Кәсіпкерлік, шаруашылықты жүргізудің тұрпаты ретінде
Мазмұны
Кіріспе
1 Кәсіпкерлік – шаруашылық қызметінің
1.1 Кәсіпкерліктің экономикалық негізі
1.2 Кәсіпкерлік түсінігі, оның мәні және мазмұны
1.3 Кәсіпкеліктің түрлері, кәсіпкерлік ісінің Қазақстандағы қазіргі түрлері
2 Кәсіпорын – экономиканың негізгі
2.1 Кәсіпорындар: мәні, мазмұны.
2.2 Кәсіпорындардың экономикалық-ұйымдастырушылық формалары
2.3 Нарықтық тәуекел жағдайындағы кәсіпорынның қызметі мен мінез-құлқы
3 Шағын кәсіпкерлік– нарық экономикасының
3.1 Шағын кәсіпорындардың шаруашылық қызметтері
3.2 Қазақстан Республикасының экономикасындағы шағын кәсіпкерліктің рөлі
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Экономикасы нарықтық бағытқа бет алған Қазақстан үшін кәсіпкерліктің
Қазақстан Республикасы Конституциясында былай деп жазылған: «Әркімнің кәсіпкерлік
Нарықтық экономика жағдайында кәсіпкерлік – шаруашылық қызметтің маңызды
Менің курстық жұмысымның мақсаты кәсіпкерлік, оның мәнін, мазмұнын
Қоғам өмірі көпқырлы. Бұл көпқырлылық – адамдардың әр
1 Кәсіпкерлік – шаруашылық қызметінің маңызды түрі
Кәсiпкерлiктiң экономикалық негiзi.
Экономиканың негiзiн екi фундаменталды
Бірінші ақиқат: қоғамның материалдық қажеттілігі
Екінші ақиқат: экономикалық ресурстар
Экономикалық ресурстар дегеніміз – тауар өндіруде
Материалдық ресурстар – жер оның табиғи
Адамдар ресурсы – еңбек және кәсіпкерлік қабілеттілік.
Қысқаша экономикалық ресурстардың мәніне тоқталайық.
1. Жер. «Жер» деген түсінікке
2. Капитал немесе «инвестициялық ресурстар»
Тауарлар екiге бөлiнедi: 1. Инвестициялық тауарлар (капитал),
3. Еңбек — бұл
адамдардьң тауар өндiру және қызмет
қабілеттілігі деп бейнелейдi.
4. Кәсiпкерлiк қабiлеттiлiк —
таланттылығы. Оны түсiну үшiн
1. Кәсiпкер барлық
өнім өндiру процесiне қосу ынтасын өз жауапкершiлiгiне алады,
2. Кәсіпкер өндіріс процесінде барлық
Кәсіпкер – бұл жаңашыл, коммерциялық негізде
Кәсіпкер – бұл тәуекелге баратын кісі.
Кәсіпкерлік істің қозғаушы күші –
Ресурстарға төлем. Жоғарыдағы көрсетілген
1. Материалдық ресурстар бергені үшін
2. Жер, су бергеніне рента
3. Жұмыс күшін жалдағаны үшін
4. Кәсіпкерлік табысты пайда деп
Экономикалық ғылым сирек ресурстарды тиімді пайдалану жөніндегі ғылым
«Толық қамтылу» деген пайдалануға
Шын мәнінде, кәсіпкер өндірістің негізгі үш
Социализм мен капитализмнің экономикалық айырмашылығы: біріншісінде жұмыс
Қоғамның өндірген таза пайдасын осылай бөлуді қамтамасыз
Қазақстанда қоғамдық меншікке негізделген экономиканың жеке меншік
Жаңа қоғамның негізін тұрақты, тиімді құру үшін
1.2 Кәсіпкерлік түсінігі, оның мәні және мазмұны
Нарықтық экономикада кәсіпкерлік орталық орынға ие және ол
Буржуазиялық экономикалық теорияда «кәсіпкер» ұғымы 18 ғасырда қолданыла
Кәсіпкерлік – адам қызметінің ерекше саласы және ол
Бүгінгі таңда кәсіпкер немесе өсімқор деп, иелігіндегі қажетті
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 10 бабының, I тармағында
Мыналар кәсіпкерлік қызметтің субъектілері болуы мүмкін:
әрекет қабілеті заңда белгіленген тәртіпте шектелмеген ҚР-ның азаматтары;
ҚР-ның заңнамасында белгіленген өкілеттіктер шегінде шет мемлекеттердің азаматтары
азаматтар бірлестігі – ұжымдық кәсіпкерлер (әріптестер).
Капиталистік елдердегі 80-жылдардағы «кәсіпкерлік шуы» экономикалық өсудің жаңа
Бүгінгі таңдағы капиталистік елдердегі кәсіпкерлік ҒТП-тің нәтижесіне, капиталистік
Жалпы қазіргі кәсіпкерліктің мәнін Батыс Еуропа және басқа
Кәсіпкерлікке қажет экономикалық, әлеуметтік және праволық
Кәсіпкерлікпен айналысу үшін ең
Кәсіпкерлікпен айналысу үшін
Әлеуметтік жағдай. Кәсіпкерлікті ұйымдастыру,
Кәсіпкер өз ісіне шын
Құқықтық жағдай. Ең бастысы
1.3 Кәсіпкерліктің түрлері, кәсіпкерлік ісінің Қазақстандағы қазіргі
Атқаратын міндетіне қарай кәсіпкерліктің
Меншік түрлері бойынша жеке
Меншіктер саны бойынша кәсіпкерлік
Кәсіпкерлік формасы бойынша екіге
Өндірістік кәсіпкерлік – бұл кәсіпкерліктің негізгі түрі. Мұнда
Кәсіпкерлікпен айналысу үшін қандай тауар өндіру, қандай қызмет
Одан кейін маркетингтік іспен шұғылдану: болашақ тұтынушылармен байланысу,
Келесі кезең өндіріс факторлары. а) Негізгі өндірістік қорлар:
Алдағы уақыттағы шығындар дегеніміз – бірінші кезеңдегі тауар
Жұмыс күшін кәсіпкер еңбек биржасы немесе құлақтандыру арқылы
Коммерциялық кәсіпкерлікпен шұғылданар алдында нарыққа маркетингтік талдау жасау
1. – сауда делдалдық жұмыс атқаруға жұмысшылар жалдау;
2. – ғимараттар, қоймалар, ұсақ саудаға үй сатып
3. – тауар сатып алу, сату;
4. – тауар сатып алуға керекті несиелерді ұйымдастыру,
5. – жоспарлауға керекті ақпаратарды табу;
6. – тұтынушыларға тауар сатып, ақшасын алу;
7. – финанс органдарына салық және басқа төлемдерді
Финанстық кәсіпкерлікке негізінен коммерциялық банкілер және қор биржалары
Консультативтік кәсіпкерлік – бұл ой нарығының бір бөлігі.
эксперттік консультация – мұнда маман өз бетімен диагноз
процесстік консультация – фирманың маманы клиентпен белсенді
оқулық консультация – лекция оқу, семинар өткізу, оқу
Практикада бұл үш түрі де аралас болуы мүмкін.
Ұжымдық-құқықтық кәсіпкерліктер. 1. Серіктестер – адамдардың бірлестігі,
Ұжымдар (қоғамдар) өздерінің қаражаттарымен бірігеді. Шектелген
Кәсіпкерліктің ұжымдық-экономикалық формалары.
1. Концерн - көпсалалы акционерлік қоғам, әр түрлі
2. Ассоциация – экономикалық дербес кәсіпорындардың ерікті бірлестігі.
3. Консорциум – бұл ірі финанс операцияларын істеу
4. Синдикат – бір саланың кәсіпкерлерін тауар сатуға
5. Картель – тауар, қызмет көрсету бағасы, нарық
6. Финанс - өнеркәсіп тобы – банк, сақтандыру
Кәсіпкерлік ісінің Қазақстандағы қазіргі
Қазір Қазақстанда мынадай ұжымдық-құқықтық формалы кәсіпкерліктер
1. Шаруашылық серіктестік – толық серіктестік. Олардың
2. Командиттік серіктестік. Барлық серіктестік мүшелері серіктестік
3. Шектелген жауапкершілікті қоғамдар. Оның мүшелері қоғамның
4. Қосымша жауапкершілігі бар қоғам қоғам міндеттемелеріне
5. Ашық және жабық акционерлік қоғам.
6. Өндірістік кооперативтер – ерікті түрде біріккен қоғамдар.
7. Унитарлы кәсіпорын – комерциялық мекеме, меншіктік құқығы
2 Кәсіпорын - экономиканың басты буыны
2.1 Кәсіпорындар: мәні және мазмұны.
Кәсіпорын - өндіріс-шаруашылық әрекетін ұйымдастырудың негізгі формасы болып
Сондай-ақ, кәсіпорын – қоғамдық меншік қатынастары жүйесіндегі өндіріс
ҚР-ның Азаматтық кодексінің 119 бабы кәсіпорынға мынандай анықтама
ҚР-ның Азаматтық кодексінде, «Мемлекеттік кәсіорындар туралы», «Акционерлік қоғамдар
меншіктің көп түрлі формалы жағдайында кәсіпорындарды құрудың жалпы
кәсіпорындардың ұйымдық-құқықтық түрлері, олардың жұмыс ерекшеліктері бекітілген;
кәсіпкерлік субъектілерінің құқықтары мен жауапкершіліктері айқындалған;
кәсіпкерлікті мемлекеттік қорғау, реттеу мен қолдау шаралары белгіленген.
Еңбектің қоғамдық бөлінісі мен кәсіпорындардың экономикалық жағынан дербестігіне
Біздің республикамызда бүкіл шаруашылық механизміндегі өзгерістердің іргетасын қалайтын,
Аталған заңда кәсіпорындар мен еңбек ұжымдарының әрекеті де
Нарық жағдайында әрбір кәсіпорын тұтынушылардың (халықтың және басқа
2.2 Қазақстан Республикасындағы
кәсіпорындардың ұйымдық-құқықтық формалары
Кәсіпкерлік азаматтың кез-келген ойластырылған қызметі ретінде сендіру негізінде
Әрбір азаматтардың, мысалы, өзінің үй іргесіндегі телімде көкөніс
Жеке іскерлік қызметтің тағы бір түрі жеке
Кәсіпкерлер өздерінің күштерімен қаржыларын біріктіріп, жалғыз бастылықтан ұжымдық
Құрал-жабдықтарды, капиталдарды, басқаруды одан әрі біріктіру корпорациялар, бірлескен
Шаруашылық серіктестіктер
Шаруашылық серіктестігін құрушы тұлға оның құрылтайшысы болып табылады.
Шаруашылық серіктестігінде қатысушылардың кәсіпорынды басқару ісіне, табысты бөлуге
Серіктестікке қатысушылар мүліктік жауапкершілігінің дәрежесіне қарай толық және
Толық серіктестік – келісімдік негіздегі жалпы бизнеске қатысушылардың
Толық серіктестіктің заңды тұлға мәртебесі бар және шарттық
Толық серіктестіктің жоғарғы органы қатысушылардың жалпы жиналысы болып
Командиттік серіктестік немесе сенімге негізделген серіктестік – біріккен
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік – алдын-ала белгіленген
Жауапкершілігі шектеулі серіктестікті ұйымдастыру үшін құрылтай келісім-шартын жасау
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік ұғымы:
- бір немесе бірнеше адам құрған, жарғылық капиталы
- жауапкершілі шектеулі серіктестік заңды
- жауапкершілігі шектеулі серіктестік өзінің міндеттемелері
- серіктестіктің жарғылық капиталға салымдарын толық енгізбеген қатысушылар
Акционерлік қоғам
Акционерлік қоғам немесе кәсіпорын – жарғылық капиталы акцияларға
Акцияларды сату немесе басқа біреулерге беру тек осы
Акция дегеніміз – оның иесі акционерлік қоғамның жалпы
Акционерлік қоғамдар барлық міндеттемелері бойынша заң алдында жауап
Акционерлік қоғамның пайдасының белгілі бір бөлігі акция
Ашық акционерлік кәсіпорын мүшелерінің құрамы акцияларды сату
Мемлекеттік кәсіпорындар
Мемлекеттік кәсіпорындарға:
- шаруашылық жүргізу құқығына негізделген кәсіпорындар;
- жедел басқару құқығына негізделген (қазыналық кәсіпорындар) кәсіпорындар
Мемлекеттік меншіктің түрлеріне қарай кәсіпорындар:
- республика меншігіндегі кәсіпорындар – республикалық мемлекеттік кәсіпорындар;
- коммуналдық меншіктегі кәсіпорындар – коммуналдық мемлекеттік кәсіпорындар
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі құратын кәсіпорындар республикалық мемлекеттік
Мемлекеттік кәсіпорындар қызметтерінің негізгі міндет-мақсаты қоғам мен мемлекеттің
- мемлекеттің қорғаныс қабілетін материалдық жағынан қамтамасыз ету
- экономикалық жеке меншік секторы қамтымаған немесе жеткіліксіз
- мемлекеттік монополияға жатқызылған немесе бақылау және қадағалау
Мемлекеттік кәсіпорынның құрылтайшысы уәкілетті орган болады.
Мемлекеттік кәсіпорын өзі мемлекеттік тіркеуден өткен кезден бастап
Жарғы мемлекеттік кәсіпорынның құрылтай құжаты болып табылады.
Мемлекеттік кәсіпорындар кәсіпкерлік қызметті коммерциялық негізде тиісті министірліктер
Өндірістік кооперативтер
Өндірістік кооператив ұғымы:
- азаматтардың бірлескен кәсіпкерлік қызмет үшін мүшелік
- өндірістік кооператив коммерциялық ұйым болып табылады;
- өндірістік кооператив заңды тұлға болып табылады.
Өндірістік кооператив құрылтайшы-жеке тұлғалардың жалпы жиналысының шешімімен құрылады.
Кооперативтің жоғарғы органы оның мүшелерінің жалпы жиналысы болып
Жалпы жиналыс өзінің ерекше құзіретіне жатқызылған мәселелерді кооперативтің
2.3 Нарықтық тәуекел жағдайындағы кәсіпорынның қызметі мен
Нарықтық орта жағдайында және кәсіпорынның толық экономикалық, құқықтық
Сондықтан да барлық кәсіпорындар меншік түріне байланыссыз-ақ экономикалық
өндірістік қызмет, бұл қоғамдық тұтынуды қанағаттандыру үшін қажетті
алынған табысты бөлу мен мақсатты қолдану қызметі, мұнда
жаңа жағдайда кәсіпорын өндірілген өнімді өткеру қызметімен айналысуға
жаңа жағдайда кәсіпорын иығына мемлекеттік экономикадағы кәсіпорында кездеспеген
Осы қызмет бұрындары және қазіргі кезде де дәстүрлі
Экономикалық әдебиеттерде бизнес саласындағы кәсіпкер жетістігін, олардың бизнес
нарықтық тұтынымдардың құрылымын дұрыс бағалау керек және олардың
өзінің меншікті табысын қалай неғұрлым жоғарылатса, сатып алушылардың
кәсіпорынның мақсатын анықтап, адамдарды соған қол жеткізу үшін
Сондай-ақ осыдан туындайтын нарықтық экономиканың жаңа жағдайында кәсіпорынға
нарықтық ортаның жағдайында кәсіпорынның бәсекелестік қабілеттілігін қолдау;
менеджмент жүйесін қолдана отырып, ішкі ортаны басқару қызметі.
Осы аталған үш қызметті кәсіпорынның атқаруы оған өзінің
Нарықтық экономикада кәсіпорынның (фирманың) қызмет жасауы үнемі айқынсыздықпен
Нарықтық тәуекел жағдайындағы кәсіпорынның мінез-құлқы. Кәсіпкерлік қызметте тәуекелсіз
Тәуекелдің әртүрлі анықтамалары бар. Бір жағдайда ол келешектен
Тәуекелді әртүрлі белгісіне қарай классификациялауға болады:
өндірістік, коммерциялық, қаржылық, пайыздық, несиелік.
Өндірістік тәуекел кез-келген өндірістік қызмет түрін жүзеге асырумен
Коммерциялық тәуекел – кәсіпкерлерге бекітілген тауар мен қызмет
Кәсіпкерліктегі қаржылық тәуекел заем қорларының барлық кәсіпорындағы қаржы
Пайыздық тәуекел – пайыз нормасының өсуіне қарай, бағалы
Несие тәуекелінің пайда болуы заемщиктің қарызды төлемендігімен түсіндіріледі.
3 Шағын кәсіпкерлік – нарықтық экономиканың өзегі
3.1 Шағын кәсіпкерліктің шаруашылық қызметтері, олардың дамуындағы перспективалары
Әлемде нарықтық қатынастарды дамыту бағыты халық шаруашылығын монополиясыздандыру
Монополизмге қарсы күрестің ең тиімді жолдарының бірі ірі,
- тауар өндіру мен қызмет көрсетуде кәсіпкерлік пен
- тұтыну сұранымының өзгеруін тез сезіну;
- өнім мен қызмет сапасын арттыру;
- баға белгілеудің табиғи тетігін пайдалану;
- монополизмді жою;
- өндірістің ғылыми-техникалық дамуын жеделдету;
- тиімді басқару құрылымдарын қалыптастыру мен пайдалану;
- кадрларды ұтымды пайдалану;
- орталықтандырылған күрделі қаржыны пайдаланбастан коммерциялық негізде жаңа
Қазақстан Республикасының нарыққа көшуінің басталуы кәсіпкерліктің шағын нысандарының
Кәсіпкерліктің құрамдас бөліктерінің бірі ретіндегі шағын кәсіпкерлік ұғымы,
Алайда қазіргі кезде шағын бизнестің дамуында шағын кәсіпорындар
Кеңес елінің саяси экономикасында материалдық өндіріс саласына жұмсалған
Соңғы отыз жылда ғылыми-техникалы шағын кәсіпкерлік қазіргі кезеңде
Осы саладағы мамандар мемлекет алдында тұрған негізгі міндеттер
- негізгі инфрақұрылымдық: шарттық, ақша-қаржылық және инвестициялық
- институциялық жаңғыртуларды жалғастыру, соның ішінде жекелендіруді дәйекті
Мұның өзі шағын кәсіпкерлікке мемлекеттік қолдау көрсету және
Аймақтық деңгейде шағын кәсіпкерлік жөніндегі саясат аймақтың әлеуметтік-экономикалық
- аймақтардың әлеуметтік-экономикалық дамуының концепциясымен бағдарламасын әзірлеу (оларда
- шағын кәсіпкерлікті дамытудың аймақтық бағдарламасын әзірлеу;
- аймақта шағын кәсіпкерлікті басқару мен реттеудің ұйымдық
-шағын кәсіпорындарды дамытудың бизнес-жоспарлары мен бағдарламаларын қалыптастыру көзделген.
Шағын бизнестің маңызы, оның қала экономикасындағы ролі мен
3.2 Қазақстан экономикасындағы шағын кәсіпкерліктің рөлі
Шағын кәсіпорындар нарық қатынастарын ұдайы іске қосып отыратын
Шағын кәсіпорындар жұмыспен қамтылуда, жеке тауарларды өндіруде және
Сонымен қатар, шағын кәсіпорындар :
- нарық жағдайындағы керек ұтқырлықты қамтамасыз етеді, тиімді
- тұтынушылық саланы тез арада керек тауалармен толтырады
- бәсекелестікті дамытады;
- нарықтық экономика жағдайында керек ортаны құрайды.
Шағын және орта кәсіпорындар қазіргі экономиканың негізін
1 сызба - Шағын және орта кәсіпкерліктің
Шағын кәсіпорындардың табысты дамуын айқындайтын басты шарттардың бірі
Қазіргі уақытта республикамызда шағын кәсіпорындардың өміршеңдігі және өркендеуін
Шағын кәсіпорындарды аймақтық дамыту, ең алдымен өндірісітк секторды
Елде кәсіпкерлікті кең көлемде дамыту нарықтық қатынастар қалыптасуының
Кәсіпкер өз қимылының стратегиясын қазіргі заманғы фирманың нарықтық
Шағын кәсіпорындар Қазақстан Республикасының экономикасына оң ықпал жасау
Кесте 1 – Шағын кәсіпкерлік табысын анықтау
Көрсеткіштер 2003 жыл 2004 жыл
табыс шығын табыс шығын
1 Түсім 37234
24500
2 ҚҚС
3456
2274
3 Акциздер
890
720
4 Түсім 32888
21506
5 Өзіндік құн
22377
15100
6 Коммерциялық шығындар
2100
905
7 Басқару шығындары
1070
450
8 Өндірістен түскен пайда 7341
5051
9 Алынатын % 20
35
10 Төленетін %
700
11 Басқа ұйымдарда қатысатыны үшін табыс 3400
2300
12 Басқа табыстар 300
100
13 Басқа шығындар
120
70
14 Шаруаш. қызметті қарж. түскен пайда
7416
15 Бағалы қағаздар бойынша табыс 15
10
16 Кері курстық айырмашылық
615
410
17 Баланстық пайда 9641
7016
18 Пайдаға түскен салымдар
2892,3
2104,8
19 Ауып кеткен қаржы
1000
500
20 Таза пайда 5748,7
4411,2
21 Өнімнің тұрақтылығы 43,08
46,46
Сонымен, шағын кәсіпорындардың дамуы, олардың санының өсуі, инфрақұрылымының
Қорытынды
Шын мәнінде кәсіпкерлер қай кезде де, қай қоғамда
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың «Қазақстан 2030» атты стратегиялық даму
Кәсіпкерлікті қолдаудың мемлекеттік бағдарламасының басты мақсаты өндірістік саланың
Кәсіпкерлікпен айналысу – ол өзіне де, халыққа да
Мен бұл курстық жұмысымда кәсіпкерліктің мәні, мазмұнын және
Кәсіпкелік – көп акпектілі категория. Мұнда кәсіпорынның құрылуымен,
Үшінші бөлімде шағын кәсіпкерліктің шаруашылық қызметін, оның тиімділігін,
Шағын кәсіпорындар экономикадағы бәсекелестікті керек деңгейде ұстауға, өндірістің
Сонымен, қорыта келгенде Қазақстанда қоғамдық меншікке
Жаңа қоғамның негізін тұрақты,
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1) Жалпы экономикалық теория: оқулық / Ө.Қ.Шеденов –
2) Осипова Г.М. Экономикалық теория негіздері: оқу құралы
3) Экономика : Учебник / Под ред.Булатова А.С.
4) Макконнелл К.Р., Брю С.Л. Экономикс : Принципы,
5) Берденова К.А. и др. Экономическая история Казахстана
6) Реформирование экономики Казахстана : проблемы и их
7) «Шаруашылық субъектілер туралы заң» -Алматы: Юрист
8) «Бизнесті ұйымдастыру» Әліпбеков Е. – Астана:
9) «Анализ хозияйтсвенной деятельности предприятия» Савицкая Г.В.
10) «Кәсіпкерлікті басқару» Сәбден О. – Астана: Жазушы,
11) Создание малых предприятий. Методическое пособие для
12) Комплект документов и материалов по созданию
13) Малые предприятия Субъекты малого предпринимательства Правовые основы
14) Грузинов В.П. Экономика предприятия и предпринимательство: Учебное
пособие. - М.:"СОФИТ", 1994
15) «Шағын және орта кәсіпорындарды дамыту» Даулетова А.Н.
16) Мейірбеков А.Қ., Әлімбетов Қ.Ә. Кәсіпорын экономикасы.- Алматы:
17) Мәдешов «Нарықтық экономикаға кіріспе».
18) Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі
19) Бисенғазиев, Хамитов «кәсіпкерлік негіздері»
20) Мейірбеков Б. «Елдегі жеке кәсіпкерлікті тиімді дамыту
21) Сахариев С.С. Жаңа кезең – экономикалық
26
Олардың пайдасы неғұрлым жоғарлаған сайын соғұрлым:
Олардың табысы неғұрлым жоғарлаған сайын соғұрлым:
Өндіріс өсуі жоғары;
Жаңа жұмыс орны;
Мемлекетке салық;
Тауарлар саны
Тұтынушылар сұранысы жоғары
Кәсіпкерлік өндіріс
Салық төлеу
Өндірістің өсуі