Банк депозиттері

Мазмұны
Кіріспе. 4
1 – бөлім. Депозиттік операциялардың банк қызметіндегі ролі 6
1.1. Депозиттердің жіктелуі. 7
1.2. Коммерциялық банктердің депозиттік саясаты және депозиттерді қалыптастыруға әсер
1.3. Депозиттер бағаларының ерекшеліктері. 19
2-бөлім. Қазақстан Республикасының екінші деңгейдегі банктерінің (Казкоммерцбанктің материалдары бойынша)
2. 1. Депозиттердің банктік ресурстарды қалыптастыру көзі ретіндегі мәні.
2.2. Қазақстан Республикасында депозиттік рыноктың құрылуы және дамуы. 25
2.3. Казкоммерцбанктің депозиттік саясаты. 49
3-бөлім. Депозиттерді басқаруды жетілдіру механизмі. 57
3.1. Депозиттерді сақтандырудың әлемдік тәжірибесі. 57
3.2. Қазақстан Республикасы халқының салымдарына кепілдік беру қорын құруды
Қорытынды 65
Пайдаланылған әдебиеттердің тізімі. 68
Кіріспе.
Банк жүйесі – нарықтық экономиканың ең маңызды және ажырамас
Қазіргі банктік жүйе – бұл кез келген дамыған мемлекеттің
Қазіргі банктік жүйе – бұл өз клиенттеріне сан салалы
Халықтың бос ақша қаражаттарын елдің инвестициялық әлеуетін арттыру мақсатында
Менің жұмысымның мақсаты депозиттік рыноктың дамуын, банктердің депозиттік саясатын
- депозиттер ұғымын зерттеу, олардың пайда болуы, мәні;
- депозиттік рыноктың баға саясаты мәселесін қарастыру;
- клиенттерге кепілдік беруді енгізудің мәселелерін қарастыру және т.б.
1 – бөлім. Депозиттік операциялардың банк қызметіндегі ролі
Банк мекемесінің коммерциялық кәсіпорын түрлерінің бірі ретіндегі ерекшелігі оның
Депозит латынның (depositum) деген сөзінен алынған, ол сақтауға берілген
Қазақстан Республикасының «Банктер және банк қызметі туралы» Заңында депозиттің
Демек, депозиттік рынок – салымдар және депозиттер рыногы –
Депозиттік операциялар – банктердің ақша қаражатын салымдарға (пассивтік депозиттерге)
Нарықтық қатынастар жағдайында депозиттік банк мекемелерінің ролі өсе түседі.
1.1. Депозиттердің жіктелуі.
Депозиттік есепшоттар әртүрлі болуы мүмкін, және олардың жіктелуінің негізінде
Салымдар санаттарына орай депозиттер былай бөлінеді:
- заңды тұлғалардың (кәсіпорындардың, ұйымдардың, банктердің және б.) депозиттері
- жеке тұлғалардың депозиттері.
Экономикалық тағайындалуы бойынша депозиттер 4 топқа бөлінеді:
1. мерзімдік;
2. талап етілгенге дейін;
3. халықтың жинақ ақша салымдары;
4. бағалы қағаздар.
Мерзімдік депозиттер –банктер белгілі мерзімге тартатын депозиттер. Мерзімдік депозиттердің
Мерзімдік салымдар шартта көрсетілген мерзімге және талаптармен банктің толық
Мерзімдік депозиттер мерзімі бойынша: 3 айға дейін, 3 айдан
Қаражатты алу жөнінде алдын ала хабарландырылатын салымдар дегеніміз клиенттің
Мерзімдік салымның сомасы дөңгелек сомалармен белгіленіп шарт күшінде болатын
Мерзімдік депозиттер банктің басшысы арқылы банк және клиент (салымшы)
Талап етілгенге дейінгі депозиттер – белгісіз мерзімге салынатын, салымшы
Талап етілгенге дейінгі депозиттер қаражаттың сипаты және кімге тиесілілігі
• кәсіпорындардың және ұйымдардың есепайырысу, ағымдағы есепшоттарында сақталған қаражаттары,
• жергілікті бюджеттердің қаражаты;
• басқа банктермен есепайырысу бойынша корреспонденттік есепшоттардағы кредиттік қаражат
Жекелеген топтарға арнайы есепшоттарда есепайырысуға (мысалы, аккредитивтермен, чек кітапшаларымен)
Банктік өтімділікті басқару тұрғысынан банктерге ағымдағы және бюджеттік есепшоттар,
Мерзіміне байланысты салымдар мыналарға бөлінеді: талап етілгенге дейінгі салымдар
Талап етілгенге дейінгі депозиттерге банктердің бір жақты тәртіппен немесе
Талап етілгенге дейінгі депозиттерге өзінің классикалық нұсқасында отандық тәжірибеде
Контокоррент (conto corrente италян тілінен – ағымдағы есепшот) –
Әлемдік банк тәжірибесінде белгілі түрде контокоррентпен овердрафтты ағымдағы есепшот
Көптеген коммерциялық банктерде талап етілгенге дейінгі депозиттердің тартылған қаражат
Талап етілгенге дейінгі есепшоттардағы сақталатын қаражат үлесін есептеу мерзімдік
А = Оср/Окр * 100(, мұндағы
А - депозиттік есепшоттарға ауыстырылуы мүмкін, есеп айырысу және
Оср - жыл ішіндегі есеп айырысу немесе ағымдағы есепшоттағы
Окр - жыл ішіндегі есеп айырысу немесе ағымдағы есепшот
Әлемдік банк тәжірибесінде мерзімдік депозиттер мен талап етілгенге дейінгі
Халықтың жинақтау салымдары мерзімдері және салым операцияларының талаптары (мысалы,
Бағалы қағаздар мынадай топтарға бөлінеді: банкке тиесілі кәсіпорындар мен
Банктердің депозиттік базасын нығайту мәселесін шешуде әртүрлі депозиттердің көлемін
Депозиттік сертификат – мерзімі 1 жылдан астам, бірақ оған
Сертификаттарды салымшылардың санатына байланысты депозиттік және жинақтаушы сертификаттарға бөлуден
• шығарылу әдісі бойынша:
бір рет қана шығарылатын;
сериялармен шығарылатын;
•ресімделу әдісі бойынша:
атаулы;
ұсынушыға;
• айналым мерзімдері бойынша:
мерзімдік;
талап етілгенгше дейін.
Депозиттік сертификаттар бойынша айналым мерзімі 1 жылдың шегінде белгіленген,
Егер депозитті немесе салымды алу мерзімі өтіп кетсе, онда
төлеу талаптары бойынша:
- белгілі есептесу кезеңі өткенге дейін тұрақты проценттік ставкамен
- сертификатты өтеу күніне проценттерді төлеу.
Сертификаттарды өтеу үш жолмен жүргізіледі:
- жаңа шығарылған сертификаттармен;
- салымдардың басқа түрлеріне немесе талап етілгенге дейінгі есепшотқа
- қолма-қол ақшамен (жеке тұлғалар үшін).
Сертификаттарды шығаратын банк өз сертификаттарының шығару және айналу талаптарын
Чек депозиттері – бұл салымшыға төлемдер жасау үшін чек
«Жаңа есепшоттар (нау-есепшоттар)», Батыста көп таралған, мерзімдік салымдарды және
Банк векселі банктің белгілі тұлғаға немесе оның мұрагеріне белгіленген
Банкаралық депозиттік операцияларда мерзімдік және талап етілгенге дейінгі болып
Депозиттік базаның тұрақтылығына қолдау көрсету үшін мынадай көрсеткіштердің өзгеру
1. Салынған теңгенің орташа сақталу мерзімі:
Ст = ОВ * Д / ОВК,
мұндағы ОВ – салымдар қалдығының орташа мәні;
ОВК – кредиттерді беру бойынша айналым мәні.
Бұл көрсеткіш салымның тұрақтылығын көрсетеді, ал бұл оларды қысқамерзімдік
2. Салымдарға түскен қаражаттың шөгіп қалу деңгейі:
У = Овк – Овн/Вп * 100%,
мұндағы Овк – жыл соңындағы салымдар қалдығы;
Овн – жыл басындағы салымдар қалдығы;
Вп – салымдарға түскен қаражат.
3. Кәсіпорын үшін шығынсыз жоспарлы мерзімде мерзімдік депозиттік есепшотқа
d oc = Ппл * ОС/Пфакт * 100%,
мұндағы ОС - өткен жылдың тиісті кезеңіндегі есепайырысу шотындағы
Пфакт – есепайырысу шотына нақты түсімдер;
Ппл – жоспарлы кезеңдегі есепайырысу шотына күтілетін түсімдер.
4. Халықтың өз салымдарына көзқарасы. Бұл көрсеткіштің төмен мәні
Сонымен қатар депозиттердің серпінділігін талдау қажет. Төленетін депозиттердің орташа
Коммерциялық банктерге өз қызметі үшін ресурстар тарту мақсатында коммерциялық
1.2. Коммерциялық банктердің депозиттік саясаты және депозиттерді қалыптастыруға әсер
Банктің депозиттік саясаты қаражатты депозитке тарту және оларды тиімді
Кез келген коммерциялық банктердің депозиттік саясатын анықтайтын рыноктың мүмкіндіктеріне
Жалпы критерийлерге мыналарды жатқызуға болады:
А) банктің тұрақтылығын, қаржылай орнықтылығын қолдайтын депозиттік, кредиттік және
Б) тәуекелді азайту мақсатымен банктің ресурстарын диверсификациялау;
В) депозиттік портфельді сегменттеу (клиенттер, өнімдер және рыноктар бойынша);
Г) әртүрлі клиенттер топтарына сай келетін жол табу;
Д) банк өнімдері мен қызметтері бәсекелес банктің өнімдерінен айырмасы
Е) ресурстардың тиімді қисынының қажеттілігі, жоғары тәуекел жағдайында банктің
Ж) салымдардың түрлерін және негізінен депозиттік портфелді қалыптастыру барысында
Тиімді депозиттік саясаттың арнайы критерийлерін әр банк жеке (оның
Басым бағыттарға орай коммерциялық банкке негізгі салымдар түрлерін көрсете
Банктің депозиттік саясатын қалыптастыруға әсер етуші, сондай-ақ оның депозиттік
Негізінен депозиттік рыноктың қалыптасқан жағдайын талдау салымшылардың өздерінің қаражаттарын
1) банктің сенімділігі;
2) проценттік ставкалар бойынша неғұрлым банк тұрақты және сенімді
3) банк мекемелерінің желісі және клиенттерге қызмет көрсету
1.3. Депозиттер бағаларының ерекшеліктері.
Ресурстарды тару үшін банктер арасындағы бәсекелестік күресінің негізгі құралы
Талап етілгенге дейінгі есепшоттар жоғарыда айтылғандай иелерінің ағымдағы операцияларды
Кейбір банктер клиенттердің талап етілгенге дейінгі есепшоттардағы қаражат қалдықтарын
Жеке тұлғалар үшін ашылған талап етілгенге дейінгі есепшоттар бойынша
Мерзімдік салымдар бойынша проценттік ставка мөлшерін белгілеу кезінде негізгі
Салымшыларды өз қаражаттарын банкке орналастыруға қызықтыру мақсатында банк проценттерді
Табысты есептеудің дәстүрлі түрі шартта көзделген процентке орай салым
Жай проценттердің формуласы – S = P*(1+in), мұндағы
S – салым мерзімінің соңында күтілетін ақша қаражатының сомасы;
Р – проценттерді есептеудің бастапқы базасы;
і – проценттік ставка;
n - салым мерзімі.
Табысты есептеудің басқа түрі күрделі проценттер (процентке процент есептеу)
Күрделі проценттердің формуласы - S = P*(1+i) n, мұндағы
S – салым мерзімінің соңында күтілетін ақша қаражатының сомасы;
Р – проценттерді есептеудің бастапқы базасы;
і – проценттік ставка;
n - салым мерзімі.
Салымшыларға қаражаттың салымда сақталудың нақты уақытының прогрессивті өсуіне байланысты
Кейбір банктер инфляциялық шығындардың орнын өтеу мақсатымен проценттерді алдын
Қаражат орналастыру мақсатымен банк таңдайтын салымшы үшін процент көлемін
2-бөлім. Қазақстан Республикасының екінші деңгейдегі банктерінің (Казкоммерцбанктің материалдары бойынша)
Депозиттік операциялар коммерциялық банктердің операцияларының ең негізгілерінің бірі болып
2. 1. Депозиттердің банктік ресурстарды қалыптастыру көзі ретіндегі мәні.
Депозиттер банк ресурстарын қалыптастырудың маңызды көзі болып табылады. Олардың
Уақытша бос ақша қаражаттарын жұмылдыру – бұл коммерциялық банктердің
Бұл міндеттемелер коммерциялық банктерге жеке капиталы мен тартылған ресурстар
Банктер өздерінің белсенді операцияларын жүргізу үшін тартылған қаражаттың есебінен
Соңғы кездерге дейін республикада депозиттерді басқару міндеттеріне назар аударылмай
Депозиттік операциялар мынадай қағидалармен ұйымдастырылады:
• депозиттік операциялар банктік табыс табуға немесе келешекте табыс
• банк балансының оперативтік өтімділігін ұстау мақсатымен икемді депозиттік
• депозиттік операцияларды ұйымдастыру барысында банк балансының өтімділігін өте
• депозиттік операциялар мен мерзімдері және сомалары бойынша несиелер
2.2. Қазақстан Республикасында депозиттік рыноктың құрылуы және дамуы.
1-кезең. 1994-1996 ж.
Негізінен жинақ және жинақтау рыногы туралы тек 1994 жылдың
Банктік депозиттік рынок депозиттер бойынша проценттік ставкалар оң бола
Сол кездегі қаржы рыногында қалыптасқан жағдайды зерттеу кезінде банктердің
Халықтың бірқатар жинағы болғанын атап өткеніміз жөн. Ресми деректер
Халық өз жинақтарын салудың белсенді түрде тиімді және ең
Мұның бәріне бірқатар банктердің салымшылар үшін тартымды әртүрлі бағдарламалар
Сонымен қатар халық үшін қаражатты банктік депозиттерге салу кезінде
Дамыған банктік жүйелерде банктер экономиканың дамуына қомақты ақша массаларын
1994 жылдың соңынан бастап банктер депозиттер түрлерін диверсификациялады, бірнеше
Сонымен қатар 1994 жылдың соңында инфляцияның едәуір төмендеуіне байланысты
Мынадай қызғылықты фактор байқалады: егер бұрындары банктердің проценттік ставкаларын
Аймақтардағы депозиттер түріндегі ресурстар құнының әртүрлілігі қызықты факті болып
1994 жылдың соңында банктердің пассивтерін талдау банктердің жақын уақыттарда
Салымдар және депозиттер рыногының жағдайын талдау.
1994 жылдың соңындағы жалпы Қазақстан бойынша қалыптасқан депозиттер құрылымын
Қысқа мерзімді депозиттердің және азаматтардың шетел валютасындағы үлес салмағы
1994 жылдың соңындағы банктердің пассивтік операцияларының жалпы көлемдегі шет
1994 жылы халықтың ақша табысы салымдарға қарағанда 1,2 есе
Банктер бөлігіндегі және салымшылардың санаттары бойынша 1994 жылдың соңындағы
1-кесте. Банк жүйесі: салымдар және депозиттер, млн. теңге
Банктер Салымдар және депозиттердің барлығы Әрбір банктің үлес салмағы
Халық салымдары Мем. кәсіпорын. мен ұйымд. салымдары
БАРЛЫҒЫ: 7685,0 100 4950,6 156,2 1452,2 75,0
Халық банкі 2918,2 38 2918,2 -- -- --
Тұранбанк 783,4 10,2 465,9 195,3 111,5 10,7
Қазақстан 321,7 4,2 151,5 149,6 16,5 4,1
Кредсоцбанк 413,6 5,3 74,6 84,3 233,4 21,3
Крамдсбанк 747,9 9,6 215,3 148,5 367,5 3,6
Әлембанк 282,3 3,7 53,3 51,0 175,1 2,9
Басқалары 2230,9 29 711,8 938,5 548,2 32,4
Салымдардың үлкен бөлігі (38%) Халық банкі мекемелерінде орналастырылды. Бұл
1995 жылғы банктік депозиттер.
1995 жылдың ішінде банктік жүйедегі депозиттік процент ставкалары әлеуетті
2-кесте. 1995 жыл ішінде депозиттер бойынша проценттік ставкалардың өзгеруі
Банктер 1995 ж. 1-тоқсаны 1995 ж. 2-тоқсаны 1995 ж.
талап ет. дейін 3 ай 6 12 талап ет.
Тұранбанк 70 150 170 210 40 80 100 120
Крамдс
банк
60 90 100 130 20
60 15 40
50
ККБ
35 100 115 145
15 45 47 53
Халық банкі
30
60
Казтранс
банк
50 100 120 150
15
45
Мемстаткомның деректері бойынша 1995 жылғы инфляцияның жалпы деңгейі 160,4%
Қаңтар - 108,9 шілде - 102,9
Ақпан - 106,7 тамыз - 102,1
Наурыз - 105,1 қыркүйек - 102,4
Сәуір - 103,2 қазан - 104,1
Мамыр - 102,7 қараша - 104,4
Маусым - 102,3 желтоқсан - 103,6
Келтірілген деректерден инфляцияның ең жоғарғы деңгейі 108,9% - қаңтарда
Инфляция деңгейіне орай 3 айлық салымдар бойынша проценттік ставка
Яғни бірінші, екінші және үшінші тоқсандарда банктердің депозиттік ставкалары
1996 жылы инфляция деңгейі 26-28% шегінде болды. Салымдардың ең
128 = (1+I/100)^12*100, I = 2,2104:
3 айлық депозит бойынша жылдық ставка 27,1% шамасында болады
Банктің депозиттер бойынша проценттік ставкасы екі шамадан құралады: инфляция
1995 жыл депозиттық рыноктың тұрақталуы және кеңейе түсуі болды
Нақты проценттік ставкаларды талдау коммерциялық банктердің жылдың көп бөлігінде
Депозиттік рыноктың талдауы 1995 жылы қаржы рыногының бұл сегменті
Осы жылдың басқа жаңалығы депозиттер бойынша проценттік ставкалардың аймақтық
1996 жылғы депозиттік рыноктың жағдайы.
Қайта қаржыландыру ставкаларының төмендеуі екінші деңгейдегі банктерде теңгедегі депозиттері
Бұл банктердің арасындағы бәсекелестіктің күшейгендігі жөніндегі болжамды толығымен растайтынын
1-тоқсанның соңында теңгедегі депозиттер бойынша табыс деңгейі валютадағы
3-кесте. 1996 жылдың басындағы депозиттер бойынша ставкалар
Банктердің атауы Талап етілгенге дейінгі салымдар Мерзімдік депозиттер
3 ай 6 ай
1995ж. желтоқсан
Кредсоцбанк 25
Крамдсбанк 20 40
Игілікбанк 31 43
Халық банкі
Каздорбанк 20 45
ККБ 15 47 47
1996 ж. қаңтар
Крамдсбанк 15 45 47
Игілікбанк 37 45 30
Халық банкі 10
50
ККБ 20 45
Жилстройбанк 20 25
Агропромбанк 25 40
Темірбанк 50
1996 ж. ақпан
Халық банкі 6
ККБ 15 45 47
Игілікбанк 24 42 47
Әлембанк 25
Крамдсбанк 15 40
Центрбанк 20 38 40
Каздорбанк 30 59
Банктер әлеуетті салымшылардың сұранымдарын көрсететін салымдардың жаңа түрлерін ұсынады.
Банктердің қызметінде депозиттік рынокта банк карточкаларын енгізу өте жақсы
Депозиттік рынокта негізгі міндеті азаматтардың банк жүйесіне қаражаттарын салудың
Банк үшін депозиттерді тарту кезінде экономикалық тұрғыдан қолайлы, яғни
1995 жылдың мамыр айынан бастап 20%-ке теңескен резервтеу нормасы
Ресми органдардың деректері 1994 жылғы депозиттік рыноктың қалыптасуы туралы
Осылайша, 1994 – 1996 ж. кезеңі Қазақстанның депозиттік рыногының
2-кезең. 1997-1998ж.
1997 жылдың қаңтары ман қыркүйек арасындағы кезең ішіндегі Қазақстандағы
1997 жыл депозиттік рыноктың нығайа түскен жыл болғанын атап
Нақты проценттік ставкаларды талдау коммерциялық банктердің жылдың көп бөлігінде
Депозиттік рыноктың талдауы 1997 жылы қаржы рыногының бұл сегменті
Осы жылдың басқа жаңалығы депозиттер бойынша проценттік ставкалардың аймақтық
Енді осы кезеңдегі отандық коммерциялық банктердің депозиттері бойынша ставкаларды
• Қайта қаржыландыру ставкасының (ҚРҰБ деректері бойынша қайта қаржыландыру
• ірі банктердің жеке ұсақ салымшыларға қызығушылығының біршама төмендеуі.
• Проценттерді төлеу талаптарында елеусіз өзгерістер болды.
Шынтуайтқа келгенде ұсақ салымшылар үшін салым бойынша проценттерді ай
Сонымен қатар, сегіз банктің ішінде кем дегенде екі банк
Банктердің экономикалық дамуының негіздері олардың жоғары дәрежедегі дербестігі және
Олардың біріншісі – банктердің жеке және заңды тұлғалардың бос
Екінші міндет – коммерциялық банктердің келешекке дербес депозиттік саясатын
Бастапқы кезеңдерде қазақстандық банк тәжірибесінде депозиттерді басқару мәселелеріне көп
Банктердің депозиттік саясатын зерттеу қиындықтары біздің республикамызда тауарлар мен
Мұндайда тәжірибе біздің банктердің есепайырысу және ағымдағы есепшоттарына түсетін
Отандық коммерциялық банктер 1 жылға дейінгі депозиттер ретінде тартатын
Депозиттік саясаттың маңызды құралы банк тартылған ресурстар үшін салымшыларға
Коммерциялық банктер депозиттік саясат құралдарын жетілдіреді, ал бұл біздің
Коммерциялық банктер қолданатын мұндай операциялар белгілі жағдайларда әлеуетті сатып
1. Депозиттік сертификаттар депозиттік саясаттың басқа құралдарына қарағанда биржа
2. Үкімет кәсіпорындардың депозиттерін жұмсамау ниетін жүзеге асырған жағдайда
Отандық коммерциялық банктер депозиттік саясаттың бұл құралдарын белсенді қолдана
Екінші міндет, жоғарыда аталғандай, коммерциялық банктердің дербес депозиттік саясатты
Қазақстандық банктердің депозиттік саясатын талдауда 1997 жылы қаңтар
Заңды және жеке тұлғалар салымдарының серпінділігінде теңгелік, сондай-ақ валюталық
1997 жылы қазақстандық банктерде банктік проценттік ставкалар бойынша есеп
Жоғарыда айтылғанға орай банктердің депозиттік саясатына шолуды ескере отырып
33,3 млрд. теңге. Қаңтар мен ақпанда банк жүйесінде депозиттер
Негізінен 1997-1998 жылдар кезеңінде халықтың салымдары ұлттық, сондай-ақ шетел
• Коммерциялық банктерге проценттік ставкалардың оң мәнін сақтау қажет,
• ҚРҰБ қайта қаржыландыру ставкаларын белгілеу кезінде инфляция қарқынынан
1-диаграмма. 1997-1998 жылдардағы жеке және заңды тұлғалар депозиттерінің
ҚРҰБ деректері бойынша 1998 жылдың 1 қазанында жеке тұлғалардың
1997-1998 жылдарда жеке тұлғалар депозиттерінің көлемі 21300 млн. теңгеден
1998 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша ұлттық валютадағы депозиттер
Банк жүйесіндегі депозиттердің көлемі 1998 жылдың 1 қарашасында 77,0
Депозиттердің мерзімдері бойынша құрылымында елеулі өзгерістер болмады: мерзімдік депозиттердің
Қазан айында жеке тұлғалардың мерзімдік теңгелік депозиттері бойынша орташа
2001 жылғы депозиттік рыноктың жағдайы.
2001 жылдың 9 қаңтарында депозиттік рынок елдің қаржы рыногының
Шетел валютасындағы депозиттер 86,8%-ке өсіп, 152 млрд. теңге немесе
Жеке тұлғалардың салымдарын қорғау жүйесінің қызмет етуі жағдайында (үшінші
3-кезең. 1999-2001 ж.
1-кесте. 1999-2001 жылдардағы депозиттік рынок жағдайы.
1999-2001 жылдардағы қарастырылған кезең банк жүйесінің тұрақтылығымен және салынған
Маусым айында резиденттердің депозиттері едәуір өсті (14,9%-ке 222,2 млрд.
Шетел валютасындағы депозиттердің өсу қарқыны теңгелік депозиттердің өсу қарқынынан
Депозиттердің өсуі негізінен банктердің ресурстық базаларының негізгі көзі болып
Халық салымдарының өсуі әлі де жалғасуда (резидент еместердің депозиттерін
Ағымдағы жылдың қазанында банктердің ресурстық базаларының едәуір нығайды, мұны
Өтімділіктің едәуір өсуі жағдайында банктердің депозиттік саясаты ұзақтау мерзімді
Банктердің ресурстық базасының негізін құрайтын мерзімдік теңгелік депозиттер бойынша
4-кесте. Тартылған депозиттер және берілген кредиттер бойынша сыйақы ставкалары,
Көрсеткіштер
97 желтоқ. 98 желтоқ. 99 желтоқ. 2000 желтоқ. 2001
желтоқ.
Мерзімдік депозиттер бойынша орташа алғандағы сыйақы ставкасы Теңгемен 10,7
Шетел валютасымен 3,8 4,2 3,8 4,9 4,9
Мерзімдік депозиттер бойынша орташа алғандағы сыйақы ставкасы Теңгемен 21,4
Шетел валютасымен 17,1 20,3 20,4 14,9 15,8
Проценттік спрэд Теңгемен 10,7 7,1 10,8 12,0 13,0
Шетел валютасымен 13,3 16,1 16,6 10,0 10,9
2001 жылдың 4 сәуіріндегі депозиттік рыноктың жағдайын талдау ұлттық
5-кесте. Екінші деңгейдегі банктердің теңгелік депозиттері және кредиттері бойынша
Мерзімдік депозиттер бойынша ставкалар Кредиттер бойынша ставкалар
номиналды нақты номиналды нақты
99 желтоқсаны 13,5 - 2,0 20,7 1,3
2000 қаңтары 16,5 - 1,5 19,7 - 0,2
2000 ақпаны 16,7 - 1,7 21,4 0,4
2000 наурызы 10,5 - 4,6 20,8 0,1
2000 сәуірі 17,6 0,8 21,0 2,4
2000 мамыры 20,0 2,3 19,2 1,9
2000 маусымы 16,5 2,8 18,5 3,8
2000 шілдесі 18,6 4,3 18,7 4,4
2000 тамыз 18,0 3,8 18,5 4,0
2000 қыркүйегі 16,2 2,9 19,1 4,3
2000 қазаны 15,5 2,3 19,6 4,2
2000 қарашасы 15,9 2,7 17,3 3,4
2000 желтоқсаны 15,6 2,8 18,8 4,3
2001 қаңтары 16,4 3,8 18,1 4,7
2001 жылдың мамырында резиденттердің депозиттерінің жалпы көлемі 1,8%-ке (жыл
Ай ішінде заңды тұлғалардың да, сондай-ақ жеке тұлғалардың
Мерзімдік депозиттердің жалпы көлемі 1,9%-ке 173,1 млрд. теңгеге төмендегенде
Халықтың (резидент еместерді ескере отырып) салымдарының өсу үрдісі жалғасуда.
Депозиттік рынокта ставкалар деңгейі аз ғана өзгерді. Жеке тұлғалардың
Шілдеде маусымдағыдай депозиттік рыноктағы жағдай «Азаматтардың ақшасын жариялауына байланысты
Қыркүйекте салымдардың жалпы көлемі (резидент еместерді ескере отырып) 2,2%-ке
Біздің елдің қаржы рыногының серпінді дамыған сегменттері туралы айтқанда
Банк жүйесіне халық сенімінің нығаюы көп жағдайда азаматтардың мерзімдік
Ағымдағы жылдың 6 айы ішінде банк секторының таза табысы
«Euromoney» басылымында жарияланған ақпаратқа сай 2001 жылдың 1
2.3. Казкоммерцбанктің депозиттік саясаты.
Депозиттік рыноктың дамуының объективті факторларының бірі тиімді депозиттік саясатты
Депозиттік рыноктың дамуына әсер ететін факторларды қорыту барлық факторларды
Банктің депозиттік портфельді басқаруының жалпы блок-схемасы
1-сурет.
1. Ақпарат блогына банктің ақпарат базасының кешенді талдауы кіреді.
Мұндай деректерді жинағаннан кейін банк банктің өзі үшін де,
2. Депозиттік ресурстарды басқару блогы. Бұл кезеңде қажетті ақпаратты
3. Тәуекелді басқару блогы. Бұл кезеңде банк депозиттік операциялармен
Алуан түрлі тәуекелдер туралы толық ақпарат негізінде банктің активті
4. Депозиттерді сақтандыру блогы. Бұл кезеңде банк кризистері
5. Тартылған қаражаттарды құрылымдық талдау блогы. Бұл блокқа банктің
банктің депозиттік портфелін тиімді басқару банктің барлық депозиттік ресурстарды
Депозиттік рыноктың қызмет ету үлгісі қойылған мақсаттарға жету қағидалары
Қазақстан Республикасындағы депозиттік рыноктың қызмет ету үлгісі
* Дереккөз: депозиттік рынокты зерттеу негізінде автор жасаған.
Мемлекеттік деңгейде – жұмыспен қамтамасыз ету, демографиялық, халықтың табыс
Ұлттық Банктің деңгейінде – банк салымдарын сақтандыру бағдарламасы. Бұл
Үшінші деңгейде (екінші деңгейдегі банктердің деңгейінде) – бұл банк
Қазақстандық депозиттік рыноктың қызмет ету үлгісінің келесі звеносы әртүрлі
Қазіргі кезде банктер әртүрлі депозиттерді ұсынуда. Мысалы, «Казкоммерцбанк» ААҚ-ы
«Лучший классический» депозиті – салым бойынша сыйақы ставкасы –
«Лучший классический» депозитінің талаптары:
• сыйақы салымның сақталу мерзімінің аяқталуы бойынша есептеледі;
• салым 3 айдан астам сақталған кезде, бірақ есепшотты
• банктік салым шартының мерзімі аяқталғаннан кейін осындай мерзімге
«Лучший классический» депозитінің сыйақы ставкасы.
Валюта түрі Сыйақы ставкалары жылына %
3 ай 6 ай 12 ай 18 ай
Теңгемен 11,0 13,0 14,0 16,0
АҚШ долларымен 7,0 7,5 8,0 9,0
Ең төменгі салым сомасы (теңгемен):
150 000 теңге – Алматы филиалының ЦСО;
10 000 теңге – Алматы филиалдарының басқа бөлімшелері;
2 000 теңге - «Казкоммерцбанк» ААҚ-ының басқа филиалдарында
Ең төменгі салым сомасы (АҚШ долларымен):
$ 1 000 – Алматы филиалы;
$ 500 – Алматы филиалдарының басқа бөлімшелері;
$ 100 - «Казкоммерцбанк» ААҚ-ының басқа филиалдарында
«Капитал»
«Капитал» депозитінің талаптары:
• салым сомасына сыйақы оны енгізген күні есептеледі;
• салымның барлық сақталу мерзімінде сыйақы ставкасы белгіленген болып
• есепшотты ашқан күні талап етілгенге дейінгі салымға аударылады
• қосымша жарналар салуға және ішінара берулерге жол берілмейді;
• салым тұтыну кредитін алу кезінде немесе пластикалық карточка
• банктік салым шартын мерзімінен бұрын бұзу кезінде есептелген
• банктік салым шартының мерзімі аяқталғаннан кейін осындай мерзімге
«Капитал» депозитінің сыйақы ставкасы.
Валюта түрі Сыйақы ставкалары жылына %
3 ай 6 ай
Теңгемен 8,0 11,0
АҚШ долларымен 5,0 6,0
Ең төменгі салым сомасы (теңгемен):
1. 150 000 теңге – Алматы филиалының ЦСО;
2. 50 000 теңге – банктің басқа филиалдары мен
Ең төменгі салым сомасы (АҚШ долларымен):
1. $ 1 000 – Алматы филиалы;
2. $ 500 – банктің басқа филиалдары мен бөлімшелерінде;
«Казкоммерцбанк» ААҚ
Депозиттердің құрылымында 2001 жылдың 31 желтоқсанында мерзімдік депозиттердің үлес
3-бөлім. Депозиттерді басқаруды жетілдіру механизмі.
3.1. Депозиттерді сақтандырудың әлемдік тәжірибесі.
Халықтың жинақ ақшасы кез келген мемлекеттің ішкі инвестицияларының негізгі
Мұндайда елдің барлық қаржы жүйесінің арқауы болып табылатын банк
Банк жүйесінің қызметтері сан-алуан – ол ақша-кредит саясатын, тәуекелдерді
Дегенмен, халықаралық тәжірибе көрсеткендей депозиттерді сақтандырудың дұрыс жасалмаған жүйесі
Салымдарды жаппай алудың алдын алу және кризиске ұшыраған банк
Бірақ кепілдік берілетін салымдар жағдайы ауыр банктерде болып, ал
Депозиттерді сақтандырудың тиімділігінің төмендеуі банктердің де, сондай-ақ салымшылардың да
Соңғы жылдардағы әлемдік тәжірибе толық кепілдік беру банк жүйесінің
Бірқатар сарапшылар салымдарды сақтандыру жүйесі туындататын бұрмалаулар оны қолданудың
Сонымен қатар мынадай мәселе тұр: «Салымдарды сақтандыру қандай болуы
3.2. Қазақстан Республикасы халқының салымдарына кепілдік беру қорын құруды
1999 жылдың мамырында Қазақстан қаржыгерлерінің конгресінде Президент Н. Назарбаев
Қордың негізгі міндеті салымшылардың мүдделерін қорғау, атап айтқанда қатысушы-банк
Өз қызметінің нәтижесінде Қор қатысушы-банктердің тоқсан сайынғы жарналарынан құралатын
Қазақстанда кепілдік беру жүйесі қалыптасу сатысында, осыған байланысты бұл
• 200 000 теңгеге дейінгі салымдар (депозиттер) негізгі борыш
• 200 000 теңгеден 400 000 теңгеге дейінгі салымдар
• 400 000 теңгеден 600 000 теңгеге дейінгі салымдар
• 600 000 теңгеден 800 000 теңгеге дейінгі салымдар
• 800 000 теңгеден 1 млн. теңгеге дейінгі салымдар
• 1 млн. теңгеден астам салымдар (депозиттер) негізгі борыш
Банктер салымдарға кепілдік беру бойынша барлық шығыстарды банк клиенттерінің
Қордың отандық банк жүйесінде салымшылардың сенімін қайтару жөніндегі жұмысы
2001 жылы халықтың депозиттері резидент еместерді ескере отырып шамамен
Сондай-ақ, басқа барлық қатысушы емес банктер кепілдік беру жүйесінің
Сақтандыру институты әлемдік тәжірибеде 60 жылдан астам жұмыс істеп
Екінші деңгейдегі банктердегі жеке тұлғалардың салымдарына (депозиттеріне) міндетті ұжымдық
1. «ТұранӘлем» банкі;
2. «ЦентрКредит» банкі ААҚ;
3. «Қазақстан Халық банкі» ААҚ;
4. «Алматы сауда-қаржы банкі» ЖАҚ;
5. «ABN AMRO Bank Kazakhstan» ЖАҚ;
6. «Темірбанк» ААҚ;
7. «Демир Қазақстан банкі» ААҚ;
8. «Казкоммерцбанк» ААҚ;
9. «Нұрбанк» ААҚ;
10. «Каспийский» ААҚ;
11. «Ситибанк Қазақстан» ЖАҚ;
12. «Нефтебанк» ААҚ;
13. «HSBC Қазақстан банкі» ЖАҚ ЕБ;
14. «Евразийский банкі» ЖАҚ;
15. «Цеснабанк» ААҚ;
16. «Иртышбизнесбанк» ААҚ;
17. «Альфа - банк» ААҚ ЕБ;
18. «Валют-Транзит Банк» ААҚ;
19. «TEXAKABANK» ААҚ;
20. «Наурыз Банк Қазақстан» ААҚ;
Қорытынды
Қызметтің негізгі мәселелері тиімді депозиттік саясаттың жеткілікті дәрежеде дайын
Коммерциялық банктердің қаржы тұрақтылығын нығайту мақсатында тиімді банк саясатын
• зерттеу кезеңі;
• жоспарлау кезеңі;
• шешімдерді қабылдау және жүзеге асыру кезеңі.
Зерттеу кезеңінде банк клиенттердің тұтынысын зерттейді: депозиттердің қандай түрлері
Жоспарлау кезеңінде банк депозиттік операциялар бойынша талдау және табысты
Шешімдерді қабылдау және жүзеге асыру кезеңінде белгілі кезең (жоспарлы)
Осылайша, депозиттік рынок – қызығушылық тұрақты өсіп келе жатқан
Сонымен қатар, депозиттік рыноктың тұрақты нығаю үрдісі бар:
• банктердің сенімді тұрақтылығына (басқа қаржы институттарымен салыстырғанда);
• проценттік ставкалардың бәсекелестігімен (басқа салымдармен салыстырғанда);
• ұсынылатын қызметтердің үлкен тізімімен;
• банк қызметі саласындағы заңның дамуымен (депозиттерді міндетті сақтандыру
Банктер арасында салымшылар үшін, сондай-ақ сенімді, тиімді банк мәртебесі
Банктердің дамуының экономикалық негізі олардың жоғары дербестігі мен өзінің
1. Уақытша бос қаражаттарды жұмылдыру; банктердің бәсекесі күшейген қазіргі
2. Коммерциялық банктердің жеке депозиттік саясатын әзірлеу үшін қызметтеріне
Депозиттік операциялардың дамуын талдауы депозиттік саясатты (салынатын теңгенің орташа
Осы қарастырылып отырған кезеңдегі депозиттік рыноктың даму үрдісін бағамдау
Бұл күндері жеке және заңды тұлғалардың теңге бойынша да,
Халықтың салымдарына кепілдік беру қорын құру банктер алдында қойылған
Пайдаланылған әдебиеттердің тізімі.
1. «ҚР банктер және банк қызметі туралы»
2. «Ұлттық банк туралы» Заң.
3. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Басқармасының 05.11.1999 ж.
4. Бухгалтерский баланс ОАО «Иртышбизнесбанк» / Столичная
5. Бухгалтерский баланс ОАО «Сеним-Банк» / Столичная
6. Бухгалтерский баланс ОАО "ТЕХАКАВАНК» / Начнем
7. Бухгалтерский баланс ОАО «Банк Каспийский» /
8. Бухгалтерский баланс ОАО «Казкоммерцбанк» / Казахстанская
9. Ахметов А.Р. «Фонд гарантирования вкладов -
10. Каценеленбаум З.С. «К вопросу о сущности банковского депозита»
11. Одинцова Н.Ф. «Развитие банковской депозитной системы по Алматинскому
12. Э. Перотти «Гарантирование банковских депозитов: мировая практика и
13. «Банковское дело» / под ред. В.И. Колесникова, Москва
14. «Банковское дело» / под ред. О.И.Лаврушина, Москва «Финансы
15. «Банковское дело» / под ред. Г.С. Сейткасымова, Алматы
16. «Деньги, Кредит, Банки» / под. ред. О.И.Лаврушина, Москва
17. «Деньги, Кредит, Банки» / под ред. Г.С.Сейткасымова, Алматы
18. Банки Казахстана № 9, 10, 12 2002 г.
19. Банки Казахстана №1,3,4,6,8,9 2001 г.
20. Деловая неделя от 23.02.2001 г., 16.11.2001 г.
21. «Деньги и Кредит» № 4,1991 г., стр. 75-76
22. http: // www. national bank. kz
Каценеленбаум З.С. «К вопросу о сущности банковского депозита» /
«Банковское дело» / под ред. Г.С. Сейткасымова, Алматы «Каржы-Каражат»,
Банки Казахстана №3, 2001 г.
Банки Казахстана №9, 2001 г.
«Деньги, Кредит, Банки» / под ред. Г.С.Сейткасымова, Алматы «Экономика»,
Одинцова Н.Ф. «Развитие банковской депозитной системы по Алматинскому региону
Банки Казахстана № 12, 2002 г.
Банки Казахстана № 1, 2002 г.
Э. Перотти «Гарантирование банковских депозитов: мировая практика и проблемы»
А.Р. Ахметов «Фонд гарантирования вкладов – гарант личной финансовой
69
депозиттік ресурстардың барлық түрлерін жинау және талдау
1 блок –
ақпарат блогы
ресурстарды мерзімдері, түрлері, сомалары, клиенттер топтары бойынша жіктеу
2 блок –
депозиттік ресурстарды басқару блогы
тәуекелдерді депозиттік операциялар бойынша бағалау әдістері кіреді
3 блок –
тәуекелді басқару блогы
депозиттерді ұжымдық, ерікті, аралас сақтандыру
4 блок –
депозиттерді сақтандыру блогы
банктің депозитного портфелінің тиімділігін талдау
5 блок –
тартылған қаражаттарды құрылымдық талдау блогы
Депозиттік рынок
Стратегия
Тактика
Қағидалары
Бағдарлама
Екінші деңгейдегі банктер дейгейінде (депозиттік саясат)
Мемлекеттік деңгейде (мемлекеттік саясат)
Ұлттық банк және Қазақстанның салымдарға кепілдік беру қоры
(сақтандыру бағдарламасы)
Субъектілер
Банктер
Халық
Кәсіпорын
Мемлекет
қаражаты:
бюджеттік
жеке
сақтандыру
әдістері:
бағалық
салықтық
сақтандыру
құқықтық
нысандары:
жеңілдіктер
сақтандыру төлемдері
ұтыстар т.б.
Депозиттік рыноктың қызмет ету объектісі
Жинақ ақшалар
Салымдар
Депозиттер
Қаражаты:
қолма-қол ақша: теңгемен, шетел валютасымен
аударымдар: теңгемен, шетел валютасымен
Табыстылығы бойынша түрлері:
% есептеместен
% есептеумен
мерзімі бойынша:
қысқамерзімдік
ұзақмерзімдік
Мониторинг
Критерийлер
Болжау
Талдау
Банк депозиттері
Мерзімдік
депозиттер
Талап етілгенге дейінгі салымдар
Жинақ ақша салымдары
Ақша рыногының депозиттік есепшоттары (ММDАs)
Жинақ ақша салымдарының жағдайы жазылған есепшоттар
Депозиттік
сертификаттар
Зейнетақы есепшоттары
СМА есепшоттары
NOW - есепшоттары
Чек
депозиттері
Жинақ ақша кітапшаларындағы депозиттер