Мазмұны
Кіріспе
1. Әлеуметтік-экономикалық статистиканың теориялық негіздері
1.1 Тұрғындарды әлеуметтік қорғаудың мәні мен мазмұны
1.2 Тұрғындардың әлеуметтік жағдайын зерттеу қажеттілігі
2. Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік саясаттың қазіргі жағдайын талдау
2.1 Қазақстан Республикасында халықты әлеуметтік қорғаудың жүйесі
2.2 Қазақстан Республикасында халықты әлеуметтік қорғаудың статистикалық
3. Әлеуметтік саясатты жетілдірудің статистикалық факторлары
3.1 Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік саясаттың жағдайы мен оларды
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Экономиканы мемлекеттік басқарудың әлеуметтік бағыты басқарудың айқын түрде
Бірде-бір қазіргі заманғы мемлекет халықты әлеуметтік қамсыздандыру, жұмыспен
Әлеуметтік-экономикалық статистиканың теориялық негіздері
Тұрғындарды әлеуметтік қорғаудың мәні мен мазмұны
Әлеуметтік қорғау – бұл жеке адамның, қорғау топтың,
Әлемде әлеуметтік қорғаудың негізгі екі моделі қалыптасқан:
1) Табыстарды реттеу мен басқаруда әлеуметтік механизмдердің үлесі
2) неолибералдық - әлеуметтік – экономикалық процеске мемлекеттің
Аталған үлгілерге байланысты келесідей әлеуметтік қорғау жүйелерін
- мемлекеттік, яғни қоғамның әлеуметтік осал топтарына мемлекеттің
- жеке, яғни әрбір адам өз өмірі мен
Әлеуметтік қорғаудың орталық субьектісі жүйе, мекеме, ұйым түріндегі
Әлеуметтік қорғаудың негізгі формалары:
- заңды түрде бекітілген әлеуметтік кепілдіктер мен олардың
- халық табысы мен шығындарын реттеу;
- әлеуметтік сақтандыру;
- әлеуметтік көмек көрсету;
- әлеуметтік қызмет көрсету;
- мақсатты әлеуметтік бағдарламалар.
Әлеуметтік қорғау жүйесінің келесідей принциптері бар:
- марапаттау, яғни билік құрылымдары белгілі бір әлеуметтік
- өтініш, яғни әлеуметтік көмек азаматтың жазбаша түрде
- патернализм, яғни тұрғындардың әлеуметтік-экономикалық аз
Әлеуметтік саясаттың негізгі бағыттарының бірі мүгедектердің құқықтарын, заңдылықтарын
Сонымен бірге әлеуметтік қатынастардың қалыптасуы жағдайында жұмыспен қамту
1. Жұмыссыз халықты жұмысқа орналастыруға көмектесу және кәсіби
2. Тиімді еңбек нарығын қалыптастыруды ынталандыру
Мемлекет заңдарға сәйкес азаматтардың кәсіпкерлік және еңбек мүмкіндіктеріне
Жұмыспен қамтылу – бұл мемлекеттің заңдылықтарына қайшы келмейтін,
Жұмыссыздық көптеген әлеуметтік және әлеуметтік-психологиялық зерттеулердің көрсетілуіне әрбір
Сондықтан мемлекет жаппай жұмыссыздықтың алдын-алу керек.
Кез келген саяси режимнің қызметінің негізгі бағыттарының бірі
Егер бұрын халықтың өмір сүру деңгейін реттеу орталықтандырылса,
Индексация бойынша төлемдер мемлекеттік және жергілікті бюджет, қоғамдық
Нарықтық экономикасы дамыған елдерде ең алдымен қандай әлеуметтік
Аз қамтамасыз етілген отбасыларды әлеуметтік қорғауда келесідей шаралар
салық алуда жеңілдік беру;
тегін және жеңілдік қызметтерін ұсыну;
жұмыссыздар пен балаларға жәрдемақы беру және таға басқалар.
Әлеуметтік басқару кең мағынада барлық қоғамдық процесті басқаруды
1.2 Тұрғындардың әлеуметтік жағдайын зерттеу қажеттілігі
Нарықтық экономикада өтпелі кезең әр адам, әр отбасы
Әлеуметтік қорғау жүйесі және оның дамуы. Үкімет бағдарламасы
Абсолюттік теңсіздік халықтың 20%, 40%, 60%-і және т.б.
Елдің экономикалық даму деңгейі тұтынудың көлемі мен дәрежесін
Кедейшілік сияқты өткір әлеуметтік проблемеларды шешу – мемлекет
Біздің елімізде қоғамдық тұтыну қорлары экономикалық категория ретінде
Қоғамдық тұтыну қорларының бір бөлігі мемлекеттік бюджет арқылы
Мемлекеттік көмек бағдарламасы бойынша қоғамның жаңа мүшелерін тәрбиелеу,
Бірінші бағыт халыққа берілетін төлемдер. Олардың көлемі еңбекшілердің
Қоғамдық тұтыну қорды бөлудегі екінші бағыт – адамның
Табыстағы теңсіздік едәуір дәрежеде құн заңының обьективті әрекетінен
Қайта бөлу процестерінің көлемі әр түрлі елдерде түрліше,
2. Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік саясаттың қазіргі жағдайын талдау
2.1 Қазақстан Республикасында халықты әлеуметтік қорғаудың жүйесі
Қазақстанда қазіргі уақытта қолданылып жүрген әлеуметтік қамсыздандыру жүйесі
Бүгінде әлеуметтік қамсыздандырумен 3,5 млн. артық адам қамтылған
2005 жылы әлеуметтік қамсыздандыруға арналған шығыстар 1999 жылмен
Бұл халықтың табысының едәуір көбеюіне мүмкіндік берді, оны
жалақының ең төменгі мөлшері 2,5 есеге;
зейнетақының ең төменгі мөлшерлері – 1,9 есеге;
орташа жалақы – шамамен 2 есеге;
зейнетақының орташа мөлшері - 2 есеге;
ең төмен күнкөріс деңгейі – 1,5 есеге;
мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылардың орташа мөлшері – 1,3 есеге
Маңызды әлеуметтік игіліктердің жалпыға бірдей қол жетімділігін және
Әлеуметтік қамсыздандыруда зейнетақы жүйесі ерекше орын алады. Елде
Бір жарым миллионнан астам зейнеткерлер ынтымақты негізде зейнетақы
2003 жылы индекстеуден басқа зейнетақыларды саралап арттыру жүзеге
Ынтымақты зейнетақы жүйесімен қатар 1998 жылдан бастап қатысушылар
Сонымен бірге жинақтаушы зейнетақы жүйесінде де бірқатар проблемалар
400 мыңнан астам мүгедекті мемлекет әлеуметтік қамсыздандыруға алып
1998 жылдың 1 қаңтарына дейін қолданылып келген зейнетақы
Жалпы аурудан мүгедектігі бойынша жәрдемақының мөлшері 2004 жылы:
Президенттің тапсырмасына сәйкес 2005 жылы жәрдемақылардың едәуір арттырылуы
Халықтың өзге санаттары да асыраушысынан айрылған адамдар, жаппай
Оларға әлеуметтік осалдықты жеңуіне мүмкіндік бермейтін әлеуметтік қамсыздандырудың
«Мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек туралы» Қазақстан Республикасының Заңын
Кедейлік жұмыссыздық және АӘК көрсету проблемаларының жүйелік байланысы
Аз қамтылған азаматтардың әрбір санатына қатысты тиісті шаралар:
Аз қамтылған азаматтар құрамында балалардың үлесі басым екендігін
Соңғы жылдары еңбек рыногының жағдайы жұмыспен қамтудың өсіп,
Қазақстан Республикасы Статистика жөніндегі агенттігінің деректері бойынша 1999
Республикадағы еңбек рыногы жағдайының мониторингін жасау үшін облыстар,
Кедейлікті азайтудың 2003-2005 жылдарға арналған бағдарламасын, Ауыл жылын
2.2 Қазақстан Республикасында халықты әлеуметтік қорғаудың статистикалық көрсеткіштері
Кеңес Одағынан кейін барлық мемлекеттерінің арасында Қазақстанда әлеуметтік
Қазіргі кезде 3,5 млн. астам адам әлеуметтік қамтамасыз
2002 жылдан бастап 2006 жылға жоспарланған шығыстарды қоса
1-сурет. Республикалық бюджеттің әлеуметтік көмек көрсетуге және әлеуметтік
ЖІӨ - ге пайызбен
Нәтижесінде, қазақстанда жағдай мен келешегі біздің мемлекетіміздің халқын
Республика Өкіметі шығарып, ішіне енген «Қазақстан Республикасында
2006 жылғы мемлекет Президентінің Қазақстан халқына Жолдауында әлеуметтік
- соғысқа қатысушыларға теңестірілген адамдарға - 2,4
- соғыс мүгедектеріне теңестірілген адамдарға – 1,2 есе:
- Ұлы Отан соғысы кезеңіндеқаза тапқан жауынгерлердің жесірлеріне
- қаза тапқан (қайтыс болған) әскери қызметшілердің отбасыларына
- қайтыс болған соғыс мүгедектерінің әйелдеріне, ерлеріне- 2,7
- ҰОС жылдарында қажырлы еңбегі үшін бұрынғы КСР
- 1988 – 89 жылдардағы Чернобыль АЭС –
2006 жылдың 1 шілдесінен бастап, әлеуметті құрылымдардың зейнеткерлері
Бұдан басқа, 2007 жылдан бастап зейнетақы мен әлеуметтік
Республикадағы зейнетақыреформасы бойынша заңнама, мүгедектік, асыраушысынан айырылу жағдайы
1-кесте
Жәрдемақы алушылар саны және тағайындалған айлық жәрдемақының орташа
(жыл соңында, ҚР еңбек және әлеуметтік қорғау Министірлігінің
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Жәрдемақы алушылар саны, барлығы
Мың адам 744,8 787,3 792,3 791,8 786,4 790,4
Жәрдемақылардың орташа мөлшері, теңге 3252 3451 3630 4095
Мүгедектігі бойынша, мың адам 344,2 386,2 388,7 391,6
Жәрдемақылардың орташа мөлшері, теңге 2922 3036 3191 3803
Асыраушысынан айырылу жағдайы бойынша, мың адам 370,6 382,6
Жәрдемақыдың орташа мөлшері, теңге 3851 4209 4421 4668
Жасы бойынша, мың адам 19,8 19 18,2 16,7
Жәрдемақылардың орташа мөлшері, теңге 1970 2175 2325
Кестеден көріп отырғанымыздай, көрсеткіштер жыл сайын жоғары деңгейде
Әлеуметтік саясаттың маңызды бағаттарының бірі – мүгедектердің жағдайын
Экономикалық өсу бұрынғыдан да белсендірек әлеуметтік саясат жүргізуге
Мүгедектерді әлеуметтік қорғау жүйесіне төмендегілер жатады:
әлеуметтік қамсыздандыру жүйесі (мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылар және арнайы
әлеуметтік қызмет көрсету (протездеу және протезді – ортопедиялық
Мемлекетімізде жалғыз басты қарт азаматтарға және мүгедектерге, оның
Өзіне - өзі қызмет ету қабілетінен толық немесе
2002 жылдың қаңтар айынан беріліп жатан мемлекеттік атаулы
2-кесте
Мемлекеттік атаулы әлеуметтік халықтың барлық санаттарына тағайындау
(ҚР Еңбек және әлеуметтік қорғау Министрлігінің деректер бойынша)
Тағайындалғаны, барлығы Оның ішінде балаларға тағайындалғаны әлеуметтік көмек
Алушылар саны, адам Орташа айлық мөлшері, теңге Алушылар
2004 859802 713,7 518643 727,9
2005 625674 778,3 386438 803,0
2006 481721 686,9 303761 705,5
Кестеден көріп отырғанымыздай, тағайындалған барлық алушылар саны 2004
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 2 қарашаында күшіне
Жан басына шаққандағы ЖІӨ өсімі, сонымен қатар елдегі
3-кесте
Халықтың тұрмыс деңгейінің көрсеткіштері
Жан басына есептегендегі ЖІӨ
Жыл ЖІӨ нақты өзгеруі өткен жылғы %
Мың теңге АҚШ доллары Ұлттық банктің ресми бағамы
1997 100,5 90,9 1350,4 4682,0 13,0 34,6
1998 101,7 109,0 1445,5 4682,0 13,0 38,3
1999 98,1 115,0 1468,6 4379,0 13,1 39,0
2000 102,7 135,1 1130,1 4293,0 13,5 34,5
2001 109,8 174,7 1229,0 4487,0 12,8 31,8
2002 113,5 218,8 1490,9 5219,0 10,4 28,4
2003 109,8 254,1 1658,0 5862,0 9,3 24,2
2004 109,3 309,3 2068,0 6532,0 8,8 19,8
2005 109,6 391,0 2874,2 7260,0 8,4 16,1
2006 109,4* 492,1* 3703,1* 8060,0 8,1 9,8
Елдегі макроэкономикалық жағдайдың жақсаруымен жалақы мен зейнетақының
Зейнетақы мен жалақының сатып алу қабілетінің серпінді (орта
4-кесте
Жалақы мен зейнетақының сатып алу қабілеттілігі
2002 2003 2004 2005 2006
Орат айлық атаулы жалақы, теңге 17303 20323
Жалақының ең төменгі мөлшері, теңге 3484 4181 5000
Жан басына шаққандағы орта есеппен күнкөріс шамасының ең
4596
4761
5128
5427
6014
Еңбекке жарамды жастағы адамның ең төменгі күнкөріс деңгейі,
4960
5145
5552
5865
6504
Атаулы жалақының сатып алу қабілеттілігі (еңбекке жарамжы жастағы
3,5
4,0
4,2
4,8
5,2
Ең төменгі мөлшердегі жалақының сатып алу қабілеті (ең
70,2
81,3
90,1
112,5
124,5
Бір зейнеткерге тағайындалған айлық зейнетақының орташа мөлшері, теңге
4773
5655
8060
8451
11877
Зейнетақының ең төменгі мөлшері, теңге
4000
4336
5500
5800
6200
Зейнеткердің күнкөріс шамасының ең төменгі деңгейі, теңге
3851
4086
4370
4683
5128
Орташа зейнетақы мөлшерінің сатып алу қабілеттілігі (орташа зейнетақы
123,9
138,4
184,4
180,5
231,6
Ең төменгі мөлшердегі зейнетақының сатып алу қабілеттілігі (ең
103,9
106,31
125,9
123,9
120,9
Экономикалық қызмет түрлері бойынша жалақының сатып алу қабілетін
2005 жылы халық табыстары Қазақстанның барлық өңірлеріндегі
Тұтынуға жұмсалған табыстардың сатып алу қабілеті (күнкөріс шамасының
Елдегі күнкөріс шамасының ең төменгі деңгейі 2001 жылы
Қазақстан аумағында кедейліктің бөлінуі де бір қалыпты емес.
Кедейлер саны индексінің серпіні, қалалық және ауылдық жерлерде
5-кесте
Өңірлер бойынша кедейліктің көрсеткіштері
пайызбен
Тұтынуға жұмсалған табыстың, азық – түлік
қоржынның құнынан төмен халықтың үлесі
барлығы
2001 2005 2001 2005 2001 2005
Қазақстан Республикасы 11,7 1,6 7,2 0,7 17,0 2,7
Ақмола облысы 6,4 3,1 6,2 1,4 6,5 4,5
Ақтөбе облысы 12,9 3,0 5,9 0,4 22,9 6,5
Алматы облысы 18,4 0,6 12,6
Атырау облысы 21,6 6,5 18,2 3,5 27,1 11,3
Шығыс Қазақстан обл. 9,3 1,9 5,7 1,0 14,2
Жамбыл облысы 17,8 0,6 13,6 0,4 20,6 0,8
Батыс Қазақстан обл. 9,8 1,8 8,5
Қарағанды облысы 8,6 1,3 7,4 0,4 13,5 5,3
Қостанай облысы 13,7 4,0 4,6 1,0 23,5 7,3
Қызылорда облысы 12,8 1,1 8,6 1,1
Маңғыстау облысы 26,7
Павлодар облысы 5,6 0,9 3,8
Солтүстік Қазақстан обл. 2,8 0,9 2,3
Оңтүстік Қазақстан обл. 15,0 1,6 11,4 2,4 17,0
Астана қ. 0,9
Алматы қ. 1,1
Жоғарыда айтылғандарды қорытындылай келе кедейлікті төмендету мен әлеуметтік
6-кесте
Халықтың квинтильдік және децилдік топтары бойынша тұтынуға жұмсалған
2002 2006
интервалмен жан басына шаққандағы табыстың орташа мөлшері, теңге
квинтильдің топтар бойынша
Бірінші топ (ең аз табысы бар)
2102
7,25
4164
8,45
Екінші топ 3378 11,64 6139 12,45
Үшінші топ 4713 16,25 8288 16,81
Төртінші топ 6666 22,98 11244 22,81
Бесінші топ (ең көп табысы бар)
12151
41,88
19462
39,48
дицильді топтар бойынша
Бірінші топ (ең аз табысы бар)
1713
2,95
3552
3,60
Екінші топ 2490 4,298 4777 4,85
Үшінші топ 3081 5,31 5688 5,77
Төртінші топ 3674 6,33 6592 6,68
Бесінші топ 4334 7,47 7677 7,79
Алтыншы топ 5093 8,78 8901 9,02
Жетінші топ 6034 10,40 10301 10,45
Сегізінші топ 72398 12,58 12190 12,36
Тоғызыншы топ 9153 15,77 14927 15,14
Оныншы топ (ең көп табысы бар)
15147
26,12
24007
24,34
2002 жылдан бастап үй шаруашылықтарына жасалған бақылау, бір
3. Әлеуметтік саясатты жетілдірудің статистикалық факторлары
3.1 Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік саясаттың жағдайы мен оларды
Мемлекеттік әлеуметтік стандарттарды жетілдіру жүйесі мыналарды көздейді:
- әлеуметтік нормативтер мен станларттардың бірлігін және бірдейлігін
- стандарттардың өзара байланысы мен оның құрылымдық элементтерінің
- базалық конститутциялық кепілдіктерді іске асыру үшін жағдайлар
Адамның денсаулығын сақтауға және оның тіршілігін қамтамасыз етуге
Мемлкеттік әлеуметтік стандарттар жүйесі бірте-бірте жетілдіріліп, халықаралық стандарттарға
Ол үшін:
- ең төменгі күнкөріс деңгейін айқындау әдістемесіне өзгеріс
- айлық жалақының ең төменгі мөлшерін ең төменгі
- ең төменгі күнкөрісті зейнетақылар мен жәрдемақылардың және
- ең төменгі күнкөріс деңгейін толық немесе ішінара
Мемлекеттік әлеуметтік стандарттарды жетілдіру жөніндегі іс-шараларды іске асыру
Әлеуметтік реформаларды одан әрі тереңдету әлеуметтік қамсыздандырудың үш
Бірінші деңгей – мемлекет кепілдік беретін әлеуметтік жәрдемақылардың
Екінші деңгей – жұмыс істейтін адамдарды міндетті әлеуметтік
Үшінші деңгей - әлеуметтік төлемдердің ерікті аударымдар есебінен
Қазақстан Республикасының барлық азаматтары негізгі әлеуметтік қатерлер туындаған
Әлеуметтік қамсыздандыру жүйесінің негізгі деңгейін қалыптастыру үшін:
- мемлекеттік бюджет қаражаты есебінен жәрдемақылар мөлешерін есептеудің
- 2006 жылдан бастап негізгі зейнетақыны Қазақстан
Бірінші кезеңде тек қана ынтымақты зейнетақы жүйесінің қатысушылары
- жұмыстан айрылу қатері басталған кезде мемлекет кепілдік
Әлеуметтік қамсыздандыру жүйесін дамыту негізгі деңгейге қосымша әлеуметтік
А. Қарттықтың басталуы кезінде әлеуметтік сақтандыру жүйесінде қатысушылар
Ынтымақты зейнетақы жүйесі бөлігінде:
- тұтыну бағаларының өсуін және қолданыстағы заңңамаға сәйкес
Міндетті жинақтаушы зейнетақымен қамсыздандыру бөлігінде:
- жинақтаушы зейнетақы қорларынан және сақтандыру ұйымдарынан төленетін
- зейнетақы аннуитетін мынадай жастағы зейнеткерлердің; %
әйелдер үшін – 67 жаста, еркектер үшін –
- салық салуға жатпайтын зейнетақы төлемдерінің сомасын ең
5 – міндетті зейнетақы жарналарын есептеу үшін қабылданатын
- міндетті зейнетақы жарналарын мемлекеттік субсидиялау мүмкіндігін жүктілігі
- «бір салымшы – бір қор» деген заңмен
- мемлекеттік міндеттемелердің мүмкін болатын сомаларын есептеу мақсатында
- қаржылық орнықтылық пен сенімділік талаптарын арттыру бөлігінде
- инфляцияның деңгейі бойынша индекстелген айналым мерзімі 10
- зейнетақы активтерін инвестициялау үшін сенімді қаржы құралдары
- ЖЗҚ салымшысына ай сайынғы инвестициялық кірістер,ай сайынғы
-зейнетақы активтерін сақтандыру қорын құру жөнінде ЖЗҚ-мен жұмыс
ерікті жинақтаушы зейнетақымен қамсыщдандыру бөлігінде
- ерікті және кәсіби зейнетақы схемаларын ынталандыру;
ұйым қызметкерлерінің, оның ішінде кәсіптері қызметкерлер кәсіптерінің тізбесіне
- кәсіптік одақтармен, үкіметтік емес ұйымдарымен және қоғамдық
Әлеуметтік көмекті ұйымдастыруды жетілдіру мынадай шараларды көздейді:
А. Балалы отбасыларына бала туылғанда берілетін бір жолғы
- бір жылға дейін баланы күту жөніндегі жәрдемақы
Жәрдемақы мөлшері 4 балаға дейін өсіп отыратын шкалада
- аз қамтылған отбасыларына 18 жасқа дейін балалар
Б. Мүгедектерге
Мүгедектерге сурдо-тифлотехника және протездік-ортопедиялық бұйымдар сатып алу шғындарын
В. Аз қамтылған отбасыларына
- АӘК ұсынудың өлшемдері жетілдірілертін;
- әлеуметтік көмектің әр алуан түрін алуға үміткер
- тұрғын үйге және коммуналдық қызметтерге ақы төлеу
Қорытынды
Елбасының «Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында.
Табыстағы теңсіздік едәуір дәрежеде құн заңының (баға заңының)
Әлеуметтік қорғау жүйесі байланысқан элементтер жиынтығын құрайды да
Қорыта келгенде, елімізде халықтың тұрмыс деңгейін экономикалық өсудің
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
«ҚР-ның әлеуметтік реформаларды одан әрі тереңдетудің 2005-2007 жылдарға
Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына
Жаңа экономика, инновация және бәсекеге қабілеттілік / Егемен
Абдыкаликова Г. Совершенствование системы социальной защиты населения //
Гарантированность доходов и социальная защита // Труд в
Говорухина Е.И. Проблемы взаимодействия субьектов управления социальной защитой
Жолдасбаев С. Система обязательного соцального страхования-допольнительная форма социальной
35