Кіріспе.................3 1.Ағылшын тіліндегі көркем әдебиеттегі сын есімдердің
1.1 Сын есімнің түрлері..............................6
1.2 Сын есімнің шырайлары.......................7
1.3 Сын есімнің жасалу жолдары..............9
1.Сын есімнің көркем әдебиетте қолданылуы......10
2.1 «Happy Prince» шығармасындағы сын есімдердің аударылу ерекшелігі..............................11
Қорытынды ...........................21
Қолдынылған әдебиеттердің тізімі.........23
Кіріспе
Көркем әдебиет стилін лингвистикалық тұрғыдан біртұтас ауызша әдеби
Көркем әдебиетте ең бірінші орынға эмоционалдық пен экспрессивтік
Курстық жұмыстың тақырыбы: Сын есімнің көркем әдебиетте қолданылуы.
Тақырыптың өзектілігі: Мәтінде қолданылатын сын есімдердің құрылымдық, семантикалық параметрлерін
Зерттеу нысаны: Сын есімдердің мағынасы мен шығармадағы бағытталған
Зерттеу мақсаты: Зерттеудің мақсаты көркем шығармадағы сын есімдердің тіл
Зерттеу міндеті:
ағылшын және қазақ тіліндегі ерекшеліктерін зерттеу және оның негізгі
қос тілдегі сын есімнің мағыналарының кездейсоқ қарама-қарсы мағынада болу
сын есімдердің аударудың әдіснамалық негізін анықтап, жүйелеп сол арқылы
Зерттеудің дерек көздері: ағылшын тіліндегі, көркем шығармадағы сын
Зерттеудің теориялық маңызыдылығы:
Көркем шығармадағы сын есімді ғылыми және тілдік ерекшеліктерін
Зерттеудің практикалық маңыздылығы: Курстық жұмыста ұсынылған көзқарастар
Зерттеудің әдіс-тәсілдері. Зерттеу жұмысының бірінші тарауында ағылшын және қазақ
Жұмыстың құрылымы: жұмыс кіріспеден, негізгі бөлімнен (тоериялық бөлім), практикалық
1.Сын есім
1.2 Сын есімнің түрлері
Сын есім- заттың сынын білдіріп, қандай деген сұраққа
Сын есімнің түрлері (дәрәжелері) – осы сөз таптары жалғыз
Сын есімнің 3 дәрежесі бар:
1.Сапалық сын есім
Салыстырмалы шырайлары болады: жасыл –жасылырақ- жап –жасыл,, қызыл-қызылыра
-Сапаның дәрежесінің түрлерін жасаіды: қызыл-қызғылт-қызғылтым не ағылшын тілінде red-reddish,
-Үстеу бола алады: ол көңілді адам-мереке көңілді өтті не
-Дерексіз затесімдер жасайды: қараңғы-қараңғылық не ағылшын тілінде dark-darkness,bright-brightess.
-Көптеген сапалық сын есімдер өте, тым, аса деген үстеулермен
-Сапалық сын есімдер заттың не құбылыстың түсін (ақ, қызыл,
-өлшемін (биік, аласа, ұзын, қысқа жуан,жіңішке не ағылшын тілінде
-пішінін (түзу, қисық, қырлы, домалақ не ағылшын тілінде straight,
-қасиетін (мықты, нәзік, жабысқақ не ағылшын тілінде firm, soft,
-дәмін (дәмді,ащы, тұщы, қышқыл не ағылшын тілінде tasty, sour,salty,
-салмағын (ауыр, жеңіл, салмақсы неағылшын тілінде heavy, light );
-иісін (жұпардай, хош не ағылшын тілінде aromatic, fragrant, flavoured)
- дыбысын(қатты, ақырынне ағылшын тілінде loud, quite );
- жалпы бағасын (маңызды, зиянды, пайдалы не ағылшын тілінде
Қатыстық сын есім
Салыстырмалы шырайлыры болмайды таңғы, саяси не ағылшын тілінде morning,
Сапаның дәрежесінің түрлерін жасамайды.
Үстеу болмайды.
Дерексіз зат есім жасамайды.
Көптеген қатыстық сын есмдер өте, тым, аса
Қатыстық сын есімдер материалдарды ( ағаш қасақ,
Санды ( бес жастағы қыз, екі қабатты үй
тұрған жерді (өзен кемежайы, астаналық тұрғын не ағылшын тілінде
уақытты (былтырғы жоспар, қаңтарлық аяз не ағылшын тілінде last
белгілеуді (кір жуғыш машина, жолаушы поезд не ағылшын тілінде
Салмағын, ұзындығын, өлшемін (метрлік таяқ, токсандық жоспар не ағылшын
Тәуелдік сын есім
Тәуелдік сын есімдерді тәуелдік есімдіктермен шатастырмау керек:
Қазіргі уақытта отбасылық қатынастарды сипаттайтын тәуелдік
Қатыстық, сапалық, тәуелдік сын есімдер ауыспалы мағынада
Тәуелдік сын есімдер де белгінің мағынасына ие болса,
1.3 Сын есімнің шырайлары
Қазақ тілінде сын есімнің үш шырайы бар: салыстырмалы,
-Салыстырмалы шырай бір заттың не құбылыстың сынын, көп не
Ырақ, -ірек, -рақ, -рек дегн жұрнақтар жалғанады. Қызыл-қызылырақ,
-Асырмалы шырай- бір заттың не құбылыстың сынының басқа бір
-Күшейтпелі шырай заттың не құбылыстың сынын күшейте сипаттайтын шырай.
Ағылшын тілінде too не so деген үстеудің қосылуы
Мысалы: too small, too difficult, too bright. The
Сонымен біз байқағанымыздай сын есімнің шырайлары әр түрлі жағдайда
Салыстырмалы шырай қазақ тілімен қатар, ағылшын тілінде де бар.
Ал асырмалы шырай бір затты не құбылысты тағы бір
Сын есімнің жасалу жолдары
-Сын есімдер көбінесе зат есімдерге жұрнақ жалғану арқылы
-Сын есімдер екі сөздің бірігуі арқылы жасалады: су
-Сын есім етістіктерден, оларға жұрнақ жалғануы арқылы жасалады:
Жоғарыда көрсетілгендей сын есімдердің жасалу жолдары үшке бөлуге
Тура мағынада
Көңілді бала
Жұмсақ жастық
Ауыр сөмке
Қатал мұғалім
жібек мата
Ағылшын тіліндегі сын есімнің көркем әдебиетте қолданылуы
2.1 « Happy Prince» шығармасындағы сын есімдердің
Көркем әдебиет тілі басқа стильдермен қатар зерттеле алады. Көркем
Көркем әдебиет стилін лингвистикалық тұрғыдан біртұтас ауызша әдеби бірлік
а) түстерді белгілеу функциясының лингвистикалық талдауы жүйелі және дұрыс
б) әдебиеттану деректері қандай да болмасын бір автордың түстерді
Психолингвистикалық талдау негізінде зерттеушілер мынандай тұжырымға келген, түстер өз
Біріншісі инверсияланатын түстер, яғни екі түрлі сипатта әсер ететін
Екіншісі – инверсияланбайтын түстер. Бұл топқа көгілдір мен қызғылт
Ұлттық түстерді қабылдау ерекшелігін де ескерте кеткен жөн. Яғни,
колористер, яғни оларға түстер-ең маңызды стиль құралы, сонымен қатар
өз шығармаларында түстерді аз мөлшерде қолданатын жазушылар мен
Стилистикалық мағыналардың сипатын зерттеу барысы- адамның танымдық қызметімен байланысты
Мысалы: «І am glad there is someone in
Экспрессивтілік атап айтқанда көркем әдебиетте «бейнеліктің ең жоғарғы дәрежесі»
Егер сөз өз бейнелігімен не басқа да қабілетімен
Сөздің экспрессивтік бейнелігінің міндетті шарты- сөздің ауыспалы мағынасымен
Мысалы: His face was so beautiful in the moonlight
Лексикалық мәндердің эмоционалдық, экспресивтік, бағалау және стилистикалық құрамдас бөліктері
Ондай кезде эмоцияны өзі айтылмай, тек сөздердің маынасынада көрінеді.
Оларға мыналар жатады:
-эмоцияны сипаттайтын үстеулер: icily, viciously, lovingly, desperately, contemptuously, comely
- айтушының эмоциясые сипаттайтын етістіктер: to wail, to shriek,
-With сөзімен бірге бірігіп айтылатын зат есімдер: with love/
-Сын есімдер: angry, scornful, tender, loving, happy, joyous,
Сын есім өз мағынасының ерекшелігіне байланысты, сөз таптары ретінде
Мысалы: His hair is dark as the hyacinth-blossom,
Көркем әдебиетте сын есімдердің қолданылуын зерттей отырып, оған деген
Қандай да бір тіл болмасын сын есімдердің жиі нақты
Сын есімдерді ауыспалы мағынада қолданылуы немесе салыстырмалы түрде қолдануды
Мысалы, мына тіркестердегі round table, green leaf, large
Сын есімдердің көркем әдебиетте қолданылуы бірнеше түрін айтып көрсетуге
-Тұрақты қолданылатын сын есімдер: green wood, lady gay, fair
Мысалы: «It is winter»-answered the Swallow, « and chill
Осы мысалдағы Chill-unpleasantly cold деген мағынаны білдіріп, chill snow
Жиі түсті сипаттайтын сын есімдер айтылып жатқан заттың ажырамас
Мысалы: In Egypt the sun is warm on the
Осы контекстегі warm және green сын есімдері оқиғаның жағдайын
Ал мына мысалда: Her body was as white ivory
Түсіндірме сын есімдер. Ондай сын есімдер сипатталынып жатқан заттың
Мысалы: «How selfish I have been said the
Мысалдар:
The Mountains were, in fact, too dry. Тау шын
The effort of comprehension was beyond her. In the
Сын есімдерді көркем әдебиетте ауыспалы мағынада қолдану метафорлық мағынаға
әр автордың өзінің жазу стилі болғандықтан, шығарманы, өлеңді жазу
Мысалы:
Жазғы гүлдей түрленіп толған түсім,
Көзім нұрлы, ақ меруерт-бүтін тісім
Шашым қара сүмбілдей, бойым түзу,
Сәуле шашаып тұрады жастық пішін.(С:Торайғыров) [4, 89б]
Осы өлең жолдарындағы жазғы гүлдей, нұрлы көз, ақ меруерт
Маржандай қасиетті сөз жазылмаса
Қақ жарған қара қылды шешен ғаріп,
Асыл сөз өз орнын таба алмаса. (М.Баһрамұлы) [4,
Ал мына өлең жолдарында маржан қандай қымбат асыл тас
Жақсы жігіт ел-жұрттың қаласындай,
Жақсы әйел бүкіл жұрттың анасындай.
Жақсыға ешкімнің де жаттығы жоқ,
Көреді бәрін де өз баласындай.
Жақсы жігіт сөзіне сақ тұрады,
Қыранның қырдан байқар баласындай.
Жаман парқы жақсымен бірдей емес,
Жақсы жігіт елінің ағасындай.
Жақсының сөзін әркім пайдаланар,
Миуалы алма, өріктің ағашындай. (С. Аронұлы)[4, 69б]
Деген өлең жолдарындағы адамгершілігі мол адамның тек өз отбасынның
Жақсы адам сөйлесе,
Аузынан гүл төгілер.
Жаман шіркін сөйлесе,
Аузынан жын төгілер. (Қашаубай жырау) [4,87б]
Бұрынғы қазақ жыраулары көбінесе жақсы мен жаман жайындағы жазған.
Наркескен қайрылмайтын қылыш болса,
Мінезі, ақыл, өнері дұрыс болса.
Бір сырлы, сегіз қырлы болса жігіт
Жорғадай тілі майда жүріс болса...
Ақылды, сабырлы ер деп соны айтамыз,
Еткені берекелі жұмыс болса.
Бұл айтқан ақылымда жалған бар ма?
Көріңдер миға салып бұрыс болса.(Ақан сері) [4, 58б]
Мына өлең жолдарында ақын өз түсінігімен жігітті сипаттаған. Оның
Ал, ағылщын тілінде шығарманың кейіпкерлерін былай сипаттайды.
Leah had alwaus had to put up with a
The rich, divorced-by-cruel-wife Mark-quite tall-was sranding with hts back
Әр ақын-жазушының өзінің жазу тәсілі болады. Сондықтан әр түрлі
Қорытынды
Қорыта келгенде, көркем сөз өнерінің еркін сусындап, өлең мен
Ұлттық дәстүр, әдет-ғүрып ерекшеліктері автордың өзінің жеке – бас
Көркем әдебиетте сөздің көп мағыналылығы өте көп қолданылады. әр
Шығарманың эмоционалдығы мен экспрессивтілігі жағымды болып, оқырманды қызықтырады. Күнделікті
Қазақ халқының рухни және әлеуметтік өмірін аса сыншылдықпен толық
Қорыта келгенде көркем әдебиетте сые есімнің қолданылуы шығарманың
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Аманжолов С.Қазақ тілі грамматикасы. (160б)
Кутузов Л. Практическая грамматика английского языка
Раевская Н. Теоретическая грамматика современного англиийского языка
Қазақтың тәлімдік ой-пікір антологтясы (320б) А., 1994
Тюпа В.И. Введение в литературоведический анализ. (192с) М.,
Виноградов В.В. О теории художественной речи (288с) Высшая школа,
О.Уайльд «Happy Prince»
Бройтман С.Н., Тамареченко Н.Д., Тюпа В.И., Теория литературы (512с)
Новиков Л.Ф. Художественный текст и его анализ. (304с) 2007
Лосев А.Ф порблема литературного стиля (284с) К., 1970
Поспелов Г.Н Проблема художественного стиля М., 1994
12.Мюллер В.К. Большой англо-русский словарь.(1531с) Е., 2005
23