Жоспар
Кіріспе...............................................................................................................3
Негізгі бөлім
І Бөлім.............................................................................................................5
1.1. Қазақстан Республикасындағы зейнетақымен қамсыздандыру жүйесінің қалыптасуы.............................................................................................5
ІІ Бөлім
Зейнетақы жүйесінің шетелдік тәжірибесі...............................................9
2.1. Ұлыбританиядағы зейнетақы реформасы.......................................11
2.2. Зейнетақымен қамсыздандырудың Чилилік моделі......................15
ІІІ Бөлім
Қазақстандағы зейнетақы жүйесі
3.1. Қазақстандағы зейнетақы жүйесін реформалау нәтижесі мен оның
Қорытынды....................................................................................................23
Қосымша 1......................................................................................................24
Қосымша 2......................................................................................................25
Қосымша 3......................................................................................................26
Пайдаланған әдебиеттер..............................................................................27
Кіріспе
Мемлекет тарапынан төленетін қарттық бойынша зейнетақы – бұл
Зерттеудің өзектілігі: Қазақстан Рспубликасының зейнетақы жүйесі қазіргі
Нарықтық экономикаға көшу шарттарында зейнеткерлік – еңбекке қабілетсіз
Бұл реформалардың мәні - әр бір азамат болашақта
Бірақ та, әр жүйенің өзінің кемшіліктері болады. Әрине,
Бірақ та жинақтаушы жүйе қауіптерін жеке зейнетақы қорларының
Бүгінгі таңда ешбір зейнетақылы келісім-шартта қордың қаржылық міндеттемелері
Қазақстадағы зейнетақы жүйесінің тағы бір кемшілігі – зейнетақы
Зерттеудің пәні – зейнетақылық сақтандыру.
Зерттеудің объектісі – Қазақстан Республикасындағы зейнетақы жүйесі.
Ғылыми жұмыстың мақсаты – Қазақстан Республикасындағы зейнетақы реформасының
Көрсетілген мақсаттан келесідей міндеттерді анықтауға болады:
Қазақстандағы зейнетақымен қамсыздандыру жүйесінің қалыптасуын зерттеу;
Зейнетақы жүйесінің шетелдік тәжірибесімен, соның ішінде Ұлыбритания мен
Қазақстандағы зейнетақы реформасының нәтижелерін сараптау.
1. Қазақстан Республикасындағы зейнетақымен қамсыздандыру жүйесінің қалыптасуы
Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы азаматтарды зейнетақымен қамсыздандыру туралы»
Нарықтық қатынасты дамытуға бағытталған стратегиялық бағытты таңдауға байланысты
Экономикалық жағдайдың өзгеруі қалыптасқан зейнетақы жүйесі жұмысының бұзылуына
салымдар көлемі мен зейнетақы төлемдер көлемінің арасындағы тікелей
зейнетақы салымдарының жоғарғы ставкасы (25,5% еңбекақы мөлшерінен) экономика
зейнетақы тағайындаудағы көптеген жеңілдіктер мемлекеттік Зейнетақы қорына үлкен
жұмысшылардың зейнетақы салымдарының жеке есеп шоттарының болмауы салымдардың
зейнетақымен қамсыздандыруды басқару жүйесі, зейнетақы қаражаттарын жинау мен
экономикалық себептер мен сақтандыру салымдарының түсуін бақылайтын арнайы
Міне, осылай сол кездері жұмыс істеп тұрған зейнетақы
Осы шарттарда пайда болған проблеманы шешудің жаңа жолдарын
1997 жылдың 19 наурызында ҚР-ның Президентімен зейнетақымен қамсыздандыру
Барлық осы факторлар ұрпақтардың ынтымақтық принципінен жеке зейнетақы
зейнетақы жүйесін мемлекеттік бақылау;
зейнетақы қорын қалыптастыруға 30 жылдан кем емес
зейнетақы мен басқа да мемлекеттік әлеуметтік қамсыздандырудың формаларына
әрбір еңбекке қабілетті жастағы азаматқа, соның ішінде құқық
еңбекке қабілетті азаматтардың өздерінің қартайғандағы зейнетақымен қамсыздандырылуына жеке
әрбір жұмыскердің зейнетақылық сақтандырудың міндетті түрдегі жеке есепке
жинақталған зейнетақы қаражатының қауіпсіздігімен сәйкестенген тиімді инвестициялау;
азаматтардың мемлекеттік емес зейнетақы жүйесін жинақтауға мұраға
ерікті зейнетақылық сақтандырудың дамуы;
азаматтардың зейнетақы жинақтарын инвестициялау арқылы экономикаға пайда алып
Өтпелі кезеңде реформаға дейін зейнеткерлікке шығып кеткендер мен
Жаңа зейнетақы жүйесін қалыптастыру үшін келесідей шараларды орындау
зейнетақы жеңілдіктерін тағайындау, еңбек өтілі мен зейнетақыны есептеу
мүгедектігі бойынша, асыраушысынан айрылу жағдайына байланысты және жасына
түгел мемлекеттік қамсыздандыру функциялары мемлекеттік зейнетақы қорында орталықтандырылады;
әйелдер мен ерлердің зейнеткерлікке шығу жастарының ақырындап өсуі
мемлекеттік емес зейнетақы қорларының қызметтерін мемлекет жағынан бақылау
Мемлекеттік зейнетақы қорларын қалыптастырушы негізгі көздер:
азаматтардың міндетті зейнетақы салымдары;
республикалық бюджеттегі ресми трансферттер.
Ресми трансферттер дегеніміз – бюджетке өтеусіз және қайтарылмайтын
Осы заңға сәйкес зейнетақы төлеу жөніндегі мемлекеттік орталық
Мемлекет 1998 жылғы 1 қаңтарға дейін зейнеткерлікке шыққан
Орталықтан зейнетақы төлемдері келесі азаматтар санаттарына төленеді:
1998 жылғы 1 қаңтарға дейін зейнетақы алатындар;
Нағыз заңның 9 бабына сәйкес зейнеткерлік жасына жеткен
2001 жылғы 1 шілдеден бастап еркектерге - 63
Ерекше айтып кететін жағдай, заң бойынша жұмыс істейтін
Ерікті зейнетақы жарналарын тағайындау салымшы арқылы жүзеге асады.
Жинақтаушы қорларына жиналған зейнетақы салымдарының пайдасына жиналған зейнетақы
Мемелекетімізде жинақтаушы жүйенің төрт жыл жұмыс істеуі аралығында
2002 жылдың 1 қаңтарында бағалы қағаздар нарығында кастодиандық
Зейнетақы жинақтары мен салымшылар санының өсуі толығымен заңды
ІІ Бөлім
Зейнетақы жүйесінің шетелдік тәжірибесі
Зейнетақылық сақтандыру тәжірибесін зерттеу зейнетақы жүйесінің үш моделін
Мемлекеттік модель зейнетақының көлемі жалақы мөлшеріне пропорционалды болып
Мемлекеттік-жеке модель – тең пропорцияда мемлекет пен жеке
Жеке модель жеке сектордың көмекті қатты қажет ететіндерге
Зейнетақы саласындағы халықаралық динамиканың дамуын таңдау барлық мемлекеттердің
Мұндай тенденция мемлекеттік моделдің зейнетақы төлемдерін қаржыландыру үшін
Сонымен қоса, мамандар жеке зейнетақы жүйесінде идеалдандыруға болмайтындығын
Көптеген Батыс Европа елдерінің тәжірибесі азаматтарды зейнетақымен қамсыздандырудың
Негізгі зейнетақы алуға еңбек өтіліне тәуелсіз бұрынғы жалақысының
Зейнетақымен қамсыздандырудың екінші дәрежесі – мемлекеттік емес
Зейнетақымен қамсыздандырудың үшінші дәрежесі – жеке сақтандырудың бір
Қазіргі таңда мемлекеттік қамсыздандырудың шығындарын қаржыландырудың екі жүйесі
Зейнетақы шығындарын қаржыландырудың екінші формасы – арнайы
Жинақтаушы негізде қызмет ететін зейнетақы қорлары қаржы нарығы
2.1. Ұлыбританиядағы зейнетақы реформасы
Батыстағы зейнетақы жүйесінің аралас моделін қарастырғанда ұзақ тарихы
Алғаш рет жарнассыз зейнетақы төлемдері Ұлыбританияда заңды түрде
Мемлекеттік зейнетақы жүйесі эволюциялы дамыды. Ақырғы екі он
Ұлыбританияда басқа Батыс Европаның елдері сияқты соңғы кездері
2000 жылдан 2020 жылға дейін зейнетақ жасындағы халық
1988 жылғы реформалар осы мәселені шешеуге бағытталған болатын.
Екіншіден мемлекеттік жүйеге қысымды азайту үшін жеке зейнетақымен
Ұлыбританияда әйелдерге зейнетақы жасы - 60 жас, ал
1988 жылға дейін зейнетақы жүйесінің негізгі шарты –
Ұлыбританияның зейнетақы жүйесінің негізгі белгілері:
сақтандыру жүйесімен тығыз байланысты;
жұмыс беруші мен жұмысшының тең дәрежеде жарналар төлеуі;
Ұлыбританияда мемлекеттік зейнетақы қоры жоқ, ол ағымдағы кірістерге
жұмысшы халықтың кіріс дәрежесімен салыстырғанда базалық мемлекеттік зейнетақы
халықты зейнетақымен қамту саласында мемлекетік және жеке секторлардың
зейнетақы кірісі жетіспейтін тұлғалар үшін – қажеттілікті тексеруге
Зейнетақы жүйесі келесі үш көзден төленетін зейнетақы түрлерін
базалық мемлекеттік зейнетақы – белгіленген, төмен ставкалы, ұлттық
қосымша зейнетақы – табыс, жалақы көлеміне байланысты, мемлекет
әлеуметтік көмекке негізделген зейнетақы – жоғарғы екі бағдарлама
Негізгі зейнетақымен қамсыздандыру жүйесіне қатысу апталық кірісі белгілі
Негізгі зейнетақы бағдарламасы міндетті сипатта болғанымен, жұмысшы табысының
Кәрілік бойынша зейнетақы екі бөліктен тұрады:
негізгі зейнетақы – табыстың көлеміне байланысты емес, белгіленген
заңнамамен белгіленген зейнетақының екінші бөлігі - еңбекақының
Жоғарыда көрсетілгендей, Ұлыбританиядағы зейнетақы жүйесінің негізгі белгілерінің бірі
Жеке зейнетақылар ғасырдың басынан бері көптеген жағдайларда жұмысшыларға
Ұлыбританияда бүгінгі кездегі зейнеткерлікке шығушылардың 65% жұмыс орны
Жұмыс берушіден алатын зейнетақының маңыздылығын келесі мысал көрсетуі
Ұлыбританияда жеке зейнетақылардың маңызы өседі деп күтілуде. Оның
Бұл механизмдер, яғни кәріліктегі кірістерді қаржыландыру көбінесе жеке
1990 жылдың ортасында Ұлыбританияда 21 млн. адам жұмыспен
Зейнетақы саясатының тиімділігінің артуы үшін жұмысшыларға олардың
Жиынтық зейнетақылық және басқа кірістер қажеттіліктерін қанағаттандыруға жетпейтін
2.2. Зейнетақымен қамсыздандырудың Чилилік моделі
Зейнетақы жүйесінің чилилік моделі бүкіл дүние жүзінде жақсы
Шынымен де, Чилилік моделде бекітілген жеке жинақтар
Зейнетақылық қамсыздандырудың Чилилік моделінің ерекше белгісі –
Чилидің қазіргі зейнетақы жүйесінің сызбасы ынтымақты жүйеге қарағанда
Бәсекелестік механизімің арқасында қаржыны басқару жақсы көрсеткіштерге ие
Чилиде салым төлеушілердің мемлекеттік жүйеден жаңа жүйеге өту
Чилидің президенті Рикардо Лагос жеке басқару компаниялардың атына
Чилилік билік өкілдерінің қанағаттанбауларының негізгі себептері:
Зейнетақы жүйесімен қамтылған еңбек етушілердің саны жоғары
Жүйе экономиканың мемлекеттік немесе жеке секторында жұмыспен
Ал тұрақты кіріс көзі жоқ немесе өздігімен жеке
Үкімет сарапшыларының бағалаулары бойынша жеке басқару компаниялардың, олармен
26 жыл бойы өмір сүріп келген зейнетақы жүйесі
Көптеген сарапшылардың айтуы бойынша, Чилилік модель әлі толығымен
ХЕҰ-ның (Халықаралық Еңбек Ұйымы) көрсеткіштері бойынша, Чили азаматтарының
Чилилік Үкімет жеке басқару компанияларына салымшылар қаражатына қызмет
Не үшін Чилиге зейнетақы реформасы керек болды?
Зейнетақы реформасы Чилиде ескі жүйенің салық дағдарысы салдары
Реформаның бас кездерінде жеке басқару компаниялары 11 болса,
1981 жылдары зейнетақы жасына жақындап, керекті қаржыны жинай
Реформаға дейін зейнетақы жасына жақындап қалған чилиліктерге ескі
Егер белсенді өмірі ішінде 20жыл бойы жарналар
Чилиде әйелдер – 60 жасынан, еркектер – 65
Чилиде екі негізгі зейнетақы алу типтері бар:
Қазіргі уақытта Чилидің зейнетақы нарығында жаңа тенденциялар байқалуда.
Тіркелген табыстағы бағалы қағаздарға В портфелінен – 50%,
Ешкімге құпия емес, Қазақстан зейнетақы жүйесін реформалау кезінде
Зейнетақы жүйесіндегі мемлекеттің ролі:
-Чилиде
Чилиде мемлекеттің ролі максималды кеңейтілген, өйткен барлық қауіп-қатерден
-Қазақстанда
Қазақстанда мемлекет зейнеткерлік аннуитеттерге кепілдік бермейді, сонымен қоса,
ЖЗҚ-дағы жинақталған зейнетақы қаражаттарының түрлері:
-Чилиде
Чилиде жинақталған зейнетақы қаражаты жеткілікті немесе зейнетақысы ақырғы
-Қазақстанда
Қазақстанда азаматтар ерте зейнеткерлікке тек сақтандыру компаниясы арқылы
Төлем түрлерін таңдау мен рәсімдеу:
-Чилиде
Зейнеткерлік жасқа жеткенде салымшы зейнетақы төлеу формасын таңдап
-Қазақстанда
Қазақстанда ЖЗҚ мен сақтандыру компанияларын таңдау үшін салымшының
Толығымен алғанда, мемлекеттік әлеуметтік қорғаудың дамуы әлеуметтік
90 жылдардың бірінші жартысында Чилидің тәжірибесін жеті мемлекет
3.1. Қазақстандағы зейнетақы жүйесін реформалау нәтижесі мен оның
Қазақстандағы Зейнетақымен қамсыздандыру жүйесін реформалаудың мәні - әр
Салымшы өзінің жинақталған зейнетақы қаражаттарын бір жинақтаушы зейнетақы
Заңнамаға сәйкес міндетті түрдегі зейнетақы салымдары салымшымен тек
Зейнетақылық аннуитет келісім-шарты - сақтандыру шарты болып
Сақтандыру ұйымымен Зейнетақылық аннуитет шарты міндетті зейнетақы салымдарының
зейнетақы жасына жеткен тұлғаларға (ерлер – 63жас, әйелдер
елу бес жасқа жеткен тұлғаларға;
1 және 2 топтағы мүгедектерге, мүгедектік мерзімсіз
әскер қызметкерлеріне, зейнетақы жасына жетпеген мерзімге олардың өздерінің
Жинақтаушы зейнетақы қорларының зейнетақы активтері:
зейнетақы жарналары және жинақтаушы зейнетақы қорларыны мен мемлекеттік
заңдарда көзделген басқа көздер есебінен қалыптасады [2].
Жинақтаушы зейнетақы қорларының зейнетақы активтері банк-кастодиандарда сақталады. Банк-кастодиан
Зейнетақы активтерін басқару жөніндегі компания мемлекеттік емес жинақтаушы
Кастодиандық-шарт - банк-кастодиан мен оның клиенті жасасатын
Жинақтаушы зейнетақы қорлары екі түрлі болады: 1) мемлекеттік
Мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қорлары құрылтайшысы Қазақстан Республикасының Үкіметі
Мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы қорлары болса екі түрлі
ашық;
корпоративті.
Ашық жинақтаушы зейнетақы қорлары алушының жұмыс істейтін және
Корпоративті жинақтаушы зейнетақы қорлары сол қордың құрылтайшылары мен
Мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы қорларының зейнетақы активтерін инвестициялық
Зейнетақы активтерін басқару жөніндегі компания:
бағалы қағаздар нарығын реттеу жөніндегі уәкілетті орган белгілеген
заңдарда белгіленген тәртіппен зейнетақы активтерін ұдайы бағалап отыруға;
мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы қорлары мен бағалы қағаздар
бағалы қағаздар нарығын реттеу жөніндегі уәкілетті орган белгілейтін
Қазақстадағы зейнетақы жүйесінің кемшіліктерінің бірі – зейнетақы активтерін
Ақырғы бес жылда Қазақстанда белсенді өсіп отырған зейнетақы
Қазіргі уақытта барлық ЖЗҚ-лар активтері басқарудың сапалы менеджментіне
Зейнетақы реформасы – бұл нәтижесін жақын уақытта бағалау
Зейнетақы жүйесінің бірінші кезектегі проблемасына – демографиялық фактор
салымдарды өсіру, бұл проблемадан шығудың жақсы амалы емес,
жарналарды төлеуші салымшылардың санын өсіру – бұндағы бірінші
зейнетақы көлемін азайту, қолданылатын шаралар спектірінде жай ғана
пробеманы альтернативті шешудің бірден бір жолы ол жинақтаушы
Жинақтаушы жүйе шеңберінде азаматтардың салымдары зейнетақы қорларындағы жеке
Әрине, жинақтаушы жүйе әр түрлі қаржылай қауіптерге төзімсіз.
Бірақ та жинақтаушы жүйе қауіптерін жеке зейнетақы қорларының
Қорытынды
Кез-келген қалыпты қызмет ететін әлеуметтік жүйенің бөлінбейтін факторлары
Қандай да болмасын мемлекет өз азаматтарын жақсы өмір
Жинақтаушы зейнетақы жүйесінің негізгі қағидасы - өз қарттығыңды
Қандай жүйені алмасақ та, өзінің жақсы жақтары мен
Қорытындылай келе, менің айтайын дегенім, ендігі кезекте біздің
Содықтан да, күшті әлеуметтік саясат мемлекеттің өзі азаматтарының
Қосымша -1
Болашақ зейнетақыны есептеу тәсілі:
Егер де
жалақы мөлшері – 10 000 теңге болған жағдайда
кірістілік ставкасы - 10% болса
онда ай сайынғы салымдар – 1000 теңге болады
ал жинақтау мерзімі – 40 жыл
НӘТИЖЕСІНДЕ:
Зейнетақы салымдары – 480 000 теңге
Инвестициялық кіріс – 5 020 000 теңге (
Барлық жинақталған зейнетақы қаражаты – 5 500 000
Қосымша-2
Жинақтаушы жүйені ұйымдастыру
Бақылаушы орган
Ұлттық Банк
Қосымша-3
Зейнетақы активтерін инвестициялаудың нормалары
Пайдаланған әдебиеттер
«Қазақстан Республикасындағы зейнетақымен қамсыздандыру туралы» Заңы. –Алматы: Жеті
Краткая памятка для вкладчиков накопительного пенсионного фонда при
Вопрос о пенсионой реформе является актуальным для многих
Реформирование пенсионной системы в Казахстане. // Саясат №3-4,
Модель пенсионного обеспечения населения в Казахстане. // Саясат
Основные недостатки пенсионной реформы Казахстана. // Саясат
Некоторые вопросы пенсионного обеспечения. // Труд в Казахстане
Добровольные пенсионные взносы. // Труд в Казахстане №8,
Пенсионное обеспечение. // Труд в Казахстане №12, 2006г
Методические подходы в инвестировании пенсионных активов. // Саясат
Рогачева Т.М. Социальная политика. –Алматы: Еразия, 2000г
Қазақстан: Адам дамы туралы есеп. Алматы: ПРООН, 2004ж
Чили:опыт пенсионого реформирования.// Вопросы социального обеспечения №8
3
8 Зейнетақы активтерін инвестициялауды басқаруды орындайтын орган
8 Банк - кастодиан
16 Жинақтаушы зейнетақы қоры