Зәр
Зәр (Uron) – биологиялық сұйықтық, бүйректен
Адам оргаинзмінің тіршілік әрекетінде зәрдің маңызы
«Зәр – ұлы тазартқыш. Ол денеден
Зәрдің түзілуі бүйректе жүреді. Зәрдің жеке
Зәрдің түзілуі қазіргі кезде фильтрациялы-реабсорбциялы-секрециялы теориясымен
Бұл теорияның негізгі жағдайлары келесігідей.
Шумақтың жартылай өткізгіш мембранасы арқылы қысыммен
Біріншілік зәр түтіктерде үлкен реадсорбциялық процеске
Егер адам ауру болып, дәрілік препараттарды
Зәрдің мөлшері мен түсіне сондай-ақ жыл
Зәрдің құрамына диета ғана емес,
Ұзақ тұрған зәр сілтілі ашуға ұшырайды
Зәрді зерттеу бүйрек функциясының жағдайын көрсетіп
Зәрдің жалпы клиникалық талдауы.
Зәрдің лабораториялық зерттеуінің берілген түрі мынадай
Зәрдің физикалық қасиеті
Зәрдің химиялық қасиеті
Тұнбаның микроскопиялық зерттелуі
Мәліметтерді стандартты бланкіге қояды.
Анализді тапсырар алдында бір күн бұрынтамақ
Әдетте таңғы, көбірек концентрацияланған, бірден ұйқыдан
Әйелдерге зәрді жинау алдында міндетті түрде
Әдете зерттеу бланкасында лабораторияға жеткізілген зәрдің
Сөткелік диурез жасқа және жынысқа байланысты
-жаңа туғандар (1-2 күн) – 30-60
-жасқа дейінгі балалар-400-500 мл/күніне,
- 1-3 жастағы балалар – 500-600
- 3-5 жастағы балалар – 600-700
- 5-8 жастағы балалар – 650-1000
- 8-14 жастағы балалар – 800-1400
- әйелдер – 600-1600 мл/күніне,
- ерлер – 800-1800 мл/күніне.
Үлкен адамда сөткелік зәрдің мөлшері 500
Полиурия мынадай жағдайларда болады:
-көп мөлшерде сұйық ішу,
-қант және қантсыз диабетте (4-6 л/күніне),
-ісікті, транссудатты, экссудатты сорғанда,
-нефросклерозда,
-безгек жағдайынан кейінгі сауығу кезінде.
Олигоурия мынадай кезеңдерде болады:
-жеткіліксіз мөлшердегі сұйық ішу,
-нефрозонефриттерде,
-безгек ұстау жағдайында,
-құсқанда, іш өткенде,
-токсикозда,
-жүрек-қан тамыр ауруында,
-шок жағдайында.
Анурия (зәр шығарудың толық тоқтауы) мынадай
-көп сұықтық жоғалту,
-бүйрек ауруының ауыр түрінде,
-менингитте,
-перитонитте,
-ауыр металдың тұздарымен уланғанда,
-зәр шығару жолдарының ісікпен немесе таспен
Жиілігі бойынша зәр шығарудың мынадай бұзылыстары
-Полакирузия-жиі зәр шығару, мынадай жағдайларда бақыланады:
-көп мөлшерде сұйық ішу,
-зәр шығару жолдарының қабынуы,
-бүйрек үсті безінің аденомасы.
-Олакизурия-сирек зәр шығару, ол:
-жеткіліксіз мөлшерде сұйық ішкенде,
-нерв-рефлекторлық бұзылыс кезінде болады.
Зәрдің түсі
Қалыпты түс зәрдің концентрациясы мен реакциясына
Әдеттен тыс түсті зәр тамаққа ашық
Гиперхромурия – зәр түсінің қарқындылығының жоғарлауы,
Гипохромурия – зәр түсінің қарқындылығының төмендеуі,
Зәр түсінің өзгеруі:
1. Жасыл реңті қою-сары («сыра түсіндей»)
2. Қызғылт-қызыл – кейбір дәрілік препараттарды
3. «ет шайындысы» түсті – гематурия
4. Жасыл және көк – метилин
5. Сүттей ақ – липурия кезінде.
6. жасыл-сары түстен кір-қоңыр түс –
Зәрдің тұнықтығы
Сау адам зәрін зерттеген кезде әрқашан
Зәрдің лайлануы мынадай кезде көрінеді:
-тұздың болуы,
-клеткалық элементтердің пайда болуы,
-шырыштың болуы,
-майдың болуы.
Зәрдің меншікті салмағы (қатынасты тығыздық)
Бұл физикалық қасиет зәрдегі заттардың концентрациясын
Таңғы зәрдің меншікті салмағыжасқа байланысты теңселеді:
-жаңа туғандарда – 1012,
-бір жасқа дейінгі балаларда – 1002-1006,
-үлкендерде – 1008-1026.
Зәрдің меншікті салмағының жоғарлауы мынадай жағдайларда
-сұйық ішуді шектеу,
-сұйықтық жоғалту (іш өту, құсу),
-қант диабеті,
-олигурия.
Зәрдің меншікті салмағының төмендеуі мынадай кезеңдерде
-көп сұқйық ішу,
-бүйрек жеткіліксіздігі,
-қантсыз диабет,
-ашығу,
-полиурия.
Изостенурия – меншікті салмағымен зәрдің ұзақ
Гипостенурия (меншікті салмақ 1011-1016) – бүйректің
Бүйректің біріншілік зәрді концентрациялау және айыру
Зәрдің реакциясы
Тұрақты түрдегі сау адамда (нормада) зәрдің
Қышқыл реакция:
-қант диабеті,
-подагра,
-қалтырау жағдайында,
-ауыр бүйрек жеткіліксіздігі.
Сілтілік реакция:
-қуықтың қабыну процесінде,
-бүйрек
-асқазан сөл қышқылының жоғарылауы,
-құсу кезінде байқалады.
Зәрдің химиялық құрамы
Зәрдің химиялық құрамы 10 кестеде көрсетілген,
Белок
Тұрақты түрдегі сау адамның зәрімен күні
Зәрдегі белокқа әдеттегі сапалық сынама кезінде
Бүйректік және бүйректен тыс протеинурияны ажыратады.
1.Бүйректік протеинурия:
а) физиологиялық:
-жаңа туғандарда;
б) инсульттік:
-тамақ ішкенде шикі жұмыртқа белогының көп
-көп физикалық жүктеме кезінде («марштау»),
-көп психикалық жүктеме кезінде («суық» портеинурия
-химиялық факторлардың әсері кезінде (ауыр метал
в) ортостатикалық портеинурия;
г) органикалық бүйректік протеинурия:
-жіті және созылмалы гломерулонефрит,
-нефроздар,
-нефросклероздар,
-туа біткен бүйрек аномалиясы (бүйрек поликистозы).
2.Бүйректен тыс протеинуррия:
а) преренальді протеинурия қаралады:
-науқастағы жүректі декомпенсациялы тоқыраушылық;
б) постренальді – портеинурия бүйректі қоспалармен
-цистопиелит,
-вульвовагинит,
-уретрит,
-зәр шығару жолдарының ісігі.
Бенс-Джонс белогы – патологиялық белоктар тобы,
-миеломды ауру,
-макроглобулинемия кезінде байқалады.
Зәрдегі қант
Зәрде тұрақты сау адамда (нормада) глюкозаның
Глюкозурия – глюкозаның зәрмен шығуы, ол
1. Инсулярлық (панреатогенді) :
-қант диабеті,
-жті панкреати,
-ұзақ ашығу.
2. Экстраинсулярлық (п. емес):
-алиментерлы-көп мөлшерде көмірсу қабылдағаннан кейін, 30-60
-центрельді генез:
-бас ми сүйегінің зақымы,
-бас миының ісігі,
-менингит,
-лихорадка,
-психикалық қозу,
-морфинмен, стрихнинмен, хлороформмен, фосформен улану,
-гормональды:
-тириотоксикоз,
-акромегалия,
-бүйрек үсті безі қыртысының игперплазиясы,
-Иценко-Кушинг синдромы,
-ренальды глюкозурия:
-бүйрек диабеті.
Зәрдегі глюкозаның санын анықтағанда бір күндік
Зәрдегі ацетон (кетонды дене)
Зәрмен бірге бөлінетін кетонды денелерге ацетон,
Сау адамда зәрмен бірге күніне кетонды
Кетонурия – зәрмен кетонды денешіктердің көп
-қант диабетінің ауыр жағдайларында,
-кетонемикалық жағдайларда:
-ұзақ ашығу,
-күшті қозу,
-күшті шаршау,
-гиперинсулизм,
-тиреотоксикоз,
-гликогенді аурудың бауырлық формасында,
-акромегалия.
Өт пигменттері
Сау адамдардың зәрінде (нормада) өт пигменттері
Билирубинурия – зәрдегі тікелей билирубиннің пайда
-механикалық сары ауруда (тұрып қалған),
-паренхиматозды сары ауруда байқалады.
Уробилинді дене (уробилин, уробилиноген) билирубин өндірушілері
Урубилиногенурия (Нейбауер сынамасында оң):
-бауыр паренхимасының зақымы,
-гепатоз,
-цирроз,
-улану және т.б.,
-гемолитикалық жағдай,
-ішек аурулары:
-энтероколиттер,
-іш қату,
-ішектің түйілуі.
Гемоглобин
Сау адам зәрінде гемоглобин болмайды.
Гемоглобинурия – зәрде гемоглобиннің болуы, екі
1. Біріншілік:
-гемолитикалық анемия,
-физикалық жүктеме,
-эпилептикалық талудан соң.
2. Екіншілік:
-сәйкес емес қан тобын құю,
-инфекциялы аурулар:
-сепсис,
-тиф,
-скарлатин,
-малярия,
-ангина,
-уланғанда:
-сульфаниламид препараттары,
-күкірт-сутек,
-тұз қышқылы,
-анилинді бояғыштар,
-улы саңырауқұлақтар,-ауыр шөптер,
-ангионевротикалық және аллергиялық жағдайда.
Зәрді жалпы талдауға қосымша зерттеу әдісі
Медициналық көрсеткіштердің қажеттігі мен бар болуы
Азотты заттар
Қалыпты қоректену рационында шамамен 90% организмге
Лабораториялық зерттеуде м/моль/күніне – бірлігінде жүргізіледі
Жалпы азот – 428,4-1300,0 м/моль/күніне.
Мочевина – 333-583 м/моль/күніне.
Зәр қышқылы – 1,2-7,1 м/моль/күніне.
Аммиак азоты – 35,7-71,4 м./моль/күніне.
Азот амин қышқылдары – 6-11 м/моль/күніне.
Креатинин – 7,1-17,7 м/моль/күніне
Креатин – (сирек-іздер).
Мочевина
Пуринді азоттық қосылыстардың алмасуы нәтижесінде түзіледі
Мочевина мөлшерінің жоғарлауы:
-тамаққа ет өнімдерін пайдалану,
-белокты заттардың күшті ыдырауымен жүретін барлық
-лихорадка жағдайы,
-тириетоксикоз,
-қатерлі ісіктер.
-дәрілік препараттар қабылдау:
-11-оксистероидтар,
-тироксин,
-салицилды препараттар,
-хинин,
-кофеин,
-қант диабетінде.
Мочевина мөлшерінің төмендеуі:
-бауырдың ауыр зақымы,
-инсулин қабылдағанда.
Креатинин
Белокты алмасудың соңғы өнімі болып табылады
Гиперкреатининурия – адам организмінен зәрмен шыққан
-инфекциялық аурулар,
-қант диабеті,
-гигантизм,
-гипотиреоз.
Гипокреатининурия – адам организмінен зәрмен бөлінген
-анемия,
-салдану,
-прогрессивті бұлшық етті дистрофия,
-дерматомиозит,
-тириотоксикоз,
-лейкимия,
-бүйрек ауруы.
Креатин
Креатин – метилгуаиндинусірке қышқылы, организмдегі азоттық
Сау адамныың зәрінде болмайды, бірақ балалық
Креатинурия үлкендерде:
-миопатияда:
-прогрессивті бұлшық еттік дистрофия,
-миостения,
-полиомиелит,
-миоглобинурия,
-эндокриндік жүйе ауруларында: -тириотоксикоз,
-Аддсин ауруы,
-акромегалия,
-Иценко-Кушенг синдромы,
-қант диабеті
-кортизонмен, тестостеронмен ұзақ ьуақыт емдеуде,
-инфекциялық ауруларда,
-белокты ашығуда,
-күйікте,
-аяғы ауыр кезде байқалады.
Амин қышқылдар
Амин қышқылдар – органикалық қышқылдар, бір
Адам қанында кездесетін зәрмен бөлінген барлық
Гипераминоацидурия – зәрде амин қышқылының жоғарлауы,
-бауыр ауруында:
-цирроз,
-гепатит,
-күшті белок тотығуы мен тіннің ыдырауы:
-инфекциялық аурулардың ауыр ағымы,
-қатерлі ісіктер,
-күйіктер,
-ауыр жарақаттар,
-коматозды жағдай,
-тириотоксикоз,
-фенилкетонурия – туа біткен фенилаламин алмасуының
-алкаптонурия – туа біткен тирозин мен
Аммиак
Аммиак – азот пен сутегінің химиялық
Зәрмен шығатын аммиактың сөткелік мөлшері 3507-71,4
Зәрдегі аммиак мөлшері организмнен шығатын қышқылдың
көрсеткіші.
Зәрмен аммиактың көп бөлінуі:
-ацидозда (бүйректен басқасы),
-калий немесе натрийдің көп мөлшерде жоғалту,
-цистопиелитте көрінеді.
Аз бөлінуі:
-алкалозда,
-бүйректі-тубулярлы ацидозда,
-бүйрек үсті безінің қыртысының гиперфункциясы.
Зәрдегі ферменттер
Амилазалар – ферменттердің топтық аты, гликогеннің,
Зәрдегі диастаза мөлшері нормада 44 мг/СЛ
Зәрдегі диастазаның жоғарлауы:
а) қалыпты:
-қарынасты безі ағымының тығындалуы,
-қарынасты безінің ісігі,
-іріңді паротит,
б) едәуір:
-жіті панкреатит,
-қарынасты безінің жіті некрозы.
Диастазаның азаюы:
-қарынасты безінің толық некрозында,
-нефритте.
Минералды бейорганикалық заттар
Минералды бейорганикалық затар организмнің тіршілігіне өте
Хлоридтер
Тамақпен түсетін шамамен 90% хлоридтер зәрмен
Сау адам зәрімен 10-15 г/күніне хлоридтер
Гиперхлорурия – зәрмен бөлінетін хлоридтің жоғары
-гиперхлоремия (қанда хлоридтің өсуі):
-инфекциялық аурудан кейінгі сауығу кезінде,
-ісік, экссудатты, транссудатты сорғанда,
-бүйрек каналында қайта сіңірілудің төмендеуі:
-бүйрекүсті безінің гипофункциясы,
-бүйрек паренхимасының ауыр зақымы,
-диуретиктерді қабылдау.
Гипохлорурия – зәрмен шығатын хлоридтің төмендеуі:
-гипохлоремикалық жағдайларда – қандағы хлорид мөлшерінің
-жіті лихорадкалық ауру (хлоридті термен жоғалту),
-құсу және іш өту,
-ісікте, эксудатта, транссудатта,
-бронхпневмония мен пнневмонияда,
-будақты фильтрат мөлшерінің төмендеуі,
-созылмалы нефрит,
-бүйрек каналындағы қайта сіңірілудің жоғарылауы:
-бүйрекүсті безінің және гипофиздің алдыңғы бөлімінің
-гипофиздің алдыңғы бөлігінің гипофункциясы.
Натрий
Сау адамдардазәрмен шығатын натрийдің мөлшері 2-4
Натрийдің бөлінуіхлорид бөлінуімен парллель жүреді, сондықтан
Бөлінген хлорид пен натрийдің қатынасы м.экв/л-де
Калий
Сау адамнан зәрмен бөлінетін калий мөлшері
Зәрмен бөлінетін калий мен натрий арасында
Гиепркалиурия – калийдің жоғарлауы:
-бүйрек каналының ауруларында:
-бүйректі тубулярлық ацидоз,
-жіті бүйрек жеткіліксіздігінен кейінгі полиурия;
-диуретиктерді қабылдау,
-метаболитикалық алкалоз бен ацидозда,
-физиологиялық ерітіндіге ұзақ уақыт бойы инфузия.
Гипокалиурия – калийдің төмендеуі:
-бүйрекүсті қыртысы менгипофиздің гипофункциясы,
-будақты фильтраттың төмендеуі:
-нефриттің ауыр ағымы,
*-нефросклероз,
-пиелонефрит.
Фосфаттар
Сау адамдарда зәрмен шығатын фосфат 2,5-4,0
Бейорганикалық фосфордың бөлінуінің жоғарлауы:
-Д витаминімен емделмейтін біріншілік рахитте,
-біріншілік гиперпаратиреозда,
-тамақтағы кальцийдің төмендігіне байланысты рахитте,
-қант диабетінде,
-лейкемияда,
-менингитте.
Төмен болуы:
-гипопаратиреозда,
-бүйрек ауруларында,
-остеспорозда,
-инфекциялық уаруларыд,
-акромегалияда,
-гиперфосфатемикалық бүйректі рахитте.
Кальций
Зәрмен бөлінетін кальций айтарлықтай шекте теңселеді
0,1-0,3 г/күніне норма болып есептеледі.
Кальцийдің жоғарлауы:
-тамақтағы мөлшерінің жоғарлуына,
-Д витаминінің передозировкасында,
-сүйек тінінің ыдырауында:
-гиперапратиреоз,
-миеломды ауру,
-сүйекті ісіктер.
Төмендеуі:
-нефритте,
-гипоаппаратироезда,
-гипотиреозда,
-рахитте көрінеді.
Бикарбонаттар
Бикарбонаттар – көмір қышқылының қышқылды тұздары,
Зәрмен бөлінген бикарбонаттар мөлшері қанның pH-на
Зәрдің pH - 5,6-0,5 ммоль/л,
Зәрдің pH - 6,6-6,0 ммоль/л,
Зәрдің pH - 7,8-9,3-9,3 ммоль/л.
Зәрден бөлінетін бикарбонат мөлшері алкалозда жоғарылайды
Тұнбаны микроскопиялық зерттеу
Зәр элементтері микроскопия кезінде органикалық және
Органикалық тұнба
Эритроциттер
Тұнбаны қарапайым бағдарлау әдісімен зарттегенде сау
Эритроцитурия – зәрмен эритроциттердің бөлінуі, ол
-жіті және созылмалы нефрит, нефроз,
-зәр шығару жолдарының жарақаттануы,
-зәр шығару жолдарының қабыну процестер,
-зәр шығару жолдарының ісігі,
-бүйректуберкулезі,
-жүрек ауруы ( тұрып қалған гематурия),
-геморрагиялық диатез.
Функционалдық эритроцитурияболуы мүмкін балаларда инфекциялық ауру
Лейкоциттер
Сау адамда микроскопиялық тұнбада көру аймағында
Лейкоцитурия:
а) аз – токсикоз, инфекциялы аурулар
б) орташа – бүйректің органикалық ауруы;
в) көп – (пиурия-іріңнің шығуы) –
Эпителиальді клеткалар
Зәр тұнбасының микроскопиясында келесі эпителиальді клеткаларды
а) Бүйрек эпителиінің клеткалары.Сау адам зәрінде
б)Өтпелі эпителий клеткалары сау адам зәріндеаз
в) Тегіс эпителий клеткаларыаз мөлшерде болады.Онша
Цилиндрлер
Цилиндрлер – белокты түзіліс, бүйрек каналының
Зәр тұнбасының микроскопиясында цилиндрлердің келесі түрлерін
а) гиалинді – таза белоктық түзіліс.Сау
в) дәнді және эпителиалдылар сәйкес клеткалық
в) балауыз тәрізді – гомогенді, ірілеу.
Бактериялар
Сау адам зәрінде бактериялар болмайды.Сирек жағдайларда
Шырыш
Шырыш нормада аз мөлшерде болуы мүмкін
Шырыш мөлшерінің жоғарлауы зәр шығару жолдарының
Зәрдің клеткалық құпамын сандық бағалау үшін
Нечипоренко сынамасы
Зәр көлемінен формалық элементтер санын анықтау
Сау адам зәрінде зәр көлемінің бірлігінде:
лейкоциттер - 4,0*106/л-ге дейін
эритроциттер - 1,0*106/л-ге дейін
цилиндрлер - 0-1 есптеудің 4 камерасына
Амбурже сынамасы
Зәрдің минуттық көлеміндегі формалы элементтер санын
Зерттеуге таңғы зәр порциясын жібергеннен кейінгі
Сау адам зәріндегі зәрдің минуттық көлемінде:
лейкоциттер - 2,5*102/мин.
эритроциттер – 1,5*102/мин.
Аддис-Каковский сынамасы
Сөткелік зәрдегі формалы элементтер санын есептеу
Зерттеуге күні бұрын немесе 12 сағат
Сау адам зәрінде бір күнде:
Лейкоциттер – (2-4)*106
Эритроциттер – (1-2)*106
Цилиндрлер – 2*102 бөлінеді.
Жоғарыда клетірілген сынамаларды:
1.Гломерулонефриттің, пиолонефриттің, пиелиттің айқын емес және
2.Динамиакдағы патологиялық процесті зерттеуге;
3.Тағайындалған ем эффективтілігінің бағасына жүргізеді.
Зәрдегі гормондарды зерттеу
Кортикостероидты гормондар бауырда тез бұзылады, онда
17-кетостероидтар (17 КС)
17-кетостероидтар – андрогендерден өндіріледі, ер және
Сау адамдардың сөткелік зәрінде:
-ерлерде – 23-80 Мк моль,
-әйелдерде – 22-60 Мк моль.
Жоғары бөлінуі:
-бүйрекүсті қыртысының гиперфункциясы:
-Иценко-Кушинг синдромы,
-Бүйрекүстінің ісігі,
-адреногенитальды синдром,
-гипофиз, акромегалия ісігі,
-жұмыртқалардың ісігі,
-тестестерон мен хорионгонадотропин иньекциясында.
Төмендеуі:
-бүйрекүсті қыртысының гипофункциясы (Аддисон ауруы),
-кортизонмен емдеу,
-гипофиз ісігі,
-жұмыртқалардың гипофункциясы,
-жалпы зат алмасу аурулары (гипотериоз, бауыр
Дегидроэпиандростерон – 17-КС маңыздысы, ол тек