МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ............................................................................................................3
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЕҢБЕК ТӨЛЕМІНІҢ ТҮРЛЕРІ, МАҚСАТТАРЫ ЖӘНЕ ЖҮЙЕЛЕРІ…………………………….6
Еңбекақы құрамының есебі және оның мақсаттары мен маңызы..........6
Еңбекақы жүйесінің есебі және оның нысандары .................................11
Еңбекақының аналитикалық және синтетикалық есебі.........................24
2 ЕҢБЕКАҚЫ ЕСЕБІНІҢ АУДИТІ. ДЕМАЛЫС ЖӘНЕ ОРТАША ЕҢБЕКАҚЫНЫ ЕСЕПТЕУ
Еңбекақы бойынша есеп айырысудың аудиті........................................33
Демалыс және орташа еңбекақыны есептеу тәртібі..............................40
Еңбекақыдан ұсталынатын ұсталымдар.................................................52
3 ЖШС «КАС И К»-НЫҢ МЫСАЛЫНДА ЕҢБЕКАҚЫ ЕСЕБІН ТАЛДАУ
ЖӘНЕ ЕҢБЕКАҚЫ ЕСЕБІН ХҚЕС-НЫҢ НЕГІЗІНДЕ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ……………………………………………………………….…..61
3.1 Еңбекақы қоры есебінің талдануы...........................................................61
3.2 Еңбекақы қорының есебіндегі пайдалану тиімділігін талдау...............64
3.3 ЖШС «Кас и К»-ның еңбекақы есебін жетілдіру жолдары..................65
Қорытынды.......................................................................................................78
Қолданылған әдебиеттер тізімі.......................................................................81
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының Президенті 2006 жылғы 2-ші наурыздағы Жолдауында
2006 жылы тұжырымдамасы барлық халықаралық стандарттарға, Халықаралық
Еңбек және еңбекақы есебі – жұмысшылар санының өзгеруі, жұмыс
Дипломдық жұмысымның тақырыбы бүгінгі таңда өзекті , себебі
Нарықтың ең бір жетілмеген түріне еңбек нарығы жатады,
Жалақының мөлшері мен динамикасына ықпал ететін маңызды факторларға
Жалақы өндіріс шығындарының бір бөлігі, сондықтан ақшалай жалақының ставкасының
Жыл сайын мемлекеттік экономика секторында еңбекақы деңгейінің жоғарылауы байқалады,
Дипломдық жұмыста еңбектің және оған ақы төлеу есебінің негізгі
а) еңбекақы қорын және жұмыс уақытын пайдаланып, жұмыс мөлшерінің
б) аналитикалық құжаттарды уақтылы және дұрыс рәсімдеу, еңбекақы қорынан
в) шаруашылық жүргізуші субъектінің, кәсіпорынның әрбір жұмысшысына жалақыны уақтылы
г) белгіленген мерзімдерге еңбекақы бойынша есеп айырысу;
д) жалақы бойынша шығынды өнімнің, жұмыстың, қызметтің өзіндік құнына
Дипломдық жұмысымның негізгі мақсаты – еңбекақыны есептеу тәсілі мен
Бұл жұмыстың теориялық негізін отандық ғалымдардың еңбектерінен және Қазақстан
Ал негізгі бөлімінде қызметкерлермен еңбекақысы бойынша есеп айырысу есебінің
Жұмыстың тәжірибелік бөлімін мен ЖШС “Кас и К” -ның
1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЕҢБЕК ТӨЛЕМІНІҢ ТҮРЛЕРІ, МАҚСАТТАРЫ ЖӘНЕ ЖҮЙЕЛЕРІ
1.1 Еңбекақы құрамының есебі және оның мақсаттары мен
Кәсіпорын шаруашылық қызметін жасаудың процесінде қызметкерлерді жұмысқа қабылдап және
Жұмыс беруші жұмысқа қабылдаған кезде (заңды немесе жеке тұлға,
Жеке еңбек келісімшарты — жұмыс беруші мен еңбеккерлер арасындағы
Әдетте, жалақысының, деңгейін жұмыс беруші белгілейді және ол жеке
Жеке еңбек келісім-шарты бойынша тараптардың жауапкершілігі, міндеті, құқықтары белгіленеді.
Жеке еңбек келісім-шартында мыналар қарастырылады:
— белгісіз мерзімге;
— белгілі мерзімге;
— белгілі бір жұмыс орнына, белгілі уақытқа;
— еңбеккерлер жоқ болған жағдайда оның жұмысын уақытша атқаруға.
Заңда келісім-шарттың максимальды және минимальды мерзімі белгіленбеуі мүмкін. Егер
Жеке еңбек келісім-шартын жасау үшін жұмыс беруші жұмыскерден (қызметкерден)
Жұмысқа жаңадан қабылданғандарды "Жұмысқа қабылдау туралы бұйрықпен (өкімімен)" құжаттайды;
Барлық категориядағы қызметкерлерге, оның ішінде жоғары және арнаулы орта
Жұмысқа қабылдануы, басқа бір тұрақты жұмысқа ауысуы және жұмыстан
Еңбек кітапшасы не жұмыс берушіде, не қызметкерлердің өзінде сақталуы
Жеке еңбек келісім-шартына және демалыстар кестелеріне сәйкес қызметкерлерге берілетін
Жеке еңбек келісім-шартынан басқа жұмыс беруші қызметкерлермен азаматтық-құқықтық келісім-шарт
Сонымен қоса, жұмыс берушімен еңбеккерлердің арасындағы қатынастар ұжымдық келісім-шартпен
Олардың қатарына:
- тегін арнайы киімдер алатын жұмыстар мен мамандықтардың тізімі;
- еңбеккерлер үшін қосымша жеңілдік және компенсация құқын беретін
- жұмыс уақытының жиынтық (жалпы) есебін жүргізетін өндірістер, цехтар,
Қызметкерді бір цехтан (бөлімнен, учаскеден) екіншісіне ауыстырғанда "Басқа жұмысқа
Қызметкерлерді жұмыстан шығарғанда "Еңбек шартының тоқтатылуы туралы бұйрық (өкім)"
Жұмысшылар мен қызметкерлердің жұмыс уақытының белгіленген кестесін сақтап жүруін
Жұмыс уақыты есебінің табельдері деректерді автоматты түрде өңдеу жағдайында
Кесте 1 - Уақытты белгілеу [2,243]
№ Шартты белгілері
әріптік сандық
1 2 3 5
1 Жұмыс сағаттары (күндері) Қ 01
2 Түнгі жұмыс сағаттары Т 02
3 Кешкі жұмыс сағаттары КС 03
4 Мерзімнен тыс жұмыс сағаттары:
- кесімді қызметтер үшін К 05
- мерзімді қызметтер үшін М 06
5 Кесімді қызметкердің толық сменалық мерзімді жұмысы С 07
6 Қызмет бабаындағы іссапарлары ІС 10
7 Жыл сайынғы демалыстар Д 14
8 Жұмысқа уақытша жарамсыздығы А 17
9 Екі қабат болуға және бала табуға байланысты берілетін
10 Қызметкердің кінәсінан болған толық сменалық кідірістер К 20
11 Қызметкердің кінәсінан болған сменалық кідірістер К 21
1.2 Еңбекақы жүйесінің есебі және оның нысандары.
Еңбек төлемінің нысаны. Жалақы – бұл еңбек үшін төлем,
Еңбек тиімділігін арттырудың әртүрлі ынталандыру жолдары бар, атап айтқанда:
Бұл жағдайда жұмыс берушінің белгіленген жалақысының деңгейі заңда белгілеген
Іс жүзінде еңбек ақыны ұйымдастырудың екі негізгі нысаны пайдаланылады-
Мерзімді еңбек ақысы деп, нақты істеген уақыты үшін еңбек
Жай мерзімділік жүйесінің кезінде өзіне берілген тарифтік мөлшерлемесі немесе
Тариф мөлшерлемесін және бюджет сферасындағы еңбеккерлердің қызмет иесінің айлығын
Жұмыс мамандығы негізінен біріншіден сегізінші разрядқа дейін жіктеледі, ал
Кесте 2 - Бірыңғай тарифтік сетка [3,3]
Тариф сеткасының бірыңғай разряды Тарифтік коэффициент (1
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11 1,0
1,07
1,15
1,24
1,33
1,43
1,54
1,66
1,78
1,91
2,05 12
13
14
15
16
17
18
19
20
21 2,20
2,37
2,55
2,74
2,95
3,17
3,41
3,67
3,94
4,24
Тарифтік мөлшерлемесін және әртүрлі машықтық-мамандандырылған топтарындағы қызмет иесінің айлығын
Тарифтік-мамандандырылған анықтама жұмысшылардың жұмысын тарификациялауға және оларға әртүрлі өндіріс
Ал мамандандырылған анықтама қызметкерлердің жұмысының күрделілігін, мамандығының деңгейі бойынша
Ал меншік нысанына тәуелді кәсіпорындар еңбек ақы туралы мәселесін
Кесімді еңбек ақы төлеген кезде алдын-ала белгіленіп қойған деңгейде
Тікелей кесімді жүйе.
Кесімді-сыйақлық жүйе.
Ілгерішіл-кесімді жүйе.
Жанама-кесімді жүйе.
Аккордтық жүйе.
Тікелей кесімді төлемде жалақының мөлшері тек шығарылған бұйымның саны
Кесімді-сыйақылық төлемде кесімді жалақы сомасынан басқа, белгілі бір сандық
Ілгерішіл-кесімді төлемде өндірілген өнімді белгіленген нормалар шегінде тікелей бағалаулар
Жанама-кесімді жүйе жабдықтарға және жұмыс орындарына қызмет көрсетуші жұмыскерлердің
Аккордтық жүйеде орындалатын жұмыстың көлемі алдын-ала белгіленіп, бағалау белгіленеді.
Жұмысшылардың еңбегіне ақы төлеу тарифтік ставкалардың негізінде, ал қызметкерлер
егер жұмыскер сол айдағы жұмыс күндерінде толықтай істесе,
- егер жұмыскер сол айдағы жұмыс
Мысал. Қызметақысы 11 300 теңге фирма менеджері айдағы 26
Айдың орташа күндік жалақысы: 11 300/26 = 434,62 теңге.
Жалақының номиналды және шынайы түрлері болады. Номиналды жалақы дегеніміз
Шынайы жалақы – алған ақшаға сатып алуға болатын өмірлік
Жалақы өнімнің өзіндік құнының негізгі элементтерінің бірі болып табылады,
Қызметкерлермен есеп айырысу есебінің негізгі міндеттері:
еңбектің саны мен сапасына, шығарылым нормасының орындалуына, жұмыс уақыты
объектінің әрбір қызметкеріне жалақыны дер кезінде және уақытылы есептеу;
жалақыдан дер кезінде және дұрыс ұстап қалу;
белгіленген мерзімдерде қызметкерлермен еңбекақы бойынша есеп айырысуды жүргізу;
есептелген жалақыны өнімнің, жұмыстың, қызметтің өзіндік құнына дер кезінде
өндірістік порцеске басшылық жасау операцияларына қажетті еңбек пен жалақы
еңбек және жалақы бойынша статистикалық есептемені жасау.
Мерзімді еңбекақы. Кәсіпорында 100 адам жұмыс істейді, оның 80-і
10 адам – 9 разряд;
8 адам – 11 разряд;
4 адам – 14 разряд;
2 адам – 21 разряд;
Әр түрлі разряд бойынша қызметкерлердің айлық еңбек ақыларын есептеу
Айлық
= 1
тарифтік еңбекақы
Коллективтік келісім бойынша 1-ші разрядтық ставка 18 000 теңге
Сонда өткен айдың еңбекақысы былайша есептеледі:
9 разряд бойынша 18 000 * 1,78
11 разряд бойынша 18 000 * 2,05 * 8
14 разряд бойынша 18 000 * 2,55
сондықтан олардың еңбекақылары былайша есептеледі:
(18 000 * 2,55) * 21 * 18 *
16 разряд бойынша 18 000 * 2,95
19 разряд бойынша 18 000 * 3,67
21 разряд бойынша 18 000 * 4,24
Қызметкердің айлық мерзімді еңбекақысы = 1 276 688.
Ілгерішіл – келісімді жүйе өткізу бөлімінің 8 қызметкеріне еңбекақы
Өткізу бөлімінің 3 қызметкері ағымдағы айда әрқайсысы 230 дана
Ағымдағы айда сатумен айналысатын қызметкердің еңбекақысын есептейміз.
230 данадан тауар сатқан қызметкердің еңбекақысы:
(1000 + (230 – 100) * 200) * 3
190 данадан тауар сатқан қызметкерлердің еңбекақысы:
(1000 + (190 – 100) * 200) * 2
данадан тауар сатқан қызметкелердің еңбекақысы:
(1000 + (160 – 100) * 200) * 3
Тауар сатумен айналысқан барлық қызметкерлердің еңбекақысы:
81 000 + 38 000 + 39 000 =
Тікелей келісімді жүйе. Негізгі өндіріс цехының 80 қызметкеріне, белгіленген
200 000 / 80 * 560 = 1 400
Аккордтық жүйе. Қосалқы өдіріс қызметкерлеріне еңбекақы аккордтық жүйе бойынша
Ағаш шеберлерінікі: 400 000 / 160 * 50 =
Электриктер еңбекақысы: 400 000 / 160 * 20 =
Сылақшылар еңбекақысы: 400 000 / 160 * 40 =
Жөндеушілер еңбекақысы: 400 000 / 160 * 10
Жөндеу бөлімінің жалпы еңбекақысы 400 000 теңге.
Ынталандыру сипаттағы төлемдер. Өндіріс тиімділігін және орындалатын жұмыстың сапасын
Сыйлық еңбеккерлердің жеткен жетістігі үшін ақшалай қолдап дем беру
Сыйақы мөлшері орындалған жұмыстың маңыздылығы мен күрделілігіне қарай кәсіпкер
Мысал. Сыйақы беру туралы ережеде жабдықтың тұрып қалуын қысқарту
Техникалық себептерге байланысты жабдықтардың тұрып қалу нормасы 5 %
1. Мерзімдік жалақы: 180 * 100 = 18 000
2. Жабдықтың тұрып қалуын төмендетудің әрбір % - ы
3. Жабдықтың тұрып қалуын қысқарту 5 % - 3
4. Сыйақының % -дық мөлшері 4 % *
5. Сыйақы сомасы: 18 000 * 8 %
6. Ай ішіндегі жалақы 18 000 + 1 440
Мысал. Қызметақысы 12 000 теңге болатын менеджер 24 жұмыс
Күндік орташа жалақы 12 000 / 24 =500 теңге.
Нақты жұмыспен өтелген уақыттағы жалақы 20 * 500 =
Сыйақы 10 000 * 40 % = 4 000
Айлық жалақы 10 000 + 4 000 = 14
Еңбекақы төлеудің кесімді нысаны бойынша жалақы есептеу.
Жалақы екі түрге бөлінеді:
негізгі;
қосымша;
Негізгі – бұл қызметкерлерге нақты жұмыспен өтеген уақыты үшін,
а) жұмыс істеген уақытына тарифтік ставкалар, қызметақы, кесімді бағалаулар
ә) қызметпен өткерген жылдар үшін үстеме;
б) жұмыс жағдайының өзгеруіне байланысты кесімді ақы алушыларға қосымша
в) кесімді ақы алушыларға үдемелі бағалаулар бойынша қосымша ақы;
г) ақшалай және натуралды сыйақылар және сыйақы берудің бекітілген
ғ) мерзімнен тыс уақыттағы жұмыс үшін қосымша ақы;
д) түндегі жұмыс үшін қосымша ақы;
е) жұмысшының кінәсі жоқ тұрып қалуға төлемдер [4,4].
Қосымша – бұл қызметкердің кәсіпорында жұмыс жасамаған уақытына ҚР
а) балаларын тамақтандырушы аналардың жұмысындағы үзіліс уақытына төлем;
ә) жасөспірімдердің жеңілдік сағаттарына төлем;
б) мемлекеттік және қоғамдық міндеттемелерді орындауға жұмсалған жұмыс уақытына
в) негізгі және қосымша демалыстар уақытына төлем;
г) пайдаланылмаған демалыс үшін өтемақы;
ғ) шыққанда берілетін жәрдемақы.
Қызметкерлер жалақыдан басқа әлеуметтік сақтандыру қаражаттары есебінен еңбекке уақытша
Негізгі және қосымша жалақылар жалақы қорын құрайды. Кәсіпорынның жоспарымен
Түнгі уақыттағы жұмыс және оның еңбекақысы.
“Қазақстан Республикасы Еңбек туралы” заңының 48, 73 – баптарына
Түнгі уақыттағы жұмысқа он сегіз жастан кіші тұлғалар және
Түнгі жұмыс уақытындағы әр сағат үшін бір жарым мөлшерден
Жұмыс уақытының есеп табелінде түнгі уақыт бір айдағы қорытынды
Демалыс пен мереке күндеріндегі жұмыс және оның еңбекақысы.
“Қазақстан Республикасы Еңбек туралы” Заңының 56, 57, 58, 59-баптарына
қызметкерлерге демалыс күндері беріледі;
бес күндік жұмыс аптасында қызметкерлерге аптасына демалуға екі күн
жексенбі жалпы демалыс күні болып табылады. Бес күндік жұмыс
- жұмыс күндері мереке күндерімен қатар келген
“Қазақстан Республикасы Еңбек туралы” Заңының 73-бабына сәйкес мереке және
Мереке және демалыс күндерінде жұмыс істеген жұмысшы өтемақыны қосымша
Бос тұрып қалу уақытының төлемақысы.
“Қазақстан Республикасы Еңбек туралы” Заңының 74-бабына сәйкес бос тұрып
Бос тұрып қалу – жұмысшы жұмыс орнынан табылса да,
Бос тұрып қалу өнімнің өзіндік құнын көтереді, табысты кемітеді,
Жұмысшының кінәсінен болмайтын бос тұрып қалудың жоғары шегіндегі төлемақысы
Қызметтерді қоса атқарудың еңбекақысы және жұмыста уақытша жоқ жұмысшының
“Қазақстан Республикасы Еңбек туралы” Заңының 72-бабына сәйкес:
жұмысшы өзі қызмет ететін ұйымда өзінің негізгі жұмысына қоса
қызметтерді қоса атқарудың немесе жұмыста уақытша жоқ жұмысшының міндетін
Категориялары бойынша жұмысшылар өз кәсіптеріне сәйкес келетін жұмысты, ал
Өзінің негізгі жұмысына қоса уақытша жұмыста жоқ қызметкердің міндеттерін
Мәселен, орташа және ірі кәсіпорындар бухгалтерияларында жұмысты айтуға болады.
1.3 Еңбекақының аналитикалық және синтетикалық есебі.
Кәсіпорын жұмысшылар мен қызметкерлердің бәріне және олардың әрқайсысына бір
Еңбекақы бойынша қызметкермен есеп айырысудың синтетикалық есебі 111 “Еңбекақы
Көрме жұмыстарын ұйымдастырумен және көрме қызметін өткізумен айналысатын қызметкерлерге
Жалпы шаруашылық және әкімшілік басқару қызметкерлеріне (лауазымды қызметтегі тұлғалардан
Өндірістік саладағы кәсіпорындарда еңбекақы есептелгенде 111 шоты кредиттеліп, 9
147 “Еңбекақы” – негізгі өндіріс жұмысшыларына есептелетін еңбекақы сомасы;
154 “Еңбекақы” – қосалқы өндіріс жұмысшыларына есептелетін еңбекақы сомасы;
159 “Еңбекақы” – цех (жалпыөндіріс) қызметкеріне есептелетін еңбекақы сомасы.
Еңбекақы төлемі “Ұлттық валюта кассасындағы қолда бар ақша” 111
Лауазымды қызметтегілермен есеп айырысудың есебі. Бухгалтерлік есепке және лауазымды
Лауазымды қызметтегі тұлғаларға есептелетін еңбекақы сомасын “Жалпы және әкімшілік
112 шотын еңгізу қажеттілігі акционерлердің кез келген уақытта іс
Демалыс төлемақысының резерв есебі.
Бас жоспар шотына қызметкер демалысының төлемі бойынша қызметкерлермен есеп
Демалыс төлемінің және бір жылдық сіңірген еңбегі үшін жыл
Демалыс төлемақысының бір жылда сіңірген еңбегі үшін берілетін жыл
200 “Аяқталмаған құрылыс” – шаруашылық әдісі арқылы іске асырылатын
360 “Тауарды өткізу шығыны”
330 “Жалпы және әкімшілік шығындары” – қызметкердің еңбекақысынан есептелетін
147 “Еңбекақы”, 154 “Еңбекақы”, 159 “Еңбекақы” – негізгі және
Демалыс уақытының еңбекақысы мен бір жылда сіңірген еңбегі үшін
111 “Еңбекақы бойынша есеп айырысу” және 112 “Лауазымды қызметтегі
Жылдық түгендеу (инвентаризация) демалыс төлем резервісінің дұрыс құрылуы және
Есептік кезеңнің желтоқсанында есеп айрысудың түгендеуімен бекітілген сомадан нақты
Жинақтаушы зейнетақы қорына аударымды ұстау 111 дебет шоты және
Кәсіпорынның қаражат есебінен уақытша еңбекке жарамсыздық бойынша және басқа
Жеке табыс салығын ұстау 111, 112 дебет шоттары бойынша
Еңбекақыдан ұстау және шегеру 111, 112 дебет шоты бойынша
160 “Қызметкер және басқа тұлғалардың берешегі” – ұсталынған есеп
120 “Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақшалар” және 100
Депозиттелген еңбекақы сомасы 200/111 “Басқалар” кредит шотына 111 ішкі
111 және 180 шоттары бойынша журналдық-ордерлік формасы шартындағы операциялар
Еңбекақы бойынша қызметкермен есеп айырысудың аналитикалық есебі машинограммдағы қызметкердің
Еңбекақы төлемі.
Әр түрлі кәсіпорындар еңбекақы бойынша есеп айырысуды мына құжаттармен
Тізімдеменің (ведомостың) “Есептелген” бөліміне құжаттардан кесімді, мезгілден тыс және
Табыс салығы еңбекақыдан өткен ай үшін ұсталады. Айдың аяғында
Бастық пен бас бухгалтердің бекіткі қол таңбасынан (скрепа) кейін,
Ағымдағы айдың еңбекақысы бойынша есеп айырысу үшін және өткен
Үш күнде берілмеген еңбекақы қайтадан қайтарылады (депоненттелінеді) – кәсіпорын
Берілмеген еңбекақының сомасын кассир тізілімге жазады. Оны кассир есеп
Еңбекақы әр айдың бірінші жартысында келесі есеп беру үшін,
Қызметкер еңбекақысын пластикалық карточкамен алуына болады. Дебеттік пластикалық карточканы
Карточкалық шотқа ақша банкілік аудару немесе қолма-қол ақшаны еңгізу
Кәсіпорындар мен оның қызметкерлері үшін пластикалық карточканы еңгізудің артықшылықтары
пластикалық карточкаға қызмет ететін шотқа еңбекақыны аудару бухгалтерия бөлімі
банкомат және қолма-қол ақша беретін пункт арқылы еңбекақының берілу
еңбекақыны беру кезіндегі қарбаласты жояды;
кассалық жоспарды жасау рәсімін оңайлатады;
кассалық жоспарды бұзатын – талап етілмеген қаражатты қайта қайтару
еңбекақы беруде кәсіпорынның жоспарсыз бос тұрып қалуын болдырмайды;
қызметкердің карточкалық шотына процент есептеуде кәсіпорын тарапынан шығынсыз нақты
филиалы бар кәсіпорын еңбекақыны бір орталықтан есептеуге мүмкіндік алады
кәсіпорынға кредиттік желіден алуға және қызмет ететін банктен қосымша
қызмет көлігіне бензин сатып алу, кеңселік заттар, өкілдік шығындар
еңбек ұжымындағы психологиялық дау-жанжалдарды болдырмау мүмкіндігі туады, өйткені кәсіпорын
Кәсіпорын қызметкерлеріне пластикалық карточканың тиімділігі:
карточканы пайдаланудың қолайлы болуы;
жылдам есеп айырысу;
пластикалық карточканың иесі өзінің еңбекақысын (процентін өсіру үшін) сенімді
карточка ұстаушы еңбекақысын кез келген уақытта ала алады;
барлық Қазақстан және ТМД елдері бойынша төлем жүйесіндегі ақшаны
Пластикалық карточка Қазақстанның және ТМД-ның сауда және сервис нүктелеріндегі
2. ЕҢБЕКАҚЫ ЕСЕБІНІҢ АУДИТІ. ДЕМАЛЫС ЖӘНЕ ОРТАША ЕҢБЕКАҚЫНЫ ЕСЕПТЕУ
2.1 Еңбекақы бойынша есеп айырысудың аудиті
Еңбекақы бойынша қызметкерлермен және жұмысшылармен есеп айырысуды тексерудің негізгі
Уақытша жұмысқа жарамсыздығы туралы парақ, демалыс ақыны есептеу, еңбекақыны
Бұл операцияларды реттейтін маңызды нормативтік-құқықтық актілер келесілер болып табылады:
Еңбекақы бойынша қызметкерлермен және жұмысшылармен есептесуді тексеруді ең алдымен
Олардың алшақтығын байқаған кезде оның себептерін белгілеу керек, ал
Еңбекке мерзімдік ақы төлеу кезінде келісімшарттың немесе тарифтік ставкаларды
Еңбекақыны есептеу бойынша бастапқы құжаттарды талдау негізінде лауазымды тұлғалардың
Еңбекақыны есептеу негізінде жұмыс уақыты есебінің табелін,нарядтар мен басқа
Бір тұлғаның фамилиясы бірнеше рет есеп айырысу-төлем тізімдемесінде алдында
Кәсіпорынның тізімдемелік құрамына кірмейтін тұлғаларға жазылған нарядтарды, сонымен қатар
Бастапқы құжаттарды тексеру кезінде есеп айырысу-төлем тізімдемесінің шығыс ордерлерінің
Аудиторлық тексеруді жүзеге асырудың келесі кезеңдері мыналар болып табылады:
еңбекақыны есептеудің дұрыстығын іріктеп тексеру;
жұмыстың қалыпты жағдайынан ауытқуына байланысты үстеме ақыны ресімдеу тәртібі;
бос тұрғаны үшін ақы төлеу және құжатпен ресімдеу;
өнімнің ақауын және оның төлемін құжатпен реттеу;
түнгі уақытта жұмыс істегені үшін үстеме ақы;
мерзімнен тыс жұмыс жасағаны үшін еңбекақы;
мереке күндері жұмыс жасағаны үшін еңбекақы;
заңнамада қарастырылған жұмыс істелмеген уақытқа еңбекақы есептеу
жұмысқа уақытша жарамсыздығы бойынша жәрдемақы есептеу;
еңбекақыдан ұсталатын ұсталымдардың дұрыстығын тексеру.
Заңнамаға сәйкес еңбекақыдан келесідей ұсталымдар ұсталуы мүмкін: жеке табыс
Жеке табыс салығы Қазақстан Республикасының салық заңнамасына сәйкес белгіленген
Зейнетақы қорына ұсталатын ұсталым еңбекақы қорынан 10 % мөлшерінде
Несиеге сатылған тауарлар үшін ұсталымдар ұзақ уақыт тауарды несиеге
Жұмысшыларға келтірілген материалдық зиянды өтеу ұсталымдары кәсіпорын бойынша бұйрық
Еңбекақы бойынша аудит есептемесінің қорытынды бөлімінде келесілерді бекіту керек.
еңбекақы қорына шығындарды жатқызудың дұрыстығы;
өнімнің өзіндік құнына жеке төлемдерді жатқызудың дұрыстығы;
еңбекақы қоры бойынша бухгалтерлік проводкаларды құрудың дұрыстығы;
еңбекақы қоры бойынша бухгалтерлік есептеме формаларын толтыру және жиынтық
111 “Еңбекақы бойынша қызметкерлермен есептесу” шоты бойынша аналитикалық есеп
Бухгалтерлік регистрлермен шоттарда жасалған шаруашылық операциялардың дұрыстығын тексергеннен кейін
Сыйақылар мен қосымша аударымдардың дұрыстығының аудиті.
Жұмыс орындарының тапсырма -нарядтарымен, маршруттық беттермен және басқа да
Кәсіпорынның ішіндегі қызметкерлер (жұмысшылар) белгілі бір жұмыспен қамтамасыз етілмей
Жұмыс уақытынан тыс жұмыс істеудің төлемі 1,5 еседен аспайды.
Демалыс және мейрам күндерінің төлемі екі еседен аспайды.
Түнгі жұмыс уақытының әрбір сағатының төлемі 1,5еседен төмен есептелмейді.
Егер де қызметкер бір ұйымның ішінде өзінің негізгі жұмысын
Уақытша орнында жоқ жұмысшының жұмысын қосымша істеп жүрген жұмысшыға
Климат жағдайына қолайсыз қауіпті, физикалық қауіпті жұмыстарға жекеше және
Жекеше, ұйымдық келісім шарттары немесе жұмыс берушінің актілері ретінде
жұмыс стажы;
бір жыл ішіндегі жұмыс қорытындылары бойынша;
жұмыстың жоғары сапалығына байланысты;
аса күрделі, қауіпті жұмыс жағдайына байланысты;
қозғалмалы жұмыс түріне байланысты;
мамандық іскерлігі үшін;
басқа да жұмысшыларды оқыту үшін жеке үстем ақылар және
Жұмыс істемеген уақыт төлемінің аудиті.
Демалыс уақытының төлемі. Тексеру кезінде жұмысшылардың демалыс еңбекақысының ішіне
Егер де кәсіпорынның өзінде алдағы кезең шығындарына, кезекті және
Есептелген демалыс ақыға есепті айдағы демалыс күндерінің сомасына сәйкес
егер есепті кезең толығымен орындалса, онда есепті айдағы аударылған
егер есепті кезең толық орындалмаған болса, онда есепті айдағы
Уақытша жұмыс қабілетсіздігіне ақшалай көмектерді (жәрдемақыларды) аудару, соманы төлеу
Жабдықтаушы және басқа да азаматтық-құқықтық келісімге сәйкес төлемдерді тексеру
Келісім шарттың дұрыстығы, олардың қорытындысының экономикалық мақсаты, нәтижелілігі ,
Еңбекақыдан ұсталатын ұсталымдардың дұрыстығының аудиті.
Аудитор аударылған еңбекақыдан ұсталынатын ұсталымдардың толықтығы мен уақыттылығын зерттейді.
Жеке табыс салығы;
Зейнетақы қорына аударымдар;
Аванс ретінде берілген қарыздардың өтелуі, сонымен қатар арифметикалық қатеден
Кәсіпорынға жұмысшымен келтірілген материалдық зиянды өтеу.
Қалған ұсталымдар еңбекақыдан қызметкердің өз келісімі арқылы ғана ұсталынады.
Жеке табыс салығы бойынша бюджетпен есеп айырысуды уақытында және
Зейнетақы қорын ұстау ҚР Үкіметінің 15.03.1999 жылғы №245 “Зейнетақы
Орындаушы парақтар бойынша ұсталымдар тек бұл парақтар ұсынылған немесе
Қызметкерге келтірілген материалдық зиянның орнын толтыруға ұсталымдар кәсіпорынның бұйрығы
Басты назар аударылатын ұсталымдар түріне жеке тұлға табысынан
материалды көмек сомаларына түсетін табысқа салынатын салық;
жұмыс уақытынан тыс (іс-сапар және басқа да шығындар) жұмыс
нарықтық баға мен қызметкерлердің жеңілдікпен сатқан тауардың нақты бағасы
Сақтандыру компанияларымен (ұйымдарымен) келісілген сақтандыру келісім шарты, төлем тапсырмасы,
Ары қарай есеп регистрлеріндегі корреспонденция шоттары мен аударылған еңбекақы
Тексерудің қорытындысына келесілерді қорытындылаған жөн:
еңбекақы қорына шығындарды жатқызудың дұрыстығы;
өнімнің өзіндік құнына (жұмыс, қызмет көрсету) төленетін бөлек төлемдер
2.2 Демалыс және орташа еңбекақыны есептеу тәртібі.
Заң жүзінде еңбеккерлердің орташа жалақысын сақтау көзделген (ақшалай нысанындағы
ұйымдар жойылған жағдайда жеке еңбек шарты бұзылғанда, сондай-ақ еңбеккерлердің
үш күннің ішінде ұсынған құжат бойынша еңбеккерлерді армияға шақырғанда;
пайдаланбаған демалыс үшін компенсациялық төлем немесе демалыс ақысын есептеу
қызмет бабымен іс-сапарға барған уақытына төлем жасау үшін;
шарасыз (яғни, еңбеккерлердің кінәсінен емес) уақытына төлем жасау кезінде;
басқа да әлеуметтік төлемдер жасау үшін.
Орташа жалақы – бұл белгілі бір уақыт кезеңіне еңбеккерлердің
Оны есептеу үшін он екі календарлық айлар және сол
Орташа жалақы белгілі бір құбылыстармен байланысты жағдайларды есептеу үшін
Барлық жағдайда есептік кезеңнен Қазақстан Республикасының заңымен белгіленген мереке
Мемлекеттік мерекелер:
1-2 қаңтар
8 наурыз
22 наурыз
1 мамыр
9 мамыр
30 тамыз
25 қазан
16-17 желтоқсан
Бұл күндер демалыс күндерімен сәйкес келген жағдайда келесі күн
Еңбеккерлердің орташа жалақысын есептеу үшін орташа күндік, не орташа
Орташа жалақы есептік кезеңдегі нақты істеген уақытынан да анықталуы
Егер де еңбеккерлер бір жылдан аз жұмыс істесе, онда
Егер де еңбеккерлердің ұзақ уақыт бойына жалақысы болмаса (жиырма
Орташа жалақыны есептеген кезде мына төлемдер есепке алынбайды:
жыл сайынғы еңбек демалысы үшін берілген компенсация;
еңбекке уақытша жарамсыздығына, екіқабат және бала табуына, бала асырап
денсаулықты жақсартатын шараларға берілген жәрдем ақылар;
қызмет бабы бойынша іс сапарға берілген компенсациялар және оларға
дала жұмыстарымен шұғылданатын еңбеккерлердің алатын үлестері;
басқа жерлерге қызмет бабы бойынша ауысқан кезде алатын компенсация;
тараптардың келісімі бойынша, өдірістік мақсат үшін жеке транспорт пайдаланған
арнайы берілген киімдер, аяқ киімдер, алғашқы медициналық көмектер, сабын,
материалдық көмектер,
бір жолғы берілетін мақтау (көтермелеу) сыйлығы;
жалақыны кешіктіріп төлегені үшін жұмыс берушінің еңбеккерлерге төлеген өсімі;
еңбеккерлердің мамандығын көтеру үшін оқумен байланысты шығыстары;
конкурста және басқа да жарыстарда жүлделі орындарды алғаны үшін
Сыйлықты және басқа да ынталандырушы сипаттағы төлемдерді есептеген кезде
Егер де сыйлық және басқа да ынталандырушы сипаттағы төлемдерді
Орташа күндік жалақы барлық жағдайда, тек пайдаланбаған демалысы үшін
Орташа сағаттық жалақы да, орташа күндік жалақы сияқты анықталады.
Уақытша еңбекке жарамсыз күндеріне төленетін төлем. Жұмыс беруші №731
Ал олардың қатарына:
жалпы ауруы (сырқаты) бойынша;
жұмыста мертігуі және кәсіби сырқаты үшін;
тұрмыстық (күнделікті) зақым (жарақат);
екіқабат және босану.
Уақытша еңбекке жарамсыз күндеріне еңбеккерлердің сырқатымен (ауруымен), протез қоюымен,
Еңбекке уақытша жарамсыз парағы белгіленген тәртіпте беріледі, ал ол
Еңбекке уақытша жарамсыз мерзім бойынша берілетін жәрдем ақысы мына
қылмыс жасау кезінде алған зақымына;
сот шешімі бойынша анықталған, мәжбүрлік түрде емделген уақытына;
алкагольдің, есірткінің, улы заттардың салдарынан алған зақымдарына.
Сонымен, еңбекке уақытша жарамсыз мерзім бойынша берілетін жәрдем ақыны
Кесте 3 - Нақты есептелген жалақыны анықтау жолы [13,105]
Айлық есептік кезең Жұмыс аптасының бес күндік графигі бойынша
2005ж.
Мамыр
Маусым
Шілде
Тамыз
Қыркүйек
Қазан
Қараша
Желтоқсан
2005ж.
Қаңтар
Ақпан
Наурыз
Сәуір
21
21
22
22
20
22
22
20
21
20
19
22
21
21
22
22
20
22
22
20
21
20
19
22
20000
20000
20000
20000
20000
20000
20000
20000
20000
20000
20000
20000
Есептік кезеңнің жиыны 252 252 240000
Орташа күндік жалақыны есептік кезеңде есептелген жалақы сомасын жұмыс
10 МЕК (971*10=9710теңге), сондықтан жәрдем ақы есептелген деңгейде емес
Екіқабат және босану бойынша, сондай-ақ әйелдер босанатын үйінен тікелей
Кесте 4 - Екіқабат болуына байланысты әр айда жұмысқа
Айлық есептік кезең Жұмыс аптасының бес күндік графигі бойынша
2005ж.
Мамыр
Маусым
Шілде
Тамыз
Қыркүйек
Қазан
Қараша
Желтоқсан
2005ж.
Қаңтар
Ақпан
Наурыз
Сәуір
21
21
22
22
20
22
22
20
21
20
19
22
21
21
22
22
20
22
22
20
21
20
19
22
20000
20000
20000
20000
20000
20000
20000
20000
20000
20000
20000
20000
Есептік кезеңнің жиыны 252 252 240000
10 МЕК деңгейін ескере отырып, еңбекке уақытша жарамсыз күнінің
Қаңтар
Ақпан
Наурыз
Сәуір
Мамыр
Қаңтардан мамырға дейін ЕББП есептелген сома емес, 10МЕК бойынша
Сонымен, жәрдем ақының жалпы сомасы мынаны құрады: 40 250
Жеке еңбек шартын бұзу. Жұмыс беруші келесі себептер бойынша
заңды тұлға жойылған кезде, жұмыс беруші өз қызметін тоқтатқан
еңбеккерлердің штатын немесе санын қысқартқан кезде (“Еңбек туралы” заңның
үш күннің ішінде ұсынған құжаты бойынша еңбеккерлер армияға шақырылған
Демалысқа шыққанда төленетін төлем. Белгіленген тәртіп бойынша, жыл сайын
Бұндай заң құқығы “Еңбек туралы” заңның 12 б, 5т.
Еңбек демалысының ұзақтығы әртүрлі болады, егер де еңбеккер бірінші
Демалысқа шығу кезінде оның алдын ала жасалып қойған кезектілігі
Ұлы Отан соғысына қатысушыларға;
Орта және бастауыш оқу орындарының мұғалімдеріне, сондай-ақ жоғары оқу
Екі және одан да көп балалы әйелдерге;
Медициналық қорытындының негізінде емделуге берілген жолдамасы бар еңбеккерлерге;
Еңбек демалысы аванс ретінде берілетін жағдай еңбек шартында қарастырылуы
Еңбек стажын есептеудің тәртібі “Еңбек туралы” заңының 61 бабына
есепті жылдың барысында нақты істеген уақыты;
заңсыз жұмыстан шығарылған, жұмыссыз жүрген күндері;
уақытша жұмысқа жарамсыз, яғни емдеуге жүрген уақыты.
Жалақысы сақталмаған кездегі алған демалысы стажға кірмейді, бірақ ол
Сондай-ақ қызмет бабымен іс-сапарда болған кездері, жұмыс уақытының қысқартылған
Мысал. 15 ақпан 2004 жылы үш айға, яғни 14
Жұмыскер әйел маусымда қызмет бабы бойынша іс-сапарда болып келді.
Жыл сайынғы пайдаланбаған еңбек демалысын есептеу үшін, яғни компенсациясын
Енді осы жағдайда бір мысал келтіріп көрейік.
Кесте 5 - Қызметкерге 2006 жылдың 1 мамырынан бастап
Есептік кезеңге кіретін Есептік кезеңде есептелген жалақысы,
2005ж.
Мамыр
Маусым
Шілде
Тамыз
Қыркүйек
Қазан
Қараша
Желтоқсан
2006ж.
Қаңтар
Ақпан
Наурыз
Сәуір
15000
17000
17000
17000
20000
20000
20000
20000
20000
25000
25000
25000
5000
5000
6000
6000
6000
7000
7000
7000
2400
5000 сәуір айы үшін
Есептік кезеңнің жиыны
241000
49000
2400
5000
Орташа жалақының құрамын есептеу үшін мыналар еңгізіледі: төлем ақы
Мысал. Қызметкерге 2006 жылдың 8-ші сәуірінен бастап, 18 календарлық
Сыйлық, негізінен, еңбек төлемінің жүйесінде қарастырылған: жылдық сыйлығы және
Еңбеккер наурызда толық істемегендіктен, демалыс ақысын есептеу үшін, орташа
Олай болса, демалыс ақысын есептейтін орташа күндік жалақысы 987,10
Кесте 6 - Еңбеккерге есепті кезеңде есептелінген демалыс ақысы
Есептік
кезеңдегі
айлар Жұмыс аптасының 5-күндік графигі бойынша жұмыс уақытының ұзақтылығы,
есептелген жалақысы, теңге Еңбек төлемінің жүйесінде қарастырылған, әрі есептелінген
1 2 3 4 5 6 7 8 9
2005ж
сәуір
Мамыр
Маусым
Шілде
Тамыз
Қыркүйек
Қазан
Қараша
Желтоқсан
2006ж
Қаңтар
Ақпан
Наурыз
21
21
21
22
22
20
22
22
20
21
20
19
21
21
21
22
22
20
22
22
20
21
20
13
30
29
30
31
30
30
30
30
29
29
28
23
2500
2500
2500
2500
2500
2500
2700
2700
2800
2650
2700
1700
5000
5000
6000
3000
5000
6000
24000
12000
6
Есепті кезеңнің жиыны 251 245 349 302500 30000 24000
Мысал. Еңбеккерге жеке келісім-шартына сәйкес 15000 теңге айлық белгіленген.
Ол бүкіл есептік кезеңде толық жұмыс істегендіктен, оның демалыс
472,31 теңге (167652 / 12 / 29,58), демек, демалыс
2.3 Еңбекақыдан ұсталынатын ұсталымдар
Қазақстан Республикасы заңына сәйкес жұмыс беруші еңбеккерлердің жалақысынан әртүрлі
Жеке табыс салығын ұстау.
Салықтар- ұлттық табыстың бір бөлігі болып саналады. Салықтар арқылы
Осы табыс салығын төлеуші болып салық жылы ішінде салық
Табыс салығы есептелген және ең аз мөлшердегі еңбекақы көлемінің
Қызметкердің табысы бойынша жеке табыс салығының сомасы оның салық
а) Қазақстан Республикасының заң актісінде табысты есептеудің тиісті айға
ә) қызметкердің асырауындағы отбасының әрбір мүшесіне бір айлық есептік
Бұл жерде отбасы деп бірге тұратын және ортақ шаруашылық
Асырауындағы адам деп салық төлеушінің табысы есебінен өмір сүретін
Жеке табыс салығын есептеу және ұстап қалу уәкілетті мемлекеттік
Жеке тұлғаның төлем көзінен ұсталатын табыс салығының есебі ағымдағы
Қайта есептеу коэффициентін анықтау.
1.Егер қызметкер кәсіпорында жыл басынан жұмыс істесе, онда қайта
қаңтар 12/1, мұндағы 12 – салық кезеңіндегі айлар саны,
ақпан 12/2
наурыз 12/3 және т.с.с. жыл соңына дейін
желтоқсан 12/12
Қызметкердің осы санаты бойынша желтоқсанда коэффициент “1”- ге тең
2. Егер жеке тұлға жұмысқа, мысалы, ағымдағы жылдың наурызында
Айталық, жаңа қызметкер 1 наурызда жұмысқа қабылданды. Демек, осы
Сәуір – “5” (10/2)
Мамыр – “3,33” (10/3) және т.с.с. жыл соңына дейін.
Желтоқсанда осы қызметкердің коэффициенті де “1” (10/10) болады.
Әлеуметтік салық.
Салық салу объектілеріне жұмыс берушіге материалдық әлеуметтік игіліктер түрінде
Әлеуметтік салық қаржыландыру көзіне қатысы жоқ тиісті салық ұстауға
Салық төлеушілерге жататындар:
заңды тұлға;
үш айлық есеп айырысу көрсеткішін өзі үшін, екі айлық
Әлеуметтік салықты төлеу ай сайын айдың екінші жартысы үшін
Есептік кезең үшін мемлекеттік мекемелер есептеген салық сомасы Салық
Әлеуметтік жәрдемақы декларациясы келесі тоқсан үшін айдың 15-ші күнінен
Әлеуметтік салық бойынша бюджетпен нақты есеп айырысу есеп беру
Атқару құжаттары бойынша ұсталымдар.
Сот шешімдері, нотариалдық органдардың атқару жазбалары, сондай-ақ даусыз түрде
Алименттер есепті айдағы негізгі және қосышадан табыс салығы ұсталғаннан
Мысал. Бухгалтерияға Қасымова С.О. 10.05.2005ж. 5-ші разрядтағы слесарь С-дан
Слесарь Қасымов Н.М. мамыр айында толық жұмыс істеген, яғни
Кәсіпорында аптаның бес күні жұмыс күні етіп белгіленген және
Сонымен, Қасымовтан ұсталатын алименттің сомасы мынаны құраған:
Алынған табыстың сомасын есептеу:
Мамыр айында есептелген жалақының сомасы = 19950 теңге
Мамыр айында алынған сыйақының сомасы
Табыстың жалпы сомасы
Алынған табыстан ұсталатын сомасын есептеу:
жинақ зейнеткерлік қорға аударылатын
міндетті зейнеткерлік жарнасының сомасы
ағымдағы айда ұстауға жататын,
жеке табыс салығының сомасы
Мамыр айында алынған табыстан
ұсталатын ұсталымның жиыны
3.Ағымдағы айда слесарь Қасымовтың Н.М. алатын сомасы 29892 теңге
4.Атқарушы құжаты 10.05.2005ж. түскендіктен, алимент 10 мамырдан 31 мамырға
Еңбек төлемінен алынатын кәсіподақ мүшелік жарналарының шегерімдері қызметкерлердің жазбаша
Несиеге сатылған тауарлар үшін ұстап қалу саудаласушы ұйымның жазбаша
1-әдіс. Субъект банктен (немесе өз қаражаттары есебінен) қарыз алады
2-әдіс. Сауда жасаушы ұйымның жазбаша тапсырма-міндеттемесінің негізінде қызметкердің жалақысынан
Материалдық залалды (кемшілік, ұрлық-қорлық) өтеу бойынша ұстап қалу көшірмелердің,
Міндетті зейнетақы жарналарын ұстап қалудың мөлшері мен жинақтаушы зейнетақы
Жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарын ұстап қалу және
Заңды тұлғалар, сондай-ақ жалдамалы қызметкерлердің еңбегін пайдаланатын жеке кәсіпкерлер,
Орталық – еңбек қабілетінен айырылу және жұмысынан айырылу жағдайына
Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігі Қазақстан Республикасының шетелдік мекемелерінде
Салық кодексінің 144-бабы 15), 16), 17), 20), 23), 25)
Міндетті зейнетақы жарналарын, оның ішінде берешекті аудару Орталыққа жүргізіледі.
Салымшылардың міндетті зейнетақы жарналарының сомасы Орталықтың шотына келіп түскен
Міндетті зейнетақы жарналарын жинақтаушы зейнетақы қорларына уақтылы аудармағаны үшін
Кіріс іс жүзінде төленген және салымшы оны алған кезде
Мемлекет басшысының Қазақстан халқына Жолдауында алға қойылған міндеттерді іске
2007 жылдан бастап қосылған құн салығының ставкасын 1%-ке, ал
2007 жылдан бастап барлық жеке тұлғалар үшін табыс салығының
2007 жылдың 1 қаңтарынан бастап шығын бизнес субъектілері үшін
2008 жылдан бастап әлеуметтік салықты орташа есеппен 30 %–ке
Кесте 7 - Жеке тұлғалардан жеке табыс салығын
Салық салынатын табыс Салық ставкасы
15 еселенген жылдық есептік көрсеткішке (ЖЕК) дейін (185 400
15 еселенген ЖЕК-тен 40 еселенген ЖЕК-ке дейін (185 400теңгеден
40 еселенген ЖЕК-тен 200 еселенген ЖЕК-ке дейін (494 400
200 еселенген ЖЕК-тен 600 еселенген ЖЕК-ке дейін (2 472
600 еселенген ЖЕК-тен және одан жоғары (7 416 000
2006 жылға арналған айлық есептік көрсеткіш (АЕК) = 1030
Сонымен, шотардың жаңа жоспары неге ұқсайды? Ең алдымен, шоттардың
Нұсқаулықта бухгалтерлік есептің синтетикалық шоттарын төрт мәнді кодтандыру көзделген.
Енді бухгалтерлер өз қалауынша қажеттілікке қарай, мысалы, 2411-шотта не
Халықаралық қаржылық есеп стандарттары негізінде шоттардың жаңа жоспары. (ХҚЕС)
3. ЖШС «КАС И К» МЫСАЛЫНДА ЕҢБЕКАҚЫ ЕСЕБІН ТАЛДАУ
3.1 Еңбекақы қоры есебінің талдануы.
Еңбекақы қорын талдаудың негізгі міндетіне мыналар жатады:
Еңбекақыда қолданылатын нысандар мен жүйелердің негізділік дәрежесін тексеру;
Жұмысшылардың жеке санаты мен мамандықтары бойынша орташа жалақының көлемі
Қызметкерлер санымен еңбекақы қорындағы орташа жалақының ауытқуын анықтау;
Қолданылатын үстеме ақы жүйелерінің тиімділігін зерделеу;
Еңбекақының өсу қарқынын зерделеу, оның еңбек өнімділігі қарқынымен ара
Оның еңбекақысының жоғарылауымен салыстыру бойынша еңбек өнімділігінің озық өсуін
Еңбекақы қорын пайдалану тиімділігінің жоғарылауы, қорларды жұмылдыру мен анықтау.
Еңбекақы қорын пайдалануын талдау алдын-ала қарастырылған жүйе бойынша жүргізілуі
Оперативтік қадағалаудағы материалдарды және міндетті түрде қажет есеп көрсеткіштерін
Жиналған материалдарды талдау.
Кәсіпорынның тәжірибелік жұмысына оперативтік ықпал ету мен өндірістің тиімділігін
Еңбекақы қорын ұтымды пайдалану кәсіпорындағы еңбекақының дұрыс ұйымдастырылуымен тығыз
өндірістік бағдарламаның орындалу көлемінің еңбекақы қорын пайдалану мөлшерімен сәйкестігін
бұл қордың артық жұмсалуына жіберілуі немесе үнемдеу мөлшерінің анықталуы;
еңбекақы мен еңбек өнімділігінің өсімі арасындағы нақты арақатынасты анықтайтын
Талдаудың барлық материалдарынан шығатын техникалық-ұйымдастыру шараларын нақты әзірлеу.
Талдау мақсаты үшін – еңбекақы қорларын жұмсауға белгілі факторлардың
Ұтымды талдауды жүзеге асыру үшін қолда мынандай материалдар болу
өндірістің көлемі туралы (жоспармен салыстыру бойынша) көрсеткіштер есептемесі, жұмыс
оның құрылымдық элементтері бойынша еңбекақы қорын пайдалану туралы көрсеткіштер
Кәсіпорындағы техникалық мөлшерлеу жағдайы туралы көрсеткіштер.
Жұмыстың қалыпты жағдайынан ауытқуы үшін қосымша төленетін төлемдер туралы
Жұмысшылар мен жұмыстың тарификациясының дұрыстығы және кәсіпорындағы тариф тәртібінің
Есепті кезеңде жасалған төлемдер мен қосымша төлемдер қатарының заңдылығын
Жұмысшылардың өндірім есебінің дұрыстығына жататын оперативтік бақылау материалдары және
Талданылған көрсеткіштердің салыстырымдылығы оның тиімділігі мен талдау қорытындысының дұрыстығына
сұрыпталым бойынша жоспардан нақты орындалған өндірістік бағдарламаның ауытқуы болғанда,
Кәсіпорындағы еңбекақыны дұрыс емес жоспарлау әдісі негізінде.
Есептік ставкалардың өзгеруі немесе еңбек бойынша жоспарлы лимитте қарастырылмаған
Ұйымда өндіріс көлемінің өсуіне байланысты жаңа жұмыс орындары құрылды,
Еңбекақы қорының өзгермелі бөлігі өнім өндірісінің көлеміне, оның құрылымына,
Содан соң, қызметкерлердің, мерзімдік жұмысшылардың еңбекақысына, сонымен қатар барлық
Бұл санаттағы жұмысшылардың еңбек ақы қоры олардың орташа тізімдік
3.2 Еңбекақы қорының есебіндегі пайдалану тиімділігін талдау.
Еңбекақыға қаражатты пайдалану тиімділігін бағалау үшін міндетті түрде еңбекақыны
Кесте 8. Еңбекақы қорын пайдалану тиімділігінің көрсеткіштері [20,338]
Көрсеткіш
2003
2004
2005 Ауытқу
2003-ке 2004-ке
Еңбекақыны теңгеге шаққандағы түсім, тг 0,31 0,33 0,37 0,06
Еңбекақыны теңгеге шаққандағы жалпы пайда сомасы, теңге 0,34 0,36
Еңбекақыны теңгеге шаққандағы таза пайда сомасы, теңге 0,42 0,44
Сызбанұсқадан талданылып отырған кәсіпорын еңбекақы қоры қаражаттарын жоғарылату мақсатына
Берілген сызбанұсқа көрсеткіштерінен жылдан жылға нарықтық қатынастарды құрудың тереңдеуі
Есепті кезеңде талданылып отырған кәсіпорында қызметкерлердің еңбек жағдайының жақсаруы
Кәсіпорынның жұмыс көлемінің көбеюіне және филиалдарының қосылуына байланысты жылдан
3.3 ЖШС «Кас и К» - ның еңбекақы есебін
Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорын басшыларының алдында: қалай еңбекақыны
Нарықтық экономика жағдайында жалақы мен жұмысшының еңбек нәтижесі өзара
Бірінші топқа жұмысшының негізгі еңбек нормасының шегінен шыққан орындаған
Екінші мадақтау жүйесіне негізгі еңбекақы бөлігімен жұмысшының өзіндік сапалы
Сонымен қатар мадақтау жүйесінің үшінші түрі жұмысшының немесе топ
Соңғы жылдары шаруашылық нарықтық принциптер мен тәсілдердің терең енуіне
Бәсекелестің өсу жағдайында еңбек төлемінің жүйесін ары қарай оптимизациясын
Тиімді еңбек төлемінің жүйесін құру үшін біріншіден ішкі және
Сыртқы талдауда бәсекелестік кәсіпорындарда, нарық деңгейіндегі еңбек төлемі мен
Қазақстандық еңбек нарығында лауазымдық бойынша еңбек төлемі, экономикалық қызмет
Ішкі талдау мынадай мәліметтерді қарастырады: фирма ішіндегі баға белгілеу,
Еңбекақы тиімділіктің факторы ретінде де, салдары ретінде де қолданылады.
Бірінші жағдайда, өнімділік деңгейінің өскені, пайданың өсуіне әкеледі, демек
Қызметтің әртүрлі бағыттағы ұйымдары үшін еңбекақы жүйесін тиімді жасауда
Негізгі жалақыға тарифтан жоғары жалақы қосындылары кәсіпорын мақсатына жетудегі
“Сыйақының ең жақсы типі – бұл пайыздың еңбекақы мөлшеріне
Еңбекақының тарифтік бөлігін айтқанда, мынандай жағдайды ескере кету қажет,
Еңбекақы моделіне қатысатын екі элемент: еңбекақы мөлшері және сыйақыны
Кәсіпорындағы еңбекақы жүйесін құрудың жетілдіру жолдарын қарастыру мына пайымдауларды
еңбектің өлшемі оның төлемінің өлшеміне сәйкес келеді;
еңбекақының өсу қарқынын еңбек өнімділігінің озған өсу қарқынымен салыстыруды
тең еңбекке тең ақы;
еңбек нарығының ықпал етуінің есебін.
Ең бірінші еңбекақы жүйесін құрған кезде кәсіпорын өзінің басқару
Екіншіден, құрылған еңбекақы жүйесі қызметкерлеріне түсінікті болуы тиіс.
Үшіншіден, қызметкерлердің немесе жұмысшылардың еңбекақы мөлшерін анықтау үшін келесідей
кәсіпорын үшін бұл жұмыс қаншалықты маңызды?
осы жұмыс орнындағы жұмысқа қанша кәсіпорын қанша төлеуі мүмкін?
осы жұмыс орнындағы талаптарға қызметкер қаншалықты сәйкес келеді?
Қай уақытта кәсіпорын төлейді?
қалай осы жұмыс орнындағы қызметкердің жұмыс ұзақтығы өлшенеді?
осы жұмыс орнындағы жұмыс уақытының өлшем бірлігі не болып
Барлығы үш типтік төлем бар – квалификация үшін (еңбекақы
Сонымен жәрдемақы пакеті еңбекақы мөлшерінен, сыйақыдан, бенефиттен тұрады. Пакеттің
Жоғарыдағы сұрақтарға жауап беру арқылы қызметкерлер мен жұмысшылардың еңбекақы
Қызметкерлер мен жұмысшыларды ынталандыру үшін сыйақылар, қосымша және үстеме
Жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбекақыларын тек қана аттестация нәтижелерін ескеру
Кәсіпорынның бухгалтерлік есебінде компьютерлерді пайдалануына қарамастан, барлық операциялар сонымен
Сол себепті біздің көзқарасымыз бойынша бухгалтердің еңбек тиімділігін жоғарылату
Бухгалтерлік есепті жүргізу кезінде шаруашылық операцияларды өңдеу тәсілі фирманың
Операциялардың біркелкі орындалуы. Бухгалтерлік есептің сәйкес операцияларын орындау кезінде
Қызметтерді бөлу. Автоматтандырылмаған жүйеде әртүрлі мамандар орындайтын жұмыстарды, компьютерлік
Әкімшілік жағынан бақылауды күшейту мүмкіншілігінің тұрақтылығы.
Компьютерлік жүйелер әкімшілікке кәсіпорын жұмысын бақылау мен бағалауға мүмкіндік
Қосымша құралдардың болуы ішкі бақылауды толығымен жақсартуды қамтамасыз етеді.
Осылай, ұстаным коэффициентінің нақты көрсеткішін жоспарлы көрсеткіштерімен қарапайым сәйкестендіру
Компьютерлік жүйе кейбір операцияларды автоматты түрде орындауы мүмкін, ол
Осылайша, бухгалтерияның барлық компьютерлік жүйенің артықшылығын пайдалануы бухгалтерлік есептесуді
ЖШС «Кас и К» -да еңбекке ақы төлеу
Кәсіпорында еңбекке ақы төлеудің бухгалтерлік есебі тәжірибеде бірнеше кемшіліктермен
Осылайша, ЖШС “Кас и К”-ның бухгалтерлік есебін жақсартудың
Сонымен қатар, кәсіпорын басшылығы жағынан бухгалтерлік есеп көрсеткіштеріне сәйкес
Жұмыс уақытын пайдалану және оның төлемі туралы сенімді ақпаратты
Бухгалтерлер қызметін көп нәрсе қиындатады: жаңа жүйеге ауысу
Құқық органдары кәсіпорындарға еңбекке ақы төлеу есебін жүргізуде көмектесуге
2006 жылғы 1 қаңтардан бастап Қазақстан Республикасының кәсіпорындары ХҚЕС-на
Кәсіпорындардың қаржылық басшылықтары үшін қиындығы сол, олар уақытпен шектеліп
ХҚЕС өздерінің жылдам өзгеруімен байланысты қосымша міндеттер туындайды, 2004
8-"Есеп саясаты, есептік бағалаулардың өзгерістері және қателіктер" ІАS есеп
Есеп саясаты туралы ақпаратты ашып көрсету жөніндегі талаптар 1-"Қаржы
есеп саясатын таңдау немесе оны өзгерту;
- есептік бағалауларды өзгерту;
- алдыңғы есептік кезеңдерде жіберілген қателіктерді
Есеп саясаты өз құрылымы мен мазмұндық нысаны бойынша үш
1) жалпы бөлім;
2) ұйымдастыру бөлімі:
3) әдістемелік бөлім.
"Жалпы ережелер" бөліміне мыналарды енгізген жөн:
- ұйым туралы жалпы мәліметтер;
- қаржылық жағдайлар, қызмет нәтижелері және осы ұйымның қаржылық
- таңдап алынған есеп саясаты арқылы қаржы есептілігінің халықаралық
Бұдан кейін есепті жүргізген және қаржы есептілігін жасаған кезде
Есепті жүргізген және қаржы есептілігін жасаған кезде, рұқсат етілетін
Мысалы, қызметті тоқтату немесе елеулі қысқарту қаржы есептілігіндегі ақпаратты
"Әдістемелік бөлім" ақпаратты қаржы есептілігінде көрсетудің ХҚЕС ұсынатын таңдаулы
Сондықтан, біріншіден , есеп саясатында оқиғалардың барлық өрбу жағдайларын
Өзгерістерге қатысты келетін болсақ, онда ХҚЕС компания операцияларының немесе
Сондай-ақ есеп саясаты - бұл алдағы жылға (немесе бірқатар
"Ұйымдастыру бөлімі" бухгалтерлік есепті жүргізуге, бухгалтерия құрылымын ұйымдастыруға және
Басқа да қадамдардың болуы мүмкін.
Мысалы, есеп саясаты туралы ақпарат қаржы есептілігінің пайдаланылатын құрылымына
Кез келген жағдайда таңдау нақты ұйымның өзінде ғана болады,
ҚОРЫТЫНДЫ
Дипломдық жұмыста Қазақстан Республикасындағы еңбек төлемінің түрлері, мақсаттары, аудиті
Жұмысымның тәжірибелік бөлімін мен ЖШС «Кас и К”-ның еңбекақы
Мерзімдік еңбекақы – нақты істеген уақыты үшін еңбекақының мөлшері
Жоғарыда қарастырылған кәсіпорында еңбекақы есебін талдау барысында еңбекақы қорын
өндірістік бағдарламаның орындалу көлемінің еңбекақы қорын пайдалану мөлшерімен сәйкестігін
бұл қордың артық жұмсалуына жіберілуі немесе үнемдеу мөлшерінің анықталуы;
еңбекақы мен еңбек өнімділігінің өсімі арасындағы нақты арақатынасты анықтайтын
талдаудың барлық материалдарынан шығатын техникалық-ұйымдастыру шараларын нақты әзірлеу.
Кәсіпорын жобаларды жүзеге асыру мақсатында өзінің қаржылық жағдайын жақсарту
Кәсіпорында өндіріс көлемінің өсуіне байланысты жаңа жұмыс орындары құрылды,
Сонымен қатар ұйымда қызметкерлердің тізімдік орташа саны болғанына қарамастан
Орташа жылдық еңбекақы төлемінің өсуі негізінен орташа сағаттық еңбекақы
Еңбекақыға қаражатты пайдалану тиімділігін бағалау үшін міндетті түрде еңбекақыны
Қазіргі кезде еңбекақы деңгейінің жоғарылауымен халықаралық стандарт есептемесіне ауысумен
Алайда, ХҚЕС-на ауысуына байланысты кәсіпорында бірқатар қиыншылықтар туады, оларға:
Қорытындылай келе алдағы кезеңде кәсіпорынға жұмыс уақыты есебінің табелінің
Есеп жүйесінің дамуы ары қарай жалғасады деген ойдамын.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Қазақстан Республикасы Президентінің “Қазақстан Республикасындағы аудиторлық қызмет туралы”
2. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Бухгалтерлік есеп әдістемесі және
3. ”Ішкі және сыртқы саясаттың 2004 жылға арналған негізгі
4. Қазақстан Республикасы Президентінің халқына Жолдауы. // Егемен Қазақстан
5. Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А., Жантаева А.Ә.,
6. Радостовец В.И., Радостовец В.В., Шмид О.И. Кәсіпорындағы бухгалтерлік
7. Кеулімжаев Қ.К., Төлегенов Э.Т., Құдайбергенов М.Б. Субъектінің
8. Андреев В.Д. Практический аудит. Экономика, 1994.
9. Тоқсанбаев С.Р. Толық экономикалық орысша-қазақша сөздік. Алматы:Сөздік-Словарь, 1999
10. Төлегенов Э.Т. Бухгалтерлік ақпарат жүйелері. Алматы: Экономика,
11. Кондраков Н.П. Бухгалтерский учет, анализ хозяйственной деятельности
12. Кеулімжаев Қ.К, Әжібаев З. Н, Құдайбергенов Н. А.
13. Дүйсенбаев К. Ш., Төлегенов Ә. Т., Жұмағалиева Ж.
14. Назарова В.Л. Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп Алматы:
15. Әбдіманапов Ә. Бухгалтерлік есеп теориясы және принциптері.
16. Ержанов М. С., Ержанова А. М. Основы
17. Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия. Москва,
18. Ажибаева З.Н. Аудит учебник. Алматы: Экономика, 2004.
19. Кондраков Н.П., Кондраков И.Н. Бухгалтерский учет в бюджетных
20. Ержанов М.С. Аудит-1. Алматы, 2005. -338с.
21. Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ в системе управления
22. Баймұханов С.Б. Бухгалтерлік есеп. Алматы: ИздатМаркет, 2005.-254б.
23. Абленов Д.К. Аудит теория и практика. Алматы, 2004.
80