ЖОСПАР
КIРIСПЕ..............................3
І ВАЛЮТАЛЫҚ ЖҮЙЕ ЖӘНЕ ВАЛЮТАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ МЕН
Халықаралық валюталық жүйесінің қалыптасуы және оның даму кезеңдері,
1.2 Валюталық қатынастың маңызы, қажеттігі және әдістері .............10
1.3 Валюталық қатынастарды нарықтық және мемлекеттік реттеу ....17
ІІ ВАЛЮТАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ ӘЛЕМДІК НАРЫҚТА ДАМУЫ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ
2.1 Валюталық қатынастың даму жолдарының әлемдік тәжірибесі ..............22
2.2 ҚР-дағы валюталық қатынастың даму бағыттары ............26
ҚОРЫТЫНДЫ............................33
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.................34
КIРIСПЕ
Қазақстанның әлемдік экономикалық және валюталық қатынастарда басқа елдермен
Валюталық жүйелер дүниежүзiлiк шарушылықта құрал жабдықтар, сатып алу және
Халықаралық валюталық жүйенiң негiзгi құраушы элементтерi ретiнде валюталық бағам,
Ваюталық жүйе - ұлттық заңдылықтар немесе
Халықаралық валюталық жүйе дүниежүзiлiк шарушылықтың шеңберiндегi сатып алу және
Курстық жұмыстың өзектiлiгi елiмiздiң әлемдiк рынокта алдынғы қатарлы елдер
Сондықтан мен курстық жұмысымның тақырыбын бүгiндегi өзектi мәселелердiң
Бұл тақырыпты таңдаудағы мақсатым бiрiншiден, валюталық қатынастардың мәнін
І ВАЛЮТАЛЫҚ ЖҮЙЕ ЖӘНЕ ВАЛЮТАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ МЕН
1.1 Халықаралық валюталық жүйесінің қалыптасуы және оның
Валюталық жүйелердiң даму заңдылықтары ұдайы
Дүниежүзлiк валюталық жүйелердiң арсындағы дағдарыс
Жаңа дүниежүзлiк валюталық жүйенi құру
1-шi кезең, жаңа жүйенiң қағидаларының қалыптасуы,
2-шi кезең, жаңа жүйенiң қағидаларының құрылымдары
3-шi кезең, толық қызмет ететiн жаңа
Дүниежүзлiк ваюталардың жүйенiң мынандай эваолюциялары
Жаңа валюталық жүйенiң құрылуының алғы
Париждiң валюталық жүйесi.
Генуэз валюталық жүйесi.
Бреттон – Вудс валюталық жүйесi.
Ямайск валюталық жүйесi.
Европалық валюталық жүйесi.
1929-1936 жылдарда дүниежүзлiк валюталық дағдарыстың
– циклдiк сипат: валюталық дағдарыс дүние
– құрылымдық сипат: дүниежүзлiк валюталық жүйенiң
– ұзаққа созылуы: 1929 жылдан 1936 жылдың
БҰҰ–ның Британ–Вудстағы 1944 жылы болған валюталық
60 жылдардың аяғынан бастап, Бриттан –
Алтын – девиз стандартты орнына СДР
Елдерге кез-келген валюталық бағам режимiнiң
СДР-дiң қызметт етуiнiң мынандай басты
эмиссиялау және басу;
қамтамасыз ету;
бағамды анықтау әдiсi;
СДР-дiң пайдалану ауқымы;[11,27б]
Европалық валюталық жүйе, экономикалық интеграциялану
Батыс еуропалық интеграция өзiнiң iрi
Бiрiншiден, ЕҚ құрылуы көмiрдiң ортақ нарығынан
Екiншiден, ЕҚ – ның институционалдық құрылымы мемлекеттiң
Еуропалық кеңес;
Министiрлер кеңесi – заң шығарушы орган;
ЕҚ комисиясы – атқарушы орган
Еуропалық парламент – кеңес берушi орган. Бұл орган
ЕҚ соты – құқықтық нормаларын сақтамаудың
Үшiншiден, интеграцйиялық процестiң материялдық негiзi болып,
1999 жылдың 1 қаңтарынан бастап, Еуро
ЕВЖ, алтындынақты резервтiк активтер пайдаланды:
Бiрiншiден, Еуро – алтынмен жартылай
Екiншiден, ЕҚ – қа бiрлестiгi үшiн
ЕВЖ-дегi мемлекет аралық аймақтықты реттеу
Екiншi дүниежүзлiк соғыста Еуропа мемлекеттерiнiң
ХВҚ Бiрiккен Ұлттар Ұйымының маманданған
ХВҚ-ның негiзгi қызметтерi төмендегiлер:
Халықаралық сауданың немесе валюталық ынтымақтастықтың
Валюталық паритеттiң тұрақтылығын сақтау және
Төлем балансының теңелуi үшiн кез-келген
Қорға мүше болып кiру – мемлекеттiң
Халықаралық қайта құру және
Әлемдiк банк топтың ең қуатты
Халықаралық қаржы коорпарациясы 1956 жылы мемлекеттiк
ХВҚ Бiрiккен Ұлттар Ұйымының маманданған
Инвистициялардың кепiлдiгi жөнiндегi көп жақтық
Валюта ( италиян сөзi , сөзбе - сөз
Ваюталық жүйе - ұлттық заңдылықтарымен немесе
Халықаралық валюталар қатынастар – ұлттық шаруашылықтарының қызметкерлерiнiң
Шаруашылықтың интернационалдануы және әлемдiк еңбек
Әлемдегi елдердiң қарым – қатынастарына тауарлар, қызмет,
Халықаралық валюталық қатынастар халықаралық экономикалық
Капиталдың шеңбер айналысы процесiнде ұлттық
Шаруашылықтың интернационализациялануы жағдайында ұдайы өндiрiстiң
Дүниежүзлiк валюталық жүйелердiң арсындағы дағдарыс
Валюталық жүйелер 3 түрге бөлiнедi:
Ұлттық валюталық жүйе;
Дүниежүзлiк валюталық жүйе;
Аймақтық немесе мемлекет аралық валюталық
Тарихта ұлттық валюталық жүйе ең
Ұлттық валюталық жүйе – халықаралық төлем айналымын
Дүниежүзілік валюталық жүйенің мақсаты бұл халықаралық
Валюта жүйесі әлемдік шаруашылық байланыстарда дербес рөл атқарады. Ол
Дүниежүзiлiк валюта жүйесiнiң негiзгi элементтерi болып төменде көрсетiлгендер саналады:
Резервтiк валюталар, халықаралық есептесулерге арналған валюталық бiрлiктер;
Валюталардың өзара айырбасталу шарттары;
Валюталық паритеттердiң үйлестiрiлген тәртiбi;
Валюталық бағамдау тәртiбiнiң ережесi;
Валюталық шектеулердi мемлекет аралық реттеу;
Халықаралық валюта өтiмдiлiгiн мемлекет аралық реттеу;
Халықаралық есептесулердiң негiзгi факторларын үйлестiру;
Дүниежүзiлiк валюта рыноктары мен алтын рыноктарының режимi;
Мемлекетаралық валюталық реттеудi жүзеге асырушы халықаралық ұйымдар.
Аймақтық валюталық жүйе өнеркәсiбi дамыған
1.2 Валюталық қатынастың маңызы, қажеттігі және әдістері
Нарықтық экономика жағдайында валюталық қатынастарды нарықтық және мемлекеттік қатынас
Бірақ, мемлекет валюталық қатынасқа бұрыннан араласып келеді - алдымен
Нарықтық және мемлекеттік қатынас бір-бірін толықтырып отырады. Біріншісі, бәсекеге
Валюталық қатынас - валюталық саясатты іске асыратын құрал болып
валюталық жүйе мен валюталық нарықтың тұрақты қызметін қамтамасыз ету;
валюталық күйзелісті жеңіп шығу және валюталық тұрақтылықты қамтамасыз ету;
ұлттық валютаның валюталық бағамының тұрақтылығын қамтамасыз ету ;
валютаның конвертациялануына өту;
валюталық операцияларды либерализациялау.[10,44б]
Төлем балансы өз кезегінде халықаралық операциялардың баланстық шотын білдіреді
Төлем балансы мемлекеттік қатынастың бұрыннан келе жатқан объектілерінің бірі
төлем балансына, бір елдегі ұзақ және ірі тапшылықтың және
төлем балансын бағалық қатынас арқылы түзетудің стихиялы механизмі өте
шаруашылық байланыстың глобализация жағдайындағы төлем балансы экономиканы мемлекеттік қатынас
Төлем балансын қатынастың материалдық негізі болып келесілер табылады:
ресми алтын-валюталы резерв;
мемлекеттік бюджет арқылы бөлінетін ұлттық табыс;
мемлекеттің халықаралық экономикалық қатынастарға капитал, несие, кепіл болушы, қарыз
нормативті актілер және валюталық қатынас органдарының көмегі арқылы сыртқы
Төлем балансын қатынас кезінде мынадай сұрақ туындайды: қандай елдер
Төлем балансын мемлекеттік қатынас - бұл, төлем балансының негізгі
Төлем балансы тапшылыққа ұшыраған елдерде экспортты ынталандыру, тауар импортын
Девальвация бұл – ұлттық валюта бағамын төмендету экспортты ынталандыруға
Дефляциялық саясат, ішкі сұранысты, бюджет шығындарын шектеуге бағытталған. Оның
Валюталық шектеулер – резидент және резидент еместердің валютамен
Валюталық шектеу валюталық саясаттың бір формасы. Олар мемлекеттің заңы
төлем балансын теңестіру;
валюталық бағамды ұстау;
мемлекеттің алтын-валюта резервін жинақтау.
Жалпы айтқанда, валюталық шектеу экспортерлердің шет ел валюталық түсімдерін
Валюталық қатынастарды зерттеу процессінде төлем балансы негізгі орынды алады.
Төлем балансына мемлекеттің әсер етуінің арнайы шаралары оның негізгі
Экспортты ынталандыру әдісі кешенді түрде қолданыс табуда. Ол өзіне
Әдетте, екі қарама-қарсы кешенді іс-шараларға негізделген төлем балансын өтемдік
Төлем балансының тапшылығын жоюдың ақырғы құралы болып субсидия және
Төлем балансының активті сальдосын мемлекет өзінің сыртқы қарыздарын жабу
Валюталық қатынас маңызды элементтерінің бірі болып валюта бағамы табылады,
тауарды, көрсетілетін қызметті сату кезінде, капитал және ақша айналысы
әлемдік және ұлттық нарық бағаларын, сонымен бірге ұлттық және
фирмалар мен банктердің шет ел валютасындағы шоттарын кезең аралық
Валюта бағамы - бұл, әр түрлі мемлекеттердің ақша өлшемдерінің
Валюта бағамына әсер ететін факторларды атап кетуге болады:
тұтынушылар талғамының өзгеруі;
инфляция қарқыны;
төлем балансының жағдайы;
пайыз мөлшерінің деңгейі;
валюта нарығының қызметі және алып-сатарлық валюталық операциялар;
еуронарықта және халықаралық есеп айырысуларда белгілі бір валютаны пайдалану
ұлттық және әлемдік нарықта валютаға деген сенім деңгейі.
Осыған байланысты, валюта бағамының қалыптасуы – көп факторлы процесс.
Валюта бағамының қажетті бағыты болып тиімді нақты айырбас бағамы
Тиімді валюта бағамы өз кезегінде, белгілі бір кезең аралығындағы
Орталық банк үш жылғы кезең аралығындағы ұлттық валютаның нақты
базалық кезеңмен салыстырғандағы есептік кезеңдегі ұлттық валютаның айырбас бағамының
∆ Si = Sit / Sio мұндағы:
∆Si - шет ел валютасы бірлігінде берілген есептік кезеңдегі
Sit - есептік кезеңдегі ұлттық валюта бағамы;
Sio -базалық кезеңдегі ұлттық валюта бағамы;
Номиналды тиімді айырбас бағамының индексін - NEER есептеу(Қосымша):
NEER = 100*Пi (∆ Si)W
мұндағы: Пi - туынды, W - республика тауар айналымындағы
Нақты тиімді айырбас бағамының индексін - REER есептеу:
REER= Пi [NEER* (Рd/Рif)], мұндағы:
Рif - i-еліндегі баға деңгейі;
Рd - қарастырып отырған елдің ИПЦ.
Индекстің өсуі ұлттық валютаның басқа да саудаласатын елдердің валютасымен
Валюта бағамын қатынасші әдістің бір түрі болып валюталық интервенция
Халықаралық валюта қорының валюта бағамын қатынасге қатысты қоятын талаптары
Валюта бағамын төлем балансын қатынас кезінде туындайтын қиыншылықтарға қарсы
Халықаралық валюта қорына мүше басқа да елдермен қатар ұлттық
Валюталық интервенция мынадай үш нәтижеге алып келуі мүмкін:
валюта бағамының өзгеруіне;
валюта резервінің диверсификациясына;
ақша массасының өзгеруіне.
Валюталық интервенция тиімділігінің критерийлері:
«бағыт» критерийінің мәні мынада, егер валюта бағамының қозғалысы интервенция
«түзету» критерийі валюта бағамының құбылуын түзетумен байланысты. Бұл интервенция
«айналым» критерийі, бұл кезде тек 1-ші критерий орындалған кезде
Интервенцияны жанама және тікелей деп екі түрге бөлуге болады.
Ақырғы объектілерді оптимизациялау үшін орталық банк валюталық қатынастың
Валюталық қатынастарды ұйымдастырудың негізгі қағидалары:
аймақтық;
экономикалық анықтылық;
валюталық операциялардың негізділігі;
валюталық операцияларды жүргізу кезіндегі банктердің монополиялығы;
резиденттердің шет елде авуарды иемдену құқығын шектеу;
мерзімді операцияларды қатынас;
банктің валюталық позициясын қатынас;
валюталық операцияларды категорияларға бөлу;
алыпсатарлық операциялармен айналысуға тыйым салу.
Валюталық қатынастың тікелей және жанама әдістерін атап кетуге болады.
Сондай-ақ, топтастыруды тағы да былай толықтыруға болады: экономикалық және
Экономикалық әдістерге:
валюталық интервенция;
девальвация/ревальвация;
Ал, әкімшілдік әдістерге:
валюталық шектеулер;
ұлттық валютаның айырбасталуын қатынас жатады.
Валюталық қатынастың негізгі органы болып орталық банк табылады. Валюталық
Валюталық қатынастың әкімшілік әдісі валюталық қатынасдың болуын қажет етеді.
Валюталық қатынас ақша-несие саясатының бөлігі болып табылады және ол
Бірақ валюталық нарықтың қатысушылары нарықтағы валюталық операцияларға қатынас жасамаса,
2005 жылдың аяғындағы республиканың ресми халықаралық резервтері, оның ішінде
Экономикалық дамудың тұрақтылығы және валюта нарығының тепе-теңдігі Қазақстандағы валюта
1.3 Валюталық қатынастарды нарықтық және мемлекеттік реттеу
Әлемдiк тәжiрибе көрсеткендей, нарықтық экономика
Мемлекет тарапынан реттеу;
Нарықтық реттеу;
Валюталық қатынастарды мемлекет тарапынан реттеу негізінен Ұлттық Банк арқылы
Сонымен қатар валюталық саясатты іске асыруда ҚР-ның Ұлттық банкінің
Ұлттық банк бұл пайыз өсірулерді капитал келуіне мәселелер туғызбайды.
Ұлттық Банктiң негiзгi мiдеттерi – ұлттық валютаның iшкi және
Ақша айналымы, несие, банктiк есеп айырысу мен валюталық қатынастарды
Ақша, несие және банк жүйелерiнiң тұрақты қызметiн қамтамасыз етедi;
Несие берушiлер мен салымшылардың , сондай-ақ шетел валютасын сатып
Ұлттық Банк Қазақстан Республикасында валюталық реттеу мен валюталық бақылауды
1) қызметiнiң бiрден-бiр түрi шетел валютасымен айырбас операцияларын ұйымдастыру
2) банк операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын ұйымдарға: банкноттарды,
3) Қазақстан Ұлттық Банкінің лицензиясы негiзiнде инкассациялау жөнiндегi операцияларды
4) қызметiнiң бiрден-бiр түрi шетел валютасымен айырбас операцияларын ұйымдастыру
Қазақстанның Ұлттық Банкi ұлттық валютамен мынадай операциялар жүргiзедi:
осы Заңда көзделген жағдайларды қоспағанда, Қазақстан Ұлттық Банкiнде ашылған
өтеу мерзiмi бiр жылдан аспайтын, саудаға шығарылған бiрiншi сыныпты
мемлекеттiк бағалы қағаздарды сатып алады және сатады;
Қазақстанның Ұлттық Банкi кредиттердi қамтамасыз ету үшiн жарамды деп
депозиттердi қабылдайды, ақша төлемi мен аударымдарын жүзеге асырады, бағалы
туынды қаржы құралдарымен операцияны жүзеге асырады;
қажет болған жағдайда Қазақстан Республикасының аумағындағы және одан тыс
чек жазып бередi және вексельдер бередi;
егер осы Заңда тікелей тыйым салынбаған болса, басқа банк
Валюталық реттеу және валюталық бақылауда Қазақстан Ұлттық Банкi:
Қазақстан Республикасында шет ел валютасының және шет ел валютасындағы
Резиденттердiң және резидент еместердiң Қазақстан Республикасында валюталық құндылықтармен операциялар
Валюталық құндылықтарды Қазақстан Республикасына әкелу және Қазақстан Республикасынан әкету
Қазақстан Республикасының валюталық заңдарына сәйкес валюталық операцияларды, валюталық құндылықтарды
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң басқармасы айқындайтын тiзбеге сәйкес Қазақстан Республикасы
Алтын-валюта активтерiн құрайды және солармен операциялар жасайды;
Мемлекеттiк органдармен келiсiм бойынша олардың құзыретiне сәйкес Қазақстан Республикасындағы
Банктер мен өзге тұлғалардың Қазақстан Республикасының банктiк және валюталық
Халықаралық есеп айырысуды ұйымдастырады, шет елдермен қаржы - валюталық
Жасасылған мемлекеттiк шарттарға сәйкес шетелдiк және халықаралық ұйымдармен шет
Тауарларды (жұмыстарды, қызметтердi) экспорттаудан түскен шетелдiк валютаны мiндеттi түрде
Қазақстан Ұлттық Банкi валюталық реттеу және валюталық бақылау жөнiнде
Валюталық қатынастарды реттеудің екінші түрі болып табылатын нарықтық реттеудің
Баға механизiмi және нарықтағы валюталық
Валюталық саясат өзiнiң мақсаттарына және формаларына
құрылымдық валюталық саясат
ағымдық валюталық саясат
Валюталық саясаттың келесiдей формалары колданылады:
дисконттық валюталық саясат
девиздiк валюталық саясат
Сонымен қатар, девиздiк саясаттың келесiдей
а) валюталық интервенция;
б) валюталық резервтердi диверлификациялау;
в) валюталық шектеу;
г) валюталадың алмастырылу дәрәжесiн реттеу;
д) валюталық бағам режимi;
е) девальвация;
ж) ревальвация;
Дисконттық саясат бiр жағынан, валюталық бағам
Девиздiк саясат мемлекеттiк ұйымдардың немесе
Девальвация мен ревальвация – валюталық саясаттың
Девальвация – ұлттық валютаның бағамын, шетел
Ревальвация – ұлттық валютаның бағамын, шетел
Девальвация пайызын өлшейтiн формуласы
Бе – Бж
Д =
Бе
Мұнда, Бе - ескi бағам; Бж
Ревальвация пайызын есептеу формуласы:
Бж – Бе
Р =
Бе
Мысалы: функ стерлинг бағамы арнйы
2,8 – 2,4
Д =
2,8
Валюталық саясаттың келесi бiр
Валюталық шектеу резиденттерi мен
Валюталық шектеудiң мақсаттары келесiдей :
төлем балансын теңестiру;
валюталық бағамды қолдау;
ағымдағы және стратегиялық мiндеттердi шешу
Валюталық шектеу келесiдей қағидаларға сүйенедi
валюталық операцияларды орталық және өкiлеттi
валюталық операциялар жасау үшiн рұқсат
валюталық шоттарды жартылай немесе толық
валюталардың қайтарымдығын шектеу.[4,68б]
ІІ ВАЛЮТАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ ӘЛЕМДІК НАРЫҚТА ДАМУЫ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ
2.1 Валюталық қатынастың даму жолдарының әлемдік тәжірибесі
Көптеген дамыған елдер валюталық қатынастың либерализациялануына, еркін қалқымалы бағамға,
Дамушы елдердің және өтпелі экономикасы бар елдердің түрлі халықаралық
1998 жылы Шенген келісіміне қол қойылды, бұл келісімге сәйкес
Тауар экспортынан түскен түсімді міндетті түрде сату Ирландия мен
Бұл процесс Шығыс Европа елдеріне де тән. Мысалы, Венгрияда*
Кейбір жағдайларда экспортерлер валюталық түсімдерді белгілі бір мерзім ішінде
90 жылдары болған көптеген ахуалдар, экономисттер мен саясатшылдарды валюталық
Оңтүстік-Шығыс Азия елдерінде ұлттық валюта бағамы ірі сауда серіктестерінің
Экономикалық бірлік және даму ұйымының (ЭБДҰ) елдері белгілі деңгейде
Қаржы секторының тиімділігін жоғарлату және ұлттық нарықтың және оның
ЭБДҰ тәжірбиесі, тұрақсыздық жағдайында қатынас тиімділігінің төмендейтінін көрсетті. Қаржылық
Көптеген елдерде либерализациялау процесі ұзақ уақытқа созылды. Соғыстан кейінгі
Либерализацияға өту Канада елінде көп уақытты қажет етпеді: 1950
80 жылдың орта шенінде либерализациялау процесі біршама жылдамдатылды. 1986-1987
Либерализациялау процесі толығымен аяқталған елдерге, валюталық шектеу тәжірибесіне қайтадан
ЭБДҰ елдері, либерализациялау процесін күйзеліске ұшырау тәуекелі төмен және
Либерализациялау процесін жылдамдату кезінде бұндай құбылыстар байқалмады. Турция ұзақ
Резидент еместерге ұлттық валютада қарыз ұсынуға қойылатын шектеулер өте
Дәстүрлі түрде ЭБДҰ елдерінде заңды тұлғалар жүргізетін валюталық операцияларға
Либерализациялауды жүргізгеннен кейін, көптеген елдерде (оның ішінде, Швеция, Франция,
Шектеуді алып тастағаннан кейін, капитал қозғалысындағы күйзелістердің болмауы келесідей
Валюталық қатынас өте тиімді болған жоқ;
Кейбір шектеулер іс-жүзінде қолданыста болған жоқ, сондықтан оларды алып
Капиталдың сыртқа ағуы, уақыт өте бұрын сыртқа шығарылған капитал
Валюталардың шектеуден болсатылуына инвесторлардың сенімінің артуы шетел капиталының ағымының
Қаржы реформасын жүргізу және пруденциалды қатынасдың қатаң нормаларын белгілеу
Аталып кеткен мысалдар, экономикалық тұрақтылық және реформа процесінің аяқталуы,
Шетелде депозиттер ашуға қойылатын шектеулерді алып тастау нәтижесінде, табысқа
Жалпы алғанда, дамушы және өтпелі экономикасы бар елдердің қаржы-банктік
2.2 ҚР-дағы валюталық қатынастың даму бағыттары
Егер, валюталық қатынастың ағымдағы мәселесі туралы айтатын болсақ, онда
Менің ойымша, елдегі валюталық қатынас жүйесінің өзгеруіне әсер еткен
Қолданыстағы валюталық қатынастың тиімділігі жеткіліксіз;
Валюталы-айырбас операциялары кезінде экспортерлердің трансакционды шығындары жоғары;
Бағаның тез өсуіне қауіп төндіруі мүмкін;
Республикадағы экономикалық жағдайдың сапалы жақсаруында орын алады.
Капитал мобильділігі халықаралық инвесторлардың портфельдерін диверсификациялауға, тәуекелді бөлуге, сондай-ақ
Сонымен қатар, валюталық режимді либерализациялау белгілі бір деңгейде нарықтық
Әлемдік және тауар нарығындағы баға, ал жекелей алғанда мұнайға
Капитал операцияларын либерализациялау ішкі және әлемдік пайыздық мөлшерлемелерді жақындататын
Капитал мобильділігі деңгейінің өсуі, алып-сатарлық сипатта болатын қысқа мерзімді
Валюталық қатынас және қатынас жүйесі, сыртқы экономикалық операциялардың қатысушылары
Сонымен қатар, либерализацияланатын әрбір операция белгілі бір тәуекелге алып
Резидент еместердің бағалы қағаздармен сауда жүргізуі өз кезегінде, активтерге
Резиденттердің сату және сатып-алумен байланысты операциялары нарықтық, несиелік және
Контрсеріктестің несиелік тәуекелі;
Нарықтағы банкрот болған субъектілердің активтер мен кепілдерін өткізуге
Резиденттердің қарыз алуды жүзеге асыру кезіндегі өтімділік және төлем
Резидент еместерге қарыз беру кезінде туындайтын, несие тәуекелдері;
Венчурлы кәсіпорындардың банкротқа ұшырау тәуекелдері.
Валюталық нарықты либерализациялау ішкі нарықта валютаны ұсынудың қысқаруына алып
Ағымдағы операцияларға және капиталдың халықаралық қозғалысына шектеулерді алып тастағаннан
Өндірістік;
Мемлекеттің қаржы жүйесінің тұрақтылығы;
Тиімді банк жүйесі;
Дамыған тауар, капитал, қызмет көрсету нарығы;
Еңбек күші нарығының мобильділігі.
Банктің валюталық қатынас агенті рөліндегі екі жағдайдағы мәселеге тоқталған
Біріншіден, бұндай екі деңгейлі жүйе Қазақстан Республикасының спецификалық шарттар
Екіншіден, банктер орындайтын жұмыстардың нәтижесіне қарайтын болсақ, жүргізілетін экспорт-импортты
Егер де, бұл жүйені құрғанға дейін экспорт-импортты түсімдердің қайтарылмау
Экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету тұрғысынан, валюталық қатынас және қатынас
Егер де, валюталық қатынастың даму перспективалары туралы айтатын болсақ,
Концепция, қазақстандық экономиканың дамуының ерекшеліктерін, сондай-ақ, экономикалық өсудің тұрақтылығын
Капитал қозғалысына валюталық шектеулерді белгілеу қажеттілігі шетел валютасына деген
Соңғы жылдары Қазақстанда мұнай және газ өндіру екі есеге
Қазақстандағы валюталық қатынас режимін либерализациялау келесідей қағидаларға негізделеді:
Кезектілік қағидасы (принцип последовательности). Валюталық қатынас
Экономикалық мақсаттылық қағидасы (принцип экономической целесообразности). Валюталық қатынас режимін
байланысты, экономикалық мақсаттылық қағидасы негізінде анықталады.
Артықшылық қағидасы (принцип приоритетности). Елдің экономикалық қауіпсіздігі үшін, қысқа
ұзақ мерзімді капитал операцияларына қойылатын талаптар жеңілдетілуі қажет, содан
Симметрия қағидасы (принцип симметрии). Капиталдың сыртқа ағуының ішке келуден
Тең шарттар қағидасы (принцип равных условий). Валюталық режим,
Келісімділік қағидасы (принцип согласованности). Қаржы институттары жүргізетін операцияларды либерализациялау,
7. Қаржылық тұрақтылық қағидасы (принцип финансовой устойчивости). Қаржылық емес
8. Статистикалық мониторинг қағидасы (принцип статистического мониторинга). Валюта режимін
9. Қағидасы (принцип прозрачности). Валюталық қатынас жүйесі екі жақты
10. Ерекшелік қағидасы (принцип исключительности). Ұлттық Банктің, елдің сыртқы
Кесте №1.
Қазақстан Республикасындағы валюталық режимді либерализациялау Концепциясын жүзеге асыру этаптары*
1 этап 2 этап 3 этап
Өту алғы шарт
Тары Орта мерзімді перспективадағы төлем балансының қатысты тұрақтылығы.
Валюталық нарықта қатысты тұрақтылыққа жету. 1. Қаржы жүйесінде
2. Қаржы құрал дарын дамыту ж-е бағалы қағаздар нарығының
3. Сыртқы экон. операциялар тур. статистикалық ақпарат жинау жүйесін
2. Ішкі және әлем дік пайыз мөлшерлемесінің қатысты пайыздық
Төлем балан сындағы жағдай ларды анықтайтын факторлар 1.
2. Инвестициялық тауар им порты, халықар. қызмет көрсету және
3. Әлемдік баға деңгейіне қатысты белгісіз жағдайда мұнай өндіру
2. Тікелей шетел инвестицияларының ішке ағуын қысқарту.
3. Резиденттердің шетелдегі тікелей және портфельдік инвестициялары нәтиже сіндегі
2. Ішкі жиналымдардың ішкі инвестициялардан асып түсуі.
Валюта режимін либера лизациялаудың негізгі мақсаты мен міндеті.
2. Шетелге тікелей инвест. операцияларын ынталан-ру есебінен резиденттің өндіріс
3. Экспорт-импорт валюталық қатынас тиімділігін жоғарлату және сыртқы сауда
4. Капитал ағымымен бай-ты тәуекелдерді төмендету. Ол мынаған әсер
- консолидаци. негіздегі пруденц-ды қадағалауды жет-ру.
- банкке, ЖЗҚ, сақтан-у компаниясына тәуекелді басқарудың ішкі жүйесін
- операцияның статистикалық есеп беруін жетілдіру. 1. Мәміле
2. Нарықтық тәуекелді хеджир леу мақсатында қолд-тын туынды қаржы
2. Қысқа мерзімді сипаттағы резидент еместердің мәмілесін валюталық қатынас
3. Елден тыс жердегі шетел банкі шотындағы қаражаттарды қолдануға
4. Ішкі валюталық нарықта шетел валютасымен жүр гізілетін операцияларға
Қаржы институттарында тәуекелді басқарудың ішкі жүйесінің тиімділігін жоғарылату, бағалы
Бірінші этапта лицензиялаудан келесі операцияларды босату қарастырылған:
Минималды талап етілетін рейтингі бар, жеке тұлғалардың шекарадан
тыс ЭБДҰ елдерінде шоттар ашуы;
резиденттердің шекарадан тыс жерде инвестицияны жүзеге асыруы, бірақ оның
инвестициялық сапалы (А рейтинг) бағалы қағаздарға инвестиция жұмсау.
Қазіргі таңда бұл позиция өте қолайлы. Жаңа заңнаманың
1993 жылы ұлттық валютамыз теңгенi айналысқа шығарып, экономикада жаппай
Кесте-1 - Қазақстан Республикасының төлем балансы
(млн.АҚШ доллары)
2007 2008 2009 2010
Ағымдағы есеп -1024,34 -272,6 454,9 -485,7
Сауда балансы 1987,14 3679,00 6785,55 10321,8
Экспорт 10026,91 13232,63 20603,14 28300,6
Импорт -8039,77 -9553,63 -13817,59 -17978,8
Қызмет балансы -1024,34 -272,6 454,9 -485,7
Экспорт 1540,42 1712,29 1999,1 2251,0
Импорт -3538,28 -3752,69 -5026,2 -7466,4
Табыстар балансы -1127,37 -1746,6 -2815,3 -5179,7
Несие және қарыз бойынша төлемдер -213,07 -277,5 -410,0 -817,9
Тікелей инвесторлар табысы -1014,80 -1448,3 -2331,8 -4611,5
Резервтер бойынша сыйақы 127,70 123,6 140,21 228,2
Ұлттық қордың активтері бойынша сыйақы 72,58 68,10 118,25 181,8
Тағы басқалары -99,77 -212,5 -331,8 -160,3
Ағымдағы трансферттер 113,74 -164,67 -488,16 -412,4
Жоғарыдағы кестеден көретініміз, ағымдағы есеп бойынша Қазақстан Республикасының төлем
Сонымен екінші тарауды аяқтай келе валюталық бағам мен төлем
Қорытынды
Қорыта келгенде, валюталық қатынас мемлекеттің валюталық құндылықтармен жасалатын мәмілелердің
валюталық қатынас органдарының, валюталық қатынас органдары мен агенттерінің қызметін
ішкі валюталық нарықтағы валюталық құндылықтармен жасалынатын операциялардың жүргізілу тәртібін,
валюталық құндылыққа деген мүліктік құқықты қорғауды қамтамасыз ету;
әлемдік есеп айырысуларды регламенттеу;
елдің әлемдік нарықпен қарым-қатынасының жеткілікті деңгейде болуын қамтамсыз ету;
ұлттық валюта бағамының және төлем балансының тұрақтылығын қамтамасыз ету.
Валюталық қатынастың мақсаты - ағымдағы валюталық операцияларды жүргізу кезінде
Жалпы жұмыс барысында алдыға қойылған мақсат, міндеттерге қол жетіп,
Әсіресе, қазіргі жаһанданған әлемде әлемнің барлық елдері валюталық қатынастарға
Қазақстанның дүниежүзiлiк шаруашылыққа интеграциялануға ұмтылысы оның халықаралық валюта-қаржы және
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
“Қ.Р-да ұлттық валютаны енгiзу туралы” Қ.Р. Президентiнiң
“Қ.Р-ның ақша жүйесi туралы” Қ.Р-ның Заңы //
“Валюталық реттеу туралы” Қ.Р –ның заңы
Баян Көшенова, Оқу құралы / Ақша, несие,
Байгiсиев Майдан-Әлі / Халықаралық валюта қатынастары және валюталық
Ақша, несие, банктер: Оқулық /
С.Б. Мақыш , Оқу құралы / “Ақша айналысы
Экономическая теория./ А.И. Добрынина, Л.С. Тарасевича. Санк-Петербург 2001г.
Деньги, кредит, банки: Учебник
Бұхарбаев Ш.М. “Валюталық бағамның және оның атқарылуы тәртiптерiнiң елдiң
С.Б.Мақыш “Валюталық операциялар және валюталық мәмiлелер” // ҚазҰУ хабаршысы.
«О ситуации на финансовом рынке» // Банки Казахстана, №8,9
Статистический ежегодник. Алматы. – 2010г.- 446 с.
Вестник Национального банка РК , 2011 ж. №1,2.
34