Жергілікті бюджет және оның қалыптасуының негіздері
Мазмұны
Кіріспе ...........................................................................................................................................3
І тарау. ЖЕРГІЛІКТІ БЮДЖЕТ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ.
1.1 Жергілікті бюджеттің экономикалық м.әні және рөлі.......................................................5
1.2 Жергілікті бюджет қатынастарын мемлекеттік реттеу қажеттілігі...................................7
ІІ тарау. ЖЕРГІЛІКТІ БАСҚАРУ ҰЙЫМДАРЫНЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫН
2.1 Аймақтардағы жергілікті бюджет түсімдерін талдау.....................................................10
2.2 Бюджет қаражаттарын тиімді пайдаланудың ерекшеліктері .........................................17
Қорытынды ..............................................................................................................................25
Пайдаланылған әдебиеттер...................................................................................................26
Кіріспе
Басқарудың жергілікті органдарына мемлекеттің әлеуметтік бағдарламаларын жүзеге
Жергіліті қаржының әлеуметтік-экономикалық мәні жалпы мемлекеттік қаржыға ұқсас.
Жергілікті қаржының рөлі, оның құрылымы
Жалпы жергілікті қаржының жай күйі
өркениетті батыс елдерінде жергілікті қаржы
Қазақстан Республикасының экономикасы дамуының қазіргі кезеңінде
Нарықтық эканомикаға өту және тиісті эканомикалық реформаларды
Курстық жұмыстағы негізгі материалдар Қазақстан Республикасының экономика және
Және де осы тақырыпта теориялық − әдістемелік
Курстық жұмыстың құрлымы кіріспе, екі тараудан, қорытынды,
І. ЖЕРГІЛІКТІ БЮДЖЕТ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ.
1.1 Жергілікті бюджеттің экономикалық мәні және рөлі
Қазақстан Республикасында мемлекеттік бюджеттің басты бөлігі республикалық бюджетте
Республикалық бюджет − бұл түсімдер мен бюджет тапшылылығын
арналған Қазақстан Республикасының заңымен бекітілген орталықтандырылған ақша қоры.
Жергілікті бюджеттер (әкімшілік аймақтық бірліктердің бюжеттері) − обылыстық
Табыс бюджеті − облыс бюджетінің қалалар мен аудандардың
Қаржы жылына арналған республикалық бюжет Қазақстан Республикасының заңымен
Бюджет жүйесінің жұмыс істеуі бюджеттердің әр түрлі деңгейлерінің
Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі мемелекеттік бюджет жүйесіне кіретін
Бюджеттің бірлігі бюджет жүйесін ұйымдық − экономикалық
1.2 Жергілікті бюджет қатынастарын мемлекеттік реттеу қажеттілігі.
Республика үшін бюджетаралық қатынастарды реттеу өте көкейтесті проблемаға
Қазіргі таңда бюджетаралық қатынастың басты құралы трансферттер болып
- реттеуші салықтардың нормативтік аударылымдар арқылы;
- түрлі формадағы республикалық бюджеттен тікелей аударылымдар арқылы.
Жоғарыда айтылғандай орталық пен аймақ арасындағы бюджетаралық қатынас
Аймақтарды дотациялау арқылы теңдестіруге бола ма, не болмаса
Аймақтарды қаржылық қолдау қорын құрудың да көмек беруі
Қаржылық тұрақтандыру және бюджеттік тапшылықты қысқарту бағдарламасының шеңберіндегі
Бюджетаралық қатынастар реформаларының негізгі мақсаттары ретінде келесілер бөлінеді;
- бюджет жүйесінің қаржылық ресурстарын пайдалану және басқару
- аймақтардың әлеуметтік-экономикалық тиімділігін арттыру үшін жағдай жасау;
Қызмет ететін жетіспеушіліктерді жою және бюджетаралық қатынастарды реформалау
- аймақтық бюджеттік жүйелердің қызмет ету тиімділігін жоғарлату,
- жоғары қаржылық ағымдарды төмендету;
- қаржыларды бөлу шарттылығы және оларды аймақтарда пайдалану
- дотациялық аумақтарға қосымша қаржылық қолдауды
Аумақтық проблемалар келесідей жолдармен шешілуі мүмкін:
- меншікті кірістерді ұлғайту есебімен, яғни елдің салық
- бюджеттік жүйе үзбелері арасында жалпы мемлекеттік кірістерді
- әрбір аумақтық бюджеттік кірістер мен шығыстарды
Кірістерді сенімді және тұрақты нормативтік негізде қалыптастыру қажет.
Жергілікті бюджеттерді нығайтудың негізгі бағыты реттеуші салықтардың үлесін
Осы арқылы бюджетті орталықсыздандыру проблемасы билік органдарының басқару
Орталықтандыру мен орталықсыздандыру диалектикасы, аймақтағы экономикалық тұрақтылықты қамтамасыз
ІІ. ЖЕРГІЛІКТІ БАСҚАРУ ҰЙЫМДАРЫНЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ
2.1 Аймақтардағы жергілікті бюджет түсімдерін талдау
Кез – келген басқару жүйесінің өміршеңдігі де, жұмысының
Басқарудың төменгі деңгейі болып табылатын жергілікті өзін-өзі басқару
жүйесінде мемлекеттік институттың барлық дерлік құрлымы жұмыс істейді.
«Мемлекеттік басқару деңгейлері арасында өкілеттіктерді ажырату және бюджетаралық
Жергілікті бюджет – жергілікті басқарудың міндетті атрибуты ретінде
Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша 2002-2005 жылғы бюджет
1991 - 2001 жылдары жергілікті басқару салық жүйесінінің
Жергілікті салық жүйесіндегі жоғары белсенділікке қарамай,
2002 – 2005 жылдардағы облыстық бюджет пен аудан,
Шығыстар 2002 2003 2004 2005
облыстар бюджет қала және аудан бюджеті
Жалпы сипаттағы мемлекеттік қызмет 57,8 42,2 78,6
Қорғаныс 100 0 98,7 1,3 9,8 8,2
Қоғамдық тәртіп және қауіпсіздік 73,5 26,5
Білім беру 29,2 70,8 21,4 78,6 17,2
Денсаулық сақтау 32,9 67,1 46,6 53,4 27,2
Әлеуметтік қамсыздандыру және әлеуметтік көмек
Тұрғын үй-комуналдық шаруашылық. 9,8 90,2 81,1 18,9 0
Мәдениет, спорт және ақпарат кеңістігі . 56
Ауыл, су, балық шаруашылығы және қоршаған ортаны қорғау
Өндіріс, құрлыс, энергетика, жер қойнауын пайдалану
24,7 75,3 300 0 100 0
Басқалары 15,7 84,3 18,9 81,1 47,4 52,6 65,3
Негізгі топқа жатпайтын шығындар 99,9 0,1 100
Шығындардың барлығы 44,8 55,2 47,5 52,5 37,8
Оңтүстік Қазақстан облысының 2001-2005 жылғы кірістер құрлымы,
Кесте 2
Түсімдер 2002 2003
Барлығы Соның ішінде Барлығы
Соның ішінде
облыстық жергілікті
облыстық жергілікті
Салықтық түсімдер 65380056 3548491 2989565 9671762 4822604
Капитал операцияларынан түскен табыс салығы 3119338 1748773
Меншік салығы 304407 1270 303137 510406 61
Тауарға ішкі салық 2986423 1671941 1314482 7003137 3866349
Қосымша құн салығы 1938557 927003 1011554 4278027
Өндірістегі ішкі тауарға қосымша құн салығы 0
4278027 1750859 2527168
Қ.Р. территорияларына әкелінетін тауарларға қосымша құн салығы
Салықтық емес түсімдер 1510395 28591 1481804 398470 57335
Кәсіпкерлік қызметтен және меншіктен түскен кіріс
Әкімшілік алымдар және төлемдер, коммерциялық емес және жалғас
Әкімшілік алымдар 6803 216 6587 22929 380
Мектеп-интернаттағы баларды қамтамасыз ететін төлемдер 6 6
909 380 529
Кәсіпкерлік және ұйымдардың түсімдері 0
0
Қозғалмайтын мүлікке және мемлекеттік тіркеу 0
0
Штраф және санкция түсімдері 63360 3096 60264
Басқада салықтық емес түсімдер 1327053 24852 1302201 70851
Басқада ғимараттар және құрлыс сату 376 376
Алынған ресми трансферттер (грантар) 3179853 1437166 1742687 3260533
Сувенция 2586449 1305738 1280711 1957783 412883 1544900
Несиелердің қайтарылуы 591404 131428 459976 1302750
Басқада трансферттер 2000 0 2000 0 0
Бюджет қалдық қаржыларын пайдалану 89244 46266 42978
Барлығы 11337376 5065585 6271791 13608638 6442435 7166203
2 кестенің жалғасы
Түсімдер 2004 2005
Барлығы Соның ішінде Барлығы
Соның ішінде
облыстық жергілікті
облыстық жергілікті
Салықтық түсімдер 613267 3050794 3081373 6721068 2930716
Капитал операцияларынан түскен табыс салығы 3630543 2025716
Меншік салығы 1006244 198 1006046 1224107 0
Тауарға ішкі салық 1401704 948693 453011 1424052 709553
Қосымша құн салығы 0 0 0 0
Өндірістагі ішкі тауарға қосымша құн салығы 0
0
Қ.Р. территорияларына әкелінетін тауарларға қосымша құн салығы
0
Салықтық емес түсімдер 470048 26464 443584 551399 31200
Кәсіпкерлік қызметтен және меншіктен түскен кіріс
Әкімшілік алымдар және төлемдер, коммерциялық емес және жалғас
Әкімшілік алымдар 28017 2444 25573 37877 3200
Мектеп-интернаттағы баларды қамтамасыз ететін төлемдер 2444 2444 0
Кәсіпкерлік және ұйымдардың түсімдері 448
488 22
22
Қозғалмайтын мүлікке және мемлекеттік тіркеу 472
472 674
674
Штраф және санкция түсімдері 96917 0 96917
Басқада салықтық емес түсімдер 86826 24020 62806 64159
Басқада ғимараттар және құрлыс сату 0
0
Алынған ресми трансферттер (грантар) 5105484 1352266 3753218 9519342
Сувенция 5105156 1351938 3753218 9519342 7676812
Несиелердің қайтарылуы 328 328 0 0
Басқада трансферттер 0 0 0 0 0
Бюджет қалдық қаржыларын пайдалану 8012 2243 5769
Барлығы 1172922 4431767 7297453 1679580 10638872 6157081
Экономикалық және әлеуметтік жағдайларды жетістік пен шешу үшін
Қазіргі таңда жергілікті бюджеттің негізгі проблемасы баланстыру мәселесі
Осы жеке табыстарда жергілікті биліктің өз бетінше шешім
2000 – 2005 жылдардағы Оңтүстік Қазақстан облысына
(млн.теңге)
Сурет 1
1 - ші суретте көріп тұрғанымыздай, соңғы алты
Қазіргі кезде жергілікті бюджет – негізгі мәселесі
Жергілікті бюджеттің автономиясынның жалпы негізі - мемлекеттік
2.2 Бюджет қаражаттарын тиімді пайдаланудың ерекшеліктері
Соңғы жылдары Республикамызда жергілікті бюджет құрылуында
Қазіргі кезде мемлекеттің 40% дан жоғары шығысын
2000 – 2005 жылдардағы Оңтүстік Қазақстан облысы
бюджетінің шығын динамикасы
(млн. теңге)
Сурет 2
Бұны нақтылау үшін аудандық, облыстық басқару
Дегенмен шығындарды бөлу динамикасы шығын функцияларын шектеуде оң
Жергілікті басқару органдарының шығын функцияларының қалыптасу динамикасын толығымен
Жалпы мемлекеттік қызметтегі шығыстар 2,3% - 3,7%-ға
Жергілікті басқару – ұйымдарының 44,7% - ға
Жалпы айтқанда жергілікті бюджеттін экономиканың дамуына аз
2001-2005 жылдары аудан, қала бюджеттіндегі жұмсауларды өзгерістер пайда
Облыстық бюджет бойынша анологиялық сурет байқалады. Бұл қатерлі
Қала мен аудан бюджетіне қарағанда облыстық бюджет маңызды
Жергілікті бюджет құрылуына нақты қортынды және
2002 жылы жалпы көлемде жергілікті бюджет кіріс үлесі
Бұл облыс үшін сувенция көлемін ұлғайтуға әкелді.
Бұндай сараптама қала, аудан кірістерін және бюджетін құруды
Облыс бюджетіне түскен салық 2002 жыл 70,1% -
2002 жылы республикалық – 72,2%-ға, жергілікті бюджет -27,8
Жергілікті бюджеттен түсетін түсімді құруды зертеудің
2000 – 2005 жылдардағы Оңтүстік Қазақстан облысы
бюджетінің кіріс динамикасы
(млн.теңге)
Сурет 3
Бұндай кему – аудан бюджеттерінен табыс салығын
Жергілікті деңгейде бюджет қатынастарын ұйымдастыру - өте күрделі,
Бұдан мынандай қортындыға келеміз – жергілікті бюджетте көлденең
Облыс бюджетіне 2000 жылы кіріс 12840,5 млн.тенге,
Облыс бюджетіндегі шығыс өсімі – облыс бюджетіндегі шығыс
2002 жылы 2001 жылға қарағанда жалақы орта есеппен
2003 жылы мектеп оқушыларының саны 24,5 мың мектеп
2003 жылдан бастап республика бойынша дәрігерлік қызмет көрсету
2004 жылы шығыстың өсуі – 2004 жылы 1
Субьвенция 5115 млн. тенге өсіп отыр. Жылдан жылға
2004 жылдан бастап тұрғын үй құрлысы өсуі бюджет
2000-2005 жыл республикалық бюджеттен 6208 млн тенге,
2006 жылы кірістер 2005 жылдың бағасымен салыстырғанда 5
2006 жылы салықтық түсімдердің өсімі алдыңғы
Салықтық түсімдер Қазақстан Республикасының «Міндетті әлеуметтік
Сонымен қатар, Оңтүстік Қазақстан облысында еркін экономикалық аймақ
2006 жылы салықтық емес түсімдердің өсімі 2005 жылмен
2006 жылы негізгі капиталды сатудан түсетін түсімдер 3,2%
Қорытынды
«Жергілікті бюджет және оның қалыптасуының негіздері» деген тақырыптаға
Жұмысты қорытындылай келе, көптеген мәселелерді шешудің тетіктерін қарастыратын
Қаржылық тұрақтандыру және бюджеттік тапшылықты қысқарту бағдарламасының шеңберіндегі
Пайдаланылған әдебиеттер
Назарбаев Н.А. На пороге ХХI века. -
Современный Казахстан: цифры и факты // Алматы 1998.
Қазақстан Республикасының Парламенттінің Жаршысы. 2003. №23. -3-5 бет
Оңтүстік Қазақстан облысының Экономика және бюджетті жоспарлау
Оңтүстік Қазақстан облысының салық комитетінің есебі 2004
Оңтүстік Қазақстан облысының әкімі Б. Жылқышиевтің есебі –
Бюджетке жаңаша қарау қажет. Қаржы-ақпарат. №5. (70)
Салық және бюджетке түсетін басқада міндетті төлемдер
Закон Республики Казахстана о бюджетной системе 1.04.99.
Жанибеков С. Бюджеттің орындалуын қадағалау маңызы Қазақстан қаржысы
Иманбердиев Б.Ж. Қазақстан Республикасындағы экономикалық саясаттың экономикалық өсу