Банктерді тарату

 Мазмұны
Кіріспе
I-Тарау. Банк жүйесіндегі банкілік қадағалау
1.1 Банк қызметін қадағалау мен бақылау
1.2 Ұлттық банктің екінші деңгейдегі банктерді қадағалаудағы өкілеттік
1.3 Банк құрудағы банкілік қадағалау
1.4 Банк операцияларын қадағалауды құқықтық реттеу
II-Тарау. Банкілердің құқықтық мәртебесінің өзгеруі
2.1 Банктерді консервациялау
2.2 Банктерді қайта құру
2.3 Банктерді тарату
2.4 Банктерді қадағалаудың құқықтық салдары
Қорытынды
Құқықтық нормативтік актілердің тізімі
Қолданылған әдебиеттер тізімі
КІРІСПЕ
II-3. Банктерді тарату Республикасының Ұлттық Банкі туралы» және
Сондықтан Қазақстан Республикасында банктердің қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз етіп,
Банкілік қадағалау банк қызметін реттеуді, қадағалауды, сондай
Қазақстан Республикасында банктердің қызметін реттеу мен қадағалауды жүзеге
Бірінші деңгейге Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының Азаматтық
_______________________________________________________________
1 «Түркістан» газеті. № 36 2002 ж.
Республикасында бағалы қағаздармен мәмілелерді тіркеу туралы», және Қазақстан
Екінші деңгейге Қазақстан Республикасы Ұлттық
Ал үшінші деңгейге банкілік қадағалауды жүзеге асыратын Ұлттық
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Қазақстан Республикасының құқықтық нормативтік
Республикада нарықтық қатынастар қалыптасып, экономика одан әрі дамыған
I-Тарау. Банк жүйесіндегі банкілік қадағалау.
1.1 Банк қызметін қадағалау мен бақылау
Банк жүйесінің экономикадағы алатын ролі мен орнының маңызы
Банкілік қызмет белгілі бір тәуекелге барумен тығыз байланысты.
Банктер өз іс - әрекетін жүзеге асыру мақсатында
Банктік қадағалаудың негізгі мақсаты банк клиенттерін әртүрлі тәуекелден
Сонымен қатар банктік қадағалаудың міндеті халықтың, мемлекеттің, клиенттер
Республикада банкілерді қадағалау Қазақстан Республикасының банктік және басқа
Республикада банктердің қызметін бақылау мен қадағалау кешенді әдіс
Банктік қадағалау процесінде реттеу және ревизиялық (тексеру)
Реттеу әдісі кең таралған әдіс болып табылады. Реттеу
Бақылау, реттеу және қадағалау процестері банктің қызметі
Банктерді бақылау процесіне:
ақпараттарды ашу, яғни банктер Ұлттық банк алдында тоқсандық,
кейбір талаптарды белгілеу мен өтімділік талаптар, бұл нормативтер
белгіленген талаптар, капиталдың жеткілікті болуы;
тәуекелдікті шектеу;
кредиттеу рессурстарына бақылау жасау.
Ревизиялық (тексеру) әдіс Ұллтық Банк тарапынан банктердің қаржы
Банк қызметін реттеу белгілі бір банкке қатысты; сондай
Банк қызметіне бақылау мен қадағалауды халықаралық ұйымдар, мемлекет,
Халықаралық ұйымдар тарапынан банк қызметіне бақылау мен қадағалауды
Мемлекеттік бақылау ведомстводантыс және ішківедомствалық болып бөлінеді. Ведомствадантыс
Банк қызметін ішківедомствалық бақылау мен қадағалау банк жүйесінің
Аудиторлық бақылауды арнайы және тәуелсіз аудиторлық мекемелер, бақылау
Қазақстан Республикасының «Лицензиялау туралы» Заңының 11 – бабына
Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі
Кез – келген аудиторлық қызметті жүргізе алатын заңды
Банк қызметіне аудит жүргізу үшін лицензияны Ұлттық Банк
Осы Заңның 57 - бабына сәйкес банктерге аудит
жүргізілген банк операцияларының есепте және есеп беруде дер
жүргізілген банк операцияларының Банк Заңдарына, қолданылып жүрген Ұлтық
жүргізілген банк операцияларының оларды жүргізудің жалпы шарттарына сәйкестігі,
Аудиторлық ұйым немесе аудитор өзінің тұжырымдамаларын банктің Директорлар
Банктің қаржылық жағдайы туралы аудиторлық ұйымдардың немесе аудиторлардың
Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі
аудитордың немесе аудиторлық ұйымның басшы немесе тексеру жүргізуші
аудиторлық ұйымдардың немесе аудитордың тексерілетін банк алдында ақшалай
аудиторлық ұйымдардың немесе аудитордың банк қызметіне аудит жүргізуге
аудиторлық ұйымдардың немесе аудитордың жасаған аудиттерінің есеп,
Ішкі аудитке келетін болсақ, 1998 жылы 5 маусымда
Банк қызметіне құрылтайшылардың бақылау жасауы бірнеше нысанда жүргізіледі:
Акционерлер банк қызметіне тікелей бақылау жасауға, қаржы жылының
Ал Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі өз кезегінде Қазақстан
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің қызметіне жыл сайын Ұлттық
Шет мемлекеттерде әр елдің өзінің банк қызметін бақылау
Ресейде банктерге қадағалау мен реттеуді Ресейдің Орталық Банкі
Англияда соңғы уақытқа дейін банк қызметін реттейтін заңдар
Англияның банктері акционерлік копанияларға арналған жалпы заңмен реттеледі.
Банктік заң 1987 жылы үлкен ссудаларды берудің ережелері
Соған қарамастан, бүгінде Ұлыбританияда банк қызметін бақылау басқа
Америка Құрама Штатында банк қызметін реттеу екі басты
АҚШ – та банктердің құлауын алдын алуды реттеудің
АҚШ – та заң банк филиалдарын ашуға территориялық
Осы жүргізілген саясаттың нәтижесінде Батыс Европа мен Азиядан
АҚШ – та банктердің жұмыстарына қадағалау жасау үшін
_________________________________________________________________
2Денги. Кредит. Банки. / Под редакцией Сейткасимова Г.С.
2000 г.
Мәселен, ұлттық банктер жүйесіне бақылау жасауды ақша айналымының
КДО – қазынылық (казначействолық) орган. Оған 4,9 мың
Сонымен қатар банктерге бақылауды жүзеге асыратын органдарға -
ФРС үш деңгейлі жүмыс органдарынан – басқарушылар Кеңесінен;
Сондай – ақ ФРС – қа 1056 штаттық
Елдің бүкіл ақша және банк жүйесінің тұтқасы ФРС
ФКСД – тәуелсіз федеральді ведомство болып есептелінеді. Ол
Штаттардың банктік департаменті (БДШ) штаттық банктерге банктік операциялар
Сонымен қатар кейбір кредиттік мекемелер тобының жұмысын бақылап
Германияда банктерге бақылауды – банктердің үстінен бақылау жасайтын
Францияда банктерге қадағалауды Франция Банкінің банк басқармасы жетекшілік
__________________________________________________________________
3Жуков С.М. Денги. Банк. Кредит.
1.2 Ұлттық Банктің екінші деңгейдегі банктерді қадағалаудағы
өкілеттігі
Қазақстан Республикасында банктердің қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз етіп, банк
Сондықтан, «Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк туралы» Заңының 61
Ұлттық Банктің реттеушілік функциясы Қазақстан Республикасының ақша –
Осы заңының 62 – бабына сәйкес реттеу
банктер үшін лицензиялық рәсімдер мен нормативтер белгілеуге;
банктер мен олардың клиентерінің, орындауға міндетті нормативті құқықтық
банктер мен олардың филиалдарының қызметін тексеруге соның ішінде
банктердің ірі қатысушыларына және холдингтеріне қолданылып жүрген банк
банк заңдарында белгіленген жағдайларда банктің уақытша әкімшілігін тағайындауға;
депозиттермен оны іске асыру тетігінің міндетті түрде ұжымдық
ірі қатысушылар мен холдингтерін анықтау мақсатында банктердің тікелей
заң актілерінде көзделген жағдайларда мемлекеттік органдардан, ұйымдар мен
Ұлттық Банк Қазақстан Республикасындағы банктер мен олардың филиалдарының
Ұлттық банк банк қызметін қадағалауды жүзеге асыру барысында
Осы заңның 41 – бабы бойынша Ұлттық Банк
резервтік талаптар нормаларын, күдікті әрі сенімсіз активтерге
банктердің орындауға міндетті нормативтік құқықтық құжаттарды басып
банк қызметін инспекциялау (тексеру);
банктің қаржылық жағдайын сауықтыру жөніндегі ұсыныстар беру;
банктерге немесе олардың лауазымды адамдарына ықпал етудің шектеулі
банктерге санкциялар салу арқылы реттеуді жүзеге асыру;
Ұлттық Банктің банк қызметін реттеуде экономикалық әдістерге ақша
Банк қызметін қадағалау мен бақылауда экономикалық әдістер екі
Ұлттық Банктің екінші деңгейдегі банктермен ара қатынасы белгілі
Қазақстан Республикасы ақша – кредит жүйесінің тұрақтылығын қолдау
Сондай – ақ Ұлттық Банк заң актілерінде көзделген
Екінші деңгейдегі банктер өз қызметтерін заңдар мен Ұлттық
Сонымен қатар Ұлттық Банк банк қызметін реттеу мен
банктің жарғылық капиталының төменгі (минималды) мөлшері;
өз капиталы жеткіліктігінің коэффициенті;
өтімділік коэффициенті;
бір қарыз алушыға жасалатын тәуекелдің ең көп (максималды)
ашық валюталық позиция лимиттері.
Банкттер топына арнап Ұлттық Банк белгілеген
жарғылық капиталдың ең аз (минималды) мөлшері;
өз капиталы жеткіліктігінің коэффициенті;
бір қарыз алушыға жасалатын тәуекелдің ең көп
Осы Заңның 44 – бабы бойынша, сондай –
Ұлттық Банкінің тексеру жөніндегі тапсырмасында көрсетілген мәселелер бойынша
Ұлттық Банк банкке тексеру жөнінде алдын ала ескертуге
Ұлттық Банк халықаралық банк практикасын пайдалана отырып қосымша
Ұлттық Банк банк заңдарына сәйкес пруденциялық нормативтер мен
Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі
банктен міндеттеме – хатын талап ету, онда орын
банкімен жазбаша келісім жасасу – бұл банк пен
атқарылуға міндетті жазбаша нұсқама (предписание) беру – бұл
депозиттерді қабылдау туралы,
жарғылық капиталды ұлғайту туралы;
жекелеген филиалдар мен өкілдіктерді жабу арқылы, сондай –
банктің кез келген лауазымды адамдарын немесе қызметкерлерін
ескерту беру – жазбаша түрде беріледі, ескерту беру
Осыған байланысты Ұлттық Банк осы Заңның 47 -
Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген негізде айыппұл салады;
осы Заңның 48 – бабындағы белгіленген негіздер бойынша
осы Заңның 62 – 67 - бабтарында белгіленген
осы Заңның 49 – бабында көзделген негіздер бойынша
банктердің капиталы іс жүзінде болмаған жағдайда және осы
осы Заңның 20 – бабында көрсетілген адамдарды осы
банкті салымдарға міндетті ұжымдық кепілдік беру немесе сақтандыру
банктің немесе банк тобының өз капиталы жеткіліктігінің коэффиценттерінің
Атқарып жүрген қызметінен біржолата немесе уақытша шеттету туралы
Сондай – ақ осы Заңның 47-1 бабы бойынша
егер банктік холдинг пен ірі қатысушы статусын алуға
банктік холдинг пен ірі қатысушы мәртебесіне ие болғаннан
бір жыл ішінде банк қызметіне қатысты құқықтар екі
заңда белгіленген тәртіппен өтелмеген несесе алынбаған соттылығының болуы;
белгіленген банкрот деп танылған банкті еріксіз тарату туралы
өтініш берушінің қаржылық жағдайының тұрақсыздығы;
Ұлттық Банк талап еткен құжаттарды бермеуі;
өтініш берушінің банктің ірі қатысушысы мәртебесін алу нәтижесінде
банктің ірі қатысушысы мәртебесін алу жөніндегі мәміледе тараптардың
өтініш беруші өзі тұрған елде шоғырландырылған негізде қадағалауға
осы Заңның 46 – бабына сәйкес Ұлттық Банктің
Сонымен қатар Ұлттық Банк банкілердің бухгалтерлік және шоғырландырылған
Банкілер Ұлттық Банкіге оның сұрауы бойынша өздерінің қаражаттары,
Сонымен қатар Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Қазақстан Республикасының
Ұлттық Банктің белгілеген экономикалық шектеулерді өзінің күнделікті
Ұлттық Банк нормативтерді барлық банкілер орындауға тиіс директивті
_____________________________________________________________________________4Давыдова Л.Е., Раймонов Д.Ф. Банковское право Республики Казахстан.
Алматы, «Жеті – Жарғы». 2000 г.
1.3 Банк құрудағы банкілік қадағалау
Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы банк және банктік
Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы банк және банктік
Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы банк және банк қызметі
құрылғалы отырған банктің жарғылық құжаттары, соның ішінде құрылтай
құрылтайшылар туралы егжей - тегжейлі мәліметтер (олардың ағымдағы
егер бір немесе одан көп құрылтайшыны Қазақстан Республикасының
сондай – ақ, егер банк операцияларының жеке түрлерін
банк заңдарында белгіленген талаптарға сәйкес банк басшылары туралы
жаңадан құрылған банктің ішкі аудит қызметі туралы ереже;
жаңадан құрылған банкінің несие комитеті туралы ереже;
ұсынылған бизнес – жоспарына сәйкес құрылтайшылар өткізген әзірлік
жаңадан құрылған банкінің қызмет стратегиясын, қызмет бағыты мен
Сондай – ақ құрылтайшылар мен олардың лауазымды адамдарынан
Бұлардан басқа Ұлттық Банк банк ашуға рұқсат беру
Банк ашуға рұқсат алу үшін берілген өтініш Ұлттық
Банкті ашу үшін рұқсатты беру жөніндегі шешім «Қазақстан
Өзін банк ретінде тіркеткен заңды тұлға банк операцияларын
Банк Қазақстан Республикасының азаматтық заңдарына сәйкес банктік заңдарды
Банкті құру туралы құрылтай шартында банктің атауы, тұрған
Сондай – ақ акциялардың категориялары, номиналдық бағасы мен
Банктің Жарғысында банктің толық атауы, қорлардың (резервтік капитал)
Банктің жарғылық қоры құрылтайшылардың жарналарымен немесе акцияларды сату
Банктің өз меншігіндегі капиталы (бұдан әрі –
Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк
Ұлттық Банк тізбесін белгілейтін оффшорлық аймақтарда тіркелген заңды
Дегенмен Ұлттық Банк тізбесін белгілейтін рейтингтік агенттіктердің «А»
Ұлттық Банк тізбесін белгілейтін рейтингтік агентіктің ең аз
Банктің жарғылық капиталына тікелей немесе жанама қатысы бар
Қазақстан Республикасының резиденттері еместердің қатысуымен банк құруға
банк ашуға рұқсат беру туралы өтінішіне оның басқа
резидент емес банктер үшін – банк қадағалау органының
Қазақстан Республикасының резиденті емес заңды немесе жеке тұлғалар
құрылтайшы – заңды тұлғаның тиісті органының Қазақстан Республикасының
аудиторлық ұйым немесе аудитор куәландырған соңғы үш қаржы
банктің ірі қатысушылары мен банк холдингтерін айқындау үшін
Сонымен қатар банк құрылтайшысы немесе қатысушысы болып табылатын
Ұлттық Банк жарғылық капиталына банктің құрылтайшысы болып табылатын
Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі
Ешбір тұлға өзі немесе басқалармен бірігіп Ұлттық Банктің
Банктік – холдинг дегеніміз банктің жиырма бес және
Осы Заңның 54-1 – бабына сәйкес банктің ірі
Банк холдингі Ұлттық Банкіге есеп берілген тоқсаннан кейін
банк холдингі қызметі түрлерінің сипаттамасын;
банк холдингі қатысушысы болып табылатын әр бір ұйымның
банк холдингі ірі қатысушы болып табылатын әр бір
Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк
Қазақстан Республикасының аумағында шетел банктерінің филиалдарын ашуға тиым
Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк
Шет елдердің қатысуымен банкілер құрған және олардың қызметін
шет елдер қатысушы банкілердің жарияланған жалпы жарғылық капиталы
шет елдер қатысушы банкінің Басқармасының кеңесінің ең болмағанда
шет елдер қатысушы банк Ұлттық Банк белгілейтін сома
Сонымен қатар Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы банктер және
Банктің басшы қызметкерлеріне банкінің Директорлар кеңесінің төрағасы мен
Банктің басшы қызметкерлері қызметке Ұлттық Банктің келісімімен тағайындалады
Ұлттық Банк банктің басшы қызметкерін тағайындауға немесе сайлауға
Егер банктің басшы қызметкері заңда белгіленген тәртіппен өтелмеген
Директорлар кеңесі төрағасы мен мүшелерінің, банк Басқармасының төрағасы
Банк Басқармасының төрағасы мен оның орынбасарлары, банкінің бас
Банкінің басшы қызметкерлері, сондай – ақ басшы қызметке
Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі
банк қайта құру немесе тарату арқылы өз қызметін
банк қызметін тоқтату туралы сот шешім қабылдаған жағдайда;
банк ретінде тіркелген заңды тұлғаның қызметіне жолсыздықтар анықталған
Заңды тұлғаға банк ашуға берілген рұқсатты Ұлттық Банк
заңды тұлғаның банк ретінде мемлекеттік тіркеуден өткен күннен
заңды тұлғаның банк ретінде мемлекеттік тіркеуден өткен күннен
заңды тұлғаның банк ретінде мемлекеттік тіркеуден өткеннен кейін
банк ретінде тіркелген заңды тұлға үшін банк заңдарында
Банк ашуға берілген рұқсатты қайтарып алу туралы шешімді
1.4 Банк операцияларын қадағалауды құқықтық реттеу
Қазақстан Республикасының «Лицензиялау туралы» Заңының 11 – бабына
Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі
заңды тұлғалардың депозиттерін, банк шоттарын ашуды және
жеке тұлғалардың депозиттерін, банк шоттарын ашуды және
банкілер мен банк оперцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын
осы адамның иелігіндегі тазартылған бағалы металдардың нақты саны
кассалық операциялар: банкноттар мен мәнеттерді қабылдау сақтау, сұрыптау,
аудару операциялары: заңды және жеке тұлғалардың ақшасын аудару
есептеу операциялары: заңды және жеке тұлғалардың векселдері мен
заем операциялары: төлем, мерзім және қайтарым талаптарына сәйкес
заңды және жеке тұлғалардың, оның ішінде корреспондент
сенім (трасталық) операцилары: сенім білдірілген адамның мүддесі үшін
клирингтік операциялары: төлемдерді жинау, салыстыру, сорттау мен
сейфтік операциялар: сейф жәшіктерін, шкафтар мен үй -
ломбард операциялары: сақтауға алынып оңай өтетін бағалы қағаздарды
төлем карточкаларын шығару;
банкноттарды, мәнеттер мен қазыналарды инкассациялау және басқа жаққа
шетел валютасын айырбастау операцияларын ұйымдастыру;
төлем құжаттарын инкассоға қабылдау (вексельдерді қоспағанда);
чек кітапшаларын шығару;
бағалы қағаздар рыногындағы клирингтік қызмет;
аккредитивті ашу (ұсыну) мен растау және ол бойынша
ақша түрінде орындалуды көздейтін банк кепілдіктерін беру;
үшінші тұлғалар үшін ақша түрінде орындауды көздейтін банктік
Банктер бұл операциялардан басқа Ұлттық Банктің лицензиясы болған
қымбат тазартылған бағалы металдарды (алтын, күміс, платина, платина
құрамында бағалы металдар мен асыл тастар бар зергерлік
вексельдермен жасалатын операциялар: вексельдерді инкассоға қабылдау, төлемшілердің вексельдерді
лизинг қызметін жүзеге асыру;
өз меншігіндегі бағалы қағаздарды (акцияларды қоспағанда) эмиссиялау;
факторингтік (сауда-саттық) операциялар: тауарларды (жұмыстар мен қызметтерді) сатып
форфейтинг операциялар (форфетингтеу): тауарларды (жұмыстар мен қызметтерді) сатып
Жоғарыда айтылған банк операцияларының жекелеген түрлеріне кеңірек тоқтала
Қазақстан Республикасының «Төлемдер және ақша аудару туралы» Заңына
клиенттің ақшасын пайдалану және ақшаның болуын қамтамасыз
клиенттің пайдасына түскен ақшаны қабылдау;
клиенттің тапсырмасы бойынша банк шоты немесе банк салымы
егер банк шоты немесе банк салымы шартында осындай
банк шоты немесе банк салымы шартында көрсетілген тәртіп
банк шоты немесе банк салымы шартында көрсетілген тәртіп
банк шоты немесе банк салымы шартында көрсетілген тәртіпте
сондай - ақ банк шоты немесе банк салымы
Банк шоты банк пен клиенттің арасындағы банк шоты
Банктер арасындағы корреспонденттік қатынас Ұлттық Банктің Қазақстан Республикасы
Сонымен қатар банктер арасындағы корреспонденттік қатынас Ұлттық Банк
Банктердің корреспонденттік шотты Ұлттық Банкте ашу және жүргізу
Ұлттық Банк банкпен кореспонденттік шот шартына отырады. Ұлттық
Банктердің бағалы қағаздармен операциясы Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексімен,
Банктердің акциялар шығару (эмиссия) аталған заңдармен қатар Ұлттық
Банк операцияларының негізгі түрлерінің бірі заем операциясы. Заем
Банк заңдары бойынша заем операциясы – бұл банктің
Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк
Банктің заем операциясы банктің директорлар кеңесі бекіткен ішкі
заем шекті мөлшері;
заем комитетінің құрылымын, өкілеттігін және қызметін;
заем комитетінің мүшелерінің жауапкершіліктерін,
заем шарттарын бекітілуін анықтайды.
Банктердің қолма – қол ақшамен әртүрлі операциялар жасауын,
Жоғары да айтылып өткендей жекелеген банк операциялары тек
жарияланған жарғылық капитал толық төленсе;
барлық ұйымдық техникалық шараларды орындауға, оның ішінде Ұлттық
Банктік операцияны жүргізуге лицензияны беру туралы өтініш Ұлттық
Банк ережеге сай лицензияда көрсетілген банк операциясын ғана
Банктік операцияны жүргізу үшін лицензия Ұлттық Банк құрған
Банктерге қосымша банк операцияларын жасау үшін лицензия, егер
Шет елдік валютамен және аффинирлендірілген қымбат металдармен банк
Сонымен қатар банк операциларының барлық немесе кейбір түрлерін
Егер банк мемлекеттік тіркеуден өткеннен кейін бір жыл
Банк операцияларын жүргізуге лицензия беруілуден бас тартылған өтініш
Егер лицензия берілуден бас тартылудың себептері өтініш иесі
Банктерге банк операцияларын жасау үшін ең алдымен жалпы
Банк операцияларын жүргізудің жалпы шарттары туралы ереже банктердің
қабылданатын депозиттер мен берілетін несиелердің шекті сомасы мен
депозиттер мен несиелер бойынша берілетін сыйақы (мүдде) ставкасының
депозиттер мен несиелер бойынша берілетін сыйақы (мүдде) төлеудің
банк операцияларын жүргізу ставкалары мен тарифтері;
банк мен оныың клиенттерінің құқықтары мен міндеттері, олардың
банк қабылдайтын қамтамасыз етуге қойылатын талаптар;
банк директорлар кеңесі банк операциялардын жүргізудің жалпы шарттарына
Жоғарыда айтып кеткендей, Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы банктер
Банк операцияларын жүргізуге арналған барлық лицензияларды қайтарып алу,
Ұлттық Банктің банк операцияларын жүргізуге арналған банк лицензияларын
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі банк операцияларын жүргізуге арналған
II-Тарау. Банкілік қадағалауда банкілердің құқықтық
мәртебесінің өзгеруі
2.1 Банктерді консервациялау
Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі
Банктер өз капиталының жеткілікті коэффицентін ұдайы, қатарынан үш
Осы Заңның 64 – бабына және Ұлттық Банктің
банкіні консервациялаудың негіздемесі;
банкінің қаржы жағдайын сауықтырудың жоспары;
банкіні консервациялау қажеттілігінің негіздемесі көрсетіледі.
Банкіні консервациялау туралы шешімді Ұлттық Банктің банкілік қадағалау
банктің атауы мен орналасқан жері;
банкіні консервациялау туралы шешімнің негіздемесі;
консервация күшінің басталуы мен мерзімі;
банк қызметіне қойылатын шектеулер тізбесі;
уақытша әкімшіліктің дербес құрамы немесе уақытша банк басқарушысының
консервациялау режимінде тұрған банкінің басшы қызметкерлеріне өз жұмысы
уақытша әкімшілікке немесе уақытша банк басқарушысына берілетін ұсыныстар
Ұлттық Банктің шектеулі, бір жылға дейінгі мерзімге банкіні
Осы Заңның 63 – бабына сәйкес банкіні басқару
Сондай – ақ уақытша әкімшілікті тағайындау Қазақстан Республикасы
Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі
банк мәселелері бойынша дербес шешім қабылдай алады;
қажет болған жағдайда консервациялау кезеңінде қабылданған депозиттер бойынша
қажет болған жағдайда банк қаражатын салуды көздейтін банк
банкінің атынан кез - келген құжаттар мен шарттарға
банкінің атынан және оның мүддесі үшін ақы талабын
банк қызметкерлерін қызметтен босату, қызметін төмендету және қызметтен
Сондай – ақ уақытша әкімшілік немесе уақытша банк
Уақытша әкімшілік консервация режиміндегі банкінің атынан әрекет ететін
Сонымен қатар уақытша әкімшіліктің жетекшісі консервация режиміндегі банкіні
Банкіні консервациялау басталған кезеңнен бастап банк акционерлерінің банкіні
Консервация режиміндегі банктің балансына енген және енбеген барлық
Уақытша әкімшілік немесе уақытша банк басқарушысы Ұлттық Банктің
Консервация режиміндегі банктің мүлкін сату уақытша әкімшілік немесе
Уақытша әкімшіліктің немесе уақытша банк басқарушысының банкіні басқару
банкіні консервациялау кезеңінде негізгі бағыттар бойынша уақытша әкімшілікке
уақытша әкімшілік немесе уақытша банк басқарушысы міндетті түрде
уақытша әкімшіліктен немесе уақытша банк басқарушысынан кез -
уақытша әкімшіліктің немесе уақытша банк басқарушысының жасалған жұмыстары
консервация мерзімін ұзартуға;
сондай – ақ банкіні консервациялауды аяқтау туралы шешім
Ұлттық Банк уақытша әкімшілік мүшелерін (уақытша банк басқарушысын)
Банкіні консервациялауды тоқтату Ұлттық Банктің шешімімен белгілеген консервациялау
Егер банкіні консервациялау оның қаржы жағдайы мен жұмыс
Ұлттық Банктің консервациялауды жүргізу туралы шешіміне қарсы банкінің
2.2 Банктерді қайта құру
Банк жүйесін ары қарай жетідіру мақсатында және қаржы
Қазақстан Республикасының Азаматық кодексінің 45 – бабына сәйкес
Қайта құру ерікті түрде немесе еріксіз (ықтиярсыз) түрде
Банкілерді ерікті түрде қайта құру (қосу, біріктіру,
Банкті қайта құруға Ұлттық Банкінің рұқсатын алу туралы
банкінің жоғарғы органының оны қайта құру туралы шешімі;
банкті қайта құрудың көзделіп отырған шарттарын, түрлерін, тәртібі
банкінің ол қайта құрылғаннан кейінгі немесе банкті қайта
Ұлттық Банк банкіні қайта құруды жургізуге рұқсат алу
Қайта құрылған бнкінің мүліктік құықтары мен міндттері Азаматтық
Өткізу актісі мен бөлу балансында қайта құрылған банкінің
Қайта құру нәтижесінде құрылған заңды тұлға немесе банк
Әділет органдарында тіркелген немесе қайта тіркелген банк екі
__________________________________________________________________
5Газета «Делавая неделя». №47 2002 г.
Дегенмен Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк
ерікті түрде қайта құрылатын банкілердің жоғары органдарының
көзделіп отырған ерікті түрде қайта құру салдарынан депозиторлар
көзделіп отырған ерікті түрде қайта құру салдарынан пруденциялық
көзделіп отырған ерікті түрде қайта құру салдарынан монополияға
Банкті еріксіз түрде қайта құру қолданылып жүрген заңдарға
Осы Заңның 74-3 – бабына сәйкес сот банкті
Банкті еріксіз түрде қайта құруды жүргізудің, оңалту рәсімдерінің
Сот банкті еріксіз қайта құру туралы шешім қабылдаған
Банкті қайта құруға қатысушы үшінші адам банктің басқа
Банкті еріксіз түрде қайта құру сот белгіленген тәртіппен,
Банктің арнайы басқарушысының немесе басқару жөніндегі уәкілеттік берілген
Аталған сот рәсімдері шеңберінде банкті қайта құру жүргізілгенін
Банкті еріксіз түрде қайта құруды жүзеге асырумен байланысты
2.3 Банктерді тарату
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 49 – бабына сәйкес
Сонымен қатар заңды тұлға соттың шешімі бойынша:
банкрот болған жағдайда;
заңды тұлғаны құру кезінде заңдардың түзетуге келмейтін сипатта
заңды тұлғаның жарғылық мақсаттарына қайшы келетін қызмет үнемі
тиісті рұқсат алынбаған немесе лицензиясыз қызметті не заң
Осыған байланысты Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы банктер және
Қазақстан Республикасының заң актілерінде көзделген реттерде соттың шешімі
Банк өз акционерлерінің жалпы жиналысының шешімі негізінде өзін
Өтінішке банктің қызметін тоқтату мерзімі және оған әзірлік
Банктің ерікті түрде тарауына рұқсат алу туралы өтінішін
Банктің ерікті түрде тарауына рұқсат беру туралы шешімді
Банк ерікті түрде тарауға Ұлттық Банктен рұқсат алған
Ерікті түрде тарауға рұқсат алғаннан кейін банк ерікті
Тарату комиссиясы банкті тарату туралы баланс пен есепті
Барлық кредиторлардың талаптарын қанағаттандыруға қаржысы жеткіліксіз болған жағдайда,
Ерікті түрде таратылу процесін аяқтаудың мүмкін еместігіне байланысты
Банктерді еріксіз таратуды сот:
банк банкроттығы жағдайында;
банк заңдарында көзделген негіздер бойынша банк операцияларын жүргізуге
банк заңдарында көзделген басқа негіздер бойынша банк қызметін
Банкті банкрот деп тану банктің төлем төлеуге қабілетсіздігі
Сонымен қатар банктерді еріксіз тарату уәкілдік берілген мемлекеттік
Банктерді банкроттық негізде тарату Қазақстан республикасының Азаматтық кодексімен
Банкті тарату туралы, оның ішінде банктің банкроттығын негіздеу
Ұлттық Банк қызметкерлерінің банкті тарату комиссиясының құрамында болуына
Банкті арнайы басқарушы немесе басқару жөнінде уәкілеттік берілген
Банкті таратумен байланысты шығындар сол банктің қаражаты есебінен
Банк мүлкін бағалауды тарату комиссиясы қолданылып жүрген заңдарға
Кастодиан – банкті тартқанда тарату, конкурстық массасына оған
Таратылатын банк кредиторларының, оның ішіде оның банкроттығымен байланысты
Сонымен қатар Ұлттық Банк таратылу процесінде банктерден есеп
2.4 Банктерді қадағалаудың құқықтық салдары
Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі
Банктің және банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын
Банк қызметі не банк қызметіне аудит Ұлттық Банктің
Банктерге және банктің лауазымды адамына айыппұл салуды және
Ұлттық Банк Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы банктер және
Ұлттық Банкке ақпаратты ұдайы (күнтізбелік он екі ай
- айлық есептік көрсеткіштің 400 еселенген мөлшеріне дейін
құқық бұзушылықты жою туралы жазбаша нұсқамаларды Ұлттық Банк
- айлық есептік көрсеткіштің 450 еселенген мөлшеріне дейін
Ұлттық Банк белгілеген пруденциялық нормативтерді және басқа да
- айлық есептік көрсеткіштің 500 еселенген мөлшеріне дейін
Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі
банк операцияларын олардың нәтижелерін бухгалтерлік есепте тиісінше көрсетпей
бухгалтерлік есептің белгіленген стандарттарын немесе әдістерін бұза отырып
клиенттердің банк шоттарын ашу және жабу тәртібін бұзса
Ұлттық Банк осы аталған шараларды, сондай – ақ
Сондай – ақ банк клиенттерге, несие берушілерге және
Ұлттық Банк банк қадағалауын жүзеге асыратын қызметкерлерінің анықталған
Анықталған құқық бұзушылық туралы актіні және осы мәселе
Анықталған құқық бұзушылық туралы актіге қатысты Ұлттық Банктің
Ұлттық Банктің Төрағасы немесе оның орынбасары өз өкілеттіктері
Банктің лауазымды адамына әкімшілік жаза қолдану туралы шешімді
Банкке айыппұл түрінде санкция қолдану туралы шешімді Ұлттық
Ұлттық Банктің айыппұл салу және оны өндіріп алу
Қорытынды
Қазақстан Республикасының қаржы жүйесі өзінің тұрақты дамуымен ерекшеленіп
Бұл Қазақстан республикасының Орталық Банкі – Ұлттық Банкке
Қазақстан Республикасының барлық банктері биылғы жылдан бастап
Осы уақытта отандық банктер өз қызметтерін сыртқы рынокқа,
Валюталық режимді либерализациялау тұжырымдамасы негізінде Ұлттық Банк бағдарлама
Бүгінде Ұлттық Банктің валюталық режимді либерализациялау туралы ұсынымы
Қазақстан Республикасының банк жүйесін одан әрі дамыта үшін
Осыған байланысты банкілік қадағалау жөніндегі Базель Комитеті жаңа
Базель келісімі банк капиталын қадағалаудың үш түрін
біріншісі банк капиталы бойынша талап етілетін нормалардың ең
екіншісі банк капиталының жеткіліктігі;
үшіншісі қаржылық есептің ашық болуы, бұл банктің қаржылық
Банк қызметін одан әрі жетілдіру мақсатында
Банкілік қадағалаудың консолидациялық жүйесін енгізу банк қызметінің банк
Сондай – ақ болашақта банкілік қадағалауды одан әрі
Сонымен Қазақстан Республикасының банк заңдарына сәйкес банк жүйесі
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі өз кезегінде Қазақстан Республикасының
6 Журнал «Банк Казахстана». №2 2003 г.
7 Журнал «Банк Казахстана» №6 2001 г.
Құқықтық нормативтік актілердің тізімі
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. Алматы, «Жеті – Жарғы».
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі. Алматы, «Жеті –
3. «Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк туралы» Қазақстан Республикасының
4. Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк
5. «Лицензиялау туралы» Қазақстан Республикасының Заңы. 17 сәуір
6. «Банкроттық туралы» Қазақстан Республикасының Заңы. 21 қаңтар
7. «Бағалы қағаздар рыногы туралы» Қазақстан Республикасының Заңы.
8. «Акционерлік қоғамдар туралы» Қазақстан Республикасының Заңы.
9. «Табиғи монополиялар туралы» Қазақстан
10. «Аудиторлық қызмет туралы» Қазақстан Республикасының Заңы. 20
11. «Валюталық реттеу туралы» Қазақстан Республикасының Заңы. 24
12. Закон Республики Казахстан «О регистрации сделок с
13. Закон Республики Казахстан «О платежах и переводах
14. «Сақтандыру туралы» Қазақстан Республикасының Заңы. 3 қазан
15. Қазақстан Республикасы Президентінің 1999 жылғы 11 тамыздағы
16. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банк Басқармасының 1996 жылдың
17. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банк Басқармасының 1996 жылдың
18. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банк Басқармасының 1997 жылдың
19. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банк Басқармасының 1998 жылдың
20. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банк Басқармасының 1999 жылдың
21. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банк Басқармасының 1999 жылдың
22. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банк Басқармасының 1997 жылдың
23. Қазақстан Республикасы Ұлтық Банкі 1998 жылы 5
24. Қазақстан Республикасы Ұлтық Банкі 2001 жылы 25
Қолданылған әдебиетер тізімі
1. Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан 2030 бағдарламасы». Алматы, 1997
2. Банковское дело. / Под редакцией Сейткасимова Г.С.
3. Денги. Кредит. Банки. / Под редакцией Сейткасимова
4. Банковское дело. / Под редакцией Лаврушина О.И.
5. Банки и банкоские операции. / Под редакцией
6. Көшенова Б.А. Ақша, несие, банктер, валюта қатынастары.
7. Давыдова Л. Е, Раймонов Д.В Банковское право
8. Худяков А.И.Финансовое право Республики Казахстан: (Общая часть).
9. Банковское дело. / Под редакцией Бабичевой Ю.А
10. Худяков А.И., Найманбаев С. М. Русско –
11. Олейник О.М. Основы банковского права. М., БЕК,
12. Мухитдинов Н.Б., Найманбаев С.М. Қаржылар саласындағы
13. Жуков С.М, Денги. Банк. Кредит.
14. Колесников В.И., Кроливецкой Л.П. Банковское
15. Денги. Кредит Банки. / Под. редакцией Лаврушина
16. Саниев М.С., Денги. Кредит Банки., Алматы, 2000
17. «2000 год – проблемы финансовых учереждений и
18. Эранивили Н.Д., Банковское право. М., ЮНИТИ. 1999
19. Банки и банковские операции. / Под редакцией
20. Ефимова Л.Г., Банковское право. М., БЕК. 1994
21. Журнал «Банки Казахстана». №3,4 2001 г., №2
22. Газета «Деловая неделя». №7,8,10 2003 г.
23. Газета «PANORAMA». №3,7,10 2003 г.
24. Журнал «Финансы и Кредит». №6 1998 г.
25. «Түркістан» газеті. №36 2002 ж.
26. «Қаржы – қаражат» жуналы. №1,2 2003 ж.
1
4