МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ..............................................................................................................3
1. Кәсіпорын аҚШАЛАЙ АҒЫМДАРЫНЫҢ МӘНІ МЕН
Кәсіпорынның ақшалай қаражаттарын басқарудың мәні……………5
1.2 Кәсіпорынның ақшалай ағымдары және оларды оптимизациялау
2. КӘСІПОРЫННЫҢ АҚШАЛАЙ ҚАРАЖАТТАРЫН БАСҚАРУДЫ ТАЛДАУ («Кедентранссервис»АҚ
Кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметін талдау.......................19
Кәсіпорынның ақшалай қаражаттарының құрамы мен құрылымын
2.3 Ақша қаражаттарын басқаруды талдау .................................................28
3. КӘСІПОРЫННЫҢ АҚШАЛАЙ ҚАРАЖАТТАРЫН БАСҚАРУ СТРАТЕГИЯСЫН ЖЕТІЛДІРУ
Ақшалай ағымдарды басқаруды болжамдау модельдері...................36
ҚОРЫТЫНДЫ..................................................................................................40
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ......................................................42
КІРІСПЕ
Қоғамымыз “Қазақстан – 2030” стратегиясында ұзақ мерзімді мақсат
«Қоғамдағы келісім-шарттық қатынастарды дамыту мен жеке меншік институтын
Еліміз тәуелсіздігін алғаннан бергі уақыттарда, әсіресе соңғы жылдары
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Нарықтық экономикада бизнесті басқару көптеген
Курстық жұмыстың мақсаты - ақшалай қаражаттардың кәсіпорынның
Курстық жұмыстың алға қойылған мақсатына жету үшін келесідей
- айналым капиталын басқарудағы ақшалай қаржаттарды басқарудың ролін
- «Кедентранссервис»АҚ мысалында кәсіпорында ақшалай қаражаттарды басқаруға
- кәсіпорынның ақшалай қаражаттарының қозғалысының динамикасын, қаржылық цикл
- ақшалай ағымдарды басқаруды болжамдау модельдерін пайдаланып, қаржылық
Курстық жұмыстың әдістемелік негізі. Бұл жұмысты жазу
Курстық жұмыстың құрылымы. Курстық жұмыс 3 негізгі бөлімнен,
Жұмыстың бірінші бөлімінде кәсіпорынның айналым капиталын басқарудағы ақшалай
1. Кәсіпорын аҚШАЛАЙ АҒЫМДАРЫНЫҢ МӘНІ МЕН
1.1 Кәсіпорынның ақшалай қаражаттарын басқарудың мәні
Айналым қаражаттары кәсіпорын мүлкінің құрамдас бөлігі болып табылады.
Инфляция, төлемсіздік және басқа да дағдарыстық құбылыстар кәсіпорындарды
Айналымдағы өндірістік қорлар өндіріске қажетті шикізат қорлары, негізгі
Айналым қорларына мыналар кіреді: дайын өнім, ақшалай қаражаттар
Әрдайым қозғалыста бола тұра, айналымдағы өндірістік қорлар мен
Бір айналымды жүзеге асырып болған соң, айналым қаражаттары
Айналым қаражаттарына талдау жасау барысында айналым қаражаттарының айналым
Сурет 1. Айналым қаражаттарының айналымына факторлар әсері
Айналым қаражаттары өндіріс саласына, айналым саласына, халық шарушылығындағы
Жасалатын айналымдағы өндірістік қорлардың және айналыстағы қорларының қорларына
Соныменен, айналым қаражаттары кәсіпорынның өндірістік бағдарламаларды және есептерді
Айналым қаражаттарын ұйымдастыру олардың тиімділігін жоғарлату мәселелері кешенінде
Айналым қаражаттарының құрылымы мен құрамын ұйымдастыру;
Айналым қаражаттарына деген кәсіпорынның қажеттілігін анықтау;
Айналым қаражаттарын қалыптастыру көздерін анықтау;
Айналым қаражаттарын пайдалану мен олармен айла-әрекеттер жасау;
Айналым қаражаттарын пайдалану тиімділігі мен ақталуына жауапкершілік. /3/
Айналым қаражаттарының құрамы дегеніміз айналыстық өндірістік қорлар мен
Айналым қаражаттарының элементтері болып мыналар табылады: шикізат, негізгі
Жоспарлау, есептеу және талдау тәжірибесінде айналым капиталы келесі
1) Өндіріс процесіндегі функционалдық рөліне байланысты – айналыстық
2) Бақылау, жоспарлау және басқару тәжірибесіне байланысты –
3) Айналым қаражаттарының қалыптасу көздеріне байланысты – меншікті
4) Өтімділігіне (ақшалай қаражаттарға айналу жылдамдығына) байланысты –
5) Капиталды салу тәуекелінің дәрежесіне байланысты – салымдардың
6) Есеп стандарттары мен кәсіпорын балансында көрсетілуіне байланысты
7) Материалдық-заттай мазмұнына байланысты – еңбек құралдары, дайын
Көптеген кәсіпорындардағы айналым қаражаттарына деген жеткіліксіздік себептерінің бірі
Сурет 2. Айналым капиталын талдау
Капитал жағдайын, қозғалысын және оның қызметінің нәтижелігін бейнелейтін
Капитал көрсеткіштерін алу тек есеп және аналитикалық әдістерді
Сонымен қатар, қызмет ететін капитал көрсеткіштеріне ағымдық активтердің
Айналым қаражаттар көздерінің құрылымдық көрсеткіштерінің ішінде келесілерді бөліп
1. Жеке көздер құрылымы мен кезең ішінде олардың
Меншікті көздер көлемі;
Ұзақ мерзімді қарыз қаражаттарының көлемі;
Қысқа мерзімді қарыз қаражаттарының көлемі.
Капитал көздерінің құны, салыстырмалы құны және құн құрылымы.
Капитал көздерінің құндарының жалпы көрсеткіші.
Қаржы тетігінің тиімділік көрсеткіші капитал көздерінің құрылымдық көрсеткіш
1. Қорлар айналымының периоды ( тауарлы-материалдық қорлар айналымының
Өндірістік цикл
айналымының периоды
Кредиторлық қарыз
айналым периоды
Сурет 3. Ақшалай қаражаттар айналымының циклы
1.2 Кәсіпорынның ақшалай ағымдары және оларды оптимизациялау
Айналым қаражаттардың айналымдылығы жылдамдату үлкен шығыстарды талап етпейді
Кәсіпорында айналым капталы ретінде ағымдағы активтер қолданылады. Айналым
Айналым капитал қажеттіліктеріне пайдаланылмайтын кез келген қорлар пассивтерді
Айналым капиталын үнемдеу әдістерінің бірі, яғни оның айналымдылығын
Кез келген көлемде, белгілі бір түрде ағымдағы активтерді
Шикізат пен материалдардың үлкен қоры кәсіпорынды өндіріс процесінің
Айналым қаражаттарының айналымдылығын жоғарылату қорларды сақтаумен байланысты шығындар
қажетті материалдарды сатып алуды жоспарлау;
қатаң өндірістік жүйелерді жүргізу;
қазіргі кезеңгі қоймаларды пайдалану;
сұранысты болжауды жетілдіру;
шикізат пен материалдарды тез жеткізу.
Айналым капиталының айналымдылығын жылдамдатудың екінші жолы дебиторлар шотын
Дебиторлық қарыз деңгейі көптеген факторлармен анықталады: өнім түрі,
Таңдау формальды критерийлер көмегімен жүргізіледі: өткен кезде төлем
Тұрақты клиенттердің тауарлар үшін төлемі жиі несие бойынша
сатып алушы алынған тауар үшін несиелеу кезеңінің басынан
несиелік кезеңнің 11-ші күнінен 30-шы күніне дейін төлем
бір ай ішінде тауар үшін төлем жүргізілмесе, сатып
Қарызды өтеу мақсатымен дебиторларға әсер етудің ең қолданылмалы
Айналым капиталының шығындарын төмендетудің үшінші жолы қолда бар
Кәсіпорындағы қаражат қозғалысын жүйелі есепке алу, бақылау және
Ақша ағындарын басқарудың негізгі мақсаты-келіп түскен және төленетін
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалау үшін келесі көрсеткіштер
- тауарларды (жұмыс, қызмет, өнім) сатудан табыс;
- табыс;
- ақша қаражаттар ағыны.
Бұл көрсеткіштердің динамикасының бір жыл аралығында өзгеруі, оның
Кәсіпорынның қаржылық-шаруашылық қызметін сипаттайтын түсініктерге мыналар жатады:
тауарды (өнімді, жұмысты, қызметті) сатудан түсетін табыс;
сатудан түсетін табыс;
әр түрлі қызыметтен түсетін қаражаттар: тауарды (өнімді, жұмысты,
ағымдағы және инвестициялық шығындарды жабуда пайда болатын қаражаттар;
ақша қаражаттарының таза ағыны – барлық түскен және
Ақша қаражат ағыны- бұл фирманың жоспарланған немесе есеп
Ақша қаражат ағынын басқару келесі аспектілерді қосады:
- Қаражат қозғалысын есепке алу;
- Барлық қаражат ағынын талдау;
- Ақша қаражат қозғалысын бюджеттік құру;
- Ақша қаражат қозғалысын бюджетін қолдануға бақылау.
Келесі суретте кәсіпорындағы ақшалай қаражаттың қозғалысы көрсетілген.
Сурет 4. Кәсіпорындағы ақшалай қаражаттың қозғалысы
Жалпы қаржылық ағын және олардың элементтері қаржылық басқарудың
Кәсіпорынның ақшалай қаражат ағынының классификациясы келесі кестеде көрсетілген.
Кесте 1.
Кәсіпорынның ақшалай қаражат ағынының классификациясы
Классификациялық белгі Қаражат ағынының атауы
1
1 Қаржы-шаруашылық қызметтің түрі бойынша Жалпы қаражат ағыны
Ағымдағы қызыметтің қаражат ағыны
Инвестициялық қызметтің қаражат ағыны
Қаржылық қызметтің қаражат ағыны
2 Қаржы- шаруашылық үрдістерге қызмет көрсету көлемі бойынша
2.2 Құрылымдық бөлімшенің қаражат ағыны
3 Қозғалыс бағыты бойынша 3.1 Түсетін қаражат ағыны
3.2 Шығарылатын қаражат ағыны
4 Орындау формасы бойынша 4.1 Қолма қолсыз қаражат
4.2 Қолма қол қаражат ағыны
5 Айналым саласы бойынша 5.1Сыртқы қаражат ағыны
5.2 Ішкі қаражат ағыны
1 кестенің жалғасы
1 2 3
6 Валюта түрі бойынша 6.1 Ұлттық валютадағы қаражат
6.2 Шетел валютадағы ақша ағыны
7 Болжалмалығы бойынша 7.1 Жоспарланатын қаражат ағыны
7.2 Жоспарланбайтын қаражат ағыны
8 Қозғалысының үздіксіздігі бойынша 8.1 Жүйелі қаражат ағыны
8.2 Дискретті қаражат ағыны
9 Уақыт бойынша бағалау 9.1 Қазіргі қаражат ағыны
9.2 Болашақтағы қаражат ағыны
10 Қозғалыс әдісі бойынша 10.1 Жалпы қаражат ағыны
10.2 Таза қаражат ағыны
11 Тұрақтылығы бойынша уақыт интервалымен. 11.1 Бір қалыпты
11.2 Бір қалыпты емес уақыт интервалымен тұрақты қаражат
Ақша ағыны келесідей бөлінеді: нақты инвестициялау жобасын жүзеге
Қызмет жасап тұрған кәсіпорынның ағымдық, инвестициялық және қаржылық
Инвестициялық қызмет инвестициялардан шығындарды (капиталдық салымдар) және табыстар,
Қаржылық қызмет займ берушілерге пайыздар төлеу, алынған қысқа
Қозғалыс бағыты бойынша ақша қаражаттарын ақша ағындары екіге
Орындау формасы бойынша қолма қол және қолма қолсыз
Айналу саласына байланысты ақша ағыны ішкі және сыртқы
Кәсіпорынның ағымдық, инвестициялық және қаржылық қызметі арасындағы қатынасты
Сурет 6. - Кәсіпорынның ағымдық, инвестициялық және қаржылық
Сурет 5. Кәсіпорынның ағымдық, инвестициялық және қаржылық қызметі
Көлеміне байланысты қаражаттың түсуі мен жұмсауда ақша ағынының
Есептеу әдісі бойынша жалпы және таза ақша ағыны
ЧДП=ПДС-ВДС
Мұндағы, ЧДП- есепті мерзімдегі таза ақша ағыны;
ПДС- есепті мерзімдегі ақша қаражатының түсім сомасы;
ВДС- есепті мерзімдегі ақша қаражатының төленетін сомасы /
Ақша ағынын тиімді басқару үшін кәсіпорында олар бойынша
- анықталған уақыт (ай, тоқсан, жыл) аралығындағы ақшалай
- ақша ағынының негізгі элементтері;
- ақша ағынын басқаратын қызмет түрлері;
- қарастырылған мерзімде жеке интервалдар бойынша ақша ағынының
Ақша ағынын қалыптастыруға әсер ететін басты факторлар -
Практикада ақша ағынын есептеудің екі әдісі қолданылады –
Тікелей әдіс – бұл қаржыгер және бухгалтерлерге -
Кесте 2.
Ақша қаражатының қозғалысы туралы аналитикалық есеп
№ Көрсеткіштер Базалық жыл Есеп беру жылы
1 2 3 4
1. Период басына қалған қаражаттар = =
I
Ағымдағы қызметтегі қаражат қозғалысы
1 Өнімді (ақшалай және ақшалай емес формада) сатудан
+
+
2 Мүлікті сатудан түсетін + +
3 Жабдықтаушы шотын төлеу - -
4 Еңбекке төлеу - -
5 Бюджетке және мемлекеттік әлеуметтік бюджеттік тыс қорлар
6 Қосымша шығын - -
7 Банктердің ссудалары бойынша проценттер төлеу - -
8 Басқа түсімдер мен төлемдер +,- +,-
9 Ағымдағы қызметтің нәтижесі (ағын+, шығын-) = =
II Инвестициялық қызметтегі қаражаттар қозғалысы
1 Негізгі қаражатты беруден түсімдер + +
2 Негізгі қаражатты сатып алу - -
1 2 3 4
3 Басқа да баптар +,- +,-
4 Инвестициялық қызметтің нәтижесі (ағын+, шығын-) =(+,-) =(+,-)
III Қаржылық қызметтегі қаражат қозғалысы
1 Банктік несие + +
2 Бюджеттік несие + +
3 Несиені өтеу - -
4 Толық қаржыландыру + +
5 Ұзақ мерзімді қаржыландыру + +
6 Басқа да баптар +,- +,-
7 Қаржылық қызымет нәтижесі (ағын+, шығын-) =(+,-)
=(+,-)
IV Ақша қаражат түсуі БАРЛЫҒЫ = =
V Ақша қаражат төленуі БАРЛЫҒЫ = =
VI Ақша қаражат АҒЫНЫ (+), ШЫҒЫНЫ (-) БАРЛЫҒЫ
Ұзақ мерзімде қаражат көлемін есептеудің тікелей әдіс фирманың
Бұл әдістің кемшілігі, ақша қаражатының абсолютті көлемінің өзгеруі
Жанама әдіс ақша қаражаттарының өзгеруімен алынатын қатынасын анықтауға
Түзетулер енгізу арқылы таза табыс көрсеткішін өсіруге немесе
- негізгі құралдар және материалдық емес активтер бойынша
- тауарлық- материалдық қор қалдығын төмендету;
- дебиторлық қарызды азайту;
- келешек периодтағы шығындарды төмендету;
- жабдықтаушылар алдындағы кредиторлық қарызды өсіру;
- бюджет және мемлекеттік бюджеттен тыс қорлардың алдындағы
- басқа қысқа мерзімді міндеттемелерді өсіру;
- алынған материалдық құндылықтар бойынша ҚҚС төмендету;
Таза табысты келесі көрсеткіштер төмендетеді:
-негізгі қаражаттарды қайта бағалау;
-қордың ұлғаюы;
-дебиторлық қарызды өсіру;
-кредиторлық қарызды өсіру;
-басқа қысқа мерзімді міндеттемелерді төмендету;
-алдыңғы жылдың бөлінбеген табысын қолдану;
-резервтік қор қаражатын қолдану;
-келешек период шығынын ұлғайту;
-алынған бағалықтар бойынша ҚҚС қалдығының өсімі.
Егер есепті кезең нәтижесінде кәсіпорын шығынға ұшыраса, онда
Жалпы алғанда аналитикалық жұмысты жүргізуде екі әдіс те
2. КӘСІПОРЫННЫҢ АҚШАЛАЙ ҚАРАЖАТТАРЫН БАСҚАРУДЫ ТАЛДАУ («Кедентранссервис»АҚ
2.1 Кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметін талдау
«Кедентранссервис» АҚ – 18 га ауданды қамтиды.
1) келесі ұзақтықтағы жол бар: №1 жол- 245,0
2) офис- 179,2 м2;
3) КПП-13,3 м2;
4) слесарлық бөлім-53,0 м2;
5) тұрмыстық корпус (вагон)- 12м2;
6) гараж-530,0м2 бар. Сонымен қатар, 4 кран,5 автокөлік:
Кесте 2.
Жолдар құрамы, 01.01.2009ж.
№ Бағыттық ауысымдар Жол ұзындығы,м Жолдың жоғарғы құрылымының
рельстер балласт шпалдар
1 2 3 4 5 6
1 227 р/431/9 сол жақ 324,32 Р43, Р50
2 227 р/431/9 сол жақ 372,05 Р/43 Гравийлы
3 225/Р/431/9
сол жақ 398,87 Р/43 Гравийлы Ағаш
4 227 р/431/9 сол жақ 362,16 Р43 Гравийлы
5 227 р/431/9 сол жақ 340,09 Р/43 Гравийлы
6 225/Р/431/9
Оң жақ 343,35 Р/43,Р/50 Гравийлы Ағаш
7 с/п 231 1/9 Р/50 222,43 Р/50,Р/65 Гравийлы
8 с/п 231 1/9 Р/50 381,48 Р/50 Гравийлы
9 с/п 217 1/11 Р/50 сол жақ
10 с/п 215 1/9 Р/50 оң жақ 171,18
11 с/п 219 1/9
Р/50 оң жақ 140,0 Р/50 Гравийлы Ағаш
3 кестенің жалғасы
1 2 3 4 5 6
12 с/п 221 1 /9 Р/50 оң жақ
13 с/п 223 1/9 Р/ 50 сол жақ
Ескертпе. 2010 жылдадағы «Кедентранссервис» АҚ ның шаруашылық-қаржылық
Атырау аймақтық филиалы бойынша 2008 ж. 165632 тонна,
Контейнерлермен тасымалдауда 2010 жылы 4116 контейнер 41147 тонна
«Кедентранссервис» АҚ бойынша табыстың орындалуы келесі кестеде
Кесте 3.
«Кедентранссервис» АҚ
бойынша табыстың орындалуы, мың теңге
Көрсеткіштер 2008ж. 2009ж. 2010ж. 2010ж., %
жоспар нақтылы %
орын-далуы 2008ж 2009ж
1 2 3 4 5 6 7 8
Барлық табыс 111012 120909 102648 100829 98 91
Негізгі қызметтен түскен табыс 111012 120909 102648 100829
2. Кранмен жұмыс 11058 8683 11040 9414 85
2.1. Сорттау 112 55 100 155 155 138
2.2.тиеу-алу жұмысы 10946 8628 10940 9264 85 85
3.ЖТАЖ механикалық әдіспен, қолмен 15311 11223 11942 7791
4 кестенің жалғасы
4.Автокөлік қызметтерінен табыс-барлығы 4078 4343 4088 3823 94
4.1.меншікті автокөлікпен 4078 4343 4088 3823 94
5.1.есептік табыс -946 3140 4220 9102 216 -
6.Өзге табыстар 64970 72213 44618 54344 122 84
6.1.Автокөліктердің енуінен табыс 4922 4360 2036 4829 237
6.2.Жүктерді сақтаудан табыс 8087 12118 7295 11520 158
6.3.басқа табыстар 13953 40374 27487 27282 99 196
6.4. жалға беру 38008 15361 7800 10713 137
7.Тауарлы-материалдық қорларды өткізу 148 510 82 49
7.1.есептік табыс 34 196 20 6 30 18
8.Филиалдарға негізгі құралдарды өткізу - - - 4108
Ескертпе – 2008-2010 жылдар аралығында «Кедентранссервис» АҚ ның
2010 жылы нақтылы 100829 мың теңге сомада табыс
«Кран қолдану» әдісін пайдаланудан түскен табыс 9414 мың
Автокөліктердің қызметі бойынша меншікті автокөліктермен тасымалдаудан 3823 мың
«Қазақстан Темір жолы» ҰК қызметімен байланысты алынған
Нақтылы шығындар 2010 жылы 103138 мыңтеңге құраған. 2009
Кесте 4.
«Кедентранссервис»АҚ Атырау филиалының
шығындар жоспарының орындалуы, мың.теңге
Көрсеткіштер 2008ж. 2009ж. 2010ж. 2010ж. %
жоспар нақтылы %
орынд. 2008ж. 2009ж.
Шығындар-барлығы 58455 95112 85238 103138 121 108 176
1.Еңбек ақы қоры 15742 20977 31964 26469 83
2.Әлеуметтік салық 2612 3694 5764 4297 75 116
3.Материалдар 4103 4368 6309 18792 298 430 458
4.Отын 2256 2511 3537 2598 73 103 115
5.Электр энергиясы 1485 1763 2034 1840 90 104
6.Негізгі құралдардың тозуы 3052 4298 3426 5101 149
7.Жұмыстар мен қызметтер үшін төлемдер 10588 50575 13507
8.Өзге шығындар 15325 3885 16353 2785 17 72
9.Салық 2381 2727 2344 2944 126 108 124
10.Өткізу шығындары 797 - - - - -
11.ТМҚ өткізу шығындары 114 314 - 34 -
12.Негізгі құралдарды өткізу шығындары - - - 4108
Ескертпе – 2008-2010 жылдар аралығында «Кедентранссервис» АҚ ның
2.2 Кәсіпорынның ақшалай қаражаттарының құрамы мен құрылымын талдау
Баланс активтерінің құрамы мен құрылымының динамикасын талдау –
Қаржылық есептің маңызды элементі болып саналатын активтерді, талдау
Активтердің өсуі (артуы) кәсіпорынның болашақтағы дамуын көрсететін болғандықтан,
Алайда, кәсіпорын мүлік құнының өсу себептерін талдағанда, жоғары
Отандық есептік-аналитикалық тәжірибеде өндірістік қорлар, дайын өнім және
«Кедентранссервис» АҚ ның баланс мәліметтері бойынша активтердің құрамы
Кесте 5.
«Кедентранссервис» АҚ ның
активтерінің құрамы мен құрылымы, 2008 ж.
Көрсеткіштер 01.01.2008ж. 01.01.2009ж. Ауытқулар
Мың теңге % үлесі Мың теңге % үле-
сі (+,-)
мың теңге % үлесі
1.Ұзақ мерзімді активтер 37505 62,3 48628 31,8 +11123
2. Ағымдағы активтер 22669 37,7 103881 68,2 +81212
2.1.Ақша қаражаты және қаржы инвестициялары 4678 7,7 147
2.2.Дебиторлық қарыздар 12829 21,4 100892 66,2 +88063 786,4
2.3.Тауарлы-материалдық қорлар 5162 8,6 2842 1,9 -2320 55,1
Барлық активтер 60174 100 152509 100 +92335 253,4
Ескертпе – 2008 жылдағы аралығында «Кедентранссервис» АҚ ның
Кесте мәліметтерінен активтердің нақты құнын көрсететін баланс валютасының
Кесте 6.
«Кедентранссервис» АҚ ның
активтерінің құрамы мен құрылымы, 2009 ж.
Көрсеткіштер 01.01.2009ж. 01.01.2010ж. Ауытқулар
Мың теңге %үлесі Мың теңге % үлесі (+,-)
мың теңге % үлесі
1.Ұзақ мерзімді активтер 48628 31,8 48186 68,5 -442
2. Ағымдағы активтер 103881 68,2 22207 31,5 -81674
2.1.Ақша қаражаты және қаржы инвестициялары 147 0,1 3648
2.2.Дебиторлық қарыздар 100892 66,2 5843 8,3 -95049 5,8
2.3.Тауарлы-материалдық қорлар 2842 1,9 12716 18,0 +9874 447,4
Барлық активтер 152509 100 70393 100 -152509 46,2
Ескертпе – 2009 жылддағы «Кедентранссервис» АҚ ның
Кесте мәліметтерінен «Кедентранссервис»АҚ Атырау қаласындағы флиалындағы активтердің нақты
Кесте 7.
«Кедентранссервис» АҚ ның
активтерінің құрамы мен құрылымы, 2010 ж.
Көрсеткіштер 01.01.2010ж. 01.01.2009ж. Ауытқулар
Мың теңге % үлесі Мың теңге % үле-
сі (+,-)
мың теңге % үлесі
1.Ұзақ мерзімді активтер 48186 68,5 79156 84,1 +30970
2. Ағымдағы активтер 22207 31,5 14941 15,9 -7266
2.1.Ақша қаражаты және қаржы инвестициялары 3648 5,2 893
2.2.Дебиторлық қарыздар 5843 8,3 9082 9,7 +3239 155,4
2.3.Тауарлы-материалдық қорлар 12716 18,0 4966 5,3 -7750 39,1
Барлық активтер 70393 100 94097 100 +23704 133,7
Ескертпе – 2010 жылдағы «Кедентранссервис» АҚ ның
Кесте мәліметтерінен «Кедентранссервис» АҚ ндағы активтердің нақты құнын
Кесте 8.
«Кедентранссервис» АҚ активтерінің Атырау қаласындағы
филиалының активтерінің құрамының 2008-2010 жылдардағы өзгерісі
Көрсеткіштер 2008ж 2009ж 2010ж. 2010 ж. өзгерісі, салыстыру,%
2008ж 2009ж
1.Ұзақ мерзімді активтер 48628 48186 79156 162,8 164,3
2. Ағымдағы активтер 103881 22207 14941 14,4 67,3
2.1.Ақша қаражаты және қаржы инвестициялары 147 3648 893
2.2.Дебиторлық қарыздар 100892 5843 9082 9,0 155,4
2.3.Тауарлы-материалдық қорлар 2842 12716 4966 174,7 39,1
Барлық активтер 152509 70393 94097 61,7 133,7
Ескертпе – 2008-2010 жылдар аралығында «Кедентранссервис» АҚ ның
Бұл кестеден «Кедентранссервис» АҚ ндағы активтердің нақты құнын
Сонымен кәсіпорынның балансында талданушы мерзім аяғына қарай
2010 жылы «Кедентранссервис» АҚ ның ағымдағы активтерінің 7266
Кесте 9.
«Кедентранссервис» АҚ ның ағымдағы активтерінің өсіміне әсер етуші
Көрсеткіштер 2008ж. 2009ж 2010ж.
Мың теңге % үлесі Мың теңге %
үлесі мың теңге % үлесі
1 2 3 4 5 6 7
1.Таза табыс +54989 +67,7 -60349 -73,9 -28106 -386,8
2.Амортизациялық аударымдар -39318 -48,4 +4298 +5,3 -3114 -42,9
3.Несие бойынша міндеттемелердің ұлғаюы - - - -
4.Меншікті капиталдың өзгерісі - - - -
5.Күрделі салымдардың өзгерісі - - - - -
1 2 3 4 5 6 7
6.Несиелік қарыздар +37346 +45,9 -21767 -26,7 +5180 +713,1
7.Материалдық емес активтер +1246 +1,5 - - +166
8.Негізгі құралдар +26036 +32,1 -3856 -4,7 -28022 -385,7
9.Өзге ұзақ мерзімді активтер +913 +1,2 - -
10.Өзге пассивтер - - - - - -
11.Барлық өсім факторлары +12530 +148,4 +4298 +5,3 51976
12.Барлық төмендетуші факторлар -39318 -48,4 -85972 -105,3 -59242
13.Ағымдағы активтердің өсімі 81212 100 -81674 100 -7266
Ескертпе – 2008-2010 жылдар аралығында «Кедентранссервис» АҚ ның
2008 жылы «Кедентранссервис» АҚ ның ағымдағы активтерінің 81212
Кәсіпорын капиталының құрылымын зерттеу оларға кәсіпорын қызметінің кеңейген
Кесте 10.
«Кедентранссервис» АҚ ның қаржы ресурстарының құралу көздерінің
Көрсеткіштер 01.01.2009ж. 01.01.2010ж. Ауытқулар
Мың теңге % үлесі Мың теңге % үле-
сі (+,-)
мың теңге % үлесі
1.Меншікті капитал 86146 56,5 25797 36,6 -60349 29,9
2.Ұзақ мерзімді міндеттемелер - - - - -
3.Қысқа мерзімді міндеттемелер 66363 43,5 44596 63,4 -21767
Барлық пассивтер 152509 100 70393 100 -82116 46,2
Ескертпе – 2009 жылдағы «Кедентранссервис» АҚ ның
Кесте деректері бойынша кәсіпорынның жалпы капиталы 2009 жылы
Кесте 11.
«Кедентранссервис» АҚ ның қаржы ресурстарының құралу көздерінің
Көрсеткіштер 01.01.2010ж. 01.01.2009ж. Ауытқулар
Мың теңге % үлесі Мың теңге % үле-
сі (+,-)
мың теңге % үлесі
1.Меншікті капитал 25797 36,6 -2309 -2,5 -28106 -82,5
2.Ұзақ мерзімді міндеттемелер - - - - -
3.Қысқа мерзімді міндеттемелер 44596 63,4 96406 102,5 +51810
Барлық пассивтер 70393 100 94097 100 23704 133,7
Ескертпе. 2010 жылдағы «Кедентранссервис» АҚ ның
Кесте деректері бойынша кәсіпорынның жалпы капиталы 2010 жылы
Кәсіпорын «Кедентранссервис»АҚ филиалы болғандықтан меншікті кпаиталдың құрамында тек
2.3 Ақша қаражаттарын басқаруды талдау
Айналым капиталының шығындарын төмендетудің бірден-бір жолы қолда бар
Сонымен, ақшалай қаражаттарға қорларды басқару теориясында жасалған және
ақшалай қаражаттар және оларды эквиваленттердің жалпы көлемін;
есептесу шотында ақшалай қаражаттардың қай үлесін ұстау, ал
қашан және қай мөлшерде ақшалай қаражаттар және тез
Фирмалар өз өтімді активтерін ұстайтын банктік шоттар бойынша
Баумоль моделі. Кәсіпорын ақшалай қаражаттардың максималды деңгейіне ие
Баумоль моделі бойынша
Q = √(2*V*C)/r,
мұндағы V – ақшалай қаражаттарға болжамды қажеттілік;
C – бағалы қағаздарға ақшалай қаражаттарды конвертациялау бойынша
r – кәсіпорын үшін мүмкін қысқа мерзімді қаржылық
Графиктегі Q/2 – ақшалай қаражаттардың орташа қоры.
Баумоль моделі ақшалай шығындары тұрақты және болжамды кәсіпорындар
Миллер мен Орр жасаған модель өзімен бірге қарапайымдылық
Есептесу шотындағы қаражаттар қалдығын басқару бойынша қызметтердің логикасы
Есептесу шотындағы қаражаттар қалдығы жоғарғы шекке жеткенше өзгереді.
Вариация қадамы (жоғарғы және төменгі шектер арасындағы айырмашылық)
Стоун моделі. Миллер-Орр моделінің дамыған түрі болып табылады.
Миллер-Орр моделі бойынша фирма А нүктесінде бағалы қағаздарды
1. Қалдықтардың кейінгі өсімі және (t + 7)
2. (Qв – Q*) өлшемінде С нүктесінен аспайтын
3. (t + 7) мерзімінде В нүктесіне дейін
Сурет 8. Стоун моделі
Монте-Карло моделі. Бұл модельді 1980 жылы Лернер ұсынған.
1. Ай сайынғы өнімді өткізу көлемдері және өнімді
2. Әр бір ай сайынғы өнімді өткізуден түскен
3. Кез келген айға бірдей болатын вариациялау коэффициенті
4. Өткізу көлемдерінің стандарттық ауытқулары есептелінеді.
5. Келесі айдағы ақшалай қаражаттардың түсімі алдыңғы айдағы
6. Мүмкін өткізу көлемдерінің ай сайынғы ақшалай түсімдері
7. Ай сайынғы ақшалай қаражатқа қажеттілік
Ақшалай қаражаттарды тиімді басқарудың сәттілігі кәсіпорын капиталының құрылымына
Капитал құрылымы компанияның қызмет түрі мен талаптарына сәйкес
«Кедентранссервис» АҚ ның таза табысы мен ақша қаражатының
Кесте 12. «Кедентранссервис» АҚ ның таза табысы мен
жылдар Өнімді өткізуден түскен табыс Өзіндік құн Жалпы
2008 174772 69227 105545 147
2009 120909 76876 44033 3648
2010 100829 78628 22201 893
Ескертпе – 2008-2010 жылдар аралығында «Кедентранссервис» АҚ ның
Бұл кестеден кәсіпорын негізгі қызметтен табыс алуын
Қаржылық цикл, немесе ақшалай қаражаттың айналым циклы деп
Кесте13.
«Кедентранссервис» АҚ ның операциялық және қаржылық цикл ұзақтығының
Көрсеткіштер 2008ж. 2009ж. 2010ж.
1 2 3 4
1.Тауарлы- материалдық қорлар (ТМҚ), мың теңге 2842 12716
2.Дебиторлық қарыздар, мың теңге 100892 5843 9082
3.Несиелік қарыздар, мың теңге 66363 44596 96406
4. Өнімнің өзіндік құны, мың теңге 69227 76876
5. Өнімді өткізуден түскен табыс, мың теңге 174772
6. ТМҚ айналым ұзақтығы, тәулік 15 60 23
7.Дебиторлық қарыздың айналым ұзақтығы, тәулік 210 18 33
1 2 3 4
8.Несиелік қарыздың айналым ұзақтығы, тәулік 350 212 448
9.Операциялық цикл ұзақтығы, тәулік 225 24 56
10.Қаржылық цикл ұзақтығы, тәулік -125 -188 -392
«Кедентранссервис» АҚ ның қаржылық циклға несиелік қарыздың айналым
Ақшалай қаражатты талдауда Батыс елдеріндегі практика бойынша оларды
операциялық қызметтен ақша қаражаты,
инвестициялық қызметтен ақша қаражаты,
қаржылық қызметтен ақша қаражаты.
Ақшалай қаражаттар қозғалысы – түсетін және талап етілетін
Ақшалай қаражаттардың өзгеруіне талдау жүргізуде «Кедентранссервис» АҚ ның
Кесте 14.
«Кедентранссервис» АҚ ның ақшалай қаражаттарының қозғалысының динамикасы (мың
Көрсеткіштер 2008ж. 2009ж 2010ж өзгерістер, 2010ж.% өсімі
2008ж 2009ж
1 2 3 4 5 6
Операциялық қызметтен ақша қозғалысы
1.Ақшаның түсуі-барлығы 237015 327607 348169 146,9 106,3
1.1.Өнімді сату 88334 128432 107634 121,8 83,8
1.2.Алынған аванстар 54989 3222 1683 3,1 52,2
1.3.Роялти 93692 - - - -
1.4.Өзге түсімдер - 195953 238852 - 121,9
2.Ақшаның шығуы-барлығы
2.1.Тауарлар мен қызметтер үшін жеткізіп берушілерге төлем 17775
2.2.Берілген аванстар - 1239 4510 - 364,0
2.3.Жалақы бойынша төлемдер 20910 17556 22103 105,7 125,9
2.4.Корпоратвитвтік табыс салығы - - - - -
2.5.Бюджетке басқа төлемдер 28051 16733 21983 78,4 131,4
2.6.Басқа төлемдер 174810 222353 272896 156,1 122,7
3.Операциялық қызметтен таза ақша сомасы
Инвестициялық қызметтен ақша сомасы
1.Ақшаның түсуі-барлығы - - - - -
2.Ақшаның шығуы-барлығы - - - - -
2.1.негізгі жабдықтарды сату - - 239 - -
3.Инвестициялық қызметтен таза ақша сомасы - - 239
Қаржылық қызметтен ақша сомасы
1.Ақшаның түсуі- барлығы - - - -
1 2 3 4 5 6
2.Ақшаның шығуы-барлығы - - - - -
3.Қаржылық қызметтен таза ақша сомасы - - -
Жиынтығы: ақшаның көбеюі+/азаюы- -4531 3501 -2755 60,8 -78,7
Есепті кезеңнің басындағы ақша сомасы 4678 147 3648
Есепті кезеңнің соңындағы ақша сомасы 147 3648 893
Ескертпе – 2008-2010 жылдар аралығында «Кедентранссервис» АҚ ның
Операциялық қызметтен 2008 жылы 237015 мың теңге, 2009
3. КӘСІПОРЫННЫҢ АҚШАЛАЙ ҚАРАЖАТТАРЫН БАСҚАРУ СТРАТЕГИЯСЫН ЖЕТІЛДІРУ
3.1 Ақшалай ағымдарды басқаруды болжамдау модельдері
Қаржылық болжамдау – қаржылық жоспарлаудың негізгі элементі. Ол
Cыртқы экономикалық ортаны болжамдау – қаржылық стратегияны жасаудың
Кәсіпорын дамуының болашақ бағдарламасы кәсіпорынның қаржылық стратегиясын жасау
Кәсіпорында қаржылық қаражаттардың күтілетін түсімдер мен шығындары қарапайым,
Дайындық кезеңінде материалдарды өңдеу сапасы мен кеңдігіне стратегиялық
Қаржылық жоспарлау мақсаттарын анықтау мен құрастыру. Қаржылық жоспарлаудың
Жоспарланатын кезеңде қаржылық жағдайды жетілдірудің негізгі критериін таңдау
Қаржылық стратегияны қалыптастыруға байланысты ұсыныстарды сапалы және сандық
Кәсіпорынның қаржылық стратегиясының нұсқаулары бойынша болжамды қаржылық есептемені
Таңдалған ұсыныстарды енгізуді есепке ала отырып кәсіпорынның болжамды
Жоспарланған кезеңге кәсіпорынның қаржылық жағдайын жетілдірудің негізгі критерийлеріне
Кәсіпорынның жоғары басшылығымен Қаржылық стратегияның бекітілуі Қаржылық стратегия
«Кедентранссервис» АҚ ның ақшалай қаражаттардың болжамды бюджеті келесі
Кесте 15.
«Кедентранссервис» АҚ ның ақшалай қаражаттардың болжамды бюджеті (мың
Көрсеткіштер 2010ж. 2009ж
1.Ақшалай қаржаттың түсуі 348169 417802
1.1.өнімді сатудан 107634 129160
1.2.өзге түсімдер 240535 288642
2.Ақшалай қаражаттың шығуы 350924 366482
2.1.несиелік қарызды өтеу 77789 93347
2.2.өзге төлемдер 273135 273135
3.Жиынтығы: ақшаның көбеюі+/азаюы- -2755 +51320
Ескертпе – 2010 жылдағы «Кедентранссервис» АҚ ның
Қаржылық менеджменттің қысқа және ұзақ мерзімді аспектілерінің интерференциясы
Қаржыландыру қажеттіліктерін болжамдаудың негізгі қадамдарын белгілейік:
Статистикалық немесе басқа әдістер арқылы сату болжамын құру.
Ауыспалы шығындар болжамын құру
Сатудың қажетті көлеміне жету үшін қажетті негізгі және
Сыртқы қаржыландыру қажеттілігін есептеу және қаражаттар көздерінің
Бірінші қадамды маркетологтар жасайды. Екінші, үшінші және төртінші
Қаржылық болжамдаудың екі негізгі әдістері бар. Олардың бірі
Сонымен, барлық есептеулер үш жорамал негізінде жасалады:
1. Белгілі бір пайызға сату көлемінің өсуі кезінде
2. Негізгі құралдар құнының өсу пайызы болжамдау кезеңінің
3. Ұзақ мерзімді міндеттемелер және акционерлік капитал болжамға
Сәттілікке талпыну жағдайында кәсіпорынға қаржылық менеджменттің ұлы дилеммасын
Кәсіпорынның тиімді қызметі үшін оперативті басқаруды негізгі қаржылық
Инвестициялар- тұрақты және өзгермелі шығындар- ағымдағы қаржылық қажеттіліктер-
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы- төлем қабілеттілік, баланс өтімділігі, несие
Бұл мәселе шеңберінде кәсіпорын активтері мен пассивтерін комплексті
Шаруашылық қызмет нәтижесі (РХД)= инвестицияны пайдаланудың брутто-нәтижесі -
Ағымдағы қаржылық қажеттіліктер= шикізат және дайын өнім қорлары
ҚОРЫТЫНДЫ
Елбасының 2009 жылдың 28 ақпанындағы “Жаңа әлемдегі жаңа
Кәсіпорынның айналым капиталын басқару механизмін жетілдіру отандық
Айналым капиталына мыналар кіреді: дайын өнім, тауарлы- материалдық
Берілген жұмыста мен арнайы әдебиет көздерін қолдана отырып,
Қаржы менеджментінде қаражаттардың айналымы ақшалай қаражаттардың айналым циклі
Ақша ағындарын басқарудың негізгі мақсаты-келіп түскен және төленетін
Ақша қаражат ағыны- бұл кәсіпорынның жоспарланған немесе есеп
Ақша қаражат ағынын басқару келесі аспектілерді қосады:
- Қаражат қозғалысын есепке алу;
- Барлық қаражат ағынын талдау;
- Ақша қаражат қозғалысын бюджеттік құру;
- Ақша қаражат қозғалысын бюджетін қолдануға бақылау
Практикада ақша ағынын есептеудің екі әдісі қолданылады –
Курстық жұмыстың зерттеу объектісі - «Кедентранссервис» АҚ ның
Активтердің жалпы құрылымын және оның жеке топтарын талдау,
Ақшалай қаражаттарды тиімді басқару жүйесі қаржы менеджметінде
Ақшалай қаражаттарға қорларды басқару теориясында жасалған және ақшалай
ақшалай қаражаттар және оларды эквиваленттердің жалпы көлемін;
есептесу шотында ақшалай қаражаттардың қай үлесін ұстау, ал
қашан және қай мөлшерде ақшалай қаражаттар және тез
Ақшалай қаражаттарды басқаруда қаржылық цикл ұзақтығын анықтау маңызды
Жалпы қарайтын болсақ, кәсіпорынның ақшалай қаражаттарын басқару бойынша
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Назарбаев Н.Ә. Қазақстан халқына Жолдауы «Жаңа әлемдегі жаңа
Жүйриков К.К.: Финансы предприятий в условиях рынка.-Алматы, 2006,
Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиева Ж.Г. Кәсіпорынның қаржылық
Ван Хорн Дж.К. Основы управления финансами: Пер. с
Верещака В.В. Привлечение оборотных средств
Ефимова О. В. Анализ оборотных активов организации. //
Ефимова О.В. Финансовый анализ.- М.: Бух. учет, 1996
Козлова Е.П., Галинина Е.Н. Финансовый анализ и аудит.
www.astanatradeinternational.kz
Литвин.И.И Как определять плановую потребность предприятия в оборотных
Нестеров В.О. , Карпенко С.Н. Финансовый анализ и
Ковалев В.В. Финансовый анализ. Управление капиталом. Анализ отчетности.-М.:
Павлова Л.Н. Финансовый менеджмент в
Парамонов А. В. Учет и анализ предпринимательского капитала
Рубченко М., Агеев С. и др. Искусство
Стоянова Е.С., Быков Е.В., Бланк А.И.
Стоянова Е.С. Финансовый менеджмент. -М.: Перспектива, 1994 –
Уткин Э.А. Финансовое управление. - М.: Финансы
Фащевский В.М. Об анализе оборотных средств //Бухгалтерский
Финансы в управлении предприятием /Под ред.
Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С. Методика финансового анализа.- М.:
Ковалев В.В.. Финансовый анализ: методы и процедуры. –М.:
42
Сыртқы факторлар
Айналым қаражаттарының айналымы
Ішкі факторлар
Нарық коньюнктурасы
Қызмет масшта-
бы
Эко-номика-лық жағдай
Баға-
лық саясат
Актив-тер құры-лымы
Есеп саясаты
Технология-ның жетілуі
Өндіріс саласында
Айналымдылықты, рентабельділікті талдау
Құрылымды, динамиканы
және ағымдық құнды бағалау
Айналыс саласында
Айналым капиталын талдау
Шикізаттың түсуі
Дайын өнімді жеткізу
Шикізатқа төлем
Сатып алушыдан қаражаттарды алу
Ақшалай қаражаттар
Айналымнан тыс активтер
Меншікті капитал
Материалды-өндіріс қоры
Несие және займдар
Дебиторлық қарыз
Кредиторлық қарыз
Капиталдық активтерді алуға қолданылатын ақшалай қаражаттар
Қаржылық қызмет
Инвестициялық қызмет
Ағымдағы (операциялық) қызмет
Несие мен займдар бойынша дивидендтер және проценттер, негізгі
Капиталдық салымға бағытталған ақшалай қаражаттар
Уақыт
Есептесу шотында қаражаттар қалдығы
Q
Q/2
Сурет 6. Есептесу шотында қаражаттар қалдығы өзгерісінің графигі(Баумоль
Ақшалай қаражаттар артығының салымы
Ақшалай қорды қалпына келтіру
Ақшалай өаражаттар қоры
Уақыт
Жоғарғы шек
Қайту нүктесі
Төменггі шек
Сурет 7. Миллер – Орр моделі