Жоспар
Кіріспе 1
1.1 Ақтөбе қаласының атмосферасын кәсіпорындар ластауда 3
1.2 Қала экологиясы. 8
Негізгі бөлім 15
2.1 Ауа шаңмен, су бормен ластануда. 15
2.2 Зиянды заттар сипаттамасы және оның жіктелуі. 23
2.3 Өндірістік және тұрмыстық қалдықтарды жою жолдары 28
Қорытынды 31
Пайдаланылған эдебиеттер тізімі 32
Кіріспе
Курстық жұмыстың тақырыбы: «Өндіріс көздерінің Ақтөбе қаласының экологиялық жағдайларына
Курстық жұмыстың өзектілігі: қалада экологиялық жағдайдың төмендеуі, қоршаған ортаны
Курстық жұмыстың мақсаты мен міндеттері: қаланың физикалық-географиялық жағдайына сипаттама
Жұмыстың құрылымы: кіріспеден, 2 бөлімнен, қорытынды бөлімнен, пайдаланған әдебиеттер
Қоршаған ортаның тазалығын, организмдер тіршілігін, адам денсаулығын сақтаймыз десек,
1.1 Ақтөбе қаласының атмосферасын кәсіпорындар ластауда
Ақтөбе қаласы ең лас қалалар қатарына жатады. Сырт көзге
Жыл сайын 120 мың тонна өнеркәсіптік және түрмыстық қалдықтар
Бүған қоса қалалық полигондағы 2,5 милион тонна қатты түрмыстық
қалдықтар ауаны бүлдіруде. Оны өңдеп, кәдеге жарату әлі өз
жүргізілмей келеді. Қалдықсыз технология бойынша жүмыс істейтін
өркениет елдерде оны әлдеқашан залалсыздандырып, кәдеге жаратар
еді.Біздің қазір астымыздвғы
енжарлығымыздың бір көрінісі бүл - " Тиыннан сом қүрайтын"
Жалпы, қаланың атмосфералық ауасынан тарайтын шаң - тозаң, түтін
. 3
алдында дейін жеткізу мүмкіндігіне қарай оған бәкелес көлік жоқ.
Ақтөбе облысы бойынша ластаушы заттардың шығарындыларының негізгі көлемі мүнайгаз
2006 жылы Ақтөбе облысында жүмыс жасайтын мүнай өнлірістері мен
Облыстың қалаларында автотранспорттар табиғатқа маңызыды әсерін тигізуде, бүл өз
2006 жыдың 1 -ші қаңтарына дейін жағдай бойынша облыста
автотранспорт бірлігі тірклген, Ақтөбе каласы бойынша - 60,0 мың
4
Ақтөбе қаласы бойынша автотранспорттан шыққан зиянды қалдық барлық зиянды
Қалдықтардың динамикасы көрсеткендей, атмосфераға ластаушы заттардың түсімі жыл сайын
2006 жылы жүргізілген қадағалау мәліметтері бойынша Ақтөбе қаласының атмосфералық
Облыс орталығы атмосфералық ауаның ластану деңгейі бойынша Қазақстан қалаларының
Түрғындардың денсаулығыа өндірістік кәсіпорындардың қалдықтарының эсер етуін азайту мақсатында
Автотранспорттардан шығатын газды қадағалауға бойынша бақылаушы органдармен жұмыста қолдану
2007 жылы қаланың қоршаған ортасының жағдайын кешенді зерттеу бойынша
Ақтөбе облысы Қазақстан қуаң аудандарына жатады. Облыстың ішкі материкалық
Облыс аумагында ірі гибротехникалық қүрылыстарға су деңгейінің көп жылдар
Судың сапалығына антропогендік қызметтер көп ықпалын тигізеді, судың ластануының
Гидрохимиялық бақылаудың нәтижесі жер үсті суларының ластануының жоғарғы дәрежеде
"Ақбүлақ" АҚ - н қалалық тазалау кешендері қаладан 7
1.2 Қала экологиясы.
Қалалардың тұрмысқа, тіршілікке қолайлы болуын сақтау үшін оның суын,
Үзақ жылдар бойғы қала салу ісіндегі жіберілген қателер, дүрыс
Табиғат қорғау объектілерінің қүрылысына бөлініп отырған қаржының жеткіліксіздігіне орай
Түтас облыс бойынша әр түрлі мақсатқа өзендердегі жылдық су
Жер асты суларының, сол арқылы жер бетіндегі судың ластануы
Л
8
Су қорларының көзіне жүргізілген тексеру көрсеткеніндей Елек өзенінің жер
Ақтөбе химия заводы экологиялық жағдайды қатты бүлдіруде. Өнеркәсіп өнімінің
Біз мынаны айтуымызға тиістіміз. Гидрометеоорталықтың өлшемі бойынша Ақтөбе қаласында
Өткен жылдың осы уақытымен салыстырғанда атмосферадағы қалдықтарды шығару көлемі
Өткен жылдың бірінші жартыжылдығымен салыстырғанда тексеру кем болды, тәртіп
де өндірілген айыппүл 264,7 мың теңгеге артты, табиғатқа зиян
Бүл нені көрсетеді? Біріншеден, мемлекеттік экологиялық бақылау деңгейі күшейгендігінен.
Жекеген кәсіпорындар қызметкерлері заңды айналып өтіп, экологияға қаржыны үнемдеу
Бізде бүл талапты орындауға жеткілікті мән берілмей жатады. Мысалы,
^ 10
туралы" Заңды бүрмалашылыққа жол беріліп отыр. Өткен жартыжылдықта зауытқа
Бірінші жартыжылдыкта табиғи ортаға айтарлықтай зиян келтірілген үш апат
Экологиялық сипаттағы мәселелер табиғат қорғау аумағында ғана емес, облыстың
Қала халқы күн санап өсіп келуде. Статистикалық мәліметтер бойынша
11
"Ақбүлақ" АҚ-ның маркетинг бойынша тете-президенті Серік Ахметовтың айтуынша, түрғындарға
Жаңадан су көздерін тауып іске қоспай, қаланы ауыз сумен
Судың жетіспеушілігінің тағы да бір себебі оның мақсатты пайдаланбауында.
Соңғы кезде қалада көлік жуатын орындар қаптап кетті. Олар
арнаиы скважина қазып алулары қажет.
12
Су туралы кодексте ауыз суды өндіріске және басқа да
Қала маңында салынып жатқан үйлер ауыз су мәселесін өз
Ауыз судың тағы бір бөлігі қаланы көгалдандыруға және саяжайларды
Соңғы үш жылдан бері су бағасы өспепті. Қалада ауыз
Қоршаған ортаға келтірілген зиян үшін 26 ескертпе жасалып, 24,3
.13
жер заңын бұзғаны үшін 11,3 млн. теңге айып салынды.
14
Негізгі бөлім
2.1 Ауа шаңмен, су бормен ластануда.
Соңғы жылдары облыста мұнай-газ өнеркәсібі күрт дамып келеді. Көмірсутекті
Алайда, экологиялық және қоршаған ортаны қорғау нормативтерінің сақталмауынан табиғи
Тек "Үлы қабырға" Қытай Қазақстан бірлескен кәсіпорны өткен жылы
«СНПС-Актобемүнайгаз» акционерлік қоғамы, «Қазақтүрікмунай», «Қазақойл Ақтөбе», «Майерс Ойл Қазақстан»
Мүнай өндіретін жерлерде экологиялық жағдай
өзендерді, су жинақталу алабын мүнай өнімдерімен ластау тыйылмай келеді.
15
сақталмағандықтан күкірт қышқылының жерге төгілу, ауаға онын буының тарап,
Облыста өндірістің осуі жүк тасымалдаудың және көлік санының артуына
Астанада өткен қауіпсіздік кеңесінің мәжілісінде экономиканы дамыту табиғат қорғау
Қоғамдық экологиялық топтардың әлсіздігі, аздығы оларға оң нәтижелерге жетуге
16
Өткен жылы 537 құжат экологиялық сараптамадан өткізілді. Бұл бағытта
Осы кезеңде 2300 тексеру жүргізіліп, 2700 ереже бұзушы анықталды.
Өткен жылы қоршаган ортаньң сапасына аналитикалық бақылау жасайтын лаборатория
Соңғы жылдардьң ауыртпалықтарына қарамастан табиғат қоргау жүиесі алға қойылған
Ақтөбе облысының 300 мың шаршы км-ден астам кең аймақты
Еуро-Азия күрлығыньң орталығында,
қашыкта орналаскан.
Аймақ ауа-райы шүғыл континентті, температурасы ауытқымалығымен
17
сипатталады. Қысы қатал, жазы ыстық. Жауын-шашыны жеткіліксіз, ауа ылғалдылығымен
Ақтөбе облысының Қазақстанның шөлейт аумағына жатады. Өзендер мен жылғалар
Ақтөбе облысы экономикасыньң
Табиғи қорлары мен мамандандырылған салалары бойынша облыс 3 аймаққа
1. облыстьң солтүстік бөлігі-индустриялық аграрлық, онда тау кен өндіру,
Тау-кен өндіру аграрлық орталық мүнай, газ өндіру, жер өңдеу.
Облыстьң оңтүстік бөлігі мал шаруашылығымен айналысады, онда қой,
жылқы, түйе өсіреді.
Аумақтьң әлеуметтік-экономикалық салаларындағы оң өзгерістер, сөз жоқ, қоршаған табиғи
18
да, оның жағдайын тұрақтандырып және жақсартуға бағытталған көптеген шараларды
2006 ж. Елек
Ақтөбе қаласында атмосфера ауасында зиянды заттардың мөлшері көп
орайда белгіленген нормадан жоғары екендігі байқалды. Негізінен азот
диоксиді мен формальдегид зиянды заттары бойынша оларды тәуліктік
орташа концентрациялары түрақты түрде ауытқытатындары болып отыр.
Биылғы жылдың
1,25 формальдегидтің ІЫБК-4 қүрады. Бүл орайда негізінен ластаушылар
19
қатарына энергетика мекемелері, металлургия және көздері жинақталған. Олардьң ішінде
Облыс аумағында миллиард тоннадан астам өндірістің катты қалдықтары жинақталған,
Атмосфераға зиянды қалдықтарды шығарудың улкен бөлігі автокөліктер үлесіне тиеді.
2004 жылдың 1 каңтарындағы облыстың аң аулау алаңы-29900,0 мың
Жабайы жануарлардың көптеген түрлерінің қазіргі жағдайы түрақты және айтарлықтай
Әсіресе, киіктін жагдайы, дабыл қағарлық. Үстірт тобының саны 80-жылдары
20
Бетпақдала тобының саны облыс жөнінде жазғы уақытта 200-300 мыңга
Бүл қүбылыстың негізгі себебі кәсіптік негізге қойылған жаппай браконьерлік
Көктемде биология институты жургізген есептің деректері бойынша Қазақстан аумағындағы
Темір және Мүғалжар аудандарыньң аумағында мүнай шығаратын кәсіпорындар ТЫҒЫЗ
Ақтөбе облысы республикадағы орманды алқабы аз аймақтың бірі. Мемлекеттік
Облыс орманы негізінен Елек, Қарғалы, Ойыл және басқа да
Облыс аумағында ерекше қорғалатын табиғи аумаққа жатқызылған, республикалық бірегей
21
өседі. 1960 жылы Ақтөбе қаласын қорғау үшін қала айналасында
2004 жылдьң 1 қаңтарындағы жағдай
22
г
2.2 Зиянды заттар сипаттамасы және оның жіктелуі.
Зиянды заттар деп тірі организмдер үлпаларының қалыпты әрекетін бүзатын
Жердегі барлық тіршілікке ауа тыныс алу үшін қажет. Орташа
Адам үшін ауаның маңызды қүрамды бөлігі - оттегі, оның
Ауаның биологиялық мәні оның проценттік мөлшеріне емес, парциалдық кысымына,
Таза ауаның қүрамына кез-келген қоспалар қосу және де ауаның
Зиянды заттардың жіктелуі.
Өндірістік кәсіпорындарда түзілетін зиянды заттар әртүрлі агрегаттық жағдайда болуы
1. Газдар: түтін газдарының негізгі компонештері көміртегі, күкірт, азот
23
2. Аэрозольдер - бөлшек өлшемдері 0,85 мм аз шаңдар,
жолдармен түзіледі;
А) материалдарды тасымалдау және ұсақтау кезіндегі механикалық жолмен, яғни
3. Сүйықтықтар - олардың сүйық дисперсті фазасы бар буы
аэрозольдері болады: 1-10 мкм өлшеміндегі бөлшектерді тамшы, ал
өлшемдері 1 мкм темен болса, түман деп санайды.
Стандартты жіктелуіне сәйкес эсер ету сипаты бойынша өндірістік зиянды
Тітіркендіргіш факторлары - көз бездеріне, теріге, тыныс алу жолының
Улы заттарға аз мөлшерде созылмалы ауруларды туғызатын заттар жатады.
Улы заттар организмнің барлық немесе оның жүйке жүйелерінің қызметін
24
Түншықтырушы - оның әсері үлпаның тотығу процестеріне байланысты:
А) қарапайым түншығу - үлпаның қалыпты демалуы үшін керекті
Б) химиялық түншығу - демалатын ауадағы оттегі қүрамы химиялық
¥шқыш нашалар (наркотиктер) - қауіпті соматикалық әсерсіз нашақорлық әрекет
Соматикалық улар:
А) ішкі органдардың органикалық бүзылуларын тудырады.
Б) қан айналымы жүйесінің бүзылуына эсер етеді (бензин, фенол,
В) жүйке жүйесіне эсер етеді (метил спирті, күкіртті көміртегі
Сенсибилизирлеуші - организмнің реакциялық қабілетін өзгертеді. Оларға сезімталдықтың жоғарылауы
Мутагендер - адамның түқым қуалау қабілеттеріне эсер ететін (радиоактивті,
Репродуктивті функцияға, яғни бала туу функциясына эсер ететін заттар.
Зиянды өаттардың организмге өту жолдары: тыныс алу мүшелері, қарын-ішектер
25
болуы. Майда және липойдтарда жақсы еритін кейбір зиянды заттар
Заттардың эсер ету сипаты және қауіптілік дәрежесі оның физика-химиялық
Организмге эсер ету дәрежесі бойынша мемлекеттік стандарт (ГОСТ) 12.1.007-76
1 класс - төтенше қауіпті заттар
класс - жоғарғы қауіпті заттар
класс - орташа қауіпті заттар
класс - аз қауіпті заттар
Зиянды заттардың қауіптілік класын 1-кестеде көрсетілгендей, нормалар мен көрсеткіштерге
Зиянды заттарды қауіптілік класына жатқызу көрсеткіштер бойынша жүргізіледі, оның
Бір мезгілде организмге бірнеше улардың эсер етуі әр түрлі
аудитифті, яғни қосындысы, егер заттар бір бағытта эсер етсе,
күкірт және азот оксидтері, көміртегі тотығы және цемент шаңы,
күкіртті газ жэне фенол, түз және күкірт, азот қышқылы
потенцирленген, яғни зиянды заттаң әсері басқа қоспаның әсерінен
күшейеді, мысалы циан қышқылы қоспасы қатысындағы көміртегі
тотығы әрекеті, көмірсутектер қоспасы қатысындағы күкіртті сутегі
және т.б. Бүл жағдауда бинарлы уландырғыш заттар әсері байқалады,
ал олардың зиянды әсері екі
араласқан кезде ғана байқалады.
Әлсіз мысалы, марганец қорғасынның әсерін азайтады, қышқыл негіздің әсерін
26
Уларды организмнен шығару жолдары: үшқыш заттар, суда аз еритін
Уды шығару уақыты үзақ болған сайын, соншалықты оның зиянды
27
2.3 Өндірістік және тұрмыстық қалдықтарды жою жолдары
Облыстың орталығында және аудандарында өндірістің және тұрмыстық қалдықтарды орналастыру
Ақтөбе қаласындағы - тұрмыстық қалдықтардың (әрі қарай ҚТҚ) қзіргі
Ауылдық жерлерд түрғындардың түрмыстық қалдықтарын орналастыру және жою мәселесі
2005-2007 жылдарға арналған қоршаған ортаны қорғау бойынша бағдарламасының шеңберінде
Ақтөбе қаласы үшін қатты түрмыстық қалдықтар полигонның қүрылысы аяқталып,
Алға және Шалқар аудандарының ортылығына ҚТҚ полигонының қүрылысы үшін
Бүл бағдарламада ҚТҚ қазіргі уақыттағы жинау, тасымалдау және кому
28
ұйымдастырушылық, экономикалық, әлеуметтік
Қалада қолданысқа келмейтін улы химикаттарды және пестицидтерді жинау үшін
Облыста өндірістік қалдықтарды қабылдау және кому бойынша 5 полигон
Облыста өндірістік қалдықтардың түрақты жиналу процесі жүруде. Дон КБК-725
Қазіргі уақытта қалдықтарды жоюмен үш кәсіпорын айналысады: АФЗ-"Қазхром" Т¥К
"АХҚЗ" АҚ бірнеше жылдар бойына монохромит натридің 76 %
АФЗ жоғары және орта оттекті шлактарды қайта өңдеу бойынша
29
Қорытынды
Қоршаған ортаны қорғауға бағытталған ықпалды шаралардың бірі бүқаралық ақпарат
Атмосфералық ауаның жағдайын гидрометеорологиялық орталығы жүргізеді. Бүл үйымның бүгінгі
30
Пайдаланылған эдебиеттер тізімі
Ақтөбе энциклопедиясы.- Ақтөбе, «Отандастар - Полиграфия», 2001
Абишев М.А. Радиационная
проблемы радиоактивных отходов.
Высшая школа Казахстана. 2001
Кубесова Г.Т. Оценка рекреационных ресурсов Актюбинской области
для целей развития отдыха и туризма. Автореферат дис. на
ученой степени к.г.н. Алматы, 2004 г.
Бекишева С.Д. Экологическое право Республики Казахстан.
2006
Белый А.В. Районирование территории по условиям самоочищения
атмосферы. /Пер. с англ.: Т. 1,2 М: Мир, 1989
Бялко А.В. Наша планета Земля. М, 1989
Дуамбеков М.С. Экология Казахстана. Астана, 2003
Кривошей М.И. Арал и Каспий. Причины катастрофы. СПб. М,
Куйдин Ю.И. Ядерная трагедия Казахстана. Алматы, 1992
Небел Б. Наука об окружающей среде. Как устроен мир.
1993
Никаноров А.М., Хоружая Т.А. Экология. М: Мир, 2000
Степановских А.С. Экология. М, 2004
Экологический бюллетень. Министерство
охраны окружающей среды РК. 2000
XXI - безъядерный
региона. /Под ред. Прус Л.Н., Бозтаева Н.К.,
2004
15. Ақтөбе облысының жер ресурстары. Ақтөбе, 2004 ж.
31