МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ………………………………………………………………………..
І ТАРАУ. АҚШАНЫҢ ШЫҒУ ТАРИХЫ..........................................................
1.2. Ақша реформасы ...........................................................................................
2. АҚША-НЕСИЕ САЯСАТЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ СПЕКТІЛЕРІ..................
2.1 Ақша-несие саясатының мәні және стратегиялық мақсаты .....................
1.2 Ақша-несие саясатының құралдары мен әдістері....................................
1.3 Ұлттық Банктің ақша-несие саясатының негізгі бағыттары...................
2 МЕМЛЕКЕТТІҢ АҚША-НЕСИЕ САЯСАТЫН ЖҮРГІЗУДІ ТАЛДАУ..
2.2 Ақша-несие саясатын құралдары мен операцияларын талдау................
3 МЕМЛЕКЕТТІҢ ЭКОНОМИКАСЫН РЕТТЕУДЕГІ АҚША-НЕСИЕ
САЯСАТЫНЫҢ ПЕРСПЕКТИВТІ БАҒЫТТАРЫ .....................................
ҚОРЫТЫНДЫ......................................................................................................
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ...................................…..................
КІРІСПЕ
(Ақша кетуге тырысады, есеп ұстауға тырысады; Теңге тиыннан
Адам өміріндегі көп сұрақтың бірі біреулерге қызғылықты, әрі
Ақша өзінің экономикадағы рөлін атқаратын функциялары арқылы орындайды.
1) Құн өлшемі. Ақша құн өлшемі ретінде «...
2) Айналыс құралы. Бұл қызметінде ақша товар айналысы
3) Қазына жинау және қорлану құралы. Ақша жалпыға
4) Төлем құралы. Товарлар нақты ақшаға сатылып қана
5) Ақша төлем құралы қызметін товарларды сату, сатып
6) Дүние жүзілік рынокта ақша халықаралық төлем қаржысы
Ақша адамдардың өндірістік катынастарын білдіреді. Капитализмге дейінгі формацияларда
Социализм тұсында товар өндірісі мен айналысының сақталуы және
Бұл дипломдық жұмысымызды жаза отырып, мен тақырыбыма сәйкес,
Ақша – бұл адамға қажетті және адамға тұтыну
Ақша – несие саясаты Қазақстан Республикасында ҚР Ұлттық
Төлем айналымы және оның біздің елдегі қалыптасуы мен
Ақша-несие саясаты бүгінгі таңда несиелеуге болатын экономика секторын
І. Тарау.
Ақшаның шығу тарихы
Ақша – тарихи дамыған экономикалық категория (санат). Ақша
Тауар айналысының тарихи дамуы процесiнде жалпыға бiрдей эквивалент
Сонымен қатар қазiргi кезде кәсiпорындарды жекеменшiктендiру де, мемлекеттiк
Ақшаның күші мен қасиетін білдіретін 7 ереже
1. Мал - баққанға, ақша – адалдан тапқанға
2. Ақша туралы арам ой да - зиян.
3. Алаған қолым – береген. Үстемелеп берсеңіз, үстеме-леп
4. Қайырымдылықпен айна-лыссаңыз, шығынның қайтарымы мол
5. Басы артық дүниеңізді бас- қаларға беріңіз. Алғысының
6. Жанашырлық жасағанды Жаратқан Ием жарылқайды. Біреуге міндетті
7. Фәнидегі басты парызың – қайырым, садақа. Оны
Тарих құрылуының ұзақ мерзімді уақытында ақшаның пайда болуы
Ақшаның пайда болуын түсіндіру үшін, «тауар құны
Тауардың айырбасталу кезеңінде құнның көрінісі төмендегідей түрге ие
Экономикалық санат ретінде ақша натуралдық шаруашылықтан, тауарлы шаруашылыққа
Осының нәтижесінде «айырбастау» деп аталатын процесс шықты. Айырбастау
Осымен байланысты жоғарыда көрсетілген қозғаушы күштердің
Сонымен ақшаның пайда болуына алдын ала екі экономикалық
- натуралдық шаруашылықтың орнына тауарлық
- Өнім өндірушілердің арасында бір
Сонымен қатар бір тауарды, екінші тауарға тікелей ауыстырудың
Олар:
- Бір тауарды екінші тауарға ауыстыру үшін, қолында
- Бір тауарды екінші тауарға
Міне, сондықтан да, бара-бара тауар өндіру молайған
Жалпы ақша ежелгі заманда пайда болды. Олар тауар
Осы кезде әр түрлі тайпалар мен халықтар арасында
Ақшаның өмір сүруіндегі объективті қажеттілік ол тауар өндірісі
Б.з.б. 3 ғасырдағы хуннулар ақша орнына күміс пышақты
Б.з. 704 – 766 жж. Таразда құйылып, айналымға
Бұдан кейінгі кезенде Қарахан әулеті билік құрған тұста
14 ғасырдан сақталған мыс шақалар
әл-Жадид сарайында құйылған (1377-1396)
Әсіресе, мыс, күміс ақшалар көптеп шығарылды. Соның ішінде
Монғол жаугершілігінің алғашқы кезінде (1220-50) Қазақ жерінде жалпы
Ақыры монғал билеушілерінің бас пайдасы үшін, халықтан купчур
1271 ж. Масудбек реформасы ақша айналымында жаңа кезең
1321 ж. жүргізген Кебек хан реформасының да үдкен
Өзбек хан, Жәнібек хан, Бердібек, Наурызбек, Қызыр хандардың
Бұдан кейін 1428 ж. енгізген Ұлықбектің ақша реформасы
16 ғасырда Отырардың мыс теңгелері, Иасының (Түркістанның) күміс
Алғашқы қағаз ақша 1260 жылдары Қытайда пайда болды.
Ақша реформасы
Ақша реформасы (фрнц. reforme - өзгертемін) мемлекет билігімен
Соңғы жылдары экономиканы комплексті реформалау арқасында Қазақстанның қаржы
Орталық Банктің негізгі мақсатарының ішінде ақша-несие саясатын халықаралық
Келер жылдары экономика қызып кету қаупі , мемлекеттік
Ақша-несие саясатының басқа негізгі мақсаты капитал қозғалысымен байланысты
Валюталық режимін либерализациясын реттеудің негізгі мақсаты 2007ж бастап
Орталық Банк "қалқып жүретін айырбас бағамы’’ саясатын жалғастырады.Валюта
Орталық Банк интегралды қоғамдастықтар шегінде, ЕврАзЭС пен ТМД
ІІ – Тарау.
Ақша-несие саясаты
2.1. Ақша төлемі және аударымды жүзеге асыру тәсілдер
Бағалардың ұтымды жүйесін қалыптастыру қатаң ақша –несие және
Жоғарыда көрсетілген шараларды бір мезгілде және кешенді жүзеге
2. Ақша-несие саясатының теориялық аспектілері
Қазақстан Республикасының осы заманғы әлеуметтік-экономикалық даму кезеңі нарықтық
Еліміздің ақша- несие саясаты халықаралық несиелік саясатпен жұмыс
Несиені өтеу қабілетін бағалау үшін рейтинг агенттіктері елдің
1. Демократиялық саяси жүйені жасаудағы прогресс: мұны демократиялық
2. Қаржылық тұрақтылыққа және экономикалық өсуге жетудегі жетістіктер.
3. Нарықтық экономикаға көшудегі прогресс: экономикадағы және меншік
4. Сауда ағындарын қайта бағдарлау. Экспорт пен импорттың
Сондықтан валюта қаражаттарын ұтымды, үнемді жұмсаудың маңызы арта
2.3. Валюталық саясат және оның төлем балансындағы маңызы
Әлемде нарық экономикасында несие жүйесі екі дәрежеде қызмет
Микроэкономикада - жеке буын немесе негізгі экономикалық буынның
Макроэкономикада - бұл жалпы экономикалық процестер саласы, қоғамдық
Қазіргі кездегі несие жүйесі соңғы жылдары едәуір өзгерістерге
Несиелік мекемелердің әмбебаптануы екі бағыт бойынша жүргізіледі. Біріншісі
Екінші - банктік емес мекемелердің банктік нарықтағы енуі
Соңғы жылдары банктік және басқа арналардағы қаржы несие
ІІІ. Тарау. Ақша – несие саясатының мәні
стратегиялық мақсаты
Ақша-несие саясаты мемлекетті реттеу саясатының бір бағыты болып
Ақша-несие саясаты - нарықтық
Төлем айналымы және
Ақша-несие саясаты
Қазақстан Республикасы таяу болашақта әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті
Еліміздегі ақша-несие саясатын анықтайтын және жүзеге асыратын орган
- инфляция қарқынының бәсеңдету және инфляцияның өсуінің теріс
- ең төменгі резервтік талаптарды есептеу әдістемесін жетілдіру.
Ақша-несие саясатының мақсаты - елдегі қаржы нарығының тұрақтылығын
Ақша - несие саясатының келесі міндеті - қаржы
Ақша-несие реттеудің негізгі объектісі – жалпы төлем қабілетті
3.2.Ақша-несие саясатының негізгі мақсаты
инфляцияны ұстап тұру
Үкімет пен Ұлттық банк осы мақсатқа жету
үшін жауапты болып табылады.
Наурыздың 1-і күні Астанада Қазақстанның әлемдегі бәсекеге қабілетті
Елбасының айтуынша, ақша-несие саясатының ендігі бір мақсаты -
Президенттің айтуынша, салық-кеден саясатын құрылымдау барлық заңдық жаңарту
«Экономиканы дамыту, өндірісті ұлғайту мақсатында қосымша бағаға салық
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҰЛТТЫҚ БАНКІНІҢ
2006 жылдың 1 наурыз айындағы Қазақстан Республикасы Президентінің
Ел экономикасы дамуының тұтастай алғанда оң үрдісін ескере
2003 жылдың шілдесінде «Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы»
2004 жыл Қазақстан қаржы секторының реформаланған мемлекеттік реттеу
Реттеу және қадағалау функцияларын бөлу Қазақстан Республикасы Ұлттық
Жаңадан туындаған нақты жағдайлар Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің
Біріншіден, Қазақстанда қаржы нарығының дамуымен ақша агрегаттарының және
Екіншіден, 2005 жылдың нәтижесінде қалыптасатын инфляцияға 2004 жылы
Сондықтан да Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің ақша-несие саясатының
Ақша-несие саясаты саласында – Қазақстан Республикасы Ұлттық Банктің
Кейінгі жылдарда әлемдік нарықтардағы үрдістер Қазақстанның макроэкономикалық дамуына
Ақша-несие саясатының негізгі макроэкономикалық көрсеткіштерінің болжамдарын әзірлеген кезде
Доллардың еуроға қатынасының өзгеруі әлемдік валюталардың бағамдарын болжау
Базалық нұсқаны әзірлеген кезде болжамдардың негізіне 2005 жылы
Ақша-несие саясатының 2005 - 2007 жылдарға арналған негізгі
Кесте 1
Жылдар
2004
2005
2006
2007
Инфляция (орташа алғанда кезең ішінде), %
Қайта қаржыландыру ставкасы (кезеңнің аяғында),%
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің жалпы
87,0 11,7
26,3 13,1
11,5 14,7
12,1
Ақша базасы,
82,3 803
39,0 1022
27,3 1248
22,1
Ақша массасы,
68,2 2123
29,9 2760
30,0 3470
25,7
Резиденттердің депозиттері,
71,2 1590
26,6 2093
31,6 2677
27,9
Банктердің экономикаға несиелері, млрд. теңге
51,7 1960
32,0 2520
28,6 3123
24,3
Жеке тұлғалардың мерзімді теңгелік депозиттері бойынша орташа алынған
9,3
8,3
-10,3
8,0
-10,0
7,5
-9,5
Заңды тұлғаларға берілген теңгелік несиелер бойынша орташа алынған
-15,2 12,7
-14,7 12,2
-14,2
Ескерту - Кесте Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Басқармасының
Осы жағдайларда ақша-несие саясатының негізгі мақсаты Елді әлеуметтік-экономикалық
Осы мақсатқа жету үшін Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі
Базалық нұсқа бойынша, едәуір экономикалық өсу және шетел
Осы шаралардың бірі 2005 жылдың басында ресми қайта
Қаржы нарығындағы кірістілікті реттеу мақсатында қысқа мерзімді ноталар
Банк жүйесінің өтімділігі жоғарылауының жалпы үрдісімен қатар банктердің
Өз кезегінде, бұл ақша агрегаттарының ұлғаюына мультипликативті әсер
Елде макроэкономикалық тұрақтылықты сақтау, экономиканың қаржы секторын тұрақты
Мұнайдың жоғары бағалардың сценарийінде алдағы кезеңде мұнайдың әлемдік
Әлемдік пайыздық ставкалар 2,5-3,2% шегіндегі төмен деңгейде қалады,
Экономикалық өсудің жоғары қарқындары және валюта әкелінуінің ұлғаюы
Нақты көрсетуде негізгі ресми ставкаларды әлсіз оң ретінде
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі инфляция бойынша мақсатқа жету
Мұнайдың төмен бағалардың сценарийі кезінде 2005 жылы мұнайдың
Әлемдік пайыздық ставкалар 2005 жылдың өзінде-ақ 4,5-5,0 %-ға
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің халықаралық резервтері базалық нұсқамен
Осы жағдайларда ақша-несие саясатыныц негізгі мақсаты инфляцияны елді
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі қарастырылған нұсқалардың ішінен базалық
Сонымен, банк жүйесіндегі өтімділікті шектеу жөніндегі міндет таяу
Артық өтімділік мәселесінің өткірлігін төмендету үшін және банктердің
Өтімділікті шектеу жөнінде көзделген шараларға қарамастан, алдағы үш
Ақша-несие саясатын қатайту несиелер бойынша нарықтық ставкаларға Қазақстан
Экономикадағы ставкалардың деңгейі нақты жағдайды негізге ала отырып
Активтері үнемі өсіп келе жатқан жинақтаушы зейнетақы қорлары
Қазақстан Ұлттық Банкі қабылданатын шешімдер процесінің тиімділігін арттыру
Ресми қайта қаржыландыру ставкасының реттеушілік қасиетін күшейту үшін
Сонымен бірге, Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі өз күш-жігерін
Өтімділіктің артық болуы сақталып отырған жағдайда инфляцияны реттеу
Валюта саясаты саласында Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі қандай
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі валюта нарығында "енжар позиция"
Бағамның ауытқуы ақша сұранысы мен ұсынысының арақатынасына байланысты
Валюталық реттеу және валюталық бақылау саласында Қазақстанда валюталық
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі жаңа заң
2007 жылдың 1 қаңтарынан бастап валюталық операцияларды лицензиялау
Жеке сектордың инвестициялық шешімдер қабылдауына және шетел нарығына
Валюталық тәртіпті толық бейтараптандырудың міндетті талаптарының бірі заңсыздық
«Экономиканың қызып кетуін» алдын алу жөнінде уақтылы шаралар
Төлем жүйелерінің жұмыс істеуін қамтамасыз ету саласында төлем
Төлем карточкаларының ұлттық жүйесінің жұмыс істеуіне қойылатын жалпы
2005 жылы елдің ішінде бөлшек сауда саласында қолма-қол
Сонымен бірге, төлем карточкаларына қызмет көрсету және сауда
Қаржы жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз етуге ықпал ету саласында
Ақша-несие саясаты қаржы нарығының тұрақтылығын сақтауға ықпал етеді.
ЕурАзЭО және ТМД сияқты интеграциялық бірлестіктер шеңберінде Қазақстан
Бұдан басқа, Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Бірыңғай экономикалық
IV- Тарау. Әлемдегі несие жүйесінің дамуының қазіргі тенденциялары.
4. Халықаралық ақша-несие саясатының қоғамда алатын орны.
Халықаралық ақша-несие саясаты - бұл қайтарымдылық, жеделдік және
Халықаралық несиелік қарым қатынастардың негізгі формалары әр түрлі.
қарастырылған .
Несиенің бағасына несиеге сатылатын тауарлар бағасына жасырын түрде
Халықаралық несие нарығындағы пайыз мөлшерлемелерінің қазіргі құрылымы да
Орташа пайда нормасына қарағанда дүниежүзілік нарықтағы сұраныс пен
Экспорттық несиелер бойынша пайыз нормасының қозғалысына ортақ заңдылықтар
Тікелей мемлекеттік несиелер бойынша халықаралық несие саласындағы пайыздар
Евровалюта нарығындағы қаржы несиелері бойынша пайыз мөлшерлемелерін қалыптастырудың
Сыртқы сауда мәмілелерін қаржыландырудағы несие мерзімі несиеленетін тауарлар
Инфляциялық процестердің ұлғаюы барысында ақша-несие саясатының маңызы арта
4.2. ҚР-ның ақша-несие саясатының қазіргі даму ерекшеліктері
Нарық экономикасына өту жағдайында және экономикалық дағдарысты жоюда,
Қазіргі уақытта қалыптасқан екі деңгейлі банктік жүйенің қызмет
ҚР Ұлттық банкі түрлі күрделі операцияларды орындайтын және
Ұлттық банктің үкіметтен белгілі бір тәуелсіздігі - оның
Дегенмен Ұлттық банктің Үкіметтен тәуелсіз қызмет істеуі мүмкін
Кез келген Ұлттық банктің міндеті - ұлттық ақша
• Банкноталарды монополиялы түрде эмиссиялау;
• ақша-несиелік қатынастарды реттеу;
• сыртқы экономикалық қатынастарды жүргізу;
• банктердің банкісі болу;
• үкімет банкісі болу.
Осы аталған қызметтер Ұлттық банктің балансында көрініс табады.
Ақша-несиелік саясат жүргізу үшін Ұлттық банктің заңды бекітілген
Оларды пайдаланудың тиімділігін республикада 2001-2004 жж. қалыптасқан инфляция
Сонымен қатар болашақта артық өтімділікті «депозиттерге тарту» Ұлттық
Институционалдық жағынан қарасақ несие жүйесі валюта қаржы мекемелерінің
Мемлекеттік бюджет тапшылығы оны жабуға бос қаржы ресурстарын
Мемлекеттік несие жалпы мемлекеттік қаржының басты буындарының бірі
Ақша-несие жүйесінде мемлекет мынадай рольдер атқара алады: несие
Мемлекеттік несие ақша-несие қаражаттарын қайтару шарты негізінде қайта
Мемлекеттік несие бос ақша қаражаттарын мемлекеттік билік органдарының
Өз мәніндегі ақша-несие саясатын жүргізу ғана Ұлттық банкке
Қойылған мақсаттарға жету үшін төмендегі міндеттерді орындау қажет:
- ақша-несие саясатының мәнін және стратегиялық мақсатын
қарастыру;
- ақша-несие саясатының құралдары мен әдістерін көрсету;
- Ұлттық Банктің ақша-несие саясатының негізгі бағыттарын ашу;
- мемлекеттің ақша-несие саясатын жүргізуді талдау;
- ақша-несие саясатын құралдары мен операцияларын талдау;
- ҚР Ұлттық Банкінің ақша-несие саясатының негізгі бағыттарын