Жоспар
І. Кіріспе.
ІІ. Негізгі бөлім.
Тектоникалық құрылымы және жер бедері.
Климаты.
Ішкі сулары.
ІІІ. Қорытынды.
ІҮ. Пайдаланған әдебиеттер.
І. Кіріспе.
Оңтүстік Американың көпшілік бөлігі оңтүстік жарты шарда,
Оңтүстік Американың енді жері (5000 км-ден астам) 50
40 с.е.-те оңтүстікке қарай материктің ені 600 км-ден
Оңтүстік Америка солтүстікте 120 25/с.е. дейін (Гальинас мүйісі),
Отты жер архипелагының қиыр оңтүстік нүктесі – осы
Солтүстік Америкамен арадағы географиялық шекара Кариб теңізіндегі Дарьен
Оңтүстік Америка төңірегінде аралдар біршама аз. Оның жағалауына
Оңтүстік Американың жер көлемі оған тиісті аралдармен қоса
Экватор тұсында Оңтүстік Американың жағасына Атлант мұхитынан Оңтүстік
Материктің оңтүстік-шығыс жағалауы тұсында Фолкленд салқын ағысы өтеді.
Атылант мұхиты жағалауында құрлыққа ішкерілеп еніп жатқан ірі
Кариб теңізі жағалауындағы біраз ірі түбек қолайлы шығанақтарды
Тынық мұхиттың Оңтүстік Америка жағасы тұсында континенттік плпатформа
Материктің солтүстік-батыс жағалауы шамамен 50 о.е. дейін өте
ІІ. Негізгі бөлім.
1. Тектоникалық құрылымы және жер бедері.
Оңтүстік Американың орфографиясында Солтүстік Америкамен кейбір ұқсастықтар байқалады.
Солтүстік Америкамен орфографиялық ұқсастық екі материктің дамуы мен
Жоғарыда айтылғандай, Оңтүстік Америка платформасы орасан зор Гвиана-Бразилия
Мегақалқан алабында фундаменттің үш ірі дөңі: Гвиана, Батыс
Қалқандардың Анд қатпарлы зонасына қарағанбеткейлері Андының алдыңғы майысуларына
Оңтүстікте субмериандық перикратондық майысу Чако-Пампа синеклизасына жалғасады. Ол
Платформа алабында әр түрлі пайдалы қазбалар бар. Олардың
Металдың ірі кендері архей-протерезой фундаметінің жыныстарымен байланысты. Гвиана,
Ежелгі үгілуден және гранит-гнейстердің бұзылуымен пайда болған заттарда
Осымен қатар Гвиана таулы қыраты мен Гвиана ойпатындағы
Әр қилы жастағы пегматит желілерінде сирек кездесетін және
Ориноко, Амазонка бассейнінің перикратондық майысуларында, мұнай кен орындары
Оңтүстік Америка платформасы алабындағы жер бедерінің Африканың жер
Аккумуляциялық жазықтар Африкадағы сияқты барлық синеклизалардың дерлік
Батыс (Орталық)Бразилия қалқанының солтүстік және батыс бөліктеріне, Шығыс
Бразилия таулы қыратының оңтүстік-батысында, Парана бассейнінде көп жерді
Шығыс Бразилия қалқанының шетінде жатқан Бразилия таулы қыратының
Анд қатпарлары белдеуі бүкіл өн бойында дерлік антиклинорийлерге
Андының қазіргі қатпалы ғимараты құрамына кейініректегі орогендік процестермен
Жалғыз Анды белдеуі солтүстікте негігі бөлігі Солтүстік Американың
Дамуындағы және құрылымындағы өзгешеліктеріне сәйкес Анд тауын мынадай
Пайдалы қазбалардан Анд белдеуінде мыстың, қалайының, қорғасынның, мырыштың
Андының тауаралығы және тау бөктері майысулары, әсіресе тВенесуелла
2. Климаты.
Оңтүстік Америка экватордың екі жағында жатыр, бірақ оның
120 с.е. пен 560 о.е. аралығындағы географиялық орны
Атлант және Тынық мұхиттарының материктің жағасына таяу маңдағы
Оңтүстік Американың көпшілік бөлігі үшін атмосфера циркуляциясының аса
Материктің шығыс шетінде, экватордан оңтүстікке қарай солтүстік және
Материктің батыс шетінің едәір бөлігіне Оңтүстік Тынық мұхит
Материктің қиыр оңтүтігіне қоңыржай ендіктердің батыс тасымалы ықпал
Қаңтарда Оңтүстік Американың экватордан оңтүстікке жатқан бөлігі көбірек
Оңтүстік Атлант антициклоны жағынан қызған материк жағына қарай
Батыс жағалаудың көпшілік бөлігі 300о.е. бастап экваторға дейін
Материктің қиыр оңтүстігінен батыстан мұхиттық ылғалды ауа келеді.
Шілдеде материктің бүкіл солтүстік бөлігі оңтүстік-батыс муссон әкелетін
Бразилия таулы қыраты үстінде оңтүстік жарты шардың тропиктік
Оңтүстік жарты шардың субтропиктік және қоңыржай белдеулерінде батыс
Тынық мұхит жағалауының орталық бөлігінде шілдеде қаңтардағыдай 300
Оңтүстік Америкадағы экваторлық климат белдеуі Амазонка ойпатын түгелге
Оңтүстік Американың бүкіл солтүстік бөлігі Ориноко ойпаты, Кариб
Оңтүстік Америка тропиктік климат белдеуінің шегіне оңтүстік жарты
Материктің ішкі тропиктік белдеуде (Гран-Чако жазығы) климат қуаң,
Тынық мұхит жағалауының 50 пен 300 о.е. аралығы
300 о.е. оңтүстікке қарай Оңтүстік Америка субтропиктік кллимат
Материктің солтүстік-шығысында (Бразилия таулы қыратының оңтүстік шеті, төменгі
Субтропиктік белдеудің материктің ішкі аудандарында (Батыс Пампа) субтропиктік
Тынық мұхит жағалауының (30-дан 370 о.е. дейін) климаты
Қоңыржай белдеуде (400 о.е. оңтүстікке қарай) Оңтүстік Американың
Материктің қиыр оңтүстік батысы мен жағалаудағы аралдарда климат
3. Ішкі сулары.
Оңтүстік Американың аумағы Антрактида мен Австралиядан ғана үкен
Оңтүстік америкада тығыз, жақсы дамыған өзен торының қалыптасуына
Материктің басты суайрығы Андыны бойлап өтеді, бірақ барлық
Оңтүстік Америка өзендерінің су жинауының негізгі көзі –
Оңтүстік Американың ең ірі өзені – Амазонка. Оның
Амазоканың негізгі бастауы – біршама таяуда ғана зерттелген
Амазонка арнасының ені Мараньон мен Укаяли қосылғаннан кейін
Атлант мұхитынан шамамен 350 км жерде Амазоканың атырауы
Амазонканың төменгі ағысында оның режиміне және жағалаудың қалыптасуына
Өзенінің транспорттық маңызы зор. Ол кейбір аймақтарда Амзонка
Амазонка бассейні өзендерінде су энергиясының қоры мол, бірақ
Оңтүстік Американың үлкендігі жөнінен екінші өзен жүйесіне Парана
Парананың бастаулары – Риу-Гранди мен Паранаиба Бразилия таулы
Оңтүстік Американың үлкендігі жөнінен үшінші өзені – Ориноко.
Ориноко Атлант мұхитына барғанда ұзындығы 200 км-ге жететін
Оңтүстік Америкада көлдер аз. Материк көлдерінің негізгі генетикалық
Материктің ең ірі көлі – Титикака – анд
Андының ішкі үстірттері мен Гран-Чако жазығында тектоникалық жолмен
Атлант мұхиты мен Кариб теңізінің ойпат жағасын бойлап
Атлант мұхитымен байланысын үзуге айналған лагуналар материктің оңтүстік-шығысында
ІІІ. Қорытынды.
Шығыс. Оңтүстік Американың құрылымы платформалық және жер бедері
Амазония. Амазония табиғатының негізгі ерекшелігі оның жер бедерінің
Гвиана таулы қыраты мен Гвиана ойпаты. Атлант мұхиты
Гвиана таулы қыраты орталық бөлігінде өте-мөте биік және
Ориноко жазығы. Аймақ Атылант мұхиты жағаларынан оңтүстік-батыста Амазония
Бразилия таулы қыраты. Таулы қыраттың ең биік бөліктері
Тропиктік жазықтар (Гран-Чако, Маморе және Пантанал). Бұл аймақ
Ла-Плата аймағы (Пампа).Бұл аймақ алдыңғы аймақтың оңтүстігінде жатыр.
Пмпа – Оңтүстік Американың халық жиі мекендеген әрі
Прекордильер. Түгелдей Аргентинаның алабына жатқан бұл аймақтың табиғат
Патагония үстірті. Патагония деп Оңтүстік Американың Аргентина алабында
Анд. Тектоникалық құрылымы мен орографиясы күрделі, орасан зор
Кариб Анд тауы. Тектоникасы жөнінен Кариб Анд
Солтүстік Анд. Бұл атпен кәдуілгі Андының Кариб теңізі
Орталық Анд. Орталық Анд солтүстікте Эквадор мен Перудің
Чили-Аргентина Андысы. Субтропиктік белдеуде 27 мен 420 о.е.
Оңтүстік (Патагония) Анд тауы. Қиыр оңтүстікте, қоңыржай
Патагония Андысының беткейлерін діңі биік ағаштар мен бұталардан
Отты Жер. Отты Жер деп Оңтүстік Американың
ІҮ. Пайдаланылған әдебиеттер.
1. Ю.Н. Гладкий, С.Б. Лабров «Дүние
2. Т.В. Власова «Материктердің физикалық