Мазмұны.
1. Кіріспе..............................................................................................................3
2. Негізгі бөлім.
2.1 Материалдық запастар және оларды жіктеу мен бағалау.........................5
2.2 Материалдық запастардың қозғалысын есептеу кезінде жасалатын құжаттар.............................................................................................................12
2.3 Материалдық запастардың қоймадағы есебі............................................20
2.4 Тауарлы-материалдық құндылықтарды түгелдеу және оларды есеп беруде
3. Қорытынды..................................................................................................25
4.Пайдаланылған әдебиеттер тізімі...........................................................27
1. Кіріспе.
Өндіріс процесіне еңбек құралдарымен қатар өндірістік босалқы қорлары
Тауарлы-материалдық босалқылар келесідей активтер түрінде болады: өндірісте пайдалануға
Материалдық құндылықтарды есепке алудың алдында мынадай негізгі міндеттер
Өндіріс барысындағы функционалдық (қызметтік) ролі мен мақсаты бойынша
Негізгілер — дайындалатын өнімнің заттай материалдық негізін (нан
Бірақ материалдарды негізгі және көмекші етіп бөлу шартты
Материалдық босалқы қорлардың барлық түрін есепке алу үшін
1310 "Шикізат және материалдар" шотында шығарылатын өнімнің негізін
1311 "Сатып алынған жартылай фабрикаттар және құрастырушы бұйымдар,
1312 "Отын" мұнай өнімдері, қатты және басқа да
1313 "Ыдыс және ыдыс материалдары" ыдыстың барлық түрі
1314 "Запас бөлшектер" жөндеуге және машинаның тозған бөлшектерін
1315 "Басқа да материалдар" өндіріс қалдықтары, жөнделмейтін ақау
1316 "Өңдеуге берілген материалдар" шотында сыртқа өңдеуге берілген
1317 "Құрылыс материалдары" құрылыс бөлшектерін, монтаждау жұмысын және
Әрбір шаруашылықжүргізуші субъектілер қажеттігінше әрбір шоттар бойынша субшоттар
Сонымен қоса, кәсіпорын езіне жатпайтын материалдарды, баланстан тыс
Материалдардың есебін үйымдастырудың басты алғы шарты: оларды дұрыс
2. Негізгі бөлім.
2.1 Материалдық запастар және оларды жіктеу мен бағалау.
Тауарлы-материалдық запастарды бағалау кезінде неғұрлым арзан өзіндік құнымен,
Шикізат, материалдар, сатып алынған жартылай шикізаттар, отын, қосалқы
Егер субъект материалдық құндылықтарды келісімді бағасымен есепке алса,
Сауда шегерімдері, артық төлемдер және басқа да түзетулер
- осы тауарлы-материалдық запастар біршама бұлінген;
- олар тұтастай немесе ішінара ескірген;
- олардың сату құны төмендеген.
Мысал. "Шығыс" А.АҚ аяқ киімді өндіру үшін, сары
Біз бұл мысалда алынған терінің өзіндік құны 4
- сатып алу бағасы — 2 758 624
- КДШ - 1 156 700 теңге (800
- сақтау шығындары — 630 000 теңге (сақтау
Алынған материалдар нақты өзіндік құны бойынша бухгалтерлік есепке
Енді біз осы операциялар бойынша жасалатын шоттар корреспонденциясын
Әдетте, өнеркәсіп өндірістерінде материалдың запастары өзінің езіндік құнынан
Егер де ондай мүмкіндігі болмаса материал қоры сатылатын
Сатылатын таза құнын да, өнімнің өзіндік құннан да
- баптық әдісі - әрбір ТМҚ түрлерінің баланстық
- негізгі материалдар тобының әдісі — ТМҚ топтарының
- жалпы запастар деңгешнің әдісі — барлық ТМҚ-дың
Материалдардың бір ғана түрінің алу бағасы есептік кезең
Мысал. ТМҚ өзіндік құнын бағалаудың әдістерін қарастырып керейік.
- цемент — 200 тонна 60 000 теңге
- бензин — А-95 — 100 литр 4500
Есептен шығарылған (жұмсалған) материалдардың құны және ай соңына
Есептік кезеңнің соңына материалдардың қалдықтарының құнын анықтау үшін
Орташа өлшенген құндық әдісі. Бұл әдіс кезінде материалдық
Бұл әдісті есептеудің математикалық формуласы мынадай:
Мұндағы:
Σм.қ. - есептік кезеңнің басындағы қалған материалдардың қалдық
Км.қ. - есептік кезеңнің басындағы қалған материалдардың қалдық
Σалын. - алынған материалдардың құны;
Калын. - алынған материалдардың саны.
Біздің мысалда цементтің орташа өлшемдік (немесе өлшенген) құны
Орташа өлшем құнын, жүмсалған материалдың санына көбейтсек [3232,35х(15+10+12)=119596,95
Цементтің ай соңына қалған қалдық құны - 100203,05
Тап осындай жолмен бензиннің де орташа елшенген құнын
Жұмсалған бензиннің құны 45,63 теңге х (50+150+300+100+100+100)=36504 теңге.
Цемент
Бастапкы калдық: 20 тонна х 3000 бағасы =
Кіріс
10 т. х 3100 теңге = 31000 теңге
17 т. х 3400 теңге = 57800 теңге
Кіріс жиынтығы 159800 теңге
Шығыс
15 т. х 3000 теңге = 45000 теңге
10 т. х 5т. (20-15) х 3000 теңге
5 т.х 3100=15500 теңге
Жиыны - 30500 теңге
12 т - 5 т. (10-5) х 3100
Шығыстың жиынтығы 114400 теңге
"ФИФО" әдісі — босалқыларды алғашқы сатып алу бағалары
Ай соңында қалған қалдығы: 31 тонна (17-5+19) х
Бензин
Бұл жерде де цементтің есебіне үқсас етіп шығарылды.
Шығыстың құны: 4500+45700-13900=36300 теңге немесе
50 литр х 45 теңге = 2250 теңге;
150 литр х(50 литр х 45 теңге, 100
300 литр х(200 литр х 46 теңге, 100
100 литр х 45 теңге =4500 теңге;
100 литр х 45 теңге = 4500 теңге;
100 литр х 45 теңге = 4500 теңге;
Шығыс жиынтығы 36300 теңге
"ЛИФО" әдісі - запастарды соңғы сатып алынғандардың бағасы
Кіріс
10 т. х 3100 теңге = 31000теңге 2т.х
17 т. х 3400 теңге= 5780.0 теңге 19т.х
Кірісжнынлығы 159800 Теңге
Соңғы қалдығы:
31 тоннаның құны 94200 теңге
Шығыс
15 т. х 3400 теңге = 51000 теңге
10 т. х 3400 теңге= 34000 теңге 12
Шығыстыңжнынтығы 12560 Омвңге
20т.х3000теңге; 10т.х3100теңге;1 , 1 т. х 3200
Бензин
Бастапқы қалдыга: 100 х 45 = 45000 теңге
300х46теңге= 13800 теңге 500 х 45 теңге =
200 х 47 теңге = 94 500 теңге
Шышс
50 х 47 теңге = 2350 теңге 150
300 х 45 теңге = 13 500 теңге
ПІығыстың жиынтығы 36500 теңге
200 х 46 теңге;
Кіріс жиынтығы 45700 теңге
Соңғы қалдығы:
300 литрдің құны 13700 -теңге
Арнайы идентификациялау (бірыңғайлау) әдісі. Бұл әдіс запастардың партиялық
Бастапқы қалдықтың 15 тоннасы х 3000 теңгемен
02.01.06 күні келіп түскеннің 10 тоннасы х 3100
20.01.06 күні келіп түскеннің 12 тоннасы х 3400
Шығыс жиыны
Цемент қалдығынан қалғаны:
Бастапқы қалдықтан 5 х 3000
2 х 3200
20.10.06 келіп түскеннен 5 х 3400 (12-17
19 х 3400
Ай соңына қалған цементтің құны
Бензин бойынша:
Қалдықтан қалған 50 л х 45 теңгеден босатылған
05.01.06 күні келіп түскеннен 150 х 46
20.01.06 күні келіп түскеннен 300 х 45
20.01.06 күні келіп түскеннен 100 х 45
20.01.06 күні келіп түскеннен 100 х 45
05.01.06 күні келіп түскеннен 100 х 46
Шығыс жиыны
Бензиннің қалдығынан қалғаны:
Бастапқы қалдықтан50х45
05.01.06 күні келіп түскеннен 50 х 46
29.01.06 күін келіп түскеннен 200x47
Ай соңына қалған бензиннің құны
Енді біз запасты бағалаудың әртүрлі тәсілдерін салыстырып көрейік:
Жоғарыда келтірілген кестеден көріп отырғанымыздай, ТМЗ бағалаудың дүрыс
- шаруашылық жүргізуші субъектінің есептік саясатына өзгерістерді енгізу;
- бір әдістен екіншісіне көшуді, есепті жылдың басынан
- дер кезінде ТМЗ қалдықтарына да және өткен
Мысал. "Жол-Өткен" ЖШС 2001 жылы ТМЗ-ды бағалау үшін
2.2 Материалдық запастардың қозғалысын есептеу кезінде жасалатын құжаттар.
Өндіріс запастарының шығысы мен түсімі бойынша жасалатын алғашқы
Әрбір атаулары, сорттары бойынша шартты сандық белгілері —
кәсіпорынның барлық бөлімшесі (материалды-техникалық жабдықтау, бухгалтерия, қаржы бөлімдері)
Тауарлы-материалдық запастардың түсуін құжатпен рәсімдеу. ТМҚ-ды кәсіпорын әртүрлі
Жабдықтаушылардың (жіберушілердің) қоймаларынан ТМҚ-ды алған кезде алушы-кәсіпорын өздерінің
Материалдардың қозғалысын есепке алған кезде мынадай типтік құжаттар
Жабдықтаушылардың қоймасынан тауарларды алу үшін материалды жауапты тұлғаға
Берілген сенімхатты есептеу Журналы, сенімхатты тіркеуге және беруге
Сенімхатты беру үшін лауазымды тұлғамен келісім шарт жасалады,
Егер де алынатын тауарлар саны жағынан кеп болмаса
Бір қоймаға жататын ТМҚ алынған жағдайда оған бірнеше
Сенімхат., әрекет ететін мерзіміне қарамастан, тауарлы-материалдық құндылықтарды алған
Егер де ТМҚ-ды алу қүқы жойылса, онда одан
Пайдаланбаған сенімхаттар мерзімі өткеннен кейін келесі күні сенім
Жабдықтаушылар (жіберушілер) ТМҚ босатқан кезде, әрбір жіберілген бөлігіне
- сенімхаттың барлық реквизиттері толық толтырылмаса, жөнделген немесе
- көрсетілген сенімхаттағы құжаттары болмаса;
- сенімхаттың мерзімі біткен болса;
- субъектіден берілген сенімхаттың жойылғаны туралы хабар алса;
- сенімхат берген субъекті өз қызметін тоқтатса (жойылса,
Жабдықтаушылар сатып алушының қоймасына автотранспортпен ТМҚ-ды жеткізіп берген
ТМҚ-ды тпеміржол транспортымен жеткізіп берген кезде ТМҚ қабылдау
Егер жүк қосарлана жүретін құжаттарынсыз келсе, онда ТМҚ-ы
Жоғары аталғандардан басқа ТМҚ халықтан да сатылып алынуы
ТМҚ-ды кірістеуге мына құжаттар негіз болып саналады:
- шот-фактура, онда: қатар немірі мен күні, атауы
- тауарлы-транспорттық накладной;
- тауарды қабылдап алған материалды жауапты тұлғаның жазған
Кіріс ордері. Жабдықтауышлардан немесе өңдеуден түскен запастарды есепке
Материалдарды қабылдау туралы акті. Жабдықтаушылардың ілеспе құжаттарындағы мәліметтерді
Материалдық құндылықтардың өндірісте дайындалган және сақталган кезіндегі жетіспеушілігі
Бұл құжат материалды қабылдау жөніндегі АКТ-ге тіркеледі. Екі
Табиғи шығын нормаларына сәйкес материалдардың жоғалуы туралы актісі.
Материалдардың (тауарлардың) бүлінуі, сынуы, қирауы туралы актісі. Кәсіпорында
Тауарлы-материалдық қорды босатқанда рәсімделетін құжаттар. Кәсіпорынның қоймасынан материалдар
ТМҚ цехтан цехқа берілсе, онда оны өндірістің ішіндегі
Материалдардың шығысы мынадай құжаттар бойынша рәсімделеді:
лимиттік-жинақтама картасы; материалдарды айырбастауға (қосымша босатуға) арналған талап-актісі;
Лимиттік-жинақтама картасы - өнімді дайындауда үздіксіз пайдаланылатын құндылықтарды
Қоймашының лимиттік-жинақтама картасын цех (учаскі) өкілі, ал цехтың
Лимиттік-жинақтама (алынбалы) картасы бойынша өндірісте пайдаланбаған (қайтарылған) қорлардың
Өндіріске лимиттен артық жіберу және қорларды ауыстыру арнайы
Материалды айырбастауга (қосымша босатуға) арналған талап-актісі. Бұл құжат
Материалдарды босатуға (ішкі орын ауыстыруға) арналған талап накладнойы.
Кәсіпорынның аумағынан тыс жерде орналасқан өз шаруашылықтарына немесе
2.3 Материалдық запастардың қоймадағы есебі
Қоймалардағы метариалдық босалқыларды есепке алуды материалдықжауапты адамдар немесе
Алған карточкаларда қоймашы материалдардың сақталатын орнын (стеллаждар, үялар)
Егер қоймадағы материалдық қорлардың қалдықтары қорлардың белгіленген нормасынан
Бухгалтерияға берер алдында жазбалардың дұрыстығы және карточкадағы қалдықтардың
Жетіспеушіліктер мен материалдық жағынан жауапты адамдардың қызметіндегі тәртіп
Айдың аяғында қоймаға бухгалтериядан материалдардың қалдықтарын есепке алатын
Сөйтіп, қойма меңгерушісі материалдарды есепке алуға, олардың карточкаларын
2.4 Тауарлы-материалдық құндылықтарды түгелдеу және оларды есеп беруде
Тауарлы-материалдық құндылықтарды түгелдеу — меншіктің сақталуын, құндылықтардың сапалы
Егер кем шыққан материалдар түгелдеу барысында табылса, онда
Белгіленген тәртіппен рәсімделгеннен кейін түгелдеу тізімін салыстыру тізімімен
Тауарлы-материалдық құндылықтарды түгелдеу, әдетте, белгілі бір қоймада, үй-жайында
Түгелдеу жұмыс комиссиясыныңтерағасы немесе оныңтапсырмасы бойынша комиссия мүшелері
Түгелдеу кезінде түскен тауарлы-материалдық құндылықтарды материалдық жауапты адамдар
Бұл материалдық құндылықтар "Түгелдеу кезінде келіп түскен тауарлы-материалдық
Түгелдеу үзақ уақыт бойы жүргізілген кезде, ерекше жағдайларда
Басқа кәсіпорындарға тиесілі, бірақ жауапты сақталуда түрған тауарлы-материалдық
Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер үшін тиелген тауарлар,
Жол үстіндегі тауарлы-материалдық құндылықтарды түгелдеудің нәтижелері "Жол үстіндегі
Жол үстіндегі тауарлы-материалдық құндылықтарды түгелдеу актісінде әрбір жеке
Тиелген және сатып алушылар мерзімінде ақы төлемеген тауарлы-материалдық
Басқа кәсіпорындардың қоймаларында сақталатын тауарлы-материалдық құндылықтар осы құндылықтардың
Басқа кәсіпорындарда қайта өңдеуде тұрған тауарлы-материалдық құндылықтарға арналған
Ыдыстар тізімдемеге түрі, мақсаты мен сапасы бойынша енгізіледі
3. Қорытынды.
Түгелдеу нәтижелерін анықтау үшін бухгалтерия түгелдеу тізімдерінің негізінде
Ведомостарда тауарлы-материалдық құндылықтардың атауы мен олардың сипаттамасы, түгелдеу
Түгелдеу нәтижелерін бухгалтерияда мынадай тәртіппен реттейді:
- артық қалдықтар мен жетіспеушіліктің өзара есебі (зачеты)
- артық болып шыққан құндылықтар кірістелуі тиіс және
- табиғи кемуінің салдарынан нормалардың шегінде материалдық құндылықтардың
- кему нормаларынан тыс жетіспеушілік құндылықтардың бұлінуінен болуы
Материалдық құндылықтарды үрлау, олардың жетіспеушілігі, қасақана жою немесе
Есеп беруде тауарлы-материалдық запастарды ашып көрсету. Шаруашылық жүргізуші
"ФИФО" әдісінің немесе орташа мен таза құнының нәтижесін,
Бухгалтерлік есеп стандартты бухгалтерлік есепті қаржылық және басқару
Басқару бухгалтериясы 90-шы "Негізгі өндіріс", 91-ші "Меншікті ендірістің
Баланстық және басқа да есеп беруді жасау үшін
Аяқталмаған өндірістің қалдықтарын басқару бухгалтериясынан қаржы бухгалтериясына беру
Келесі есепті жылдың басында аяқталмаған өндірістің 1340, 1341,
Осылайша 1340, 1341, 1342, және 1343-шоттардың дербес маңызы
4.Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.
1.Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру туралы: Қазақстан
2.Қаржылык есеп берудің халықаралық стандарттары. - Алматы: Раритет,
3.Қазақстан Республикасының 1998-2000 жылдарға арналған бухгалтерлік есеп пен
4. Аудиторлық іс-қызмет
5.Мемлекеттік және қадағалаушы міндетті іс-кызмет аясын реттеу туралы:
6.Акционерлік қоғамдар туралы:
7.Бухгалтерлік есеп
8.Қазакстан аудиттің халықаралық
9.Шетелдік инвестициялар туралы:
10.Банкроттык жайында Қазақстан Республикасының 1997
11.Қазакстан Республикасының Конституциясы. - Алматы: Әділет Пресс, 2003.-40
12.Қазакстан Республикасының Азаматтық
БОРКИ, 2004. - 236 б.
13.Боумэн К. Основы стратегического менеджмента: Пер. с англ.,
14. Мейірбеков А.Қ., Әлімбетов Қ.Ә. Кәсіпорын экономикасы.
15. Реуэль А.Л. «Экономических учений» Москва 1972г.
16. Сәбден О., Тоқсанова А. Шағын кәсіпкерлікті басқару.А,2002ж.
17.Үмбеталиев А., Ғ. Керімбек «Кәсіпорын экономикасы
18. Ілиясов Қ.Қ., Құлпабаева С. Қаржы. Алматы, Алматы
19. Ядгаров Я.С. «История экономических учений»
20. Назарбаев Н.Ә. «Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы
27
1610
1620
1310
2130
3310
3370
1610
1310
1310
1310
3440
4230 3140
4110
1610
7450
1310
1314