Мазмұны
КІРІСПЕ.................................................................................................5
1 ТАРАУ. Ақша нарығының теоретикалық негіздері.
1.1 Ақша нарығының мәні, мазмұны, түрлері...................................7
1.2 Ақша жүйесінің қызметтері, принциптері..................................10
1.3 Құқық жағдайлары немесе әлемдік тәжірибе.............................15
1.4 Биржа. Оның маңызы, түрлері мен құрылымы..........................18
2 ТАРАУ. Қазақстан Республикасының валютасының даму перспективасы
2.1 ҚР ұлттық валютасының нормативтік-құқықтық негізі.............20
2.2 ҚР ұлттық валютасының қалыптасу ерекшелігі.........................30
2.3 ҚР ұлттық валютасының перспективалық даму жолы...............33
ҚОРЫТЫНДЫ....................................................................................38
ҚОСЫМША.............................................................................................
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ..............................39
Аннотация
Нарықтық экономикаға өту заңдылығы еліміздегі өтіп жатқан жекешелендіру
Осы зерттеулер нәтижесінде ақша жүйесі, соның ішінде теңге
Бұл өте ауқымды, сауатты жазылған жұмыс қатарына жатады
I Ақша жүйесінің теоретикалық негіздері.
Ақша жүйесінің мәні, мазмұны, түрлері
Әрбір мемлекеттің өзіне тән ұлттық ақша жүйесі болады.Ақша
Дүние жүзінде әртүрлі ақша айналымының жүйелері бер, ол
1. Ұлттық ақша өлшемі (доллар, теңге, сом, франк,марка,
2. несие және қағаз ақшалар, монеталар жүйесі, олар
3. Ақша эмиссиясы жүйесі яғни айналымға ақша шығарудың
4. Ақша айналымын реттеп отыратын мемлекеттік органдар.
Ақша массасы дегеніміз не?
Ақша массасы-халық шаруашылығындағы тауарлар мен қызметтің айналымын қамтамасыз
Ақша массасы құрылымының белсенді-активті бөлігіне шаруашылыққа нақты қызмет
Қазіргі рыноктык экономикада банктік ақша дәуірі басталды.
Профессор П.Самуэльсон квази-ақшаларды өтімді активтер деп атады. Өтімді
Ақша ерекше тауар ретінде жүруіне яғни жалпыға ортақ
- Металл ақша айналысы, бұл жүйеде ақша
- Несие ақшалары және қағаз ақша айналысы,
Ақша өзінің дамуы барысында екі түрге бөлінеді: толық
Толық құнды ақшалар-номиналдық құны оны дайындауға кеткен нақты
«Монета» сөзінің шығуын римдіктердің жүрегі саналатын шіркеу құдайы
Толық құнсыз ақшалар-номиналдық құны нақты құнынан яғни олардың
Оларға мыналар жатады:
-құнның металдық белгілері-арзан бағалы металдардан жасалған ұсақ монеталар,
-құнның қағаздан жасалған белгілері. Құнның қағаздай белгілері екіге
Қағаз ақшалар-бұл нағыз ақшалардың өкілдері. Тарихта олар айналыста
-металл ақшалардың тасымалдап алып жүру қолайсыздығы;
-металл ақшалардың мемлекеттік билік органдарының жасаған әрекеті нәтижесінде
-бағалы металдарды өндірудің қағаз ақшаларды шығаруға қарағанда қымбаиқа
-эмиссиондық табыс (шығарылған ақшалардың номиналдық құны мен олардың
-бюджет тапшылығын жабу мақсатында қағаз ақшалардың шығарылуы.
Алғашқы қағаз ақшалар б. э. XII ғ.
Қағаз ақшалар-бюджет тапшылығын жабу мақсатында шығарылатын және металға
Несиелік ақшалар-тауар өндірісінің дамуымен яғни тауарларды сатып алу
«Вексель» сөзі латынша bill note-міндеттемі шоты дегенді білдіреді.Вексель-белгілі
Жай вексель (соло)-вексельді ұстаушыға вексельде көрсетілген соманы
Аудармалы вексель (тратта)- вексельде көрсетілген соманы белгілі бір
Қаржылық вексель-белгілі бір ақша сомасын қарызға беруден
Қазыналық вексель-бюджет тапшылығын жабу мақсатында мемлекет тарапынан шығарылатын
Достық вексель кейіннен банкте оларды есепке алу мақсатында
Бронзалық вексель нақты қамтамассыз етілмеген қарыздық міндеттемені білдіреді.
Банкнота (ағылшын сөзінде «bank-note» аударғанда «банк билеті»)- орталық
- мерзімділігіне қарай, егер де вексель мерзімді қарыздық
- кепілдігіне қарай, вексельді айналысқа жеке кәсіпкерлер шығарады
Экономикалық әдебиеттерде банкнотаны екі түрге бөледі: классикалық және
Классикалық банкнота-бұл банкнотаның алғашқы пайда болған формасы ретінде
-жаратылысына қарай- қағаз ақшалар ақшаның айналыс құралы ретіндегі
-эмиссиялау әдісі бойынша-қағаз ақшаларды айналысқа қазынашылық шығарса, ал
-қайтарылуына қарай-классикалық банкноттар вексель мерзімінің аяқталуына байланысты Орталық
-ауыстырылуына қарай-классикалық банкноталар банкке қайтуына байланысты алтынға немесе
Чек вексель мен банкнотаға қарағанда коммерциялық банктердің құрылып,
Алғашқы чектер 1683 ж. Англияда пайда болды.
Чек-ағымдағы шот иесінің чекті ұстаушыға белгілі бір ақшалай
ақшалай чек-банктен қольа-қол ақша алуға арналған төлем құралы;
атаулы чек- аударуға құқысыз белгілі бір тұлғаның атына
ордерлі чек-бір тұлғаның атына толтырылған, бірақ индоссамент бойыншабасқа
мәлімдеуші чек-чекті мәлімдеушіге ондағы көрсетілген сомасы төленеді;
есеп айырысу чегі-заңды тұлғалар арасында қолма-қолсыз есеп айырысуларда
жол чегі- туристік сапарларға арналған төлем құралы;
кепілдендірілген чек-банктің чекте көрсетілген соманы төлеуге кепілдендіруін сипаттайтын
Электрондық ақшалар-компьютер торабының, ақпараттарды автоматты түрде өңдеу құралдарын
Дебеттік(төлем) карточка-банкте арнайы карточкалық қаражаты бар, клиент арасындағы
Кредиттік карточка-оның элементі мен карточка иесі арасындағы келісімшартқа
Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейдегі банктер дебеттік және кредиттік
1.2 Ақша жүйесінің қызметтері, принциптері
Ақша экономикадағы ролін өзінің атқаратын негізгі қызметтері арқылы
Ақшаның қазіргі экономикадағы атқаратын қызметтеріне мыналар жатады:
1. құн өлшемі және баға масштабы;
2. айналыс (айырбас) құралы;
3. төлем құралы;
4. қорлану және қор жинау құралы;
5. дүниежүзілік ақша;
Ақша жалпыға бірдей балама ретінде барлық тауарлардың құнын
Тауар құнының ақшамен бейнеленуі оның бағасы деп аталады.
Бағалардың негізінде және олардың қозғалысында құн заңы жатыр.
Бүгінгі таңда тауарлар алтынға тікелей айырбасталмайды және олардың
Айналыс құралы қызметінде ақша тауар айналысы процесінде делдалдық
Ақша айналысының тауар айналысынан айырмашылығы ақша тааурларды біртіндеп
Сонымен ақша, айналыс құралы қызметін атқаратындықтан да олардың
Әр түрлі жағдайлардың болуына байданысты тауарлардың тек нақты
Ақшаның төлем құралы қызметі мен айналыс құралы қызметтері
-тауарлар және көрсетілетін қызметтер бойынша төлем міндеттемелері;
-мемлекетке қатысты қаржылық міндеттемелер;
-банктік несиелер, мемлекеттік және тұтыну несиелері бойынша қарыздық
-сақтандыру міндеттемелері;
-әкімшілік, сот алдындағы және өзге міндеттемелер.
Ақшаның төлем құралы қызметін толық бағалы емес, яғни
Ақша жалпыға бірдей балама ретінде, оның иесіне тауар
1. Кәсіпорындар мен ұйымдардың ағымдық және жинақ шоттардағы,
2.Банктердегі халық салымдарында, облигацияларда жинақталған жеке қорлану формасында.
Сыртқы сауда байланыстары, халықаралық заемдар, сыртқы серіктестіктерге қызмет
Егер де еліміздің ішіндегіақша мемлекетпен заңдастырылған ұлттық ақша
Қазіргі кезде дүниежүзілік ақша қызметін:АҚШ-доллары,Еуропалық Одақтың қазіргі валютасы-еуро,
1999 ж. қаңтар айынан бастап, Еуропалық қауымдастық елдерінде
Ақша айналысы заңы-құн заңының айналыс аясындағы көрінісі. Ол
M=P*Y/V
Ақша айналысы заңының мәні-ақшаның айналыс құралы қызметін орындауы
Ақша тек айналыс құралы ғана емес, сонымен бірге
Экономикада сатылған тауарлар бағасынан айналыста әлдеқайда кем ақша
Сөйтіп, айналысқа қажетті ақша мөлшері өндірістің даму жағдайларына
-несиенің даму деңгейі, егер тауардың көп бөлігі несиеге
-қолма-қол ақшасыз есеп айырысудың дамуы;
-ақша айналысы санының өсуі.
Айналысқа ақша екі түрде шығарылады, эмиссияланады: қолма-қол ақша,
Ақша айналымының екі жағының бірлігі, олардың бір түрінің
Өнеркәсібі өркендеген мемлекеттерде ақша жиыны құрамын анықтау үшін
М1-айналыстағы қолма-қол ақша (банкноттар, тиындар, ал кейбір мемлекеттерде
М2-оған М1 агрегаты және мерзімді 4 жылға дейінгі
М3-оған М2 агрегаты және арнаулы несие мекемелеріндегі жинақ
L-оған М3 агрегаты және ірі коммерциялық банктердің депозиттік
Қорыта айтқанда, әрбір келесі ақша агрегаты өзінен алдыңғылардың
Ақша жиыны нақты әр мемлекеттің өзіне тән ақша-несие
Қазақстан Республикасының ақша жиынының құрылымына төмендегі ақша агрегаттары
М1-айналыстағы қолма-қол ақша;
М2-құрамына М1 агрегатын және шаруашылық субъектілерінің есепшоттары мен
Ақша агрегаттарының құрылымы тұрақты қалыпта болмайды. Ол ақша
Ақша жиыны бірнеше жолмен өсуі мүмкін:
-банкноттар мен тиындарды эмиссиялау есебінен;
-Орталық банктен коммерциялық банктердің несие алуымен;
-мемлекеттік бюджеттің кемшілігін жабу үшін Орталық банктің үкіметке
-Орталық банктің асыл металдарды, шетел валютасын және мемлекеттік
-чек шығаруымен немесе коммерциялық банктердің салым тарту негізінде
1.3 Құқық жағдайы немесе әлемдік тәжірибесі
Ақша жиыны көлемінің өзгеруіне айналыстағы ақша жиынының өзгермелігімен
Ақша жиыны айналымының баяулауы-ұлттық жиынтық өнімді орналастырукоэффициентінің төмен
Біздің елімізде соңғы уақытқа дейін ақша агрегаттары есептелмеді
1-кестеде АҚШ-та ақша агрегаттары мен өлшемді ақша айналымының
1-кесте
АҚШ-тағы ақша массасы және оның жылдық өсу қарқыны,
жыл М1/М2 М1 өсімі % М2 өсімі %
1960
1970
1980
1981
1982
1983
1984
1985 45.4
34.4
25.4
24.6
24.6
24.1
23.5
23.4 141.8
216.6
414.8
441.8
480.8
528.02
558.5
626.3 0.6
5.2
6.6
6.5
8.8
9.8
5.8
12.1 312.3
628.2
1631.4
1794.4
1954.9
2188.8
2371.7
2654.1 4.9
6.6
8.9
10.0
8.9
12.0
8.4
8.1
Бұл деректер АҚШ-та 1960-1985 жылдар арасында ақша массасының
Ақша массасы көлемінің тез ұлғаю себебі неде?
Бұл процесс қалай жүреді? Бұл сұрақтардың жауабы мынада:мемлекеттік
Енлесі кезеңде төлем ретінде 81000 доллар алған кісілер
Банктік депозиттердің ұлғаю шегі:
100 мың доллар+90 мың доллар+81 мың доллар+...=100 мың
1.4 Биржа. Оның маңызы, түрлері мен құрылымы
Биржа (латынша bursa-әмиян деген сөз) нарықты ұйымдастыру, бақылау
Биржа деп стандартталған тауарлардың көтерме сауда нарығын
Сатылған заттарға байланысты биржалар-тауар, қор (валюта), еңбек биржаларына
Тауар биржасы-бұл материалдар мен заттай объектілердің, яғни шикізаттар,
Биржада сатып алу-сату тікелей жүзеге асырылмайды, онда сұраныс
Бағалы қағаздарды саудалау аукциондағы сату принципі бойынша іске
Валюта биржасында көп мөлшерде валюталарды саудалау іске асыралады.
Еңбек биржалары ерекше тауар-жұиыс күшін сатып алу-сату процестерін
Биржалар мемлекеттік және жеке түрде болуы мүмкін, көпшілік
Биржа табысы сатылған тауарлардың, валюталардың, бағалы қағаздардың құнынан
Биржа практикасында біанеше мәмілелердің типтері жасалады.
1. Форвардтық (ағылшынның forward-алға) мәміле деп келісімге сай
2. Фьючерстік (ағылшынның future- болашақ) мәміле деп келісім
3. Опцион (немісше option- таңдау, қалау) деп тауарды
4.Хеджерлеу( ағылшында hedge-қоршау, сақтандыру)-деп бағаның құбылмалы өзгеруіне байланысты
Мұндай мақсат, тауарларды жедел жеткізу (жөнелту) кезінде бағаның
Биржадағы қызмет ететін негізгі тұлғалар-брокер, маклер, дилер «өгіз»
1. Брокер (ағылшынша brocer-комиссионер, мәміледегі делдал) деп өз
2. Маклер (ағылшынша makler) деп биржа мүшелері арасындағы
3. Дилер (ағылшынша dialer) деп өз қаражаттары есебінен
4. «Өгіз» деп тауар бағасын көтеруге қызмет ететін
5.«Аю» деп тауарлар бағаларын төмендетуге қызмет ететін саудаға
Биржаның барлық түрлері, бір жағынан нарықтық экономиканың инфрақұрылымына
II. Қазақстан Республикасы
2.1 ҚР ұлттық валютасының нормативтік – құқықтық негіздері
1922-1924 жж.ақша реформалары.
Революцияға дейінгі Қазақстанда жүргізілген 1895-1897 жж. Ақша реформалары
1917 ж. жазда Уақытша үкімет 20 және 40
Мемлекеттік шығыстарды жабу мақсатында үкімет ірі купюрада қағаз
Азамат соғысы мен шетел интервенциясы жағдайында интервенттер, шетелдіктер
Ақшаның қатты құнсыздануының нәтижесі: шаруашылық қатынастардың натуралдануы мен
1921 жылы наурызда болған РКП(б)-ның Xсъезінде жаңа экономикалық
Біртіндеп еңбекақыны ақшамен төлеу қалпына келтірілді. Егер, 1921
1921 жылы қазанда Ресей Кеңестік Федеративтік Социалистік Республикасында
Ақша реформасын өткізудің эконмикалық алғышарттарына ЖЭС жүргізудің нәтижесіндегі
Тауар шаруашылығындағы ақша айналысының бірқалыпты болуының екінші алғышарты-
Ақша айналысын қалыпқа келтірудің басты бір қадамына 1922
1922 жылы 1 мамырынан бастап, барлық есептесулер жаңа
Екінші рет деноминациялау барысында 1923 жылғы үлгідегі 1
Деноминациялар ақшаны есепке алуды оңайлатты, ақша айналысын бір
Ақша реформасы екі кезеңде жүргізілді. 1922 жылы 25
Червонецтерді эмиссиялаудың несиелік сипаты олардың қарызды өтеу барысында
Сауда-саттықтың және банктік несиелердің ұлғаюына қарай червонецтер де
Чераонцтер ірі ақша болғандытан да олар көбіне көтерме
Екі валютаның қосарлы айналысы –халық пен елдің экономика
1.05.1924 жылы айналыстағы ақша массасы астрономиялық санға-762,3 квадрильон
Кеңестік ақша бірліктерінің құнсыздану қарқыны орташа және ұсақ
Кеңестік ақша бірліктерінің құнсыздануы шаруаларға үлкен зиян әкелді.Червонецтер
5.02.1924 жыл Орталық атқару комитеті (ОАК-ЦИК) және Халық
1888 жылы дүниеге келген Григорий Яковлевич Сокольников
1. Халықаралық есеп айырысуларда резервтік қор ретінде;
2. Ішкі нарықта червонец бағамын реттеуші (Мембанк алтынды
3. көзге көрінбейтін жағдайларға арналған сақтандыру резерві;
Червонец тарихқа «алтын» деген атпен кірді, бұл жерде
Мембанк валюталық бағамды өзгеріссіз (1 червонец тең 1
Сонымен қатар, червонецтер кеден баждарын төлеуге де қабылданды.
1922-1924 жж. ақша реформасында көптеген адамдар құнсыз қағаз
Ақша айналысын реттеуді, ақша белгілерін эмиссиялауды қатаң орталықтандырып
1947 жылғы ақша реформасы
Ұлы Отан соғысы елге- 679 млрд. рубльге шығын
Өндіріс пен халық тұтынатын тауарлардың сатылу көлемінің аяқ
Бюджет тапшылығы эмиссиялау есебінен жабылды. Өндіріс көлемінің қысқаруымен
Соғыстың зардаптарын жою үшін экономика облысында рубльдің тұрақтылығын
Реформаның басты элементтерінің бірі бұрынғы шығарылған мемлекеттік займдарды
Ақша реформасын жүргізумен қатар, барлық азық-түлік және өнеркәсіп
Еркін мемлекеттік сауданың ықпалымен колхоз нарықтарындағы бағалар төмендеді.
1947 ж. ақша реформасы ақша жүйесінің түбірімен қайта
Реформа ақша жүйесін нығайта отырып, ақшаның барлық қызметтерінің
Рубль бағамының жоғарлауы және оны 1950 жылы алтын
1947 ж. ақша реформасынан кейін алғашқы жылдары экономиканың
Айналыстағы ақша массасының өсуін тежеу мақсатында халықтың жұмыс
Үкімет рубльдің бағамын шетел валюталарына қатысты көтеру және
Бастапқы кездері рубльдің бағамын анықтау үшін база ретінде
1950 ж. 1 наурыздан бастар үкімет рубльдің алтындық
1961 ж. деноминация.
Рубль бағамын алтын базасына өткізгеннен кейін он жылдың
1961 ж. қаңтарынан бастап, айналысқа жаңа үлгідегі мынадай
Айырбас 3 ай ішінде 1961 ж. 1 қаңтарынан
Баға масштабын ірілендірумен бірге рубльдің алтындық құрамын көтерді
Рубльдің жаңа алтын құрамы рубльде бейнеленген алтынның ресми
1964 ж. Экономикалық ынтымақтастықтың халықаралық банкінің құрылуымен байланысты,
Қазақстан республикасының 1993 жылғы ақша реформасы
Бір адамның ауыстыратын ақшасынаң ең жоғары мөлшері 1000
1991 ж. 23 қаңтардан бастап бір уақытта салымдарды
«Павловск» реформасы нәтижесінде айналыстан 8 млрд. рубль алынып
Бірақ бұл шара рубльдің сатып алу қабілетінің ұлғаюына
Қайта құру жағдайында өндірістің құлдырауымен бірге айналыстағы ақша
1990 ж. нақты ақшаның эмиссиясы 25 млрд. рубльді
1991 ж. қаңтарда «1961 жылғы 50 және 100
КСРО ыдыраған соң кеңес валютасы-рубль бірінші кезеңде, ТМД-ға
КСРО ыдыраған соң ақшаны дезинтеграциялау процессі өте күрделі
КСРО республикаларының егемендігі жариялағаннан кейін барлық 15 ұлттық
1992 ж. 9 қазанда ТМД-ның 8 мемлекеттерімен қол
1991 ж. Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін Қазақстан ТМД-ның
1993 ж. 23 шілдесінде Ресейдің Орталық банкі 1961-1991
Қазақстан Республикасы Президертінің Жарлығымен екі күн өткен
Ресейдегі ақша реформасы ескі үлгідегі ақшаларды ТМД
1992 ж. 1-жартысында-ақ Қазақстан Републикасының жетекшілері ендігі жерде
1993 ж. 12 қарашада Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев
КСРО Мембанкінің және 1992-1993 жж. Ресей үлгісіндегі қазыналық
Қолма-қол ақшалардың, рубльдік шоттардың, салымдар мен міндеттемелердің теңгеге
Қазақстан Республикасының 19 жастан асқан барлық азаматтары 100
15 қарашадан 18 қарашаға дейінгі аралықта халық теңгемен
Кәсіпорындардың баланстарындағы рубльмен берілген активтер мен пассивтер екі
Қазақстан Республикасының Ұлттвқ банкі теңгенің валюталық бағамын: 1
Инфляцияның өсуі біршама ірі ақша купюраларын қажет етті.
Сонымен Қазақстан теңгесі соңғы жылдары тұрақты төлум құралы
Қазақстанға ұлттық валютаның сәтті енгізілуі, әрі қарай оның
2.2 ҚР ұлттық валютасының қалыптасу ерекшеліктері
Ғалымдардың ойынша теңге атауы бізге орыс тілінен енген.
Қазақстан Республикасының ұлттық банкісінің жанынан 1997 жылы ақша
Қазақстан Республикасының ұлттық валютасы-теңге. Ол
«Теңге» атауы орта ғасырларды қазіргі ел аумағында өмір
Тәуелсіз мемлекетіміз ұлттық валютасының-төл теңгеміздің кескін-келбетін жасауға Қазақстан
Тиын ақшалар сондай-ақ, ғылым мен мәдениеттің көрсеткіші ретінде
Қазақстанның да өз тиындары бар. Алғаш валютамыз айналымға
Міне, былтыр тұсауы кесілген теңгеміз алға қарай жылдам
Нан бағасының босатылуына да осы жәйт себеп болды.
Өз ұлттық валютасын енгізген ТМД елдерінің, Қазақстанның жіберген
Тәжірибе де қателіктер арқылы жиналады. Ондай олқы тұстарымыз
Көп кешікпей долларға 4,7 теңге ретінде анықталған бастапқы
Айтпақшы, бұл қателіктер сол тұста ХВҚ сарапшыларын да
1996 жылы ол айтарлықтай тұрақтанды. Тек алты жылдан
Сондай-ақ біздің валюта үшін өзіндік «беріктік сынағы» 1998
2.3 ҚР ұлттық валютасының перспективалық даму жолы
«Нұрсұлтан Әбішұлы, елдің қаржы жүйесіне халықаралық және тәуелсіз
Қазақстан экономикасына берілген көптеген оң бағалардың арасынан сондай-ақ
Елімізде дамыған инфрақұрылымы бар қаржы рыногы және ТМД-ның
Ал қазір ЕурАзЭҚ аясында 2007 жылы біртұтас валютаға
Ұлттық валюта енгізілгеннен кейін алғашқа екі жыл біздің
АҚШ долларының құнсыздануы
1995 жыл 17,9%
1996 жыл 15,4%
2001 жыл 5,17%
2002 жыл 3,25%
2003 жыл 4,2%
Теңгенің осы он жылдық тарихын қандай кезеңдерге бөліп
1-кезең. Инфляцияны ауыздықтау. Ұлттық валютаның және қаржы рыноктарының
1995 жылдың аяғында -8,2% болған ЖІӨ өсу қарқыны
1993 жылғы қарашада теңгенің енгізілу кезіне қарай Қазақстанның
Банк секторын сауықтыру жөніндегі іс-шараларды жүргізу нәтижесінде 1993-1996
2-кезең. Экономиканы тұрақтандыруға қол жеткізу және ұзақ мерзімді
3-кезең. Экономикалық тұрақты өсу, қаржы секторын қарқынды дамыту
ЖІӨ-нің жиынтық өсуі соңғы үш жылда 33%-ға жуық
Қазіргі уақытта Қазақстанда 36 банк жұмыс істейді, оның
Ақша кредит саясатының негізгі құралдары ашық рынок операциялары-бағалы
Қорытынды
Қорыта айтқанда, ақша деген тауардың жалпы эквивалиентінің тиянақталған
Ақша жүйесі –ол тарихи қалыптасқан және мемлекеттің ұлттық
Жалпы айырбасталмайтын несие ақшаларына көшу эмиссиясының біржақты икемденуіне
Ал, өзіміздің ұлттық валютамызға келер болсақ, оның айналымға
Өз жерімізден табылған ескі тиындағы «барс бейнесі» мен
Н.Ә.Назарбаев 1997 жылы қараша айында ұлттық банкіміз ашылу
Тәуелсіз елдердің мемлекеттік нышандары болатыны туралы біз бұрынырақта
Қолданылған әдебиеттер:
1. «10 лет тенге»
Жамаубаев Е.К.
Конкурбаева Б.М.
2. «Егемен Қазақстан» газеті
1999-№5-с.26-32б.
3.Честра Джон «Деловой этикет»
4.Культура препренимательства
5. «Ақша. Несие. Банктер.»
Алматы,экономика,2000 ж.
6. «Ақша несие банктер»
Алматы,2001ж.
7. «Ақша айналысы және несие»
Алматы,2004 ж.