Мазмұны
бет
Кіріспе -------------------------------------------------------------------------- 6
Кәсіпорынның жалпы шаруашылық қызметінің сипаттамасы -----------
1.1.Кәсіпорын қызметінің мәні, мақсаттары мен міндеттері -----------------
1.2.Кәсіпорынның бухгалтерлік есебінің ұйымдастырылуы және есеп
саясаты ------------------------------------------------------------------------------ 13
1.3.Кәсіпорынның техникалық-экономикалық көрсеткіштерінің
жалпы сипаттамасы -------------------------------------------------------------- 16
Бухгалтерлік баланстың мазмұны және оны талдау
2.1. Бухгалтерлік баланс, оның ролі мен мағынасы. Бухгалтерлік
баланстың түрлері--------------------------------------------------------------- 21
2.2. Бухгалтерлік баланстың құрамы мен мазмұны -----------------------------
2.3. Баланс активтерінің құрамы мен құрылымының динамикасын
талдау ------------------------------------------------------------------------------- 31
2.4. Баланс активінің құрастырылу көздерінің құрамы мен құрылымының
динамикасын талдау ------------------------------------------------------------- 39
2.5.Кәсіпорынның баланс өтімділігін талдау ------------------------------------ 55
Шет елдердің бухгалтерлік балансының нысандарын салыстырмалы
талдау
3.1. Беларус және Ресей елдерінің бухгалтерлік балансының нысандарын
салыстырмалы талдау - -------------------------------------------------------
3.2.Зерттеліп отырған кәсіпорынның бухгалтерлік есебінің жетілдіру
жолдары -------------------------------------------------------------------------
Қорытынды ---------------------------------------------------------------------------- 71
Қолданылған әдебиеттер тізімі --------------------------------------------------
Қосымшалар
Аннотация
Дипломной работы на тему “Баланс предприятия и его анализ”
В работе изложены следующие основные вопросы:
Раскрыта актуальность выбранной темы, указана роль баланса в системе
Отражены основные технико-экономические показатели деятельности исследуемого предприятия.
Раскрыта понятия, построения содержание и виды бухгалтерского баланса
Сделан анализ активов и пассивов баланса
Проведен анализ ликвидности баланса
Предложены пути совершенствования бухгалтерского учета на исследуемом предприятии
Дипломник
Научный руководитель
Кіріспе
Мен дипломдық жұмысымды «Кәсіпорын балансы және оны талдау» тақырыбына
Соңғы жылдары Ұлттық компания «Қазақстан темір жолының »
Ұлттық темір жол компаниясының құрамында лакомотив және вагондардың оптимальді
Республикалық мемлекеттік кәсіпорын «Қазақстан темір жолының» мүліктік базасында жекшелендіруге
Есептің барлық мәліметтері шаруашылық субъектілерінің және олардың құрылымдық бөлімшелерінің
Техника және ғылымда үлкен өзгерістер болып жатқанда, біздің ғасырымызда
Кәсіпорында еліміз соңғы нарықтық қатынастарға көшуіне байланысты бухгалтерлік есептің
Қазіргі уақытта болып жатқан нарықтық қатынастар кәсіпорындардың шаруашылқты жүргізуші
Субъектінің қарамағындағы қаржылық ресурстары мен өзіне қабылдаған міндеттемелері туралы
Ұсынылып отырған дипломдық жұмыстың мақсаты – кәсіпорынның бухгалтерлік есеп
талдау жүргізу және талдау зерттеуіндегі дағдыларды меңгеруге көмектесу болып
1 Кәсіпорынның жалпы қаржы шаруашылық қызметінің сипаттамасы
Кәсіпорын қызметінің мәні, мақсаттары мен міндеттері
Мен дипломдық алдындағы тәжірбиені “Жолаушыларды тасымалдау” Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің
“Жолаушыларды тасымалдау” Жауапкершілігі шектеулі серіктестік Алматы регионалдық жолаушылар филиалы
Филиал Қазақстан Республикасының заңдылығына сәйкес құрылған және директорлар кеңесінің
Филиалдың жеке балансы бар. Оның мүлігі және құралы қоғамның
Филиалда қоғамның атымен эмблемасы, тауар белгісі, мөрі, штампысы және
Филиал өздігінен қалыптасқан поездарда және вокзалдарда және
Филиалдың кірісі орындаған жұмыс көлемінің ауқымынан және “Жолаушыларды тасымалдау”
Сондайақ Қазақстан Республикасының тыйым салынбайтын басқа да қызмет түрлерінің
Мемлекеттік тапсырыс: жолаушыларды жөнелту;
Есептік көрсеткіштер: жұмысшылар саны, еңбек ақы қоры, қызмет және
Филиал өзінің құрамына тікелей бағынатын құрылымдық бөлімшелерге ие: вокзалдар,
Филиалдың негізгі мақсаты болып:
- заңды және жеке тұлғалардың қажеттіліктерін жолаушылық теміржол тасымалдаулармен,
- құпия және қызметтік анықтамаларды жойылудан сақтау бойынша шара
- жолаушылардың қауіпсіздігін және поштамен жіберілген жүктің сақтылығын қамтамасыз
Филиалдың негізгі есебі болып:
- Халықаралық және ішкі қатынастарда поштаны және жүктерді жолаушы
- жолаушы шаруашылық объектілерін түзу
- жолаушыларда сапалы және мәдени қызмет көрсетумен қамтамасыз ету.
Филиал өзіне жүктелген міндеттеріне байланысты келесі қызметтерді орындайды:
- жолаушы станцияларын,вокзалдарын, вокзалды кешендерін және сызықты
- филиал балансындағы негізгі қорларды ағымдағы жөндеумен қамтиды;
- теміржол билеттерін сатумен қамтамасыз етеді;
- вокзалдардың бос аудандарын және жолаушы шаруашылығындағы басқа да
- жолаушы поездарының қозғалысын, жолаушылардың және жіберілген поштаның, ауыр
- жолаушыларға мәдени қызмет көрсетудің жоғарлауын қамтамасыз етеді;
- вокзалдардың, вокзалдық кешендердің жол қауіпсіздігін ұйымдастырудың, сызықтық билет
- жолаушы тасмалдарының рентаблділік және экономикалық тиімділікті қамтамасыз етуге
- жолаушыларды тасмалдаулардан жіне олармен байланысты жұмыстардан түскен кірістердің
- қаржылық және жоспарлыэкономикалық жұмыстарды жетілдіреді;
- тарифтердің және бағалардың мемлекеттік тәртіпте сақталуын қамтамасыз етеді;
- зияндарды тоқтату бойынша шараларды қабылдайды, олардың пайда болу
- салық салу бойынша заңдылықтарға сәйкес бюджетке және бюджеттен
- маркетингтік қызметін дамытады;
- баланс жасайды, бекітілген тәртіпке бухгалтерлік, статистикалық есеп және
-жолаушыларды, жүктерді, ауыр жүктерді, табыстарды, шығыстарды, қаржылық және экономикалық
- жолаушы шаруашылық объектілерін қолдану арқылы жолаушылдарға қызмет өткізу
Филиал балансында отыз алты вокзал есептеледі, оның
- класстан тыс екі вокзал
- екінші класста екі вокзал
- үшінші класста он вокзал
- төртінші, бесінші класста жиырма екі вокзал.
Филиалмен жалпы басқаруды қоғам жүзеге асырады. Филиалды басқару бойынша
- ережелерге бекітулер, өзгертулер және қосымшалар енгізу;
- оның қызметіндегі негізгі бағытты анықтау, оларды орындауда есептерді
филиал директорын, оның орынбасарларын, бас инженерін және бас бухгалтерін
штат күнделігін бекіту және филиал құрылымын анықтау;
филиал бюджетін бекіту;
филиалды материалдық құралдармен таратудың мөлшеоін, нысанын және тәртібін белгілеу;
аудитор қорытындысы есеп қызметінің нәтижесі бойынша жылдық есептерді бекіту,
Қазақстан Республикасының заңдылығы және жарлықта қарастырылған басқа да қызметтер.
Филиал қызметі қоғамның директорлар кеңесінің шешімі бойынша және
Кәсіпорындағы бухгалтерлік есебінің ұйымдастырылуы және есеп саясаты.
2002 жылдың 24 маусымындағы «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есертілік
Есеп саясатын қалыптастыру үшін негіз болып шаруашылық операциялардың,
Есеп саясатының қалыптасуы қаржылық есептілікті жасау және бухгалтерлік есепті
Сонымен есеп саясаты – бұл қаржылық есептілікті ашу және
Бухгалтерлік қызметтің мақсаты болып:
- кәсіпорынның барлық меншік түрлерінің сақтылығын қамтамасыз етілуін
- табыс және кірістерді максималды алуды қамтамасыз ету және
-мемлекеттік бюджетпен, бюджеттен тыс қорлармен, кредитор және дебиторларменөз уақытындағы
Бухгалтерлік қызмет Бас шоттар жоспсрына сәйкес екі жақты жазу
«Жолаушыларды тасымалдау» бухгалтериясы қызметтік белгілері бойынша ұйымдастырылған топтан тұрады:
- жұмысшылардың еңбек ақысы бойынша есес айрысу есебінің тобы;
-тауарлы-материалдық қорлар есебінің тобы;
-негізгі құралдар есебінің тобы;
- бухгалтерлік есепті автоматтандыру және әдістемелеу тобы.
Жолаушыларды тасымалдаудың бас бухгалтері барлық жүзеге асырылған шаруашылық операцияларды
Бухгалтерлік есеп тіркеулерінде жазба үшін негіз болып шаруашылық операциялардың
Шаруашылық операцияларды безендіруде республикалық статистикалық және қаржылық органдармен белгіленген
- есептің журнал-ордерлік нысаны;
-есептің автоматтандырылған нысаны.
Есептің автоматтандырылған нысаны прогрессивті, персоналды компьютерлер және әр түрлі
Бухгалтерлік есептің автоматтандырылған жүйесі келесі негізгі қызметтермен қамтамасыз етеді:
- алғашқы есептік ақпараттардың сақталуы, берілуі, дайындалуы,жиналуы;
- жоғары сенімділікпен және қысқа мерзімде кәсіпорынның қосымша бухгалтерлік
- кәсіпорынның экономикалық роцестерін басқару үшін қажетті есептік ақпараттарды
Жолаушыларды тасымалдаудың автоматтандырылған жүйесі төрт бөлімнен тұрады:
1 еңбек және еңбек ақы есебі
2 тауарлы-материалды қорлар есебі
3 негізгі құралдар есебі
4 аналитикалық және синтетикалық есеп.
1.3 Кәсіпорынның технико-экономикалық көрсеткіштерінің жалпы сипаттамасы.
Кәсіпорынның балансын талдап зерттеуге көшпес бұрын ең алдымен оның
Кәсіпорынның негізгі құралдарының қозғалысы туралы мәлімет 2003,2004 жылдар үшін
1-ші кесте
Кәсіпорынның негізгі құралдармен қамтамасыз етілуі.
(мың теңге)
Негізгі құралдар атауы 2003 жыл 2004 жыл Ауытқу Өсу
Үйлер мен ғимараттар
174662
498662
+324
2,85
Машиналар мен жабдықтар
9091
24859
+157,7
2,73
Көлік құралдары
445
2818
+2373
6,33
Басқадай негізгі құралдар
17074
38796
+217,2
2,27
Барлығы 201272 577053 375781 2,86
Кесте мәліметтерінен көріп отырғанымыздай негізгі құралдар 2003 жылға қарағанда
Жалпы алғанда, кәсіпорында негізгі құралдардың өсуі оны сатып алумен
Кәсіпорынның 2003 және 2004 жылдар үшін дебиторлық қарызы екінші
2-ші кесте
Кәсіпорынның дебиторлық қарыздарына көз шолу. (мың теңге)
Дебиторлық қарыздар атауы 2003 жыл 2004 жыл Ауытқу Өсу
АҚ “ҰҚ ҚТЖ” және ЖШС “Жолаушыларды тасымалдау”еншілестерінің арасындағы қарыздар
1095409
448440
+3353031
4,06
Жұмысшылардың қарыздары 325 3623 +3330 11,3
Басқа дебиторлық қарыздар 683 152 -531 0,22
Кесте мәліметтерінен көріп отырғанымыздай кәсіпорынның дебиторлық қарызы жал ішінде
Жалпы алғанда кәсіпоынның дебиторлық қарызы 3355830 мың тенгеге немесе
Кәсіпорынның тауарлы-материалдық босалқылармен қамтамасыз етілуі үшінші кестеде көрсетілген.
3-ші кесте
Кәсіпорынның тауарлы-материалдық босалқылармен қамтамасыз етілуі
(мың теңге)
Тауарлы-материалдық босалқылар 2003 жыл 2004 жыл Ауытқу Өсу қарқыны
Материалдар 5330 47232 +41902 8,86
Барлығы 5330 47232 +41902 8,86
Үшінші кестеден көріп отырғанымыздай кәсіпорында материалдардың өсуі 2004 жылы
Кәсіпорынның 2003 және 2004 жылдар үшін кредиторлық борыштары
4-ші кесте
Кәсіпорынның кредиторлық борышына шолу (мың теңге)
Кредиторлық борыштар 2003 жыл 2004 жыл Ауытқу Өсу қарқыны
Төленуге тиісті шоттар және вексельдер
1669
6101
+4432
365,5
Салықтар бойынша қарыздар
3208
4196
+988
130,7
Алынған аванстар
3309
2123
-1186
64,15
Еншілес серіктестіктерге борыш
1258905
4845572
+3586677
384,9
Төленуге тиісті есептелінген шығыстар
127734
2889
-9845
22,68
Басқалары 2387 2217 -170 92,8
Барлығы 1282212 4863098 +3580886 379,2
Кесте мәліметтерінен көріп отырғанымыздай кәсіпорынның кредиторлық борышы 3580886
Жалпы кәсіпорынның кредиторлық борыштары 3580886 мың теңгеге немесе 3,9
2. Бухгалтерлік баланстың мазмұны және оны талдау
2.1. Бухгалтерлік баланс, оның ролі мен мағынасы. Бухгалтерлік баланстың
Субъектінің қарамағындағы қаржылық ресурстар мен өзіне қабылдаған міндеттемелері
Ол активтердің, меншікті капиталдың және міндеттемелердің жағдайын ақшалай өлшеммен
Қаржылық жағдай деп шаруашылық жүргізуші субъектіге қатысты активтердің нақты
Төменде бухгалтерлік баланстың схемасы келтірілді.
А = МК + М
Жылдық баланс (қорытынды)- есеп беру мерзіміндегі кәсіпорынның қаржылық жағдайы
Жылдық бухгалтерлік баланс негізінен есеп регистрлерінің, Бас кітаптың мәліметтері
Жойылу балансы- шаруашылық жүргізуші субъекті әртүрлі себептерге байланысты жойылған
Бағалу сатып- өткізу бағасы бойынша жүзеге асырылады, көп жағдайда
Брутто баланс- реттеуші баптар енгізілетін баланс. Реттеуші баптарға негізгі
Нетто баланс (немесе тазаланған баланс)- реттеуші баптар алынып тасталынған
Бөлуші баланс- кәсіпорынның құрылымдық бөлімшесін өз алдына дербес кәсіпорын
Ішкі баланс (мейлінше егжей- тегжейлі)- қаржылық талдау жасау, жоспарлау,
Сыртқы баланс сыртқы пайдаланушылар үшін құрылады. Сыртқы пайдаланушылар үшін
Қазақстан Р еспубликасының нарықтық қатынастарға өтуіне байланысты шоғырландырылған (консалидацияланған)
Ірі компаниялар салық төлеуде тиімдірек экономикалық қол жеткізу үшін
Шоғырландырылған (консалидацияланған) қаржылық қорытынды есепті құрудың негізгі мақсаты- бас
Шоғырландырылған (консалидацияланған) қаржылық қорытынды есепті дайындау кезінде негізгі серіктестік
- негізгі серіктестіктің еншілес серіктестіктердің әрқайсысына салынған инвестицияларының
- негізгі және еншілес серіктестіктер арасындағы өзара есеп айрысулар
- табыстар, шығыстар және девидендтер бойынша ішкі топтық операцияла
2.2 Бухгалтерлік баланстың құрылымы мен мазмұны.
Өзінің құрылымы бойынша бухгалтерлік баланс жиынтығы әр
тең болатын екі қатар сандар болып табылады. Бұл тепе-теңдік
маңызды белгісі болып табылады.
Екі жақты кесте түріндегі бухгалтерлік баланстың сол жақ бөлігінде
Міндеттемелер, яғни кредиторлардың талаптары (басқаша айтқанда, субъектінің иесінен кез
Кәсіпорын иелерінің капиталы, яғни кәсіпорын иелерінің талаптары.
Егер кәсіпорынның барлық активтері оның иелерінің немесе кредиторлардың тарапынан
Активтер = Міндеттемелер + Капитал.
Бухгалтерлік есептің барлық процедуралары осы теңдіктен туындайды. Төменде екі
5-ші кесте
Бухгалтерлік баланс (мың теңге)
Активтер Есепті кезеңнің басына Есепті кезеңнің аяғына Меншікті капитал
1 2 3 4 5 6
1Ұзақ мерзімді активтер
1Меншікті капитал
Негізгі құралдар:
Жарғылық қор
Бастапқы құны
328039
579843 Қосымша төленген капитал
134581
Жинақталған тозу құны 126767 14748 Бөлінбеген табыс -6358 101720
Қалдық құн 201272 565095
Аяқталмаған құрылыс 11958 11958
Жиынтығы 201272 565095 Жиынтығы 84858 101720
5-ші кесте жалғасы
ағымдағы активтер
2Ұзақ мерзімді міндеттемелер
0
0
Тауарлы-материалдық қорлар
5330
47232 3 Ағымдағы міндеттемелер
Қысқа мерзімді дебиторлық борыш
1096415
4452245 Қысқа мерзімді кредиторлық борыштар
1278903
5002602
Ақша қаражаттары 48786 27792 Бюджетпен есеп айрысу
Кредиторлық борыштар
Басқа да кредиторлық борыштар
Барлығы 1363761 5104322 Барлығы 1363761 5104322
Субъектілердің бухгалтерлік балансына біртекті қаржы ресурстары (активтер) және олардың
Баланстың «активтер» бөлімінің баптары қаржылық ресурстардың жай-күйлерін бейнелейді, «меншікті
Бухгалтерлік баланста активтер мен міндеттемелер «ұзақ мерзімді» және «ағымдағы»
Бухгалтерлік есептің 2 «Бухгалтерлік баланс және қаржылық қорытынды есептегі
.
6-шы кесте
Бухгалтерлік баланс көрсеткіштері
Бөлім Баптар тобы Баптар
Ұзақ мерзімді активтер Материалдық емес активтер Гудвилл (фирма бағасы)
Патенттер
Тауар белгілері және басқалары
Материалдық емес активтердің амортизациясы
Негізгі құралдар Жер
Ғимараттар мен жабдықтар
Негізгі құралдардың басқа да түрлері
Жинақталған тозу
Аяқталмаған күрделі құрылыс
Инвестициялар Еншілес серіктестіктерге салынған инвестициялар
Тәуелді серіктестіктерге салынған инвестициялар
Басқадай инвестициялар
Дебиторлық борыштар Алынуға тиісті борыштар
Алынған вексельдер
Негізгі шаруашылық серіктестігі мен оның еншілес серіктестіктері арасындағы ішкі
Акционерлік қоғамның лауазымды тұлғаларының борыштары
Басқа да дебиторлық борыштар
Ағымдағы активтер Тауарлы-материалдық босалқылар Материалдар
Аяқталмаған құрылыс
Тауарлар
Дебиторлық борыштар Алдағы кезеңнің есебіне жататын шығыстар
Аванстық төлемдер
Алынуға тиісті борыштар
Алынған вексельдер
Негігі шаруашылық серіктестік мен оның арасындағы ішкі топтық операциялар
Акционерлік қоғамның лауазымды тұлғаларының борыштары
Басқа да дебиторлық борыштар
Ақша қаражаттары Қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар
Ақша қаражаттары
Меншікті капитал
Жарғылық капитал
Қосымша төленген капитал
Қайта бағалау сомасы
(қосымша төленбеген капитал)
Резервтік капитал
Бөлінбеген табыс
Ұзақ мерзімді міндеттемелер Несиелер Қамтамасыз етілген, етелмеген несиелер
Негізгі шаруашылық серіктестігі мен оның еншілес серіктестіктерінің бір-біріне берген
Кейінге қалдырылған салықтар
Ағымдағы міндеттемелер Несиелер Қысқа мерзімді несиелер және овердрафт
Ұзақ мерзімді несиелердің ағымдағы бөлігі
Кредиторлық борыштар Төленуге тиісті шоттар және вексельдер
Алынған вексельдер
Бухгалтерлік балансқа деген екі көзқарас.
Бухгалтерлік баланстың активтер жағын да пассивтер жағын да екі
1 Ресурстар және талаптар, яғни жоғарыда айтылғандардың негізінде баланстың
Алайда бухгалтерлік балансқа қатысты бұл көзқарастың кемшіліктері де бар.
Бұл көзқарас бойынша негігі бухгалтерлік теңдеу –
Активтер = Міндеттемелер + Капитал былайша түсіндіріледі:
Бухгалтерлік балансты түсіндірудің екі тәсілі де дұрыс және де
2.3 Баланс активтерінің құрамы мен құрылымының динамикасын талдау.
Баланс активтерінің құрамы мен құрылымының динамикасын талдау – кәсіпорынның
Қаржылық есептің маңызды элементі болып саналатын активтерді, талдау барысында,
Активтердің өсуі (артуы) кәсіпорынның болашақтағы дамуын көрсететін болғандықтан, ол
Алайда, кәсіпорын мүлік құнының өсу себептерін талдағанда, жоғары деңгейі
Отандық есептік-аналитикалық тәжірбиеде өндірістік қорлар, дайын өнім және тауарларды
Баланс мәліметтері бойынша активтердің құрамы мен олардың таратылуына талдау
7-ші кесте
«Алматы регионалдық жолаушылар филиалының» «Жолаушыларды тасымалдау» акционерлік қоғамындағы баланс
Көрсеткіштер 2003 жыл 2004 жыл Жыл бойындағы өзгеріс Құрылымның
Сомасы
мың теңге Үлес салмағы
% Сомасы
мың теңге Үлес салмағы
% Мың теңге
(3 гр –1 гр) %
(5 гр /1 гр* 100) (4 гр-2 гр)
Активтер құны, барлығы соның ішінде:
1363761
100
5104322
100
+374057
274,3
х
Ұзақ мерзімді активтер:
213230
15,64
577053
11,30
+363823
170,6
-4,34
Негізгі құралдар
201272
14,75
577053
11,30
+375781
186,7
-3,45
Аяқталмаған құрылыс
11958
0,776
11958
-
-
-
Ағымдағы активтер
5330
0,390
4827269
94,6
+4821939
90467,8
+94,21
7-ші кесте жалғасы
Кәсіпорынн-
-ның өндіріс-
-тік потен-
-циалы
213230
15,25
577053
11,30
363823
170,6
-4,33
Кесте мәліметтерінен активтердің нақты құнын көрсететін баланс валютасының
Екінші әдістемеде кәсіпорынның өндірістік потенциалын анықтайтын активтер құрамына жоғарыда
Көрсеткіштердің мәні ең төменгі мәннен аз болған жағдайда, кәсіпорынның
Екінші әдістеме бойынша анықталған өндірістік потенциал құны талдау жүргізіп
Жетінші кесте мәліметтері көрсеткендей қаражаттарды ұзақ мерзімді және ағымдағы
Осы көрсеткіштен кейін баланс валютасындағы ағымдағы активтер үлесін анықтау
Талдау жүргізіп отырған кәсіпорында бұл коэффициенттің деңгейі 2003 жылы
Кәсіпорын активтерін таратудың тиімділігін сипаттайтын келесі көрсеткіш – мобильді
Бұл қатынастың қолайлы және қауіпті көлемі, кәсіпорынның салалық ерекшеліктеріне
Талданып отырған кәсіпорында бұл көрсеткіштің деңгейі 2003 жылы 0,02
Кәсіпорын ең төменгі қаржылық тұрақтылыққа, кәсіпорын міндеттемелері кепілдендірілген түрде
Әрі қарай кәсіпоынның мүліктік жай-күйінде қандай сапалық өзгерістер болғанын
Кәсіпорын мүліктерінің жалпы құнындағы негізгі құралдардың нақты құнынының үлес
Кәсіпорынның баланс валютасындағы негізгі құралдардың қалдық құнының үлесі 2003
Негізгі құралдардың техникалық жағдайын сипаттайтын маңызды көрсеткіш – бұл
Кейбір экономистердің бағалаулары бойынша елу пайыздан жоғары тозу коэффициенті
Әрі қарай келесі сегізінші аналитикалық кестені құрастыра отырып, ағымдағы
8-ші кесте
Кәсіпорынның ағымдағы активтерінің құрамы мен құрылымы.
(мың теңге)
Көрсеткіштер 2003
Кемуі (-)
Сомасы мың теңге Үлес салмағы
% Сомасы мың теңге
% Үлес салмағы
Ағымдағы активтер соның ішінде:
1150531
100
4527269
100
+239,5
Тауарлы-материалдық қорлар
5330
0,46
47232
1,04
+786,2
8-ші кесте жалғасы
Дебиторлық борыш
1096415
95,3
4452245
98,4
+306,07
Ақша қаражаттары
48786
4,24
27792
0,62
-43,03
Келтірілген мәліметтер кәсіпорын активтерінің жалпы алғанда жағымды динамикасын көрсетеді.
Бұл коэффициент, ағымдағы міндеттемелерді өтеуге бағытталатын қаражаттардың жалпы сомасындағы
Кәсіпорынның материалдық айналым қаражаттары 2003 жылы 786,2 пайызға
Есепті жылы дебиторлық борыш та едәуір өскен. Егер оның
Дебиторлық борыш неге мұнша өскенін және бұл бапты не
Осылайша, мүліктің және ағымдағы активтердің мобильділігінің өскеніне қарамастан, кәсіпорын
Кәсіпорынның дебиторлық борышы қалыпты және өтелмеген болып екіге
Дебиторлық борыштың құрамы мен құрылымымен толық танысып шыққаннан кейін
Дебиторлық борыштың өтімділік және сапалық көрсеткіштерін зерттеу маңызды болып
Сапа дегеніміз – бұл осы қарызды толығымен қайтарып алу
2.4 Баланс активінің құрастырылу көздерінің құрамы мен
құрлымының динамикасын талдау.
Талдау жүргізушінің келесі әрекеті баланс активінің құрылу көздерін талдау
Нарық қатынасы жағдайында кәсіпорынның қызметі және оның дамуы көбіне
Активтердің қорлану көздерін талдау кезде меншікті және қатыстырылған
Меншікті капиталдың көлемін ғана анықтап қоймай , сонымен бірге
Ктс =Мк / Ак
Мұндағы : Ктс - тәуелсіздік коэффиценті;
Мк - меншікті капитал;
Ак – авансталған капитал (баланс валютасы жиыны, яғни қаржыландырудың
Бұл коэффиценттің өсуі кәсіпорынның қаржылық тәуелсіздігі жоғары екеніндігін көрсетсе
Батыс экономистері тәуелсіздік коэффицентінің неғұрлым жоғары деңгейде болғаны дұрыс
АҚШ және Еуропа елдерінде тәуелсіздік коэффиценттерінің жоғары жетерлік деңгейі
Жабдықтаушылар мен сатып алушылар арасындағы келісім-шарттың міндеттемелер қатаң сақталатын
Жоғарыда келтірілген меншіктік коэффицент 0,5-0,6 деңгейінде шектеуді орындау, қарызға
Қаржылық есеп берудің активткрінің қалыптасу көздерінің құрлымын зерттеу үшін
9-шы кесте
“Акционерлік қоғамы Жолаушыларды тасымалдаудың” негізінде кәсіпорынның авансталған капиталының құрамы
Көрсеткіштер 2003 жыл
Сомасы мың теңге Үлес сал-
мағы
% Сомасы мың теңге
% Мың теңге
(3гр-1гр) %
(5гр /1гр х 100)
(4гр-2гр)
Меншікті капитал
84858
6,22
236301
4,62
151443
178,5
-1,6
Қарыздық капитал
1278903
93,7
4868021
95,4
35889118
280,6
+1,7
Тәуелсіздік коэффици-
-енті
х
0,062
х
0,046
х
х
-0,016
Қаржылан-дыру коэффициенті
х
1,067
х
1,048
х
х
-1,019
Қатыстыры-лған капиталдың меншікті капиталға қатынасы
х
15,06
х
20,6
х
х
5,54
Тоғызыншы кестеден кәсіпорынның есеп беру жылдамдығы активтердің қалыптасу көзі
Бұны тәуелсіздік коэффициентіне кері болып табылатынын қатыстырылған капиталдың барлық
Кт=Қ к /Ак немесе Кт =1-Ктс
Мұндағы : Кт-тәуелділік коэффиценті;
Қк-қатыстырылған капитал;
Ак-авансталған капитал; (баланс валютасы, жиыны);
Ктс-тәуелсіздік коэффициенті.
Бұл коэффициент авансталған капиталдың жалпы салмағындағы қарыздың үлесін сипаттайды.
Бұл үлес жоғары болған сайын , кәсіпорынның сыртқы қаржыландыру
Кк =М к / Қк
Мұндағы: Қк- қаржыландыру коэффиценті;
Мк- меншікті капитал;
Қк- қатыстырылған капитал.
Бұл коэффицент жоғары болатын сайын, соғұрлым банктер менинвесторлар қаржыландыруға
Бұл коэффициент кәсіпорын қызметінің қандай бөлігі өз қаражатымен ,
Бұл көрсеткіш ұсынылып жатқан мәнді сөзбе-сөз түсінуден сақ болу
Сонымен қатар мақсатты бағыттағы активтердің айтарлықтай үлес салмағы (мыалы
Батыс фирмаларында қаржыландыру коэффициентінің кері көрсеткіші кеңінен қолданылады,қатыстырылған капитталдың
Кк /м =Тк /Өк
Мұндағы: Кк/м-қарыз және меншікті қаражаттар қатынасының коэффициенті ;
Қк - қатыстырылған капитал;
Мк- меншікті капитал;
Бұл коэффициент кәсіпорын активтеріне салыстырған меншікті қаражаттың әрбір теңгесіне
2003 жылы - 15,07 (1278903 / 84858)
2004 жылы – 20,60 (4868 / 236301)
Бұның мәні кәсіпорын есеп беру кезеңінің басында активтерге салынған
Арнайы әдебиеттерде бұл көрсеткіш үшін қалыпты шектеу: Кк/м0.5 деп алынуы мүмкін,
Жұмсау коэффициентінің мәні, кәсіпорынның қызметінің сипатына байланысты: оның әдеттегі
Кәсіпорынның тауарлы-материалдық қорлары мен шығындарының қалыптасу көздері мен қамтамассыз
Кк /қ =Мақ / Қтм . (8)
Мұндағы : Кк / қ -тауарлы-материалдық қорлардың қамтамассыз етілу
Мак -меншікті айналым коэффициенті;
Қтм -тауарлы-материалдық қорлар.
В.В.Ковалев, Э.А.маркарьян және Г.П. Герасименко оны меншікті айналым және
Материалды айналым қаражаттарының жабу коэффициенті қандай дәрежеде тауарлы-материалды қорлар
“Шаруашылық тәжірибенің статистикалық орташаланған мәліметтердің негізіне алған оның қалыпты
Кк /қ > 0,6-0,8 (9)
Қорлар мен щығындардң меншікті айналым қаражатымен қамтамассыз етілудің қалыпты
Кәсіпорыннынның қаржылық тұрақтылығын тек қана қаражат көздерінің тұрақтылығымен емес,
Қатыстырылған капиталды талдау.
Талдау жүргізөу үшін қарыз қаражатының әрбір баптарының есеп беретін
Кәсіпорында кредиторлық борыш 2003 жылы дебиторлық борыштан 1,666 (1278903
Мұндай кредиторлық борыштың дебиторлық борыштан өте төмен дәрежеде қамтамасыз
Енді келесі маңызды жұмыстың бірі кәсіпорынның қаржылқ жағдайы, оның
Қаржылық тұрақтылықтың абсалютті көрсеткіштері тауарлы-материалдық қорлардың, олардың қалыптасу көздерімен
Тауарлы-материалдық қорлардың қалыптасу көздерін сипаттайтын үш негізгі көрсеткіш анықталады:
1 Меншікті айналым капиталының бар болуы (Мак). Бұл көрсеткіш
Мак = Мк – Ұа
Мұндағы: 1б П– баланс пассивінің бірінші бөлімі
1а А –баланс активінің бірінші бөлімі
Мк – меншікті капитал
Ұа – ұзақ мерзімді активтер
Мак – меншікті айналым капиталы
Меншікті айналым капиталы көрсеткіші бірқатар маңызды талдау коэффициенттерін есептеп
Бұл көрсеткіш алдындағы көрсеткішті, яғни меншікті айналым капиталының
Мак / ұз = Мак + Ұз
Мұндағы: Ұз – ұзақ мерзімді міндеттемелер
Мак – меншікті айналым капиталы
2б П –баланс пассивінің екінші бөлімі
Тауарлы материалдық қорлардың негізгі қалыптасу көздерінің жалпы мөлшері алдыңғы
НК= Мак / ұз +Қнқ (12)
Мұндағы: НК –негізгі көздер
Қнқ– қысқа мерзімді несиелер мен қарыздар
Тауарлы-материалдық босалқылардың бар болуының үш көрсеткішіне тауарлы-материалдық қорлармен шығындардың
1.Меншікті айналым капиталының артықтығы (+) немесе жетіспеушілігі (-)
Мак =Мак –Қш
Мұндағы: Қш- тауарлы материалдық қорлар мен шығындар
2.Тауарлы-материалдық босалқылардың меншікті және ұзақ мерзімді қалыптасу көздерінің артықтығы
Мак / ұз =Мак / ұз –Кш
3.Қорлардың негізгі қалыптасу көздерінің жалпы мөлшерінің артықтығы немесе жетіспеушілігі
НК= НК - Кш
Тауарлы-материалдық қорлардың олардың қалыптасу көздерімен қамтамасыз етілуінің үш көрсеткішін
1 қаржылық жағдайдың абсалютті тұрақтылығы
2 қаржылық жағдайдың қалыпты тұрақтылығы
3 қаржылық жағдайдың тұрақсыз қаржылық жағдайы
4 қаржылық жағдайдың дағдарысты қаржылық жағдайы
Кәсіпорынның баланс өтімділігін талдау.
Баланс өтімділігін талдау мәселесін қарастырар алдында, жалпы активтердің, баланстың
Өтімділіктің екі тұжырымдамасы белгілі. Бірінші тұжырымдама бойынша өтімділік: кәсіпорының
Баланс өтімділігін талдаудың мәні – активтегі өтімділік дәрежесі бойынша
Кейде керісінше тәртіп болуы мүмкін, мысалы батыс европалық елдерде
Ең өтімді активтер. Әлемдік тәжірбие бойынша бұларға кәсіпорынның ақша
Ақша қаражаттары мен құнды қағаздар – айналым қаражатының ең
Тез өткізілетін активтер. Бұларға қысқа мерзімді дебиторлық борыш
Күмәнді дебиторлық борыштың үлесінің көп болуы кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығына
Баяу өткізілетін активтер. Баланс активінің екінші бөлімінің “Тауарлы-материалдық
Бірақ бұл кезде “Алдағы кезең шығындары” бабы есепке
Қиын өткізілетін активтер – баланс активінің бірінші бөлімінің алдындағы
Баланс активінің баптары оларды өтімділік дәрежесі бойынша топтағанда,
Неғұрлым тезірек төленуге тиісті міндеттемелер – бұларға уақытында төленбеген
Қысқа мерзімді міндеттемелер - қысқа мерзімді несиелер мен
Ұзақ мерзімді міндеттемелер – ұзақ мерзімді несиелер мен заемдар.
Тұрақты міндеттемелер – пассивтің бірінші бөлімінің “Меншікті капитал” баптары.
Баланс өтімділігін анықтау ү шін актив пен
А1 (
А2 (
А3 (
А4 (
Басқа сөзбен айтқанда, егер активтің сол алғашқы үш теңсіздігін
Жоғарыда келтірілген жүйедегі алғашқы үш теңсіздіктің орындалуы төртінші теңсіздікті
Егер бір жүйенің бір немесе бірнеше теңсіздігінің қолайлы варианттағыға
Баланстың топтастырылған баптарын кесте түрінде көрсету орынды болады.
“Жолаушыларды тасымалдау”акционерлік қоғамының ұзақ және қысқа мерзімді несиелері болмағандықтан,
11-ші кесте
“Өркен” біріккен өнеркәсіптік кәсіпорынның мәліметтері негізінде баланс активінің өтімділік
Актив Сомасы мың теңге
Пассив Сомасы мың теңге
Төлеу артықтығы (+), жетіспеушілігі (-)
2003 жыл 2004 жыл
2003 жыл 2004 жыл 2003 жыл 2004 жыл
Ең өтімді активтер
122
3751 Төлену-
-ге тиісті міндеттемелер
22352
26564
-22230
22813
Тез өткізілетін активтер
18448
10168 Қысқа мерзімді міндеттемелер
5750
2550
+12698
+7618
Баяу өткізілетін активтер
7100
11745 Ұзақ мерзімді міндеттемелер
735
735
+6365
+10740
Қиын өткізілетін активтер
64896
62944 Тұрақты міндеттемелер
61756
58489
+3140
+4455
Жиыны 90566 88338 Жиыны 90566
Төлем қаражаттарының бірінші тобы ең өтімді активтер төлем міндеттемелерін
Актив пен пассив баптарының бірінші тобынының жиындарын салыстыру жақында
Актив пен пассив баптарының екінші тобын салыстыру жақын уақытта
Баяу өткізілетін активтерді ұзақ мерзімді міндеттемелермен малыстыру перспективалы өтімділікті
Талданып тоырған кәсіпорында 2003,2004 жылдары төлем қаржаттарының айтарлықтай айырмашылығы
Баланс активі мен пассиві баптарының төртінші тобының жиындарын салыстыру
2003,2004 жылдары баланс активінің баптарының жиынынан сәйкес 3140 мың
Берілген схема бойынша жүргізіліп жатқан талдау уақытылы есеп айырысу
3. Шет елдердің бухгалтерлік балансының нысандарын салыстырмалы талдау.
3.1 Беларус және Ресей елдерінің бухгалтерлік балансының нысандарын салыстыру.
Беларус республикасының кәсіпорындарының балансындағы құралдар үш бөлімше бойынша топталады:
Ұзақ мерзімді активтер (негізгі құралдар, ұзақ мерзімді қаржылық салымдар,
Материалдық емес активтер (материалды-заттық негізге ие емес сатып алынған
Ағымдағы активтер (өндірістік қорлар, аяқталмаған өндіріс бойынша шығындар, дайын
Пассивте көрсетілетін кәсіпорын құралдарының көздері де үш топқа
Меншікті құралдарының көздері (жарғылық қор, қорлар және резервтер, бөлінбеген
Ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелер (банктердің ұзақ мерзімді несиелері облигациялары,
Қысқа мерзімді қаржылық міндеттемелер (банктердің қысқа мерзімді несиелері, бюджет
Нәтижесінде қарастырылып жатқан кәсіпорынның балансы келсесідей болады.
12-ші кесте
Кәсіпорын балансы (Беларус Республикасының сызбасы бойынша) 2002 жылдың
Актив
Ай басына Ай аяғына
Ұзақ мерзімді
активтер
Негізгі құралдар
бастапқы құны
тозу
қалдық құны
12000
-200
11800
13500
-400
13100
1 бөлім бойынша қорытынды
11800
13100
2.Материалдық емес активтер
Материалдық емес активтер
бастапқы құны
тозу
қалдық құны
1500
-125
1375
1500
-250
1250
қорытынды
1375
1250
3. Ағымдағы активтер
1. Қорлар және шығындар
12-ші кесте жалғасы
Өндірістік қорлар 500 3000
Аяқталмаған өндіріс
625
Ақша құралдары:
есеп айырысу шоты
16380
17100
Қысқа мерзімді қаржылық салымдар
3500
Дебиторлармен есеп айырысулар:
Сатып алушы және тапсырыс берушілермен
3000
6000
2 топ бойынша қорытынды
19380
26600
3 бөлімше бойынша барлығы
19880
30225
Баланс 33055 44575
Пассив
Ай басына Ай аяғына
1.Меншікті құралдардың көздері
Жарғылық капитал 10000 10000
Арнайы құрылған қор
1500
Табыс:
есепті жылы
пайдаланылды
есепті жылдағы бөлінбеген табыс
3290
595
2695
10010
3313
6697
12-ші кесте жалғасы
Есеп айырысулар және басқа пассивтер
Банктердің қысқа мерзімді несиелері
6600
5000
Кредиторлармен есеп айырысу:
тауарлар,жұмыстар және қызметтер үшін
бюджеттен тыс төлемдер бойынша
бюджет төлемдері бойынша
әлеуметтік сақтандыру және қамтамасыз ету бойынша
8000
592
2708
720
10000
1000
5198
1440
3 бөлім бойынша барлығы
20360
26378
Баланс 3305 44575
Ресей Федерациясының балансының құрылымы басқаша болады.
Бірінші бөлімде “Айналымнан тыс активтерде” қалдық құны бойынша материалдық
Үшінші бөлімде өткен және есепті жылдардағы жабылмаған зияндар
Ресей Федерациясының балансының пассиві бөлімдері (бірінші, екінші және үшінші)
Көруімізше Беларус және Ресей елдерінің баланстарының активі мен пассивінің
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын болжамдау және бағалау үшін балансты оқи
Балансты оқи білу - оның әрбір статьясының мазмұнын,
13-ші кесте
Кәсіпорын балансы (Ресей Федерациясының сызбасы бойынша) 2002 жылдың бірінші
Актив
Айдың басына
1. Айналымнан тыс активтер
Материалдық емес активтер
1375
1250
Негізгі құралдар 11800 13100
1 бөлім бойынша қорытынды
13175
14350
2. Айналым активтері
Қорлар соның ішінде:
шикізат және материалдар
аяқталмаған құрылыста шығындар
дебиторлық борыш
ақша құралдары
500
500
3000
16380
3625
3000
6000
17100
2 бөлім бойынша қорытынды
19880
30225
Баланс 3305 44575
Пассив
Айдың басына Айдың аяғына
13-ші кесте жалғасы
1.Капитал және резервтер
Жарғылық қор 10000 10000
Есепті жылдың бөлінбеген табысы
2695
6697
3.Қысқа мерзімді пассивтер
Заемдық құралдар соның ішінде:
банк несиелері
6600
5000
Кредиторлық борыш соның ішінде:
жабдықтаушы және мердігерлер
еңбекақы бойынша
бюджет алдында
басқа кредиторлар 13760
8000
1740
3300 21378
10000
3438
6198
260
Баланс 33055 44575
3.2 Зерттеліп отырған кәсіпорынның бухгалтерлік есебін жетілдіру жолдары
Бүгінде бухгалтерлік есебі басқару жүйесінде ең басты орын алады.
Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында шаруашылық жүргізуші субъектінің күрделі
Экономиканың барлық саласындағы кәсіпорындардың иелері мен еңбек ұжымдары шикізат
Экономиканың саласындағы мамандар, оның ішінде, біріші кезекте, бухгалтерия қызметкерлері
Қазіргі нарықтық экономикаға түбегейлі көшу кезеңінде бухгалтерлік есепке жуктелетін
жургізілуде.
Бүгінгі күнде бухгалтерлік есеп жылдан жылға дамып жетілуде. 2002
Қазіргі кезде біздің елімізде есептіліктің халықаралық стандарттарына көшуде, бірақ
Ешқандай ол толық стандартқа көше алмайтыны анық, ол әлеуметтік
«Жолаушыларды тасымалдау» Ашық акционерлік қоғамы бухгалтерлік есептің халықаралық стандартына
Қазақстанда нарықтық экономикаға көшу жаңа экономикалық институттардың пайда
Кәсіпорында аудитті жүргізу маңызды болып табылады. Аудиторлардың тәуелсіз қызметінің
Осыған байланысты мен «Жолаушыларды тасымалдау» Ашық акционерлік қоғамында қаржылық
Қорытынды
Мен дипломдық жұмысты «Жолаушыларды тасымалдау» ашық акционерлік қоғамының материалдарының
Дипломдық жұмыстың кіріспесінде бухгалтерлік есептің жаңа этаптағы мағынасы, магистралды
Бірінші бөлімде кәсіпорынның жалпы шаруашылық қызметінің мәні, мақсаттары мен
Кәсіпорынның негізгі нормативті құжаты болып 2002 жылдың 24
Есеп саясатын қалыптастыру үшін негіз болып шаруашылық операцияларды, активтердің,
Екінші бөлімде бухгалтерлік баланстың мазмұны мен оның талдануы, яғни
Бухгалтерлік баланс бұл кәсіпорынның қарамағындағы қаржылық ресурстары мен оның
Дипломдық жұмыстың үшінші бөлімінде екі шетелдің бухгалтерлік балансы салыстырылып
Бірінші және екінші вариант та кәсіпорынның қаржылық жағдайына сыртқы
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. Қазақстан Республикасы Президентінің