Тәуекелдерді бағалау

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ.................................................................................................................. 6
1 БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІЛІКТІ ҚАЛЫПТАСТЫРУ ТҰРҒЫСЫНДАҒЫ БАНКТЕР ТӘУЕКЕЛДЕРІН БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
8
1.1 Қазақстанның бәсекеге қабілеттілігін қалыптастырудың өзекті мәселелері ..............................................................................................................
8
1.2 Банктік тәуекелдерді басқарудың теориялық аспектілері .......................... 12
1.3 Банктерде тәуекелді басқаруды ұйымдастырудың жай-күйі, оның даму деңгейі
18
2 «ҚАЗАҚСТАН ХАЛЫҚ БАНК» АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫНЫҢ ТӘУЕКЕЛДЕРДІ БАСҚАРУ ҚЫЗМЕТІН
29
2.1 Банктің несиелік тәуекелдерін басқару қызметін талдау............................ 29
2.2 Банктің валюталық тәуекелін талдау............................................................. 39
2.3 Банктің өтімділік тәуекелі және оны талдау ................................................ 45
3 БАНК ҚЫЗМЕТІНДЕГІ ТӘУЕКЕЛДЕРДІ БАСҚАРУДЫ ЖЕТІЛДІРУДІҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ БАҒЫТТАРЫ .......................................
51
3.1 Интернет-банкинг шеңберінде тәуекелдерді басқару жүйесі .................... 51
3.2 Комплаенс-бақылау қызметін қолданумен банктің бедел тәуекелін бағалау және
55
ҚОРЫТЫНДЫ....................................................................................................... 63
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ..................................................... 65
А ҚОСЫМШАСЫ – «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-ның 2010 жылғы
67
Б ҚОСЫМШАСЫ – «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-ның 2009 жылғы
79
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі банктік тәуекелдер жүйесінің макроэкономикалық процестерге ұлғаймалы
Тәжірибе көрсетіп отырғандай, реттеуші мемлекеттік органдардың бірқатар шешімдері банктік
Банктік тәуекел-менеджменттің көптеген жекелеген мәселелерін шешудің және ақша-несие саясаты
Мәселенің зерттелу дәрежесі. Дипломдық жұмыста зерттеліп отырған мәселелерге экономикалық
Банктік тәуекелдердің бәсекеге қабілеттілік табиғатын, олардың сыныптамасын зерттеудің теориялық-әдістемелік
Елдің бәсекеге қабілеттілігі жағдайындағы банктік тәуекелдерді басқару процесін зерттеуге
Шетелдік коммерциялық банктерде қолданылатын тәуекелдерді басқару әдістерін зерттеуді С.
Сонымен бірге банктік тәуекелдерді басқарудың көптеген аспектілері әлі де
Зерттеудің мақсаттары және міндеттері. Зерттеудің мақсаты – банк жүйесіндегі
Қойылған мақсатқа жету үшін дипломдық жұмыста келесі міндеттерді шешу
«бәсекеге қабілеттілік», «тәуекел» және «белгісіздік» санаттарына шетелдік және қазақстандық
коммерциялық банктерде тәуекелдерді басқарудың теориялық негіздерін зерттеу;
банктерде тәуекелді басқаруды ұйымдастырудың жай-күйі, оның даму деңгейі және
нақты банк мысалында банк қызметінде кездесетін тәуекелдерді басқару қызметіне
жүргізілген теориялық және практикалық зерттеулер және талдаулар негізінде банк
Зерттеу объектісі – қаржы нарығының түрлі сегменттеріндегі банктік тәуекелдерді
Зерттеу пәні – бәсекелестік орта және қаржылық дағдарыс жағдайында
Зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі болып екінші деңгейлі банктердегі
Зерттеудің ақпараттық негізі ретінде Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің статистикалық
Дипломдық жұмыстың құрылымы мен көлемі зерттеудің мақсаттары және міндеттерімен
1 БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІЛІКТІ ҚАЛЫПТАСТЫРУ ТҰРҒЫСЫНДАҒЫ БАНКТЕР ТӘУЕКЕЛДЕРІН БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
Қазақстанның бәсекеге қабілеттілігін қалыптастырудың өзекті мәселелері
Әлемдік өндірістің өнеркәсіптік өндіріс және қызмет көрсету салаларының қазіргі
Бүгінгі жаһандану жағдайында қатаң бәсекелестік күреске төтеп беру үшін
Қазақстанның қазіргі кездегі даму жолы елдің әлемдік қатаң бәсекелік
Қазақстан үшін өзінің бәсекелік артықшылықтарын үйлесімді пайдалана отырып, тауарлар
Ұлттық бәсекеге қабілеттілік ұғымы туралы қазақстандық ғалымдардың көзқарастарына тоқталар
ХХ ғасырдың 90-жылдарының соңынан бастап қазақстандық экономика қалыпты деңгейде
Қазақстанда ұлттық бәсекеге қабілеттілікті арттыру мақсатында бірқатар іс-шаралар жүргізіліп
Әлемдік нарықта бәсекелік күреске төтеп беруге нық тұратын өнеркәсібі
Төменде ұлттық экономиканың бәсекеге қабілеттілігін құраушылары бейнеленген (1-сурет).
Сурет 1. Ұлттық экономиканың бәсекеге қабілеттілігінің құраушылары
Қазақстан экономикасының бәсекеге қабілеттілік ахуалын сипаттау үшін М.Портердің «бәсекелік
Сурет 2. Бәсекеге қабілеттілікті арттыру факторлары жүйесіндегі инновациялық даму
Аталмыш үлгіде Қазақстан экономикасын әлемдік даму үрдістеріне сәйкес дамыту
Елдің бәсекеге қабілеттілігі еркін және әділетті нарықтық жағдайлар шеңберінде
Кесте 1
Елдің бәсекеге қабілеттілігіне қойылатын жалпы талаптар
Атауы Индексі
Орны
2007 2008 2009 2007 2008 2009
Жалпы балл 4,6 4,4 4,11 61 65 66
Институттар 3,6 3,67 3,71 75 80 81
Инфрақұрылым 3,3 3,22 3,26 68 71 76
Макроэкономикалық тұрақтылық 5,6 5,63 4,87 10 25 74
Денсаулық сақтау және жалпы білім беру жүйесі 6,1 5,09
Е С К Е Р Т У - [2]
Осы орайда, өзекті мәселелердің бірі қаржы секторының тұрақтылығы болып
Халықаралық келісімдер банкінің мамандары жасаған сыныптамаға сүйене отырып, дамыған
Банктердегі басқару сапасын жалпы бағалауды жүргізу кезінде тәуекелдерді басқару
директорлар кеңесі мен басқарма тарапынан белсенді қадағалау: саясат, тәртіптер
тәуекел көлемін есептеу, мониторинг және басқарушылық ақпараттық жүйелердің дұрыстығы;
барлығын қамтитын ішкі бақылау [2, 126б.].
Банктік тәуекелдерді басқарудың теориялық аспектілері
Бүгінгі таңда банк секторы Қазақстанның қаржы жүйесінің ең сыйымды
527,9 млрд. теңгеден 2009 жылы 8,8 трлн. теңгеге дейін
ҚР ҰБ екінші деңгейдегі банктерге қойылатын талаптарды олардың қаржылық
Қазіргі заманғы банк жүйесін құруда қол жеткізген табыстарға қарамастан,
Қазақстанда банк ісін тиімді дамытудың маңызды элементі несиелік ұйымдардың
– басқарушылық қызметтің ажырамас бөлігі;
басқарушылық шешім қабылдау процесінде ақпараттық қамтамасыз етудің көзі;
басқарушылық шешімдердің орындалуы туралы қажетті ақпарат алуға болатын кері
Банк тәуекелдері экономикалық тәуекелдер санатына кіретіні белгілі, сонымен бірге
Тәуекел кәсіпорындар мен коммерциялық банктердің өзара іс-әрекет жасау жүйесінің
төмендегі формула бойынша есептеуге болады:
(1)
мұнда: Rф(сов) – өзара іс-әрекет жасаудың нақты жиынтық тәуекел
bk – топтық нақты тәуекелдің (кәсіпорын мен банктің) k-ші
Rф(r)k – топтық нақты тәуекелдің k-ші көрсеткіші [4, 45б.].
Біз зерттеген менеджмент және тәуекел-менеджменті теорияларының негізінде тәуекел-менеджменттің банк
Тәуекел-менеджментті ұйымдастыру үшін банктердің қосымша қаржы шығыны, басқару, қадағалау
Шетелдік тәжірибені зерттеу банк жүйесінде тәуекел-менеджментті күшейту проблемасы батыс
Коммерциялық банктерде тәуекелдерді басқаруды тиімді жүзеге асыруда банктік тәуекелдерді
Зерттеулер көрсетіп отырғандай, тәуекелдерді бағалау мен басқару тиімділігі көбіне
Келесі суретте М.С. Сатубалдин тарапынан ұсынылған сыныптама көрініс тапқан
Сурет 3. Банктік тәуекелдердің сыныптамасы
Төменде берілген суретте экономист-ғалым Г.К. Демеуованың банктік тәуекелдерді
Сурет 4. Банктік тәуекелдердің сыныптамасы
Ал Қазақстанның Ұлттық банкі банк қызметінің тәуекелін басқару мен
1) кредит тәуекелі;
2) пайыз тәуекелі;
3) өтімділіктің ысырап болу тәуекелі;
4) операциялық тәуекел;
5) валюталық тәуекел;
6) баға тәуекелі;
7) ел (трансферлік) тәуекел;
8) құқықтық тәуекел;
9) бедел тәуекелі [8].
Банк қызметінде кез келген операция орындағанда тәуекелдік болады, өйткені
Банкроттық немесе банкті тарату адамдардың түрлі санаттарын (жеке тұлғалар,
Тәуекелдерді басқару функциясы банк қызметінің барлық бағыттарымен ұштасады. Бірқатар
Банк экономикалық жүйенің сенімділігінің негізін қалайды, сондықтан өзінің анықтамасына
Банкте тәуекел-менеджмент жүйесін құру тәуекел болуы мүмкін операциялардың ашықтығы
Мұның өзінде тәуекел-менеджмент жүйесі банктің ішкі бақылау жұмысының төмендегі
тұтастай ішкі бақылау жүйесіне қатысты және банктің жұмыс тиімділігіне
– басқару жүйесін ұйымдастыруға қатысты принциптер;
– тәуекел факторларын басқаруға қатысты принциптер;
– ақпаратқа қатысты принциптер;
– электрондық ақпараттық жүйелерге қатысты принциптер.
Қорытындыланған сапа көрсеткіштерін белгілеу үшін тәуекел-менеджменттің ойдағыдай процесіне тән
Қазіргі заманғы банктер тәуекелдерді басқару жүйелерін қалыптастырғанда бірқатар қиындықтармен
1. Ұйымдастыру проблемалары: банк акционерлері тарапынан тәуекел -менеджментінің маңызын
Кадр проблемалары: тәуекелдерді басқару саласында білікті қызметкерлердің болмауы тәуекел-менеджменттің
Техникалық проблемалар нақты тарихи және талдау деректерінің болмауы немесе
Ұқсас мысал ретінде әлемдік тәжірибені пайдалану, сондай-ақ халықаралық стандарттарды
Кесте 2
Тәуекелдерді басқару жүйесі
Тәуекелдерді басқару жүйесінің элементтері
Операция жүргізуден ішінара немесе толықтай бас тарту Тәуекелдерді болжау
1. Сенімсіз клиенттер
мен әріптестерді анықтау.
2. Тәуекелі жоғары операциялардан бас тарту.
3. Қисынсыз ысырапқа жол бермеу. 1. Ықтимал ысыраптың барынша
2. Ысыраптың ықтималдығын анықтау.
3. Ықтимал ысыраптың уақытын есептеу. 1. Сақтандыру.
2. Хеджерлеу
3. Ішкі бақылауды күшейту.
4. Тәуекелдер мониторингін енгізу
Тәуекелдерді басқару объектілері
1. Қаржы тәуекелі
2. Валюталық тәуекел
3. Несиетік тәуекел
4. Инвестициялық тәуекел 1. Өтімділік тәуекелі
2. Операциялық тәуекел 1. Пайыздық тәуекел
2. Қор тәуекелі.
3.Валюталық тәуекел.
4. Несиетік тәуекел.
5. Инвестициялық тәуекел
Е С К Е Р Т У - [9]
Тәуекел-менеджментті талдауда төмендегі факторлар назарға алынады:
банк басшылығы біліктілігін, басшылық жасау және әкімшілік ету қабілетін
банк басшылығы заңнаманы және белгіленген ішкі ережелерді, ҚР ҰБ
банк басшылығы экономикалық ахуалдың өзгеруіне, банк ортасының өзгеруіне бейімделуін
банк басшылығы тиісті ішкі жұмыс ережелерінің әзірленуі және олардың
банк басшылығы тәуекелдерді басқарудың тиісті біліктілігін қамтамасыз ету мақсатында
банк басшылығы пайдакүнем іс-әрекеттердің кез келген көрінісі, әсіресе банкпен
Банктік бизнестің қазіргі уақыттағы интенсивті дамуы жағдайында тәуекелдерді басқару
Банктерде тәуекелді басқаруды ұйымдастырудың жай-күйі, оның даму деңгейі және
Барлық дерлік шетелдік банктердің дербес тәуекел-менеджменті бар, олар туындайтын
Кредиттік тәуекелдің шығу тегі ықтимал қарыз алушының кредит төлеу
Банктер кредит нарығында таралған ақпараттың сапасын төмендегі факторлардың есебінен
банк пен клиенттің арасында қалыптасқан қатынастар, клиенттің кредиттік тарихы
кәсіпорынның банк кредитіне қол жеткізуі нарыққа оның қаржылық жай-күйін
қарыз берушілерді бақылауды жүзеге асырғанда банктердің сараптама жүргізуі капиталдар
Кредиттік тәуекелді төмендетуде ықтимал қарыз алушылардың қаржылық жай-күйі мен
Банктердің тәуекелдік стратегиялары мәселелерін қарастыра отырып, банктердің тәуекелдерді басқару
Банк активтері мен пассивтерінің жай-күйін талдау нәтижесінде әдебиетте банктердің
Екінші жағынан, тәуекел-менеджменттің дамыған жүйесінің болуын халықаралық деңгейдегі де,
Соңғы он жылда, 80-ші және 90-шы жылдардың ортасындағы нарықты
Шетелдік зерттеулердің көпшілігі практикалық бағытты ұстанады, олардың авторлары нарық
Қаржы инновациялары – қаржы нарығы құралдарының, сондай-ақ банк құралдарының
Қаржы инновациялары – аса маңызды ауыспалылардың, адам капиталының, нарық
Білім әлеуетін басқару жүйесінде инновация жасау және оны енгізуде
Инновациялық құралдарды іздестіру мен енгізу макроортадағы, нарық жағдаятындағы өзгерістермен,
Сурет 5. Банк ортасында қаржы инновацияларының қалыптасу жағдайы
Банк тәуекелдерін басқару саясаты банктің жалпы қаржы стратегиясының бөлігі
Қазақстанда банк мекемелері көп және олардың барлығының меншік капиталының
Сондықтан Қазақстанның банк қызметін сауықтыру үшін банктердің меншікті капиталын
Банк өз инвестицияларының сенімділігіне сенімді болғанда ғана нақты құралды
Қарастыруды қажет ететін келесі мәселе – Ұлттық банк жүйесінің
Банктердің практикасына электрондық төлем карточкаларын енгізу көрсетілетін қызметтер аясын
Қазақстан банктері ұсынатын қызметтердің саны тым шамалы, ал қызметкерлердің
Кепілзат облигацияларын шығару активтерді секъюритизациялаудың инновациялық процесіне жатады. Айтарлықтай
ипотекамен, банк акцептерімен қамтамасыз етілген облигациялар, коммерциялық қағаздар, құнды
көбінесе облигациялар мен айналатын депозиттік сертификаттар шығару арқылы;
банктер ішкі қысқа мерзімді ақша нарықтары мен қысқа мерзімді
банктер халықаралық қор нарығына кеңінен енеді – 80-ші жылдардың
Банк тәуекелдерін басқару саясаты банктің жалпы қаржы стратегиясының бөлігі
Қазіргі уақытта банктер тәуекелге ұшырау қаупінің алдын алу үшін
Банктердің және клиенттердің тәуекелді операцияларын басқарудағы басты міндет тәуекелдің
Тәуекелдерді кешенді басқару жүйесі ықтимал ысырапты толықтай болдырмайтын қорғаныс
Сурет 6. ЕДБ-де тәуекел-менеджментін ұйымдастыру сызбасы
Әлемнің ең ірі корпорацияларының тәжірибесін зерттеу негізінде әзірленген сызбадан
Тәуекел-менеджмент бөлімінің жұмысын ұйымдастырудың ұсынылып отырған біріктірілген сызбасы –
Біздің ойымызша, екінші деңгейдегі банктерде ұйымдастырылған тәуекел-менеджмент бөлімі жұмыстың
тәуекел құнын бағалау принципі, яғни банк белгіленген сәтте бас
тәуекелдің салмақтылық принципі, яғни аз ғана үшін көппен тәуекел
операцияның табыстылығына сенімді болу принципі, яғни сенімсіздік болмаса жағымды
ресурстарды салудың сәйкестік принципі, яғни кірістілік деңгейі бойынша ұқсас
тәуекелді жабу принципі, яғни операция сәтсіз болған жағдайда банк
Тәуекел-менеджмент жұмысында тәуекелді сәттер мен оқиғаларды басқару әрі үйлестіру
Біз банк менеджерлері тәуекелі жоғары және сол немесе басқа
Ұқсатып модельдеу – жүйелерді зерттейтін әмбебап әдіс, оның жұмысы
Тәуекел-менеджментті ұйымдастырудың жаңа механизмі жаңа тәсілдемелерді талап етеді, олардың
Жалпы айтқанда контроллинг – жағдайды меңгеру, процестерді басқару әрі
Контролингке көптеген міндеттер жүктелген. Олардың ең негізгілері:
– біріктірілген жоспарлау;
тәуекелдің пайдалылығын, өтімділікті және тәуекелді төмендетуді қамтамасыз етуді бақылау
Сонымен бірге контроллингте – қызметті басқару, қарсы іс-әрекет жасау
Тәуекел-менеджментінің құрамдас бөлігі ретіндегі контроллингтің тұжырымды негізі мына элементтерден
– жағдайды талдау;
– стратегиялық контроллинг;
– жедел контроллинг.
Жағдайды талдау деген нәтижесінде межеленген уақыт сәтінде банктің немесе
Сыртқы деректерді пайдалану қолда бар деректерге байланысты, олардың ішінен
Жағдайды талдау бойынша жасалатын қорытындылар әр түрлі болжанатын жағдайлардағы
Тәуекел-менеджменттегі стратегиялық контроллингтің міндеті – банктің және оның ұзақ
стратегиялық баланс, яғни қызмет мүмкіндіктері мен нақты бағыт тарын
сценарий техникасы (банк қызметінің келешек сценарийі және мақсатқа жету
қызмет ауқымын қарастыру (капитал салынатын нарықтарды зерттеу және бағалау,
– инновациялар (техникалық және технологиялық) [12, 122б.].
Екінші деңгейдегі банктердің тәуекелдерінің дәрежесі өте жоғары актив операцияларының
Кесте 3
Банктің несиелік және инвестициялық операциялары бойынша Кп жол берілетін
Көрсеткіштер Тәуекел деңгейіне ықпал ететін факторлар
сырт-қы ішкі Қарыз алушының қаржылық жай-
күйі Несиетер салынатын сала
Тұрақ-ты Тұрақ-сыз Мемлекеттік мекемелер және ірі корпора-циялар ШОБ, халыққа
(тұтыну несиетері)
Несиелер:
қысқа мерзімді
орта мерзімді
ұзақ мерзімді
0,1
0,2
0,3
0,1
0,2
0,3
0,1
0,2
0,3
0,3
0,7
1,0
-
0,25
0,3
0,25
0,5
0,75
0,20
0,40
0,60
Көрсеткіш сыртқы ішкі ЕДБ депо-зит-тер ҚРҰБ
Депозит-тер Кәсіпорын-дардың акционерлік капиталына қатысу
Шетел банктерге Дамыған елдердің орталық банктеріне
Капиталдың инвестициясы 0,4 0,35 0,5 - 0,6 0,4 -
Е С К Е Р Т У - [13]
Ықтимал тәуекелдердің және тәуекелді жағдайлардың көптігі белгісіздік факторымен байланысты.
Кесте 4
Құнды қағаздармен жасалатын операциялар бойынша жол берілетін ысырап коэффициентінің
Көрсеткіштер Тәуекел факторлары
сыртқы ішкі
Саяси Инфля-циялық Макро-
экономикалық Қарыз алушы клиент-тердің қаржылық жағдайы Жағдай-ды сапасыз талдау
Мемлекеттік құнды қағаздар
қысқа мерзімді
орта мерзімді
ұзақ мерзімді
0,1
0,2
0,3
0,1
0,2
0,3
0,1
0,3
0,5
-
-
-
0,2
0,3
0,4
0,2
0,3
0,5
0,25
0,30
0,35
Корпоративтік құнды қағаздар
қысқа мерзімді
орта мерзімді
ұзақ мерзімді
0,5
0,7
0,9
0,5
0,7
0,9
0,9
1,0
1,0
0,3
0,4
0,5
0,2
0,3
0,4
0,15
0,25
0,35
0,35
0,45
0,55
Е С К Е Р Т У - [13]
Тәуекелдік коэффициентін мына формула бойынша есептеуге болады:
Кр = Кп (СВС + СОД) х ИИ, (2)
мұнда: Кр – тәуекелдік коэффициенті;
Кп – ысырап коэффициенті;
СВС – салынған қаражаттың сомасы;
СОД – күтілетін кірістің сомасы пайыздар, дивидендтер және т.б.);
ИИ – инфляция индексі (қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді
Кп – жол берілетін ысырап коэффициенті, банк менеджері нарықтағы
Кп = 1 деген барынша жоғары мағына салынған қаражаттың
Кп = (0-ден 1-ге дейін) деген аралық мағына түрлі
Коммерциялық банктерде ұйымдастырылған, даму деңгейінде тәуекел-менеджменті жүйесі банкті басқарудағы
«ҚАЗАҚСТАН ХАЛЫҚ БАНКІ» АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫНЫҢ ТӘУЕКЕЛДЕРДІ БАСҚАРУ ҚЫЗМЕТІН ТАЛДАУ
2.1 Банктің несиелік тәуекелдерін басқару қызметін талдау
Банктер қаржылық ұйымдар ретінде белгілі бір тәуекелдерге бейім болып
«Қазақстан Халық Банкі» акционерлік қоғамының қызметінде тәуекелдерді басқару маңызды
- несиелік тәуекел;
- валюталық тәуекел;
- өтімділік тәуекелі;
- нарықтық тәуекел.
Тәуекелдерді басқарудың әрекетті және тиімді жүйесінің болуы Банктің пікірінше
Несиелік тәуекел – бұл кредитордың несиелік келісімнің шартында көрсетілген
Банк несиелік тәуекелге, яғни қаржылық құрал бойынша бір тараптың
Несие тәуекелділігі банк тәуекелділігінің құрамдасы, банк тәуекелділігі жөнінде берілген
Тәуекелдерді басқару және белгіленген шектерде оларға мониторингті Несиелік комитет
Банк бір қарыз алушыға немесе қарыз алушылар тобына, сонымен
Қажет болған жағдайда, сонымен қатар көптеген несиелерге қатысты Банк
Баланстан тыс несиелік міндеттемелер қолданылмаған несиелік желілерді, кепілдмелер немесе
Банктің несиелік тәуекелділігінің мкасималды көлемі нақты активтерге және жалпы
Баланстық шоттарда көрініс табатын қаржылық активтер үшін несиелік тәуекелдің
Суретте көрініс тауып отырғандай, Банктің қаржылық активтері бойынша несиелік
Сурет 7. Банктің қаржылық активтері бойынша несиелік тәуекелінің максималды
Келесі кестеде 2008-2009 жылдардағы қаржылық активтер мен шартты міндеттемелер
Кесте 5
Банктің 2008 және 2009 жылдардағы қаржылық активтерінің несиелік тәуекелінің
млрд. теңге
Атауы 2008 жыл 2009 жыл
Несиелік тәуекел-дің таза көлемінің 2009/2008 өзгерісі %-бен
Несиелік тәуекелдің максимал-ды көлемі Қамтама-сыз ету Қамтамасыз етуді есепке
Ақша қаражаттары мен оның эквиваленттері 137,2 0,7 136,5 438,2
Пайда және залал арқылы шынайы құны бойынша бағаланатын қаржылық
Несиелік мекемелердегі қаражаттар 10,4 - 10,4 56,1 - 56,1
Клиенттерге берілген несиелер
1 188,3 1 027,2 161,1 1 133,2 1 066,6
Сату үшін қолда бар инвестициялық бағалы қағаздар 135,8 -
5-кестенің жалғасы
Өтеуге дейін ұсталатын инвестициялар 8,7 - 8,7 17,2 -
Өзге де қаржылық активтер 2,9 - 2,9 2,7 -
Қаржылық активтер жиынтығы 1 498,2 1 029,5 468,7 1856,2
Е С К Е Р Т У - [14]
Кесте мәліметтеріне сүйенетін болсақ, 2009 жылы қамтамасыз етулер ақша
Келесі кестеде 2009-2010 жылдардағы қаржылық активтер мен шартты міндеттемелер
Кесте 6
Банктің 2009 және 2010 жылдардағы қаржылық активтерінің несиелік тәуекелінің
млрд. теңге
Атауы 2009 жыл 2010 жыл Несиелік тәуекел-дің таза көлемінің
Несиелік тәуекелдің максимал-ды көлемі Қамтама-сыз ету Қамтамасыз етуді есепке
Ақша қаражаттары мен оның эквиваленттері 438,2 5,4 432,8 357,4
Пайда және залал арқылы шынайы құны бойынша бағаланатын қаржылық
Несиелік мекемелердегі қаражаттар 56,1 - 56,1 174,4 - 174,4
6-кестенің жалғасы
Сату үшін қолда бар инвестициялық бағалы қағаздар 200,2 -
Өтеуге дейін ұсталатын инвестициялар 17,2 - 17,2 281,3 -
Өзге де қаржылық активтер 2,7 - 2,7 5,1 -
Қаржылық активтер жиынтығы 1856,2 1 075,7 780,4 1 933,7
Е С К Е Р Т У - [14]
Кесте мәліметтеріне сүйенетін болсақ, 2009 жылы қамтамасыз етулер ақша
Келесі суретте қаржылық активтер құрамы бойынша 2009 және 2010
Суретте көріп отырғандай, 2009 жылы көшбасшылық жайғасымда ақша қаражаттары
2009 жыл
Сурет 8. 2009-2010 жылдардағы қаржылық активтер құрамдас бөліктерінің қамтамасыз
Ал 2010 жылы көшбасшылық жайғасымда ақша қаражаттары мен оның
Келесі суретте шартты қаржылық міндеттемелері бойынша несиелік тәуекелдің максималды
Сурет 9. Банктің шартты қаржылық міндеттемелері бойынша несиелік тәуекелінің
Суретте көрініс тауып отырғандай, Банктің шартты қаржылық міндеттемелері бойынша
Клиенттер несиелері ішкі бағалауға және өзге де аналитикалық тәртіптерге
Банк 2009 жылы несиелерді тәуекелдің түрлі санаттары бойынша ішкі
Жаңа модельде келесі сыныптамалар қолданылады:
- рейтингтік балл 1 – несие бойынша ең жоғары
- рейтингтік балл 2 – несиенің өте жоғары сапасы,
- рейтингтік балл 3 – несиенің жоғары сапасы, несиелік
- рейтингтік балл 4 – несиенің қанағаттанарлық сапасы, несиелік
- рейтингтік балл 5 – несиелік тәуекел экономика жағдайына
- рейтингтік балл 6 – экономика жағдайына байланысты несиелік
- рейтингтік балл 7 – дефолт тәуекелінің жоғары дәрежесі,
- рейтингтік тәуекел 8 - өте жоғары дефолт тәуекелі;
- рейтингтік балл 9 – қарыз алушыға қатысты банкроттық
- рейтингтік балл 10 – дефолт.
Аталмыш жаңа модель бойынша сыныптау өткен кезеңдерге берілмеген. Жаңа
Сурет 10. Банктің 2009 жылғы тәуекел санаттары бойынша несиелік
10-сурет мәліметтеріне сүйенетін болсақ, 2009 жылы клиенттер несиелерінің көлемінде
Ал 2010 жылы клиенттер несиелерінің көлемінде несиелік тәуекел дәрежесі
Ал 2009 жылға дейінгі несие тәуекелділігінің шамасын жіктеу мына
Несиелік тәуекел деңгейіне қарай, яғни қарыз алушының келісім-шартта бекітілген
1. Бір тектес несиелер пулдары – ұқсас несиелік сипаттамалары
2. 1-санаттағы күмәнді несиелер – несие алушының табыстарының төмендеуін
3. 2-санаттағы күмәнді несиелер - несие алушының табыстарының төмендеуін
4. 3-санаттағы күмәнді несиелер – несие алушының теріс операционды
5. 4-санаттағы күмәнді несиелер - несие алушының теріс операционды
6. 5-санаттағы күмәнді несиелер –мәнді операционды жоғалтуларды, нарықтағы үлесін
7. Үмітсіз несиелер – егер кері жағдайды растайтын кез-келген
Келесі кестеде жоғарыда көрсетілген сыныптама негізінде 2007 және 2008
7-кестеде бейнеленгендей несиелік тәуекел дәрежесін сипаттайтын сыныптама бойынша несиелік
Кесте 7
2007-2008 жж. несиелік тәуекел дәрежесін сипаттайтын сыныптама бойынша несиелік
млрд. теңге
Атауы 2007 жыл 2008 жыл Өзгерісі 2008/2007
Сомасы Үлесі,
% Сомасы Үлесі,
%
Біртектес несиелер пулдары 835,9 76,21 737,4 56,58 -11,8
1-санаттағы күмәнді 180,6 16,46 369,7 28,37 2,04 есе
2-санаттағы күмәнді 7,8 0,71 8,0 0,61 2,6
3-санаттағы күмәнді 46,4 4,23 97,4 7,47 2,1 есе
4-санаттағы күмәнді 4,2 0,38 16,3 1,25 3,9 есе
5-санаттағы күмәнді 2,8 0,26 20,4 1,57 7,3 есе
Үмітсіз несиелер 19,2 1,75 54,1 4,15 2,8 есе
Барлығы: 1 096,9 100,00 1 303,3 100,00 18,8
Құнсыздануға резервтер (56,7) 5,17 (115,0) 8,82 2 есе
Клиенттерге берілген несиелер 1 040,2 94,83 1 188,3 91,18
Е С К Е Р Т У - [14]
Сонымен талдау нәтижесінде қаржылық активтер жиынтығы бойынша несиелік тәуекелдің
2.2 Банктің валюталық тәуекелін талдау
Банк күнделікті қадағаланып отыратын, қаржылық жағдай мен ақша қаражаттарының
11-сурет мәліметтеріне сүйенетін болсақ, Банктің қаржылық активтер бойынша валюталық
Сурет 11. «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-ның қаржылық активтер бойынша
Келесі суретте қаржылық активтердің теңге және шетел валюталары бойынша
Сурет 12. Теңге және шетел валюталары бойынша қаржылық активтердің
Жалпы қаржылық активтердің валюталық тәуекелге бейімділігін теңге және шетел
Келесі кестеде қаржылық активтер бойынша Банктің валюталық тәуекелінің құрылымы
Кесте 8
Банктің қаржылық активтер бойынша валюталық тәуекелінің көлемі
млрд. теңге
Атауы 2008 жыл 2009 жыл 2010 жыл 2009/2008 жылға
Сомасы Үлесі Сомасы Үлесі Сомасы Үлесі
Ақша қаражаттары мен олардың эквиваленттері 161,1 10,37 480,6 24,97
Міндетті резервтер 30,8 1,98 26,0 1,35 27,3 1,37 -15,6
Пайда және залал арқылы шынайы құны бойынша бағаланатын қаржылық
Несиелік мекемелердегі қаражаттар 10,3 0,66 56,1 2,91 20,1 1,01
Сату үшін қолда бар инвестициялық бағалы қағаздар 135,8 8,74
Өтеуге дейін ұсталатын инвестициялар 8,7 0,56 17,2 0,89 174,4
Клиенттерге берілген несиелер 1 188,3 76,52 1 133,2 58,88
Өзге де қаржылық активтер 2,9 0,19 2,7 0,14 5,1
Қаржылық активтер жиынтығы: 1 552,9 100,00 1 924,6 100,00
Е С К Е Р Т У - [14]
Кесте көрініс тауып отырғандай, Банктің қаржылық активтері бойынша валюталық
Ал енді қаржылық міндеттемелер бойынша Банктің валюталық тәуекелге бейімділігіне
13-суретте Банктің қаржылық міндеттемелер бойынша валюталық тәуекелге бейімділігі бейнеленген.
Сурет 13. «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-ның қаржылық міндеттемелері
Банктің қаржылық міндеттемелер бойынша валюталық тәуекелге бейімділігі 2008 жылы
Сурет 14. Теңге және шетел валюталары бойынша қаржылық міндеттемелердің
Суретте көрініс тауып отырғандай, теңгемен және шетел валюталарымен валюталық
Келесі кестеде «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-ның қаржылық міндеттемелері
9-кестеде көрініс тауып отырғандай, Банктің қаржылық міндеттемелері бойынша валюталық
Кесте 9
Банктің қаржылық міндеттемелері бойынша валюталық тәуекелінің көлемі
млрд. теңге
Атауы 2008 жыл 2009 жыл 2010 жыл 2009/2008 жылға
Сомасы Үлесі Сомасы Үлесі Сомасы Үлесі
Клиенттердің қаражаттары 867,4 60,45 1 274,0 74,25 1 415,7
Несиелік мекемелердің қаражаттары 289,6 20,18 172,7 10,06 71,4 4,09
Пайда және залал арқылы шынайы құны бойынша бағаланатын қаржылық
Шығарылған қарыздық бағалы қағаздар 263,0 18,33 263,9 15,39 252,2
Өзге де қаржылық міндеттемелер 9,0 0,62 1,9 0,11 1,0
Қаржылық міндеттемелер жиынтығы: 1 435,0 100,00 1 715,7 100,00
Е С К Е Р Т У - [14]
Екінші жайғасымда 2008 жылы несиелік мекемелердің қаражаттары 20,18%-бен (немесе
Жалпы қаржылық міндеттемелер құрылымы бойынша басым бөлігінде валюталық тәуекел
Жалпы «Қазақстан Халық Банкі» акционерлік қоғамындағы қаржылық активтер мен
Банктің өтімділік тәуекелі және оны талдау
Банктің өтімділік тәуекелі төлем мерзімдері келуімен байланысты клиенттер салымдарын
Төмендегі талдауларда талдау «Талап етуге дейінгі» санатына қосылған пайда
Келесі суретте талап етуге дейінгі салымдар бойынша 2008-2010 жылдардағы
Сурет 15. Банктің талап етуге дейінгі салымдары бойынша өтімділік
Суретте көрініс тауып отырғандай, талап етуге дейінгі салымдар бойынша
Келесі суретте қысқа мерзімді, яғни 1 айға дейінгі, 1
Сурет 16. Қысқа мерзімді қаржылық активтер бойынша өтімділік
Суретте көрініс тауып отырғандай, 2009 жылға дейін барлық көрсеткіштер
Келесі суретте 1 жылдан 3 жылға дейінгі қаржылық активтер
17-суретте көрініс тауып отырғандай, 1 жылдан 2 жылға дейінгі
Сурет 17. 1 жылдан 2 жылға дейінгі және 2
Келесі суретте Банктің 3 жылдан 5 жылға дейінгі және
Сурет 18. 3 жылдан 5 жылға дейінгі және 5
Суретте көрініс тауып отырғандай, 2009 жылы аталмыш мерзімдер негізіндегі
Ал енді қаржылық міндеттемелер бойынша өтімділік тәуекелдеріне талдау жасаймыз.
Сурет 19. Талап етуге дейінгі міндеттемелер бойынша өтімділік тәуекелі
Суретте көрініс тауып отырғандай, талап етуге дейінгі міндеттемелер бойынша
Келесі суретте қысқа мерзімді кезеңдердегі міндеттемелер бойынша өтімділік деңгейі
20-суретте көрініс тауып отырғандай, 1 айдан төмен міндеттемелер бойынша
Сурет 20. Қысқа мерзімді міндеттемелер бойынша өтімділік тәуекелінің көлемі,
Ал 3 айдан 1 жылға дейінгі міндеттемелер бойынша тәуекел
Келесі суретте орта мерзімді кезеңдегі міндеттемелер бойынша өтімділік тәуекелінің
Сурет 21. 1 жылдан 2 жылға дейінгі және 2
Суретте көрініс тауып отырғандай, 1 жылдан 2 жылға дейінгі
Келесі суретте 3 жылдан жоғары мерзімдердегі міндеттемелер бойынша өтімділік
Сурет 22. 3 жылдан 5 жылға дейінгі және 5
Суретте көрініс тауып отырғандай, 2010 жылы аталмыш мерзімдердегі міндеттемелер
Жалпы өтімділік тәуекелінің деңгейіне талдау жасау барысында активтер және
3 БАНК ҚЫЗМЕТІНДЕГІ ТӘУЕКЕЛДЕРДІ БАСҚАРУДЫ ЖЕТІЛДІРУДІҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ БАҒЫТТАРЫ
3.1 Интернет-банкинг шеңберінде тәуекелдерді басқару жүйесі
Еліміздегі банк секторының даму тенденцияларын, оның ішінде қаржылық операциялар
Зерттеулер көрсеткендей, қазақстандық қаржы нарығының ерекшелігі тәуекелдерді басқару бойынша
Қазіргі уақытта Қазақстанның Ұлттық банкі дамыған және тұрақты банк
Айта кеткені жөн, банктік қызметтің жаңа бағыттарының бірі ретіндегі
Бұл құрылымда банктік тәуекелдерді басқару процесінің қатаң логикасы көрініс
Тәуекелдерді басқару бөлімі ғылыми зерттеулер мен тәжірибелік нәтижелер арасындағы
Тәуекел-менеджмент бөлімінің банктік тәуекелдерді басқару процесінің қорытындылаушы кезеңі тәуекелдік
Сурет 23. Банктік тәуекелдерді басқару жүйесі
23-суретте салыстырмалық талдау, теориялық және практикалық зерттеулерді жалпылау негізінде
Осылайша, банктік тәуекелдерді басқару банктің қызмет етуінің ұйымдастырылған процесінің
Айта кеткен жөн, банктік технологиялардың дамуының қазіргі уақыттағы кезеңі
Төменде берілген сызбада Интернет-банкинг шеңберінде реттеуші-қадағалаушы процестерді ұйымдастыру көрініс
Сурет 24. Интернет-банкинг шеңберінде банктік реттеу мен қадағалауды ұйымдастырудың
Сызбада көрініс тауып отырғандай, реттеу және қадағалау процесі циклдік
Интернет-банкинг технологиясы көптеген қазақстандық банктерде практикалық тұрғыда енгізілгенімен, ашық
Сондықтан тәуекелді қадағалау тұрғысынан жаңа банктік технологиялар мен қызмет
Осы айтылғандармен қатар банктік тәуекелдерді басқару сыныптамасы мен әдістерін
Ұйымдастырушылық – тәуекелді басқаруға қатысатын (стратегиялық және саяси шешімдер
Әдістемелік – банкте қабылданған тәуекелді басқару саясатын анықтау; тәуекелдердің
Ақпараттық – дұрыс шешім қабылдауға мүмкіндік беретін уақытылы, нақты
Банктегі тәуекелдерді басқарудың кешенді жүйесін құру екі ірі ақпараттық
Сыртқы – қаржылық (несиелік-депозиттік, қор және валюта нарықтары) және
Ішкі – банкте қалыптасқан активтер мен пассивтердің құрылымы, сапасы
Бұл банктердің қабылдайтын тәуекелдерін уақытылы, шынайы және толық айқындайтын,
Ақпараттық-технологиялық жүйені құру кезінде жоспарланбаған тапсырыстарды қоса алғанда, тәуекелдерді
Банктегі тәуекелдерді басқару процесін ұйымдастыру процесінде ерекше орынды басқарушы
Жүзеге асырылған тәуекелдер базасын жүргізуге маңызды мәні беріледі, себебі
Перспективада тәуекелдерді басқару жүйесін жетілдіру мәселесінде Қаржылық қадағалау Агенттігі
3.2 Комплаенс-бақылау қызметін қолданумен банктің бедел тәуекелін бағалау және
Капитал жеткіліктілігі туралы Базельдік келісім талаптарында (Базель ІІ) жабуына
Бедел ішкі корпоративтік сипаттама және сондай-ақ банк акционерлері,
Көптеген қазақстандық банктер өз беделіне ерекше көңіл бөледі, себебі
«Өз клиентіңді біл» саясатын банктер әдетте келесі негізгі бағыттар
клиент мониторингі, ол мыналардан тұрады:
клиенттің «шынайы тұлғасын» анықтау, оның бизнесін зерттеу, оның капиталды
банкте қызмет көрсетуге қабылдағанға дейін клиент туралы объективті ақпараттарды
клиент бизнесімен байланыстар отырып, олардың жүзеге асыратын операцияларын түсіну;
банктің қолында бар клиент жайлы мәліметтерді тұрақты түрде тексеру
клиенттерді сәйкестендіру, клиенттердің комплаенс-тәуекелдерін бағалау мәселелері бойынша ішкі нормативтік
Комплаенс-тәуекел ретінде банктердің әрекет етіп отырған заңнама, сонымен қатар
мемлекеттен ұрланған немесе көлеңкелі бизнеспен байланысты қаражаттарды клиенттерден қабылдау
ұйымдастырушысы банк болып табылатын акцияларды алғашқы орналастырудың жүзеге асырылмауы;
халықаралық ланкестікті қолдауы мүмкін елдерге немесе клиенттерге несиелер беру;
қоршаған ортаға мәнді зиянын келтіретін кәсіпорындарға банктік қызмет көрсету;
бұқаралық ақпарат құралдарында банк туралы кері пікірдің қалыптасуына әкеліп
демеушілік қызмет, әлеуметтік корпоративті жауапкершілік шеңберіндегі қызметтер.
Бедел тәуекелі сондай-ақ банктің алдында жарияланған стратегиялық, бизнес –
Бедел үшін залалға әкелетін қызмет қысқа мерзімді перспективада қаржылық
Банкішілік тұрғыда бедел тәуекелі мен операционды тәуекелді бөліп қарастырған
Бедел тәуекелінің табиғаты мұндай тәсілдемеге қайшы келеді. Яғни, бұл
Алайда, көптеген мамандар банктердің бедел тәуекеліне жолығатынын алға тартады,
Осы тұрғыда бедел тәуекелін бағалау тәсілдемесі келесілерді қажет етеді:
белгілі бір тарихи уақыт кезеңінде бедел тәуекелімен байланысты оқиғалар
банк қызметін операциялар типтері бойынша бөлу;
банк қызметімен байланысты бедел тәуекелдерін сәйкестендіру және оның жұмыс
бедел тәуекелін анықтаумен байланысты әлеуетті жоғалтуларды бағалау;
бедел тәуекелдерінің мониторингі үшін көрсеткіштерді анықтау, бедел тәуекелдері туралы
Бедел тәуекелдерін басқару принципі бұл тәуекелдер ерекше жоғары болатын
Бедел тәуекелін басқару олардың алдын алу стратегиясынан, шектеу, бөлу,
Бедел тәуекелін дұрыс бағалау (өлшеу) тәуекелдің барлық түрлерін басқарудың,
Бедел тәуекелін бағалауды екі кезеңде жүзеге асыру ұсынылады: банктегі
Бірінші кезеңде банк басшылығымен тақырыптық әңгімелесу жүргізу қажет. Бұл
Анкеталау кезінде алынған жауаптарды талдау бедел тәуекелін бағалау мен
Банк беделі меншік иелері, клиенттер және қоғам тарапынан талданады.
қоғам талаптары;
қаржылық нәтижелер;
ішкі процестердің сапасы;
клиенттердің қанағаттану дәрежесі.
Бедел тәуекелін бағалау бойынша екінші кезеңді жүзеге асыру кезінде
Ол нақты нені өлшейді? Тәуекел көрсеткіштерінің мүмкін өзгерістерін қалай
Бағалау толық болып табылады ма? Анықталмаған, өлшенбеген және соның
Тәуекелдерді өлшеу басқару саласына қозғалыс берді ме? Бедел индексі
Бұл тәсілдеме тәуекелдерді басқару, шектеу және ашуға қандай дәрежеде
Бедел индекстерінің мақсатты және шекті мәндері қаншалықты негізделген?
Қаржылық нәтижелер қаржылық есептілік көрсеткіштерінің негізінде емес, нарықты зерттеудің
Соңғы уақытта банктердегі бедел тәуекелін бағалау мен басқарудың бір
2005 жылы Банктік қадағалау бойынша Базель комитеті «Комплаенс және
Біріншіден, банктердегі комплаенс-бақылау қызметінің ерекше мәртебесі көрсетілген;
Екіншіден, бұлай басқарудың стандартты тәсілдемесі болмағандықтан, банктің ерекшеліктері мен
Үшіншіден, комплаенс-бақылауды ұйымдастырудың еркіндігіне қарамастан, оны жүзеге асырудың келесі
банктің барлық бөлімшелерінде бірдей этикалық принциптер мен депонтология ережелерін
ашықтық климатын реттеу мен ынталандыру заңдары мен ережелерін құрметтеу
клиенттермен, қызметкерлермен және акционерлермен сенімділік қатынастарын нығайту принципі;
активтерге, ақпараттарға, тәртіптер мен жүйелерге қатысты алаяқтықты болдырмау саясатын
жауапкершілік принципі. Бұл банктің әрбір қызметкерінің өз функцияларын дұрыс
теңгерімділік принципі. Ол бақылаудың әрбір субъектісіне оның міндеттерін анықтау
интеграция, өзара әрекеттесу және үйлестіру принципі. Бақылауды компаленс-бақылаудың басқару
мүдделілік принципі. Комплаенс-бақылаудың қызмет етуінің банктің басқарушы қызметкерлерінің оған
сәйкестік принципі. Банктегі ішкі бақылау жүйесі басқару жүйесіне сәйкес
тұрақтылық принципі. Банк қызметіндегі мүмкін ауытқуларды уақытылы ескертуге мүмкіндік
басымдылық принципі. Бақылау фунцияларын жүзеге асыру кезінде мәнді жоғалтулар
кешенділік принципі. Барлық объектілер бақылаумен толық қамтылуы қажет. Себебі
Базель комитетінің ұсынымдарына сәйкес банктердегі комплаенс-бақылау қызметі келесі функцияларды
банк қызметімен байланысты комплаенс-тәуекелдерді анықтау және бағалау және мұндай
Базель ІІ-нің жаңа талаптарын қоса алғанда, әрекет етіп отырған
заңдар, ережелер мен стандарттарды дұрыс сақтау тұрғысында банк персоналы
ішкі тәртіптер мен операциялардың әрекет етіп отырған заңнамаға сәйкестігін
заңнамалар, ережелер және стандарттарды сақтауға қатысты банк персоналын оқыту;
реттеуші органдарды қоса алғанда, сәйкес сыртқы органдармен байланыста болу
Айта кеткені жөн, комплаенс-бақылау түсінігі мен мазмұны әлі де
Ірі батыс банктерінде, әдетте, комплаенс-бақылау қызметі келесі топтардан тұратын
капиталдың заңға қайшы рәсімделуіне қарсы тұру бойынша (қаржылық мониторинг
мүдделер қақтығысын болдырмау бойынша;
ақпараттық бақылау режимін қамтамасыз ету бойынша;
клиенттер ескертулерін, наразылықтарын бақылау және талдау бойынша.
Сәйкесінше комплаенс-бақылаудың мамандануы да күшейе түседі. Банк деңгейінде келесі
кәсіби деонтология;
банкті басқару принциптерін сақтау;
инсайдерлік ақпараттардың заңға қайшы қолданылуын болдырмау;
персоналдың меншікті шоттары бойынша операцияларды қадағалау;
қаржылық құралдар мен мәмілелерді қадағалау;
бағалы қағаздар бағамдарымен манипуляцияларды болдырмау;
қызметкерлердің жеке өмірін құрметтеу;
құзіреттіліктердің сәйкес келмеушілігін болдырмау;
әрекет етіп отырған ережелер мен тәртіптердің сақталуы бойынша қызметкерлер
заңдар мен реттеу ережелерінің сақталуын және ішкі бақылау шараларының
комплаенс-бақылау саласындағы ішкі дерективтер мен процедураларды бағалау және оларды
қадағалау және реттеу органдары, сот органдары сынды ұйымдармен коммуникация
мүдделер қақтығысуын, персоналдың меншікті шоттағы операцияларын, қымбат сыйлықтарды ұсыну
жаңа қаржылық құралдарды қолдану кезінде және жаңа нарықтарға ену
ұлттық және халықаралық деңгейлерде қабылданған жаңа заңдар мен реттеу
ішкі және сыртқы аудиторлардың баяндамалары, басшылық мәжілістерінің хаттамалары, бақылау
комплаенс-тәуекелдерді өлшеу және талдау әдістемесін жасау;
компаленс-бақылау әдістері мен құралдарының үйлесімділігі;
комплаенс-бақылау функциясын орындау үшін ресурстарды оңтайлы бөлу;
комплаенс-бақылаушылар арасында құзіреттіліктерді оңтайлы бөлу,
персоналды оқыту бағдарламаларын үйлестіру және бағалау;
комплаенс-бақылау бөлімшелері желісінде ақпарат алмасуды ұйымдастыру;
заңдардың, стандарттар мен нормалардың сақталуына тұрақты қадағалау жүргізу;
мүдделер қақтығысын туындатуға қабілетті банк қызметінің әртүрлі түрлері арасында
мүлтіксіз іскерлік беделді анықтау және сақтаудың банкішілік критерилерін жасау
клиенттер мүдделерінің басымдықтарын қамтамасыз ету.
Бедел тәуекелдерін басқару кезінде банк шеңберінде, сондай-ақ сыртқы әлеммен
Банктерде комплаенс-тәуекелдерді басқару сяасатын жүзеге асыру мақсатында банктің ішкі
Әдетте комплаенс қызметі комплаенс қызметін басқаратын, банктің директорлар кеңесімен
Комплаенс қызметінің құзіреттіліктері, функциялары мен міндеттері, жауапкерішіліктері мен есеп
Шетел банктеріндегі жұмыс жасап отырған комплаенс-бақылау тәжірибесіне сүйене отырып,
Банктерде комплаенс-бақылау қызметін құру келесілерге мүмкіндік береді:
бедел тәуекелдерін объективті бағалауға және реттеуге;
банкті басқару мәдениетін дамыту мен арттыруды жеделдетуге;
банк басшылығы мен қадағалаушы органдар арасында қарым-қатынасты жақсартуға;
клиенттер мен акционерлерге қатысты ашықтықты арттыруға [25, 6б.].
ҚОРЫТЫНДЫ
Дипломдық жұмыста зерттеу тақырыбының аясында жүргізілген теориялық зерттеулер мен
1. Бүгінгі жаһандану жағдайында қатаң бәсекелестік күреске төтеп беру
2. Қазақстан экономикасының бәсекеге қабілеттілік ахуалын сипаттау үшін М.Портердің
4. Банк тәуекелдері экономикалық тәуекелдер санатына кіретіні белгілі, сонымен
5. Банктерде кездесетін тәуекелдердің түрлі сыныптамалары ұсынылды. Бұл сыныптамалар
6. «Қазақстан Халық Банкі» акционерлік қоғамының қаржылық активтер жиынтығы
7. «Қазақстан Халық Банкі» акционерлік қоғамындағы қаржылық активтер мен
8. Банктегі өтімділік тәуекелінің деңгейіне талдау жасау барысында активтер
Осы орайда дипломдық жұмыс қорытындысында келесі ұсыныстарды жасауға болады:
теориялық және практикалық зерттеулерді жалпылау негізінде жасалған банктік тәуекелдерді
тәуекелді қадағалау тұрғысынан жаңа банктік технологиялар мен қызмет көрсету
банктік тәуекелдерді басқару сыныптамасы мен әдістерін теориялық және практикалық
банктегі тәуекелдерді басқару процесін ұйымдастыру процесінде ерекше орынды басқарушы
қаржылық институттардың тәуекелдерді басқару жүйелерінде өзін-өзі бағалау механизмін енгізу;
банктерде бедел тәуекелін басқару бойынша жұмыстар жүргізу;
банктерде комплаенс-бақылау қызметін құру.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
Аскарова Е.М. Қазақстан Республикасының банктік және қаржылық секторына әлемдік
Демеуова Г.К. Современные подходы к оценке системы управления рисками
Демеуова Г.К. Анализ активов банков второго уровня Республики Казахстан,
Демеуова Г.К. Оценка кредитных рисков банковской системы Казахстана при
Аскарова Е.М. Банктік тәуекелдерді басқарудың тиімділігі // Халықаралық ғылыми-практикалық
Сатубалдин М.С. Банк қызметіндегі тәуекелдердің сыныптамасы// Аль-Пари, 2009 №7
Демеуова Г.К. Классификация банковских рисков // Исследования и
Қазанбаева Ж.С. Банк тәуекелділігінің басқару ерекшелігі мен экономикалық
Қазанбаева Ж.С. Менеджмент тәуекелділігі және оның банк қызметіне
Қазанбаева Ж.С. Банк тәуекелінің көрсетілген моделін бағалаудың тиімділігін
Қазанбаева Ж.С. .Банктік тәуекелдермен басқаратын стратегияның қалыптасуы //.
Елекенова А. Несиелік тәуекелді басқару және бағалау//Экономика негіздері, №4-5,2010
Қазанбаева Ж.С. Банктің тәуекелділік стратегиясы және оны бағалау
«Қазақстан Халық Банкі» акционерлік қоғамының 2010 жылға жылдық жиынтық
Тютюнникова М.В. Статистические критерии финансовых рисков. Сборник материалов научно-практической
Қазанбаева Ж.С. Инновациялық технологиялар – менеджменттің тәуекелділігін жүзеге асыру
Демеуова Г.К. Построение комплексной системы управления банковскими рисками в
Демеуова Г.К. Управление «интернет–банкингом», как один из инструментов минимизации
Лямин Л.В. Проблемы управления рисками, связанными с электронным банкингом
Тысячникова Н.А. Риски интернет-банкинга: принципы и организация надзора. //
Фролова Н.А. Совершенствование внутрибанковского контроля в процессе минимизации рисков
У.Гомер Управление репутационными рисками. // Бизнес и банки, №12,
Базельский комитет по банковскому надзору, «Международная конвергенция измерения капитала
Зубченко Л.А. Роль и функции комплаенс-контроля в западных банках.
Лисак Б.И. Некоторые аспекты оценки и управления репутационными рисками
Токаренок Г.С. Методы оценки рисков. // Финансовый менежмент, №6,
А ҚОСЫМШАСЫ
Б ҚОСЫМШАСЫ
Е С К Е Р Т У - [2]
Е С К Е Р Т У - [2]
Е С К Е Р Т У - [6]
Е С К Е Р Т У - [7]
Е С К Е Р Т У - [11]
Е С К Е Р Т У - [11]
Е С К Е Р Т У - [14]
Е С К Е Р Т У - [14]
Е С К Е Р Т У - [14]
Е С К Е Р Т У - [14]
Е С К Е Р Т У - [14]
Е С К Е Р Т У - [14]
Е С К Е Р Т У - [14]
Е С К Е Р Т У - [14]
Е С К Е Р Т У - [14]
Е С К Е Р Т У - [14]
Е С К Е Р Т У - [14]
Е С К Е Р Т У - [14]
Е С К Е Р Т У - [14]
Е С К Е Р Т У - [14]
Е С К Е Р Т У - [14]
Е С К Е Р Т У - [14]
Е С К Е Р Т У - [17,219б.]
Е С К Е Р Т У - [18,56б.]
86
ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКАНЫҢ БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІЛІГІ
Сапалы экономикалық өсу
Қоғамның әл-ауқатының артуы
Бәсекелік артықшылықтар:
табиғи ресурстар;
адам ресурстар;
ғылыми-зерттеу әлеуеті;
қаржы ресурстары;
инфрақұрылым.
Институционалдық фактор:
заңнамалық механизмдерді жетілдіру;
ғылыми-техникалық зерттеу мекемелерін және олардың материалдық базасын кеңейту;
даму институттары қызметінің тиімділігін арттыру;
инновациялық дамуды мемлекеттік қолдау жүйесін жақсарту
Ұйымдастырушылық фактор:
инновациялық процестерге білікті мамандар тарту;
шығармашылық және іскерлік белсенділікті арттыру;
зияткерлік меншік объектілерін коммерцияландыруды ұйымдастыру;
инновациялық мәдениетті қалыптастыру.
Бәсекеге қабілеттілікті арттырудың құраушылары
Инновациялық серпіліс нүктелері:
биотехнология;
нанотехнология;
ядролық технология;
ғарыштық технология;
бәсекеге қабілеттілік идеясы
Сұраныс жағдайы:
талаптары жоғары және ерекше қажеттіліктерге ие жергілікті тұтынушылардың болуы;
инновацияларға деген сұраныстың болуы;
кәсіпкерлердің инновациялық жобаларының сапасына қойылатын талаптардың жоғары болуы.
Бәсеке мен стратегиялық даму жағдайы:
инвестициялық ахуал;
бәсекелестердің болуы және бәсеке еркіндігі;
инвестициялық-инновациялық саясат;
ұлттық экономиканың негізгі салаларының технологиялық әлеуеті.
Банктер және банктік мекемелердің тәуекелдері
Экономикалық және саяси
Ішкі
Сыртқы
Коммерциялық банк түрі
Банк операцияла-рының сипаты
Банк клиенттерінің құрамы
Стихиялық апаттар тәуекелі
Валюталық тәуекел
Елдік тәуекел
Баланстық операциялар бойынша
Айырбасталым тәуекелі
Түрлі салаларға қатысы бойынша
Коммерциялық
Баланстан тыс операциялар бойынша
Трансляциялық
Көлемі бойынша
Трансферт тәуекелі
Активті операциялар бойынша
Меншікке қатысы бойынша
Төлем мораториінің тәуекелі
Пассивті операциялар бойынша
Өнеркәсіптік
Операция түрінің тәуекелі
Жеткізулерді реттеу
Әртараптандыру тәуекелі
Несиелік
Форс-мажорлы жағдайлар
Инфляция тәуекелі
Қоржындық
Ресурстық
Өтімділік тәуекелі
Қаржылық
Жүйелік емес
Жүйелік
Банктік тәуекелдер
Несиелік
Нарықтағы өзгерістер
Өзгелері
Несилеу (тікелей және шартты)
Контрагент эмиссиялары
Орналастыру
Клирингтік
Бағалық (нарықтық)
Пайыздық
Қор
Валюталық
Өтімділік
Елдік
Саяси
Экономикалық
Операционды-техникалық
Жүйелік
Заңнамалық
Елдің, өңірдің қаржы жүйесінің тұрақсыздығы
Қаржы жүйелерін реттейтін ұлттық режимдеріндегі заңнамалық өзгерістер
Ақпараттық технологиялардың дамуы
Банк емес институттар тарапынан бәсекелестік
Банктер
Қаржы инновациялары
Директорлар кеңесі
Басқарма
Тәуекел- менеджмент бөлімі
Тәуекел-менеджмент қызметінің принциптері:
–тәуекел құнын бағалау принципі;
– тәуекелді өлшеу принципі;
– операцияның табыстылығына сенімді болу принципі;
– ресурс салу баламалығының принципі;
– тәуекелді жабу принципі.
Ішкі аудитті және ішкі бақылауды ұйымдастыру
Тәуекел-менеджменттің функциялары:
– тәуекелдерді басқару;
– тәуекелдер мониторингі;
– тәуекелдердің бэк-тестингі;
– тәуекелді жағдайларды стресс – тестинг.
Басқару кезеңдері
Жауапкершілік орталықтары
Нормативтік база
Басқарушылық шешімдер
Сәйкестендіру, бақылау
Сәйкестендіру, бақылау
Шешім таңдау. Бағалау.
Сәйкестендіру
Сәйкестендіру
Басқарма
Комитеттер
Бірінші деңгей
Тәуекел-менджмент басқармасы.
Екінші деңгей
Құрылымдық бөлімше
Үшінші деңгей
Саясатты бекіту
Әдістемелер мен регламенттерді бекіту
Нормативтік базаны, есептілік жүйесін жасау, қалыптастыру
Нормативтік база жасау,
есептілікті қалыптастыру
Стратегиялық басқару
Стратегиялық, техникалық басқару
Тактикалық жедел басқару
Жедел басқару
Бақылау
Бақылау
Мақсаттар, принциптер, міндеттер мен ресурстарды анықтау
Тәуекелдерді талдау
Тәуекелдерді бағалау
Әдістер, құралдар және әдістемелер жасау
Жасалған әдістемелерге бақылау ұйымдастыру
Тәуекелдерді анықтау
Нәтижелерді бағалау
Шешімдер қабылдау
Ақпараттар жинақтау
Қадағалаушы реттеу
Қадағалаушы көңіл аудару