізін табыс салығы, пайдаға салынатын салық,
Алғашқы салық жүйесінің көптеген кемшіліктері де болды. Атап айтқанда,
Аталмыш концепцияны іске асырудағы негізгі кезең болып ҚР Президентінің
1999 жылы салық жүйесі 5 рет күрделі өзгерістерге ұшырады.
Республикада 2008 жылдың 10 желтоқсанында жаңа Салық кодексі қабылданды.
Корпоративтік табыс салығы кезең-кезеңімен төмендетілетін болады, мәселен, 2009 жылы
Қосымша құнға салынатын салық 2009 жылы 13-тен 12 пайызға
11 пайыздағы бірыңғай ставка әлеуметтік салықтың регрессивті шкаласын айырбастайтын
Инвестицияларды жүзеге асыруға арналған салық жеңілдіктері экономиканың барлық саласындағы
Шағын және орта бизнес үшін корпоративтік табыс салығы жөніндегі
Бүтіндей алғанда салық ауыртпалықтарын төмендету кәсіпорындарға 2009 жылдың өзінде
ҚР салық жүйесін басқару Қазақстан Республикасы Конституциясы бойынша Президентке,
Салық қызметі органы ҚР Қаржы Министрлігі Салық Комитетінен және
Қаржы Министрлігінің салық комитеті салықтар және бюждетке төленетін
Салық заңнамасын бұзған салық төлеушiлерге олардың жасырған сомасын, төмендеткен
Салық салу ісін ұйымдастыруда және іске асыруда негізгі жұмысты
Аудан бойынша салық комитеті мынадай бөлімдерден құралған:
салық төлеушілермен жұмыс істеу бөлімі;
салық аудиті бөлімі;
еріксіз өндіру бөлімі;
құқықтық қамтамасыз ету бөлімі;
ұйымдастыру-бақылау бөлімі;
ақпаратпен қамтамасыз ету және есеп бөлімі;
Енді әрбір бөлімнің негізгі қызметтерін қысқаша көрсетсек, ол төмендегідей:
Салық төлеушілермен жұмыс істеу бөлімінің негізгі қызметі:
салық төлеушілердің есебін жүргізу;
салық төлеушілерге тіркеу нөмірін беру;
салық төлеушілерге салық заңнамаларын түсіндіру;
есеп құжаттарын, декларацияларды қабылдау, олардың дұрыс жасалғанын камералдық тексеру;
- патент беру;
Салықтық аудит бөлімінің негізгі қызметі:
құжаттық тексерулер жүргізу;
кәсіпорындардың жабылуына байланысты тексеру жүргізу;
салық комитетіне түскен арыздарды, өтініштерді тексеру;
хронометраждық зерттеу жүргізу арқылы патент құнының дұрыстығын тексеру
Салықтарды еріксіз өндіру бөлімінің негізгі қызметі:
салық төлеушілердің бюджетке төленбеген қарыздарын анықтау, талдау;
салық төлеушінің есеп шотынан салықты өндіріп алу туралы үкім
салықтан қарызы бар салық төлеушілердің банктегі шоттарын тексеру;
салық төлеушілердің мүліктерін тәркілеу;
аукцион ұйымдастырып тәркіленген мүлікті сатып, бюджетке салықты түсіру;
жекелеген салық төлеушілерде фискалдық жады бар бақылау касса аппараттардың
Құқықтық қамтамасыз ету бөлімінің негізгі қызметі:
салық комитетін Заңдармен, нұсқаулықтармен, өзге де заңнамалық кесімдермен қамтамасыз
соттарда, құқықтық қорғау органдарында салық комитетінің мүддесін қорғау, т.б.
Ұйымдастыру-бақылау қызметінің негізгі қызметі:
- салық комитетінің іс-жоспарын жасау және оны іске
- 2-Н есебін жинақтап, жасау;
- жоғары органдарға мәліметтер беру;
- мәліметтер алмасу, т.б.
Ақпаратпен қамтамасыз ету және есеп бөлімінің негізгі қызметі:
бюджетке түскен салықтардың есебін жүргізу;
салық төлеушілердің жеке шотын ашу және жүргізу;
1-Н есебін жинақтап, жасау;
болжама мәліметтердің орындалу есебін тұрақты жүргізу, т.б.
2.2. Қазақстан Республикасындағы салық жүйесінің қалыптасу
кезеңдерін талдау
1991 жылға дейін, яғни КСРО ыдырағанға дейін елде көбінесе
Салықтардың, олардың төлеушілердің, салықтарды алу әдістерінің, салық жеңілдіктерінің жиынтығының
Барлық өркениетті елдерде салықтардың бүкіл жиынтығы әртүрлі қағидаттар бойынша
Салық салу объектілері бойынша;
Салықты алатын және салықтан жиналған сомаға билік жасайтын органға
Пайдалану тәртібі бойынша;
Объектінің экономикалық белгісі бойынша.
Салықты алатын және оған билік жасайтын органға қарай орталық
Пайдалану тәртібіне қарай барлық салықтар жалпы және мақсатты болып
Объектінің экономикалық белгілері бойынша табысқа салынатын салықтар және тұтынуға
Салық салу объектілерін есепке алу және оларды бағалау тәсілдеріне
Бірінші жағдайда салықты есептеу мен оны алу, салық салу
Мағлұмдамада салық төлеушілер табыстың көлемін, қажетті жеңілдіктерді, шегерімдерді көрсетеді
Корпоративтік табыс салығы бойынша декларация жылдық жиынтық табысқа енгізілген
Жеке табыс салығы бойынша мағлұмдаманы мынадай салық төлеушілер:
Төлем көзінен салық салынбайтын табыстары барлар;
Тұрғын үй салу мен осындай құрылыс үшін құрылыс материалдарын
Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлерден табыстар алатын жеке тұлғалар;
Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлердегі шетел банктеріндегі шоттарда ақшасы
Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы заңнамалық актілеріне
Қазақстан Республикасы Парламентінің депутаттары табыс етеді.
Салық төлеушіден салық мағлұмдамасын табыс етудің белгіленген мерзіміне
Үшінші әдіс бойынша салық төлеуші жұмыс істейтін ұйымның, мекеменің
Төртінші әдіспен салық кәсіпкерлік қызметтің сан алуан түрлеріне берілетін
Салық есебінің екі әдісі қолданылады:
кассалық әдіс;
есептеу әдісі.
Кассалық әдіске сәйкес табыстар мен шегерімдер жұмысты орындау, қызмет
Есептеу әдісі бойынша табыстар мен шегерімдер ақы төлеудің уақытына
Қазақстан Республикасының салық жүйесі салықтардың, алымдардың және баждардың түрлерін,
Қазақстан Республикасының салықтарының, салық сипатындағы алымдардың тізбесі мыналарды қамтиды:
Салықтар:
1. Корпоративтік табыс салығы.
2. Жеке табыс салығы.
3. Қосылған құн салығы.
4. Акциздер.
4.1. Экспортталатын шикі мұнайға, газ конденсатына рента салығы.
5. Жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнаулы төлемдері.
6. Әлеуметтік салық.
7. Жер салығы.
8. Көлік салығы.
9. Мүлік салығы.
10. Ойын бизнесі салығы;
11. Тіркелген салық;
12. Бірыңғай жер салығы;
Алым дегеніміз – белгілі бір қызмет түрін бастар алдында
Алымдар:
- тіркеу алымдары;
- автокөлік құралының Қазақстан Республикасы аумағымен жүргені үшін
- алым;
- аукционнан алынатын алым;
- жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін лицензиялық алым;
- телевизия және радио тарату ұйымдарына радиожиілік спектрін
- пайдалануға рұқсат беру үшін алым.
Төлемақы – белгілі бір қызмет түрін пайдаланған кезде төленетін
Төлемақылар:
- жер учаскесін пайдаланғаны үшін;
- үстіңгі көздерден су ресурсын пайдаланғаны үшін;
- қоршаған ортаға эмиссия үшін;
- жануарлар әлемін пайдаланғаны үшін;
- орманды пайдаланғаны үшін;
- ерекше қорғалатын табиғи аумақты пайдаланғаны үшін;
- радиожиілік спектрін пайдаланғаны үшін;
- қалааралық және (немесе) халықаралық телефон байланысын, сондай-ақ
ұялы байланысты бергені үшін;
- кеме жүзетін су жолдарын пайдаланғаны үшін;
- сыртқы (көрінетін) жарнаманы орналастырғаны үшін төлемақылар
қолданылады.
Мемлекеттік баж дегеніміз – уәкілдік берілген мемлекеттік органдардың немесе
Баж салығы – алып келінген, сыртқа шығарылатын, сондай-ақ транзитті
Мемлекеттік баж салығы – төленетін қызмет тізімі жеке және
Мемлекеттік баж.
Кеден төлемдері:
1. Кеден бажы.
2. Кеден алымдары.
3. Алдын ала шешім қабылданғаны үшін төлемақы.
4. Алымдар.
Халықаралық шарттарды қолдану мақсаттары үшін қосылған құн салығы,
Салықтың, бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің сомасы Қазақстан
2.3. Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігі Қазынашылық
комитетінің Астана қаласы бойынша Қазынашылық департаментінің
салық жүйесі қызметіне талдау
Мен өндірістік тәжірибені ҚР ҚМ Қазынашылық Комитетінің Астана қаласы
Әлеуметтік салық.
Салық салу объектiсi – жұмыс берушiнiң табыс түрiнде резидент
1) мемлекеттер, мемлекеттердiң үкiметтерi және халықаралық ұйымдар желiлерi арқылы
2) Қазақстан Республикасының Президентi, Қазақстан Республикасының Yкiметi тағайындайтын мемлекеттiк
3) спорт жарыстарында, байқауларда, конкурстарда жүлделi орындар үшiн берiлетiн
4) ұйым таратылған немесе жұмыс берушiнiң қызметi тоқтатылған, қызметкерлердiң
5) жұмыс берушiнiң қызметкерлерге пайдаланылмаған еңбек демалысы үшiн төлейтiн
6) Қазақстан Республикасының заңнамасында сәйкес жинақтаушы зейнетақы қорларына қызметкерлердiң
Салық ставкалары- 11 пайыздық ставка бойынша есептеледi.
Әлеуметтiк салықтың сомасы "Мiндеттi әлеуметтiк сақтандыру туралы" Қазақстан Республикасының
Әлеуметтiк салықты төлеу:
Cалық төлеушiнiң орналасқан жерi бойынша есептi тоқсаннан кейiнгi айдың
Мемлекеттiк мекемелердiң әлеуметтiк салықты есептеу ерекшелiктерi (Салық кодексі, 361-бап):
1. Мемлекеттiк мекемелердiң есептi айға есептеген әлеуметтiк салық сомасы
2. Есептi айда әлеуметтiк жәрдемақының төленген сомасы есептелген әлеуметтiк
Салық кезеңi – Күнтiзбелiк ай әлеуметтiк салықты есептеу үшiн
Әлеуметтiк салық жөнiндегi декларацияны орналасқан жерi бойынша салық органдарына
Жеке табыс салығы мен әлеуметтiк салық бойынша декларация (Салық
1. Төлеушілер жеке табыс салығы мен әлеуметтік салық жөніндегі
Жеке табыс салығы мен әлеуметтік салық бойынша декларацияға қосымша
2. Құрылымдық бөлiмшелерi бар төлеушiлер құрылымдық бөлімшенің орналасқан жеріндегі
Мыналар қызметкердің салық салуға жататын табыстары болып табылмайды:
- жинақтаушы зейнетақы қорларынан алынатын зейнетақы төлемдері;
- дивидендтер, сыйақылар, ұтыстар түріндегі табыс;
- жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша табыс;
- төлем көзінен салық салынбайтын табыстар;
- қызметкерлерге олардан сатып алынған жеке мүлкі үшін төлемдер;
- жұмыс берушіден алынған кредиттерді (қарыздарды, микрокредиттерді) пайдаланғаны үшін
ЖТС төлеушiлер – салық салу объектiлерi бар жеке тұлғалар
Салық салу объектiлерi.
1. Жеке тұлғаның:
1) төлем көзiнен салық салынатын табыстар;
2) төлем көзiнен салық салынбайтын табыстар түрiндегi табыстары жеке
2. Салық салу объектiлерi салық салуға жататын табыстар мен
3. Жеке тұлғаның табысы ретiнде қарастырылмайды:
1) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген мөлшерлерде бюджет қаражаты есебiнен
2) жеке тұлғаның өмiрi мен денсаулығына келтiрiлген зиянды Қазақстан
3) қызметкерлердiң жұмысы жол бойында өтетiн, жол жүру сипатына
4) қызметтiк iссапарлар кезiндегi:
Қазақстан Республикасының шегiнде қырық тәулiкке дейiн iссапарда болған кезең
Қазақстан Республикасынан тысқары жерлерде қырық тәулiкке дейiн iссапарда болған
5) бюджет қаражаты және Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкiнiң сметасы
6) бюджет қаражаты және Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкiнiң сметасы
7) қызметкер жұмыс берушiмен бiрге басқа жерге жұмысқа ауысқан
8) жұмыс берушiнiң табыс алуға бағытталған қызметтi жүзеге асырумен
9) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген мөлшерде далалық жағдайда геологиялық-барлау,
10) жұмыс берушiнiң вахталық әдiспен жұмыс iстейтiн адамдардың өндiрiс
11) қызметкерлердi Қазақстан Республикасында тұратын (болатын) жерiнен жұмыс орнына
12) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген нормалар бойынша берiлген арнаулы
13) еңбек (қызметтiк) мiндеттерiн атқару кезiнде қызметкердiң өмiрiне және
14) материалдық нұқсанды өтеудiң сот шешiмi бойынша тағайындалған сомасы;
15) төлем көзiнен осындай салықтың ұсталғанын растайтын құжаттар болған
16) жинақтаушы зейнетақы қорлары салымшыларының жинақтаушы сақтандыру шарты бойынша
17) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген мөлшерде мiндеттi зейнетақы жарналарын
18) гуманитарлық көмек түрiнде алынған мүлiктiң құны;
19) мемлекеттiк тiркеуге жататын және бiр жыл және одан
20) меншiк құқығын тiркеу кезiнен бастап бiр жыл және
21) бiр жыл және одан да ұзақ уақыт меншiк
22) егер жер учаскесiн және (немесе) жер үлесiн сатып
23) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес мемлекеттiк мұқтаждар үшiн құнын
24) жалға берушi жеке тұлғаның жалға берiлген мүлiктi күтiп
25) опционды орындау кезiнде опционның базалық активiнiң нарықтық құнының
26) жеке тұлғаға өтеусiз негiзде жарнама түрiнде берiлген мүлiктiң
Салық ставкалары:
1. Салық төлеушiнiң табыстарына 10 пайыздық ставка бойынша салық
2. Қазақстан Республикасындағы және одан тысқары жерлердегi көздерден алынған
Салық кезеңi:
1. Салық агенттерiнiң төлем көзiнен салық салынатын табыстардан жеке
2. Төлем көзiнен салық салынбайтын табыстардан жеке табыс салығын
Төлем көзiнен салық салынатын табыстарға олардың мынадай түрлерi жатады:
1) қызметкердiң табысы;
2) жеке тұлғаның салық агентiнен түсетiн табыстары;
3) жинақтаушы зейнетақы қорларынан төленетiн зейнетақы төлемдерi;
4) дивидендтер, сыйақылар, ұтыстар түрiндегi табыс;
5) стипендиялар;
6) жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша табыс.
1. Жеке табыс салығын есептеудi салық агентi төлем көзiнен
2. Егер Салық Кодексінің өзгеше көзделмесе, жеке табыс
3. Салық агентi төленген табыстар бойынша жеке табыс салығын
Салық агентiнiң құрылымдық бөлiмшелерi бойынша салық төлеу тиiстi бюджеттерге
Жеке табыс салығы және әлеуметтiк салық бойынша декларация:
Қазақстан Республикасының резиденттерi жеке тұлғалардан жеке табыс салығы және
Салық шегерiмдерi:
1. Қызметкердiң төлем көзiнен салық салынатын табысын анықтау кезiнде
1) тиiстi қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңда
2) Қазақстан Республикасының зейнетақымен қамсыздандыру туралы заңнамасында белгiленген мөлшердегi
3) өз пайдасына енгiзiлетiн ерiктi зейнетақы жарналарының сомасы;
4) жеке тұлғаның жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша өз пайдасына
2. Егер салық салуға жататын, мiндеттi зейнетақы жарналарының сомасына
Салықты есептеу және ұстау:
Қызметкердiң төлем көзiнен салық салынатын табысына жеке табыс салығының
Жеке табыс салығы бойынша декларация:
"Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы" Қазақстан Республикасының Конституциялық заңына, Қазақстан
Декларацияны табыс ету мерзiмдерi:
"Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы" Қазақстан Республикасының Конституциялық заңына және
Зейнетақы төлемдері.
1. Зейнетақы төлемдері түріндегі, төлем көзінен салық салынатын табыс,
Жинақтаушы зейнетақы қорлары:
1) салық төлеушілердің Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес міндетті зейнетақы
2) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес зейнеткерлік жасына жеткен және
3) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес зейнеткерлік жасына жетпеген және
4) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен мұраға қалған зейнетақы
2. Салымшы міндетті зейнетақы жарналары және (немесе) ерікті зейнетақы
Жеке табыс салығының сомасы төлем көзінен салық салынатын, зейнетақы
Кесте 1 – Мемориалдық ордер
Мемориалдық ордер №5 "Штаттан тыс қызметкерлер"
Қазан 2010 ж.
(теңге)
№ Корреспонденция атауы Дебет Кредит Сома
1 Еңбекақы есептелінді: 200 180 637 946,00
2 637 946,00
3 Уақытша жұмыс қабілетсіздігіне жәрдемақы 159 180 0,00
4 Уақытша жұмыс қабілетсіздігіне жәрдемақы 171 180 0,00
5 Әлеуметтік сақтандыру аударымдары 200 195 24 326,40
6 Әлеуметтік сақтандыру аударымдары 159 200 24 326,40
7 Міндетті зейнетақы жарналары 180 198/2 54 059,00
8 Табыс салығы септелінді 180 173 29 042,90
9 Депонирленген жалақы 0,00
10 Жарналар үшін есептелінген табыстар
11 Әлеуметтік салықты есептеу 200 159 64 726,86
12 Аударуға арналған әлеуметтік салық
13 Салық салынбайтын табыстар 54
14 Аванс 191 380,00
15 Ссудалардан ұсталынды 180 186 0,00
16 Орындалған құжаттардан ұсталынды 180 187 0,00
17 Касса 180 120 0,00
18 Банкомат 180 090 38 575,00
19 Есептік сомаларды өтеу
(іссапар шығындары) 180 160 0,00
Кесте 2 – Есеп-төлем ведомості (есептелінді)
ЕСЕП-ТӨЛЕМ ВЕДОМОСТІ
(есептелінді)
01.10.2010ж.-31.10.2010ж. дейін
ТАӘ Есептелінді
Жұмыс істелінген уақыт Сыйақы Прочие начисления Демалыс өтемақысы Барлығы
Күндер Сома
Күндер Сома
А 1 2 3 4 5 6 7
КАСАТКИНА К.А. 18 17 385,00
ДАЙГЕР А.В. 16 15 454,00
САТЫБАЛДИНА А.К. 21 20 283,00 12 170,00
ЖУНУСОВА Г.К. 21 20 283,00 12 170,00
КАСАТКИНА С.Г. 3 2 898,00
ПОНОМАРЁВ П.А. 11 16 828,00 12 850,00
КРУТИХИНА Г.К. 21 20 283,00 12 170,00
ШЕСТОПАЛОВА Н.Ф. 21 20 283,00 12 170,00
САТЫБАЛДИНА Г.С. 11 12 122,00
ДАУЛЕНОВА А.К. 21 20 283,00 12 170,00
СКИДАН Т.М. 21 20 283,00 12 170,00
МАРДЕНОВ Ж.Т. 21 27 498,00 16 499,00
КЛЫШЕВ Д.Т. 21 21 645,00 12 987,00
БЕРЕЗА О.П. 5 4 829,00
КЛИМОВ С.А. 21 11 570,00
КАСЕНОВА А.К. 21 23 142,00 13 885,00 11 020,00
АЮПОВА Ф.Т. 21 23 142,00 13 885,00
ЖУМАБАЕВ К.Б. 21 38 797,00 23 278,00
САДВАКАСОВА Т.О. 21 20 283,00
РУСТЕМОВ Б.Б. 21 39 816,00
Барлығы: 358 397 107,00 166 404,00 11 020,00 52
Кесте 3 – Есеп-төлем ведомості (ұсталынды)
ТАӘ Ұсталынды Берілуге тиісті сома
Аванс Табыс салығы Зейнет
ақы аударым
дары Әлеум салық және әлеум сақтанд Әлеум аударымдар Өткен
А 8 9 10 11 12 13 14 15
КАСАТКИНА К.А. 69,40 1 739,00 1 721,06
ДАЙГЕР А.В. 1 545,00 1
САТЫБАЛДИНА А.К. 10 140,00 1 425,60 3 245,00 3
ЖУНУСОВА Г.К. 10 140,00 1 425,60 3 245,00 3
КАСАТКИНА С.Г. 957,90 2 726,00 2 698,41
ПОНОМАРЁВ П.А. 16 060,00 1 175,80 2 968,00 2
КРУТИХИНА Г.К. 10 140,00 1 750,10 3
ШЕСТОПАЛОВА Н.Ф. 10 140,00 1 750,10 3
САТЫБАЛДИНА Г.С. 11 570,00 1 218,70 3 015,00 2
ДАУЛЕНОВА А.К. 10 140,00 1 425,60 3 245,00 3
СКИДАН Т.М. 10 140,00 1 750,10 3
МАРДЕНОВ Ж.Т. 13 740,00 2 464,50 4 400,00 4
КЛЫШЕВ Д.Т. 10 820,00 1 621,70 3 463,00 3
БЕРЕЗА О.П. 831,60 2 585,00 2 559,48
КЛИМОВ С.А. 5 780,00 1 157,00 1
КАСЕНОВА А.К. 11 570,00 2 829,00 4 805,00 4
АЮПОВА Ф.Т. 11 570,00 1 837,20 3 703,00 3
ЖУМАБАЕВ К.Б. 19 390,00 4 091,50 6 208,00 6
САДВАКАСОВА Т.О. 10 140,00 330,30 2 028,00 2 008,05
РУСТЕМОВ Б.Б. 19 900,00 2 088,20 3 982,00 3
Барлығы: 191 380,00 29 042,90 54 059,00 64 726,86
1, 2, 3 кестелердің мәліметтері бойынша талдау:
Сатыбалдина Г.С. 21 күн жұмыс істеген уақыт бойынша еңбек
1) Зейнетақы аударымы = барлық есептелінген сома х
32453 тг х 10% = 3245 тг
2) Жеке табыс салығы (ЖТС) = (барлық есептелінген сома
(32453 – 3245 - 14952) х 10% = 1425,60
3) Әлеуметтік салық = (барлық есептелінген сома – зейнетақы
(32453 – 3245) х 11% = 3212,88 тг
4) Әлеуметтік аударым=(барлық есептелінген сома– зейнетақы аударымы) х 5%
(32453 – 3245) х 5% = 1460,40 тг
Берілуге тиісті сома = барлық есептелінген сома – зейнетақы
32453 – 3245 – 1425,60 = 27782 тг
2.4. Қазақстан Республикасының салық түрлері, салық жүйесіндегі
кейбір мәселелер және оны шешу жолдары
Қазақстан Республикасының салықтары екі түрге бөлінеді. Олар: жергілікті және
Жанама салықтар – жоғарыда атап өткеніміздей, бағаға немесе тарифке
Жанама салықтың ішіндегі ең маңыздысы 1992 жылы енгізілген қосылған
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы
Корпоративтік табыс салығы бюджет түсімдерінде едәуір орын алады (23,2%).
Корпорациялық табыс салығын салу механизмі заңды тұлғалар салықты есептеу,
Резидент-заңды тұлғаның жиынтық жылдық табысы салық кезеңі ішінде Қазақстан
Жеке табыс салығы. Салық салу объектілері бар жеке тұлғалар
Салық агенттері жеке табыс салығын есептеу мен ұстап қалуды
Қазақстан Республикасының щегінен тыс жерлерде төленген жеке табыс салығының
Жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнаулы төлемдері. Қазақстан Республикасының
Техногендік минералды құралымдардан пайдалы қазбалар алуды қоса, Қазақстан Республикасыда
Жер қойнауын пайдаланушы үшін белгіленген салық режимі тек қана
Әлеуметтік салық – мемлекетке алынатын салықтардың бірі. Ол 1999
Әлеуметтік салықтан түсетін түсімдер мемлекеттік бюджетке 17% алады.
Қазақстан республикасының резидент-заңды тұлғалары шетелдік заңды тұлғалардың филиалдары мен
Жұмыс беруші төлейтін ақшалай немесе заттай нысандағы кез келген
Меншікке салынатын салықтар нарықтық экономика жағдайында мемлекет иелігінен алу
Салықтардың мөлшерлемелері меншіктің таьыстылығы бойынша емес, сыртқы нышандар –
Мешікке салынатын салықтар қоғам алдындағы салықты, жауаптылықты біркелкі етіп,
Жер салығы 1992 жылы енгізілді. Жерге салынатын салықты енгізу
Мүлікке салынатын салықтар тура нақтылы салыққа жатады, оның мөлшері
Қазақстан Республикасының аумағында меншік, шаруашылық жүргізу немесе оралымды басқару
Мүлікке салынатын салықты төлеудің көзі табыстың мүлікті пайдаланудың нәтижесі
Көлік құралдарының салығы. Жеке және заңды тұлғалар меншігінде көлік
Акциздер – Қазақстан Республикасы аумағында өндірілген және Қазақстан Республикасының
Қандай да болмасын мемлекеттің салық жүйесі негізінен екі қызметті
Қазақстандағы салықтардың атқаратын реттеуші қызметіне кеңінен тоқталсақ, оның
Қазақстанның 2020 жылға дейінгі даму стратегиясында болашақтағы мемлекетіміздің негізгі
Жер қойнауындағы табиғи байлықтарды өндірушілердің табыстары әлемдік бағаға байланысты
Аталған кемшіліктерді жою үшін шикізатты өндірушілерге салынатын табыс салығының
Егер экспортталатын шикізаттың әлемдік бағасы күрт төмендеп кетсе, онда
Сонымен, шикізатты экспорттаушыларға қолданылып келген үстеме пайдаға салынатын салықты
Аса бір ойландырып жүрген мәселенің бірі – жеке тұлғалардың
Республикамызда өмір сүріп отырған жалақылары төмен азаматтар үшін салық
Осындай объективті және субъективті жақтарды ескере отырып, келесі ұсыныстарды
Сонымен, егер республикамыздың салық жүйесіндегі жеке тұлғаларға салынатын табыс
Қорыта айтқанда, жоғарыда аталған ұсыныстарды жүзеге асыру қиынға соқпайды,
3. Қазақстан Республикасының салық жүйесін жетілдіру жолдары
3.1. Экономиканың бәсекеге қабілеттілігін арттыруда
салықтық механизмдерді жетілдірудің маңызы
Еліміз тәуелсіздік алғаннан бастап нарықтық экономикаға бет бұрып келеді.
Сұраныс пен ұсыныстың әрекеттестігі нәтижесінде баға қалыптасады. Егерде нарықта
Осы сұраныс пен ұсыныс заңдылықтары негізінде кәсіпорынның нарықтағы ықпалы
Шикізат нарығында сұраныс пен ұсыныс икемділігі төмен, яғни оны
Ал дайын өнім нарығында сұранысты қанағаттандыру мүмкіндігі жоғары. Бұл
Кәсіпорындардың бәсекеге қабілеттілігін тереңірек қарастыратын болсақ онда оның өндіретін
Кәсіпорындардың бәсекеге қабілеттілігі оның жүргізіп отырған ішкі саясатына байланысты
Нарықтық экономика жағдайында қай мемлекет болмасын нарықтың жағымсыз салдарын
Алайда кәсіпорынның бәсекелестік деңгейі мемлекеттің салық саясатымен және ұлттық
Экспорттық тауарлардың валюта бағамына тәуелділігін нақтырақ түсіндіріп өтетін болсақ,
Валюта бағамы да нарықтық экономикада сұраныс пен ұсынысқа тәуелді.
Сонымен қатар, елдегі жағымсыз жағдайлар (ішкі саяси тұрақсыздық, капитал
Соңғы жылдары инфляцияның жоғары деңгейі мен теңгенің шетелдік валюталарға
Қазіргі кезде жер асты қазба байлығын тиімді пайдалану мақсатында
Жалпы қазіргі салық саясаты отандық тауар өндірісін арттыруды көздегенімен
Біздің пікірімізше осындай салық саясатынан бас тартып, сауда еркіндігін
Жалпы біздің айтар ұсынысымыз: біріншіден, импорттық тауарлар ҚҚС-дан босатылып,
Осындай салықтық өзгертулер нәтижесінде бюджетке салықтық түсімдер айтарлықтай артады.
Ал нақты түрде есептейтін болсақ онда жалпы жарты жылдық
Оның ішінде экспорттың мүмкін болатын ҚҚС-ның түсімдері:
(70094,0 / 100) * 12 = 8411,28 млн. АҚШ
Импорттың мүмкін болатын ҚҚС түсімдері:
(34186,4 / 100) * 12 = 4102,37 млн. АҚШ
Егерде экспорт пен импорттың мүмкін болатын ҚҚС түсімдерінің айырмасын
8411,28 - 4102,37 = 4308,91 млн. АҚШ долл.;
Яғни осы салық заңнамасын өзгерту арқылы 4308,91 млн. АҚШ
Екіншіден, еркін сауда айналымын қамтамасыз ету мақсатында кедендік баж
Қазіргі кезде импорттық тауарларға 13 пайыз ҚҚС салынады және
Үшіншіден, отандық өңдеу саласын жандандыруға және де экспорттың құрылымдық
Шикізат экспортының ставкасы шикізат өндіруші кәсіпорындарға айтарлықтай зардабын тигізбейтіндей
Салықтық заңнамаға осындай өзгертулер енгізу нәтижесінде жалпы ұлттық валюта
Сонымен қатар, шикізат экспортын шектеу шарасы соңғы кездегі шикізат
Аталған шараларды жүзеге асыру ол туризм индустриясын дамытуға үлкен
Төртіншіден, жергілікті басқару билігінің құзіретін арттырып, біршама салықтарды жергілікті
Осындай салықтық реформалаудың нәтижесінде шикізат өндіру кәсіпорындары екі деңгейде
Аталған жергілікті жерлерге түсетін салықтар біршама тұрақты болып келеді.
Шикізат өндіру кәсіпорындарына осыңдай екі деңгейдегі қадағалау орнатылғандықтан ондағы
Жалпы осыңдай өзгерістер салықтық заңмананы біршама оңтайландырып, бюджетке түсетін
Салық деңгейін төмендету, әрине, ол мемлекет күн көріп отырған
1) тауардың өзіндік құнының біраз бөлігін салықтар құрайтындықтан,
2) салықтың бір бөлігінен босатылған кәсіпорындардың пайдасы артып,
3) экономикамызға инвестиция тартудың қолайлы климаты туады,
4) инфляцияның деңгейі төмендейді, яғни экономиканың бәсекелестік қабілеті артқандықтан
5) салықтан қашып отырған көлеңкелі экономиканың біраз бөлігі
6) жұмыс орындары көптеп ашылады. Салық экономикада ең
3.2. Бюджет-салық саясатының негізгі бағыттарының дамуы
Алдағы орта мерзімді кезеңде фискалдық саясат жедел қалпына келтіруді
Бірінші бағыт – экономиканы қолдау жөніндегі бірінші кезекті шаралар
Екінші бағыт – мемлекеттік қаржыны сауықтыру мемлекеттік жоспарлаудың нақты
Үшінші бағыт – дағдарыстан кейінгі кезеңде экономиканың сапалы өсуінің
Мемлекеттің қаржы саясатының екі аспектісі бар:
Бюджеттік процесстерді реттеу – секвестрлеуді - өндірістің құлдырауы, инфляция,
Фискалдық саясат – табыс табу мен шығындарды жүзеге асырудың
Салық саясатының негізгі бағыттары:
- шағын кәсіпкерлік субъектілері үшін арнаулы салық режимін қолдану
- салық төлеушілер үшін құқықтық және ақпараттық қызмет әдістерінің
- салықтық есептілікті талдаудың және оның камералдығының тәсілдері мен
- ақпараттық қызметтерді біріктіру, мемлекеттік органдармен ақпараттық өзара іс-қимылды
- шағын және орта бизнес субъектілеріне салық салуды жетілдіру;
- халықтың әл-ауқатының өсу жағдайы кезінде қазақстандық экономиканың бәсекеге
Салықтар – мемлекет егемендігін көрсетудің бір формасы. Салықтар осы
Шаруашылық жүргізудің нарықтық кезеңдерге көшуі басқарудың экономикалық әдістерін
Салық саясаты – мемлекеттің салық салу аясындағы жүргізіп отырған
Салық саясатының мақсаты мемлекет қажеттілігін қаржы ресурстарымен қамтамасыз
Салық саясатын жүргізу нәтижесінде жеке және заңды тұлғалардың табысының
ҚР–да салық саясатын жүргізудегі басты мақсат – отандық тауар
Экономикалық негізделген салық саясаты қаржыны салық жүйесі арқылы орталықтандыруды
Батыс экономистері салық саясатын бөлек алып қарастырмайды және салықтардың
Жоғары дамыған нарықтық қатынастар жағдайында салық саясатын мемлекет өндіріс
Салық саясатының міндеттеріне
– мемлекетті өз функциялары мен міндеттерін орындау үшін қажетті
– жалпы ел шаруашылықтарын реттеуге
– нарықтық қатынас процесінде пайда болатын халық табысы деңгейіндегі
Салық саясатында мемлекетті салыстырмалы дербестігі көрінеді. Салық механизмі арқылы
Экономикалық жағдайдың жалпы жақсаруы салықтардың түсімдерінің
Әр мемлекетте әрқашан да екі альтернативті, яғни бюджеттік пен
Бұл, бірінші жағдайда - халықтың қазынаға жоғары салықтарды төлету,
Әр жағдайда бұл таңдаудың мәселесін шешу негізінен халықтың әлеуметтік
Алайда, жалпы тенденцияның шектеуінде әртүрлі мемлекеттер әр түрліше өзінің
Біріншілердің ішінде, бай елдер, олардың салықтық алып тастаулары орта
Орта жандық табыстарының деңгейі бойынша соңғы орынды алатын елдерде
Алайда, белгілі болғандай, мемлекеттің бюджеті арқылы қайта таратудың мүмкін
Барлық өркениетті елдерде салықтардың бүкіл жиынтығы әр түрлі
- салық салу объектілері бойынша;
- салықты алатын және салықтан жиналған сомаға билік жасайтын
- пайдалану тәртібі бойынша;
- объектінің экономикалық
Салық саясатының мазмұны мен мақсаты қоғамның әлеуметтік–экономикалық құрылуымен, экономикалық
Салық саясатының мақсаты мемлекет қажеттілігін қаржы ресурстарымен қамтамасыз ету
3.3. Мемлекеттің салық саясатының негізгі проблемаларын
шешу жолдары
2009 жылдың 1 қаңтарынан бастап «Салық және бюджетке төленетін
Жаңа Салық кодексі:
экономиканың шикізат емес секторына түсетін жалпы салық жүктемесін азайту;
экономиканы жаңғыртуға және әртараптандыруға ықпал ететін жағдай жасау;
салықтық әкімшілендіруді жетілдіру және салықтық рәсімдерді оңайлату есебінен бизнес
Төмендегі нормалар Салық кодексінің барынша маңызды әрі концептуалдық негізгі
Салықтық жүктемені төмендету мақсатында 2009 жылдан бастап корпоративтік табыс
Корпоративтік табыс салығының ставкасының төмендеуіне қосымша инвестициялық салық преференцияларын
Сонымен бір мезгілде зияндарды өтеудің мерзімі 3 жылдан 10
2009 жылдан бастап қосылған құн салығының ставкасы 13%-тен 12
Тіркеуге міндетті түрде қою кезінде қосылған құн салығы бойынша
Әлемдік қаржы дағдарысы себебінен экономиканы тұрақтандыру жөніндегі бүгінгі жағдайда
Атап айтқанда, 2009 – 2011 жылдар кезеңіне левередждің (жеткілікті
Шағын кредит ұйымдарына салық кезеңі ішінде берілген кредит сомасының
Жер қойнауын пайдаланушыларға салық салу жүйесі реформаланды.
Жер қойнауын пайдалану бөлігінде роялтиді пайдалы қазбаларды өндіру салығымен
Әлеуметтік салықты реформалау шеңберінде 13-тен 5 %-ке дейінгі ставкасы
Сондай-ақ салық кодексіне мүліктік салықтарды реформалау, айталық барлық
Салықтық әкімшілендіру Қазақстан дамуының жаңа кезеңінің болмыстарымен сәйкестендірілді. Салықтық
Кіріс түсімдерін болжау:
2010 – 2012 жылдарға арналған мемлекеттік бюджеттің кірістері Салық
Кірістерді есептегенде мемлекеттік басқару және мемлекеттік мекемелердің қызметкерлердің жалақыларын
Кесте 4 - Мемлекеттік бюджет кірістерінің болжамы ЖІӨ-ге %
Көрсеткіштер атауы 2010 жыл 2011 жыл 2012 жыл
Кірістер 14,2 15,2 15,0
Салықтық түсімдер 13,6 14,6 14,4
Салықтық емес түсімдер 0,4 0,4 0,4
Негізгі капиталды сатудан түскен түсімдер 0,2 0,2 0,2
Ұлттық қорға жіберілетін бюджетке түсімдер көлемінің
2010 жылы Ұлттық қорға тікелей салықтардың түсімдері ЖІӨ-ге 7,9
1-сурет - Қазақстан Республикасының Ұлттық қорына тікелей салықтық
түсімдердің 2010 ( 2012 жылдарға арналған болжамы
Салықтар мемлекеттің егемендігінің бір көрінісі. Осынысымен салықтар мемлекет меншігі
Салық саясаты мемлекеттің мемлекеттік шығындарды, салық салу және мемлекет
Жалпы экономикалық негізделген салық саясаты қаражаттарды орталықтандыруды, оптимизациялауды салық
Сондай-ақ дискрициондық емес салық саясаты ұғымы бар, ал аталған
Салық саясатын жүргізудің негізгі бастамасы – салық төлеушілерден салық
Жоғары дамыған салықтық қатынастар жағдайында салық саясаты ұлттық табысты
Жалпы салық саясатының жүргізілу барысындағы негізгі мақсаты:
мемлекеттің жалпы шаруашылығын реттеу үшін жағдай туғызу;
Нарықтық қатынастар процесінде халық табысы деңгейіне қатысты теңсіздіктерді жою;
«Қазақстан – 2030 Барлық Қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының
Салық салу саласында мынадай проблемаларды шешу қажет:
салық төлеушілерді есепке алуды жүзеге асыру және жеке шоттарын
салық есептілігін электрондық түрде берген және жеке шоттарға қашықтықтан
ҚҚС бойынша электрондық камералдық бақылауды жүзеге асыру кезінде;
«Салық аудитін электронды бақылау» (САЭБ) біріктірілген салықтық ақпараттық жүйенің
Жұмыс істемейтін салық төлеушілердің банктік шоттарында ақшалай қорлардың қозғалысы
Салықтық әкімшілік жүргізудің ақпараттық жүйелерін қолданудың тиімділігіне теріс әсер
2007-2009 жылдары салық саясатының негізгі бағыттары мыналар болып табылды:
- жалақыны көлеңкелі төлеуді азайту мақсатында әлеуметтік салықтың ставкасын
- өндірісті кейіннен дамыту және кеңейту мақсатында қосылған құн
- қосыған құн салығын экспорт бойынша және ел ішінде
- халықтың әл-ауқатының өсу жағдайы кезінде қазақстандық экономиканың бәсекеге
- салық төлеушінің салық салынатын кірісін айқыдалған кезде әлеуметтік
Сыбайлас жемқорлықты азайту, салық төлемеушілерге шараларды бір мезгілде қатаңдата
АҚШ-тың тәуелсіздік декларациясы авторларының бірі Франклин: «Өмірде салық пен
Мұндағы мақсат дамыған мемлекеттер үшін салық төлеу белгілі бір
Салық саясаты және болжамдар департаменті (бұдан әрі - Департамент).
Департамент өз қызметін Қазақстан Республикасының Конституциясына және Қазақстан Республикасының
Департаменттің негізгі міндеттері мыналар болып табылады:
қолданыстағы салық заңнамасына талдау жасау негізінде салық заңнамасын жетілдіру
- алыс және жақын шетелдік мемлекеттердің салық саясатын
Салық саясаты - мемлекеттің қаржылық қажеттіліктерін мемлекет пен салық
Қорытынды
Салық – мемлекеттік бюджеттің түсімдерінің ең басты көзі. Ұйымдық-құқықтық
Мемлекетке түсетін салықтардың, алымдардың, баждардың және басқа төлемдердің жиынтығы
1991жылы желтоқсанның 25-інен бастап біздің елімізде салық жүйесі жұмыс
Қазақстан Республикасының салық жүйесі салықтардың, алымдардың және баждардың түрлерін,
Салық төлеушілердің жекелеген санаттары – арнаулы салық режімі –
Қазақстан Республикасының қазіргі салық жүйесі салықтарды құру мен алудың
Қазақстан Республикасының салық түрлері: жанама салықтар, корпорациялық табыс салығы,
Нарықтық экономиканың даму жолын таңдаған кез келген мемлекеттің шынайы
Мемлекеттегі қолданылып жүрген салықтардың жиынтығы, салықтық қызмет органдарының жүйесі
Дипломдық жұмысты жазудың негізгі себебі – елдегі бюджеттік жүйенің
Қазақстан Республикасының Президентi Н.Ә.Назарбаев «Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру –
Қазіргі уақытта, тәуелсіздігін алып, егемендігін жариялаған, экономикалық дамудың нарықтық
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
А.А.Нұрымов, С.А.Шоймбаева. «Салық және салық салу»Астана 2009 ж.
А.Д.Байдүйсенов. // Қаржы және қаражат // 2001, №4, 32-36-беттер.
Аяпова Ж. М., Арынов Е.М. Экономикалық түсіндірме сөздік.,
Б.Жүнісов, Ұ.Мәмбетов, Ү.Байжомартов. //Нарықтық экономика негіздері// Алматы, 2000 ж.
Б.Медешов. //Нарықтық экономика теориясына кіріспе // Алматы, 1998 ж.
Г.Д.Митюгина. “Жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы бойынша жеңілдіктер ”
Е.Б.Жатқанбаев. //Аралас экономика негіздері// Алматы, 2000 ж.
Е.Смайлов. “Салық мәдениеті – салықты дұрыс төлеп, адал өмір
З.Кәкімжанов. “Салық кодексіндегі соңғы өзгерістер еліміздің экономикасына оң әсер
Киперман Г.Я., Тимофеева О.А. «Налоги в рыночной экономике», М:
Финансы и статистика,2 басылым,2001ж.
Құлпыбаев С. Қаржы. Оқу құралы. Алматы. «Мерей». 2000ж.
Мәуленова С.С., Бекмолдин С.Қ., Құдайбергенов Е.Қ. Экономикалық теория: оқу
М. Жүкібай «Экономикалық теория» Астана, 2009
Налоги и налооблажение. Оқу құралы/ под ред. И.Г. Русаковой,
Кашина – М: ЮНИТИ, 2000ж.
Нурумов А.А. Налоги Республики Казахстан и
Учеб.пос. -Алматы,2005.
Нурхалиева Д.М., Омирбаев С.М., Омарова Ш.А. Налоги и
налогообложение в Республике Казахстан: Учебник. Астана. 2007г.
Н.Чернягина. “Көлікке салынатын салық” // Бухгалтер бюллетені // 2000
О влиянии сырьевых богатств на экономическое развитие., 15 сентября
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы
Сейдахметова Ф.С. «Налоги в Казахстане». Оқу құралы, Алматы: ЛЕМ,
2002г.
С.Құлпыбаев, Қ.Қ.Ілиясов. // Қаржы // Алматы, 2003 .
С. Найманбаев «Салықтық құқық» Алматы, 2005
Смит А. Исследование о природе и причинах богатств народов.
Финансы. Учеб.пос. Под ред. А.М. Ковалевой М: Финансы
1998г.
Худяков А.И. «Налоговое право в РК» Оқу құралы,
жарғы»,1998ж.
Худяков А.И., Бродский Б.М. Теория налогоообложения: Учебное
пособие. Алматы. 2002г.
Я.Әубәкіров, К.Нәрібаев, М.Есқалиев. //Экономикалық теория негіздері// Алматы, 2004ж.
- 15 -
19