Аннотация
Менің курстық жұмысымның тақырыбы «Ақша нарығы және валюталық
Мазмұны
Кіріспе.....................................................................................................5
І АҚША НАРЫҒЫ ЖӘНЕ ВАЛЮТАЛЫҚ БИРЖАЛАРДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Ақшаның мәні және қызметтері...............................................................7
1.2 Валюталы жүйелер және валюталық қатынастардың ұғымы.............18
ІІ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ВАЛЮТА НАРЫҒЫ
2.1. ҚР-ның валюта нарығында сұраныс пен ұсынысты қалыптастыру.........27
2.2 Валюталық қорлар.....................................................................................32
Қорытынды..............................................................................................33
Пайдаланған әдебиеттер.......................................................................35
Кіріспе
Ақша ежелгі заманда
Әрбір ерекше тауар міндетті түрде тұтыну құны ретінде
Алғашқы қауымдық құрылыс кезінде бір тауардың басқа бір
Тауар өндірісінің дамуы барысында кездейсоқ айырбас жиіленді. Жалпы
Біріншіден, тек ақшаға айырбастау арқылы ғана тауарлар қоғамдық
Екіншіден, әр адамның еңбектегі, яғни қоғамдық өндірістегі үлесін
Үшіншіден, айырбас үрдісінде ақшаның делдалдық етуімен тауардың ішкі
Тауарлар дүниесінің тауар және ақша болып екіге бөлінуі
Тауар өндірісінің өсуіне байланысты неғұрлым жиі айыр-басталатын тауар
І АҚША НАРЫҒЫ ЖӘНЕ ВАЛЮТАЛЫҚ БИРЖАЛАРДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Ақшаның мәні мен қызметтері
Ежелгі Русьта да ақша металл ақшаларға ауысқаннан кейін
"Капитал" сөзінің шығуы да малменен байланысты, өйткені ескі
Солтүстік халықтары ең бірінші тауар ретінде айырбас үшін
Жылы теңіздердің жағасын мекендеген тайпалар айналыс құралы ретінде
Бақалшақ ақшалар тауар ақшалардың ең бір тұрақты формасы
Әлемде әр түрлі "экзотикалық" ақшалар болған. Каролин аралдары
Юлий Цезарь патшалығының тұсында ақша ретінде құлдарды пайдаланды.
Өнер мен жер игерушілердің бөлінуімен эквиваленттің жетілуі жалғасты.
Жалпы эквивалент ретінде металдар да пайдалана бастады. Ежелгі
Металл ақшаларының артықшылығы, олар -біркелкі, төзімді, ұсақталынады, және
Бірақ б.э. дейін XIII ғасырда салмағы көрсетілген құймалар
Ақшаның өмір сүруіндегі объективті қажеттілік ол тауар өндірісі
Бірақ XVI ғасырдың басында (1516 ж.) утопиялық социализмнің
Ол аздай Т. Моор тағы былай деді: "Қай
XIX ғ. Социал утопистері - Прудон, Оуэн, Грей
Мұндай ойлар Ресейде де айтылды. Қазан революциясынан (1917)
Осыған байланысты К. Маркс былай дейді: ақшаларды жоя
- Ақша тауардан дами отырып, тауар болып қала
Ақша - жалпы бірдей эквивалент, ерекше тауар, онда
Жалпыға бірдей эквивалент ролі тарша түрде алтынға бекітілген.
Алтын жалпыға бірдей эквивалент ролін орындау үшін ең
Ресей XIX ғасырдың 20-жылдарында алтын өндіруден бірінші орында
Алтын өндіру қиын және капиталды көп қажет етеді.
Алтынды ең көп өндіретін Оңтүстік Африка Республикасында (ОАР)
Алтынды өндіру дүниежүзінде апатты жағдайда құлдырауда.
Қазақстанда 160 алтын кен орындары бар. Соның ішінде
Алтын тек қана алтын валюта резервтерді ғана құрамайды,
Жасанды алтынды ойлап табу сұрақтары әр кез адамзатты
Құрамын өзгерте отырып (палладий - 55%, индий -45%)
Олар шындығында қоғамдық қатынастарды тудырушылар болып келеді. Бұл
Ақша - өндіру мен бөлу процестерінде адамдар арасындағы
жалпыға тікелей айырбасталу;
айырбас құнының дербес формасы;
еңбектің сыртқы заттық өлшемі.
Жалпыға тікелей айырбасталу формасында ақшаны пайдалану, кез келген
Еңбектің сыртқы заттық өлшемі тауарды өндіруге жұмсалған еңбектің,олардың
Жекелеген елдердің ішінде алтын айналысы жоқ. Төлем, айналыс
Ақшаның әрбір қызметі ақшаның тауар айырбастау процесінен туындайтын,
Ақша құн өлшемі ретінде. Құнның өлшем қызметі тауар
Ақша құн өлшемі қызметін идеалды, оймен ойлау арқылы
Тауар бағасын өлшеу үшін қолма-қол ақшаның болуы қажет
Ақша түрінде көрінетін тауардың құны, оның бағасы болып
Құн өлшеу қызметі жалпы эквивалент ретіндегі ақшаның тауарға
Құн өлшемі және баға масштабы ретіндегі ақша қызметтерінің
Алғашында баға масштабы АҚШ қазынашылығымен алтынның тройск унциясына
Арнайы баға масштабы алтын құны мен оның мемлекеттік
Ямайка валюта реформасының (1976-1978 жж.) нәтижесінде арнайы алтын
Қазіргі уақытта алтын тауарға тікелей айырбасталмайды және бағалар
Ақша айналыс құралы. Ақша айналыс құралы қызметінде тауарларды
Тауарлар бір қолдан екінші қолға ауыса отырып, өзінің
Тауар айналысы кезінде, ақша делдал ролін атқарады, ал
Өзінің құнын өткізгеннен кейін, айналыстан кететін тауарларға қарағанда,
Біздерге ақша айналыс құралы қызметін негізінен мемлекеттік, оперативтік,
Айналыс құралы ретінде ақша қызметтерінің ерекшеліктері мыналар:
тауар мен ақшаның қарама-қарсы қозғалысы;
оны идеалды ақшалар
ақшаның бұл қызметінде тауарларды айырбастау өте тез орындалатын
Бірақ бұл, несие және қағаз ақшалар ақшалы тауармен
Акша айналыс құралы қызметін атқаратын болғандықтан, айналыс қажеттілігі
Егер ақшаның айналыстағы массасы тауар массасынан көп болса,
Ақша төлем құралы. Тауар айналысы ақша қозғалысымен байланысты.
Егер тауар мен ақшаның қарама-қарсы қозғалысы болмаса, яғни
Ақшалар төлем құралы ретінде тек қана тауар айналысына
тауарларды және қызметтерді төлеуге байланысты мін-
деттемелер;
еңбек ақы төлеуге байланысты міндеттемелер;
мемлекетке қатысты қаржылық міндеттемелер;
банктік қарыз, мемлекеттік және тұтыну несиесі бойын-
ша борыштық міндеттеме;
сақтандыру міндеттемелері;
әкімшілік-сот сипатындағы міндеттемелер және басқа-
лары.
Ақша төлем құралы ретінде айналыс құралынан өзара айырмашылықтары
Төлем құралы қызметін толық бағалы емес нақты ақшалар
Төлем құралы ретіндегі ақшаның қызметі оның бұдан бұрын
Ақшаның төлем құралы қызметін атқаруына байланысты ақша айналысы
Ақша саясатының варианттары ақша нарығының графигінде әр түрлі
Ақша-несие саясатының вариантын тандау көп жағдайда ақшаға сұраныспен
Егерде ақша айналымының күтпеген, кездейсоқ өзгерісі нақты айнымалылардың
Мұндағы R — пайыз мөлшерлемесі М — ақша
Сурет1.Салыстырмалы түрде
Сурет 2 Салыстырмалы түрде қарағанда икемді ақша
Ақша-несие саясатының табыстау механизмі және оның салық-бюджет, валюта
Ақшаның айырбас кұнының дербес формасы ретінде пайдалану тауарларды
Қазіргі уақытта алтын тауарға тікелей айырбасталмайды және бағалар
1.2.Валюталық жүйелері және валюталық қаиынастардың ұғымы.
Валюталық - бұл ұлттық шаруашылық қызметтерінің нәтижелері мен
Валюталық жекелеген элементтері -вексель ісі түрінде Ертедегі Грецияда
Валюталық жүйелер материалдық өндіріс саласына, сондай-ақ бөлу, айырбас
Валюталық қатынастар жағдайы ұлттық және дүниежүзілік экономиканың дамуына,
Халықаралық шаруашылық байланыстардың дамуы шамасына байланысты валюталық жүйе
Тарихта мынадай валюталық жүйенің типтері қалыптасқан: ұлттық, дүниежүзілік,
Басында елдегі ұдайы өндіріс процесіне қажетті валюталық ресурстарды
Ұлттық валюталық жүйе мен дүниежүзілік шаруашылықтың даму негізінде
Дүниежүзілік валюталық жүйені мемлекеттік-құқықтық ұйымдастыру формасы жетекші елдердің
Ұлттық және дүниежүзілік валюталық жүйе арасындағы байланыс пен
Егер ұлттық валюталық жүйе ұлттық валютаға - елдің
Резервтік валюта - халықаралық төлем және резерв құралы
Резервтік валюта мәртебесін алудағы алғышарттар:
дүниежүзілік өндірісте, тауарлар мен капитал экспорттарында елдердің билік
жоғары тиімді байланыс жүйесі бар несиелік-банктік мекемелердің дамыған
басқа елдерде оған деген сұранысты қамтамасыз ететін, халықаралық
Резервтік валюта мәртебесі эмитент-елдің экономикасына белгілі бір міндеттемелерді
Халықаралық есептік ақша бірлігі - валюталық паритет пен
Валюталық "қоржын" 1973 жылы наурыз айынан бастап өзгермелі
Валюталардың орташа өлшемді құны, топқа кіретін валюталардың АҚШ
Елдің экономикалық және валюталық жағдайларына байланысты анықталатын валюталардың
"еркін пайдаланылатын валюта", яғни халықаралық
есеп айырысуларда және валюталық нарықтардың негізгі операцияларында кеңінен
валюталық шектеулері бар, жартылай конверсияланған елдердің валюталары;
валюталар айырбасына тыйым
Валюталық нарықтар уақтылы есеп айырысуларды жүзеге асыруды, валюталық
Халықаралық есеп айырысудың өзіндік ерекшелігі барлық елдер үшін
Валюталық нарықтарда шетел валютасына деген сұраныс пен ұсыныс
Сонымен, валюталық нарықтарда валюталық операцияларды жүргізуге халықаралық сауда
Валюталық нарықтар - сұраныс пен ұсыныс негізінде ондағы
шарушылық байланыстардың интернационалдануы не-
гізінде валюталық нарықтардың интернационалдануының күшеюі;
байланыстың жаңа жүйелерін пайдалану;
әлемнің барлық бөліктеріне тәулік
банктердің корреспонденттік шоттары бойынша жазбаша түрде негізделетін валюталық
коммерциялық валюталық мәмілелермен
Валюталық операциялардың көлеміне, сипатына және пайдаланылатын валюталар тобына
Халықаралық валюталық нарықтар ірі дүниежүзілік қаржы орталықтарында шоғырланған.
Аймақтық және жергілікті нарықтарда, белгілі бір конвертирленетін валюталармен
Ұлттық валюталық нарықтар деп, ережеге сәйкес, халықаралық операцияларды
Сол немесе басқа елдің ішкі валюталық заңдылықтарының ырықтандырылуына
Институтциональдық көзқараспен қарағанда, валюталық нарық банктер, банкирлер үйін,
Қалған банктер мен брокерлік фирмалар өздерінің валюталық операцияларын
Валюталық операцияларды жүргізуге құқылы банктер өкілетті немесе девиздік
Девиздік банктердің валюталық нарықтағы операцияларға қатысу дәрежесі көп
Әдетте, валюталық операциялар банктер арасында тікелей жүргізіледі (телекс
Нарықтың қатысушы барлық мүшелерін екі негізгі топқа бөлуге
Дүниежүзінің тек өте ірі банктерінде валюталық департаменттер және
Банктердің басқа да топтары ірі, бірақ азырақ диверсификацияланған
Брокерлік фирмалар 30%-ға жуық валюталық операцияларға қызмет етеді
Брокерлер делдал ретінде бола отырып, клиенттерден брокерлік комиссиялық
Брокер мәміле жасайтын және баға белгілейтін өзінің банк-клиенттеріне
Банктердің валютамен жасалатын операциялары клиенттердің есебінен де, сондай-ақ
Шетел валютасы халықаралық төлем айналымында әдетте ақшалай белгілер
Аударым - бұл басқа елдегі банк-корреспондентіне өзінің клиентінің
Банктік чек - шетелдік банк-корреспондентке чекті ұстаушының ағымдық
Банктік вексель - осы елдің банкінің шетелдік банк-корреспондентке
Бұл жерде чектер мен тратталарды тек қана банктер
Несиелік айналыс құралдары халықаралық төлем айналымынан алтын мен
ІІ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ВАЛЮТА НАРЫҒЫ
2.1. ҚР-ның валюта нарығында сұраныс пен ұсынысты қалыптастыру
Тұтастай алғанда Қазақстандағы ішкі экономикалық саясат нарығы экономика
Теңгенің АҚШ долларына номиналдық нығаю үрдісі алғашқы рет
2.1.1- график
Валюта нарығының негізгі көрсеткіштері
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006 ж. қаң-қаз
Айырбастау пунктерінің АҚШ долларын нетто-сатуы, млрд. АҚШ долл.
Соңғы 2 жыл ішінде ішкі валюта нарығындағы операциялар
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі (бұдан əрі - Ұлттық
2006 жылғы 1 шілдеден бастап Ұлттық Қорды қалыптастырудың
Ұлттық Қорды қалыптастырудың жəне қаражатын пайдаланудың жаңа қағидаттарына
Ұлттық Қорды қалыптастырудың жəне қаражатын пайдаланудың жаңа схемасына
Ұлттық Қордың теңге қаражатын айырбастаудың осы тəсілінің басымдығы
2006 жылдың екінші тоқсанынан бастап банктер ай сайын
2006 жылдың үшінші тоқсанында теңгеге шетел валютасын сату
Бүгінгі күні шикізат тауарларымен сауда операцияларындағы есеп айырысудың
Экспортерлердің еуро жəне Ресей рубліне қарағанда АҚШ долларын
Экспортер кəсіпорындардың кірістілікті басқаруға айқын ұмтылысы, оның ішінде
Банктер жүзеге асыратын сырттан қарыз алу көлемі мен
Банктер ел ішіндегі жəне валютаға транзакциялық сұраныспен нығайтылмаған
Шикізат тауарларының əлемдік бағасының жоғары деңгейінің сақталуы жағдайында
жуығы. Ал тұстай алғанда резидент банктер клиенттерінің резидент
Ішкі ақша нарығы
Тұтастай алғанда, ақша нарығының орналастырылған банкаралық депозиттер бойынша
2002-2005 жылдары банкаралық ақша нарығындағы қысқа мерзімді қарыз
Банкаралық теңгедегі депозиттер бойынша орташа алынған сыйақы ставкасы
Банктер банкаралық нарықта АҚШ долларындағы депозиттерді орналастыру бойынша
Банкаралық ақша нарығында теңгемен берілген банкаралық кредиттердің көлемі
Жоғары банктік өтімділікпен сипатталған соңғы жылдары Ұлттық Банк
Бұл бірінші кезекте пайыздық ставкалар саясатына қатысты болды.
Сонымен қатар, 2006 жылдың 11 айында 3 172,2
1998 жылдан бастап 2006 жыл аралығындағы кезеңде қысқа
2.2. Валюталық қорлар
1944 жылы Бреттон-Вудс қаласында (АҚШ) халықаралық қаржы конференциясы
ХВҚ-ға кіргенде, әрбір мемлекет квота (жазылу бойынша салым),
Квотаның маңызы әр түрлі болып келеді. Біріншіден, олар
ж. ХВҚ-ның 156 мүшесі 130 млрд. $-ға жуық
ж. 174 ел - 140 млрд. $ төлеген.
ХВҚ саясатын анықтауға керекті дауыс санының көп бөлігін,
ХВҚ-ның жоғарғы директивті органы - губернаторлар кеңесі, мұнда
халықаралық валюталық ұсыныстарды әзірлеу;
экономканы қайта құру жөнінде өте кедей елдерге кеңес
жаңа мүшелерді қабылдау, квоталарды өзгерту, ХВҚ-
ға мүшеелдерді тексеру.
Қалған уақытта губернаторлар, штаб-пәтері Вашингтонда (АҚШ) орналасқан атқарушы
Атқарушы кеңестің шешімді қабылдауы мына баптарға негізделеді:
займ тек қана мүшеелдің экономикалық өсуіне көмектесетін өнімді
займ сәйкес үкіметтермен кепілдендірілуі тиіс;
займ беру шешімі экономикалық себептерге негізделуі тиіс.
ХВҚ-ның қызметкерлері 2 мыңға жуық адамнан тұрады және
ХВҚ-ның мүшесі болып кірген ел: өз ақшасының басқа
Алғашқыда ХВҚ-ды құрған кезде оның мақсаты ретінде: оған
Қазіргі уақытта, Бреттон-Вудс ыдырағаннан соң, яғни Валюталық бағамдар
ХВҚ несиелері ақылы және шартты болып табылады. Төлем
ХВҚ-ға мүше-елдер, сонымен қатар, СДР жүйесінің қатысушысы болып
Әрбір мүшенің ХВҚ-дан
Халықаралық валюталық жүйені бақылау және өздерінің мүшелерін қаржылық
90-жылдардың басында өзінің әдеттегі іс-әрекетімен қатар ХВҚ,
1. Экономикалық саясаттың әр түрлі аспектілері бойынша ХВҚ
ХВҚ төлем балансының мәселелерін ретке келтіруге бағытталған көмек
ХВҚ бұл елдерге техникалық көмек береді және
Қорытынды.
Валюталық жүйенің басты элементі - валюталық бағам.
Валюталық нарықтарды валюталық операцияларды жүргізудің
алу-сату операциялары жүргізілетін ресми орталықты білдіреді. Валюталық операцяилардың
Валюталық нарықтардың қатысушыларын екі басты топқа бөледі: пассивті,
Шетел валютасы халықаралық төлем айналымында ең бастысы банктік
оъективті құндық қатынастарына негізделеді.
Валюталық бағам - басқа елдің ақша бірлігіне қатысты
Валюталардың баға белгіленімі айырбас үшін ұсынылған екі ақша
Сауда-өнеркәсіптік клиенттер үшін валюталар баға белгілеу кросс-бағам негізінде
Қазақстанның валюталық саясаты мемлекеттің және тұтастай алғанда экономиканың
Осыған байланысты мемлекеттің валюталық реттеу саласындағы негізгі басымдығы
Шикізатқа әлемдік бағаның көтерілуі және 1999 жылы сәуірде
Мұнан кейінгі бес жыл ішінде теңгенің еркін құбылмалы
Осы валюталық режимді сақтау өндірістің және әлбетте экспорттың
Егер экономиканың осы тәуелділігі еңсерілсе, онда, әрине, ұлттық
"валюта себетіне" (АҚШ доллары, еуро, иена, ресей рублі
мыналардың: Еуразия экономикалық қауымдастығының немесе бүкіл ТМД-ның, Орталық
стан) шеңберінде бірыңғай валютаға көшу.
Сонымөн бірге, экономиканың бәсекеге қабілеттілігін қолдауға бағам саясатының
Пайданылған әдебиеттер тізімі
1.2002 жылы 3 маусымдағы Ұлттық банк Басқармасының №
2.Валюталарды айырбастаудың нарықтық бағамын анықтау тәртібін белгілеу-Актілер жинағы,2003
3."Коммерциялық банктер операциялары", Мақыш С.Б., Алматы-2004ж.
4.Банковское дело / Под ред. Лаврушина О.И. —
5.Банковское дело / Под ред. Колесникова В.И. —
6.Шеденов Ө.Қ.Жалпы экономикалық теормя.-Ақтөбе,2004.
7.Ақша,несие,банктер.-Алматы,2001.
Мезілімдік басылымдар
8.«ҚР ұлттық банкі туралы» ҚР заңы.-Егемен Қазақстан, 1995,5шілде.
9."Ұлттық банктің статистикалық бюллетені"-1999-2004жж-Ақиқат,1999,N5.
10.Коммерциялық банк құрылымы.- "АльПари" 2002ж, 6.
11.Валюта түсінігі.-"Банки Казахстана", 2005-ж., N6.
12.Банковское дело: стратегическое руководство / Под ред.
13.Екінші деңгейдегі банктердің несиелік саясаты.-Аль-Пари,2004,N6.
14.Қазақстандағы депозиттер нарығы –Қаржы-Қаражат,2001,N
6
10
10