Қаржылық капитал

Мазмұны
бет
Кіріспе………………………………………………………………..
Ι- Кәсіпорындағы активтерді талдауы мен аудитінің теориялық әдістемелік негізі
1.1. Активтердің құрамы мен құрылымы және оның экономикалық
маңызы…………………………………………………………………
1.2. «Оңтүстік Жарық Транзит» ЖШС –нің экономикалық көрсеткіштерін
талдау……………………………………………………………………
1.3. «Оңүстік Жарық Транзит» ЖШС –нің активтер есебін ұйымдастыру
мен есеп саясаты…………………………………………………………
ΙΙ- «Оңтүстік Жарық Транзит» ЖШС-нің активтерінің айналымын талдау
2.1. Талдаудың маңызы мен активтердің құрамы мен құрылымын
талдау…………………………………………………………………….
2.2. Активтер айналымдылығын талдау…………………………………..
2.3. Кәсіпорынның мүліктік жағдайын бағалау мен табыстылықты
талдау……………………………………………………………………….
ΙΙΙ- «Оңтүстік Жарық Транзит» ЖШС-нің қаржылық жағдайын
талдау мен аудиті.
3.1. Қаржылық тұрақтылығын бағалау мен талдау…………………………..
3.2. Активтерінің өтімділігі мен төлем қабілеттілігін бағалау……………….
3.3. «Оңтүстік Жарық Транзит» ЖШС –нің активтерінің аудиті……………
Қорытынды………………………………………………………………………
Қолданылған әдебиеттер тізімі………………………………………………..
Кіріспе
Бухгалтерлік есепті жетілдіруде басты мақсат экономикалық және әлеуметтік тұрақтылық
- экономикалық өсуді ынталандыру;
- кәсіпорын қызметін тиімді қамтамасыз етуді жүзеге асыру.
Бухгалтерлік есептің негізгі түрлері, бағыттары экономикалық және әлеуметтік мәселелердің
Бухгалтерлік есеп – ол өз экономикалық өміріне мемлекеттің араласу
Есептің маңызы – бухгалтерлік ақпараттық мәліметтердің, қаржылық есеп берудің
Жұмыстың негізгі мақсаттары:
- Активтер айналымының қаржы нәтижесіне маңызы екендігін;
- осы мәселелерді шешудің жолдарын активтерді талдаудың мүмкіншіліктерімен ұштастыра
Жұмыстың негізгі міндеттері:
- ұйымның активтер есебінің даму ерекшелігін ескере отырып, оны
- ұйымның экономикасын қаржыландырудағы барлық мүмкіншіліктерін пайдалануды көздеуді қарастыру;
Осыған орай, әдістемелік нұсқаулар ретінде әлемдік тәжірибені пайдалану, яғни
Жоғарыда да айтылғандарды есепке ала отырып, активтерді талдау мен
Ұйымның активтері экономиканың нақты саласын белсендірудегі реттелінуі құқықтарын, тәуекелдік
Экономиканың нақты секторын белсендірудегі активтерді талдау мен аудитті жүргізуді
Дипломдық жұмыстың І-бөлімінде «Оңтүстік Жарық Транзит» ЖШС-нің экономикалық сипаттамасы,
I-Кәсіпорындағы активтерді талдауы мен аудиттің теориялық-әдістемелік негізі.
Активтердің құрамы мен құрылымы және оның экономикалық маңызы.
«Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы» 2007 жылғы
«Щңтүстік Жарық Транзит» ЖШС-нің акционерлік қоғамында Чалықаралық қаржылық есептілік
Жалпы ақша қаражаттары «Қысқа мерзімді активтер» деген алғашқы бөлімнің
Оны іске асыру болжамдалса, немесе ұйымның қалыпты операциялық циклінің
Ол негізінен сауда мақсатында немесе қысқа мерзімге және оны
Пайдалану шеек қойылмайтын ақша немесе оның баламасында болса, қысқа
Барлық қалған активтер ұзақ мерзімді активтер ретінде жіктеледі.
Ақша қозғалысы жөнінде есепті дайындау кезінде пайданың көбую кездерін
Дебиторлық берешектер- бұл басқа заңды тұлғалардың немесе жеке азаматтардың
«Инвестиция» ұғымы кең мағынасында ел экономикасын қажетті қаражатпен қамтамасыз
Ол қаржы нарығында инвесторлардың мүддесін қорғау мақсатында және ақша
Оны олар кәсіпорынның акциясына, облигациясына тікелей бағыттай алады, банк
Инвестициялық қор өзіндік акцияларды шығару әрі ашық орналастыру жолымен
Бұл қорлардың барлық қызметі әр түрлі бағалы қағаздарға инвестициялық
Инвестициялық қор өз қызметінде нақты принциптерді басшылыққа алады;
Инвестициялық салымдарды әр тараптандыру;
Бағалы қағаздармен ас қатерлі операцияларды жүзеге асыруға тыйым салу;
Бағалы қағаздарды сатып алуда кәсіби тәсілдемені қолдану;.
Жеке инвесторға қарағанда мол қаржыға ие болу;
Инвестициялық қор өндіріспен және сауда-саттықпен айналыспайды (бағалы қағаздар мен
Инвестициялық қордың ұйымдық құрылымын былайша көрсетуге болады: акционерлердің жалпы
Кез-келген АҚ акционерлерінің жалпы жиналысының құзыреттілігіндегі негізгі мәселелерден басқа
Инвестициялық қордың тұрпатын қайта құру (өзгерту) туралы;
Инвестициялық декларацияға өзгертулер мен толықтыруларды енгізу туралы;
Бағалы қағаздар портфелінің басқарушысымен, сондай-ақ, тіркеушілерімен және ластодиандармен келісім
Қордың атқарушы органына басқарма жатады. Басқарманың заңда қарастырылған құзіреттілігінен
Инвестициялық қордың басқарушысы – бағалы қағаздардың портфелін басқару бойынша
Инвестициянық қордың қызметі Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңдары жиі бұрмаланған
Кәсіпорындар мен ұйымдардың қызмет барысында өздерінің өндірген дайын бұйымдарын
Олардың өндіріс құралдарынан өзге еңбек заттары өндірісте пайдаланылған кезде
Ұзақ мерзімді активтер деп – кәсіпорынның шаруашылық қызметінде бір
Ұзақ мерзімді активтерді мынандай категорияларға жіктеуге болады;
Материалдық активтер (негізгі құралдар, табиғи ресурстар)
Материалдық емес активтер.
Материалдық активтердің табиғи натуралдық нысаны бар. Мысалы, оларға жерді
Бухгалтерлік есептің 28 «Материалдық емес активтердің есебі» стандарттарына сәйкес
Егер субъектінің келешекте тікелей осы объектіге байланысты экономикалық пайда
Егер активтің құны дұрыс анықталса.
Егер де материалдық емес активтің келешек экономикалық табыстың көбеюіндегі
Материалдық емес активтерге ғылыми, әдеби, көркем шығармаларға және шектес
Төменде материалдық емес активтерге:
Авторлық куәлік (құқық) – ғылыми туындыны, әдеби, музыкалық шығарманы,
Патент – оны иеленушіге заңмен белгіленген мерзім ішінде өнімдерді
Өндірістік үлгілерге берілетін құқық өнімнің сыртқы түрін айқындайтын көркемдік
Тауар белгілері (таңбалары) – белгілі бір субъектінің өндірістік өнімдерін
Лицензиялық келісімдер – патент иесінің өзінің контрагентіне патенрттік құқықтарының
Өндірістік меншік объектісін пайдалану құқығын лицензиясы белгілі бір мөлшерде
Бағдарламалық жабдықтауға электрондық есептеу машиналарына арналған бағдарламаларға авторлық құқықтар
Мүліктік авторлық құқық авторлық келісім – шарт жасау арқылы
Ноу-хау – субъектінің практикалық (тиәжірибелік) қызметінде пайдаланылатын, бірақ әлі
Гудвилл (фирма бағасы) – фирманың іскерлік репутациясы. Фирма бағасы
Ұйымдастыру щығындары – субъектінің құрылуымен байланысты (мемлекеттік тіркеуден өту
Негізгі құралдарға қозғалмайтын мүлік, жер учаскелері, уйлер мен ғимараттар,
Негізгі құралдар объектісі төмендегі шарттарға сай келгенде ғана актив
егер кәсіпорынның активпен байланысты келешек экономикалық пайда алатындығына аса
егер кәсіпорын үшін активтің ззіндік (бастапқы) құнын сенімді түрде
Негізгі құралдар есебін ойдағыдай жүргізу үшін алдымен оларды жүйелеп
Осымен ұзақ мерзімді активтерді иммобильдік қор болып табылады. Және
«Оңтүстік Жарық Транзит» ЖШС-нің экономикалық
«Оңтүстік Жарық Транзит» заңды тұлға ретінде ҚР ОҚО бойынша
Серіктестіктің жарғылық капиталының алғашқы жариялаған мөлшері 97100 теңгені құрады.
2006 жылдың 1 қаңтарында бекітілген және төленген капитал 97,1
Серіктестік қызметінің негізгі мақсаты – жарғылық қызметтен таза табыс
электр энергиясын беру және тарату:
электр энергиясын беріп таратумен техрологиялық басқа да қызмет түрлері:
Қазақстан Республикасының заңымен тыйым салынбаған қызметінің басқа да түрлерінің
2005 жылдың 23 желтоқсан №345 Бұйрығымен Серіктестік электр эксплуатациялауда
Жоғарыда аталған Заңның 15 бабына сәйкес табиғи монополия субъектілерінің
Тарифті бекіту кезіндегі өкілетті орган табиғи монополия субъектісінің шығындары
Энергетика және ресурстар Министірлігінің электр энергетикасы және қатты отын
«Оңтүстік Жарық Транзит» ЖШС-нің берілген тарифтерде шығындар 25,6% құрады,
Тарифтік сметада еңбек ақыға 2005 жылы 198400мың теңге көлеміндегі
2005 жыл «Кірістер мен шығыстар туралы есептілік» №2 нысаны
Серіктестіктің қаржылық есебін құруда өткізілген өнімнің өзіндік құны 2005
2005 жыл үшін «Кірістер мен шығыстар туралы есептілік» №2
№2 «Кірістер мен шығыстар туралы есептілік» нысанының 0740 жолында
№2 «Кірістер мен шығыстар туралы есептілік» нысанында негізгі қызмет
Қ.Р-ң «Табиғи монополиялар туралы» заңының 7 бабының 7 тармағына
Операциялық қызметтің ақша қозғалысы келесі көрсеткіштермен беріледі:
Ақша түсімі 2005 жыл үшін 390018,0 мың теңге.
Кеткен ақша 2613,0 мың теңге.
Инвестициялық қызмет нәтижесінде ақшаның азаюы 2516,0 мың теңге. Қаржылық
Ақша түсімі 13389880,0 мың теңге
Кеткен ақша 81447,0 мың теңге.
Қаржылық қызмет нәтижесінде ақшаның өсуі 13308433,0 мың теңге. Есеп
Ақша түсімі 1 4484884,0 мың теңге.
Кеткен ақша 2 254821,0 мың теңге.
Операциялық қызмет нәтижесінде ақшаның өсуі 12 230063,0 мың теңге.
Түскен ақша -0
Кеткен ақша -4499 мың теңге.
Кесте-1
«Оңтүстік Жарық Транзит» ЖШС-ң экономикалық көрсеткіштерінің сипаттамасы.
№ Көрсеткіштер 2005 жыл 2006 жыл
сомасы %
1 Сатудан түскен табыс ( мың теңге) 843629 2345052
2 Қысқа мерзімді активтер(мың теңге) 14209519 1195433 -13014086
3 Негізгі құралдардың орташа жылдық құны (мың теңге) 3985656
4 Еңбек ақы мөлшері 166537,1 599789,0 433251,9
5 Ұзақ мерзімді активтер( мың теңге) 4225290 4168794 -38056496
6 Қор қайтарымдылығы (1/3),теңге 0,2 0,5 0,3
7 Қор сыйымдылығы (3/1) теңге 4,7 1,8 -2,9
8 өндірігһлген өнімнің өзіндік құны, мың теңге 563443 1630434
9 Жалпы пайда 280176 714588 434412
10 Кезең шығындары, мың теңге 296390 1022733 726343
11 Қорлар 294342 256332 -38010 0,1
12 Дебиторлық берешек 13886833 863282 -13023551 0,9
«Оңтүстік Жарық Транзит » жауапкершілігі шектеулі серіктестіктердің сатудан түскен
Кесте-2
«Оңтүстік Жарық Транзит» ЖШС-ң мүлік және қаржы қорларының құрамы
№ Көрсеткіштер 2005 жыл 2006 жыл Ауытқуы
1 Мүлік құны 184 34809 5364227 -13070582
2 Иммобилдік қор 4225290 4168794 -56496
3 Мүлік құны% 0,2 0,7 0,5
4 Мобилдік қор 14209519 1195433 -13014086
5 Мүлік құны% 0,7 0,2 -0,5
2 Меншікті капитал 4355439 4057861 -297578
3 Қаржылық капитал% 0,2 0,3 -0,1
4 Тартылған капитал 14079370 1306367 -12773003
5 Қаржылық капитал% 0,7 0,2 -0,5
Кестеде көрсеткендей кәсінорынның мүлік құны 13070582 мың теңгеге төмендеді.
Кесте-3
Негізгі құралдардың техникалық жағдайын талдау.
(«Оңтүстік Жарық Транзит » ЖШС-ң )
№ Көрсеткіштер 2005 жыл 2006 жыл Ауытқу
Σ % Σ % Σ %
1 Негізгі құралдардың бастапқы құны 4322400 100 4374837 100
2 Негізгі құралдардың тозуы 97219 0,3 206074 0,4 108855
3 Негізгі құралдардың қалдық құны 4225181 0,7 4168763 0,6
0,02
0,04
0,02
5 Жарамдылық коэффициенті(3/1)
0,97
0,95
-0,02
6 Нақты құн(3/баланс)
0,2
0,7
0,5
7 баланс 18434809
5364227
-13070582
Негізгі құралдардың техникалық жағдайын талдауда негізгі құралдардың нақты коэффициентінің
«Оңтүстік Жарық Транзит» ЖШС-ң есепті ұымдастыру мен есеп саясаты.
«Оңтүстік Жарық Транзит» ЖШС-ң бухгалтерлік есебі «Бухгалтерлік есеп және
Есеп саясаты – деп ұйымдарда іс-тәжірибе қолданылатын бухгалтерлік есеп
«Оңтүстік Жарық Транзит» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі есеп саясатын жүзеге
құрылған ұйымдар мен кәсіпорындар активтері мен міндеттемелері меншік иелері,
Ұйымдар өз жұмысын ары қарай құрақты бағытта жалғастыра береді,
Таңдап алынып жасалған есеп саясатын бір жылдан бастап келесі
Ақшаның түсуі,немесе түспеуіне қарамастан шаруашылық қызметінің фактілері орын алған
Есеп саясатын мына төмендегі талаптарды қанағаттандыруы қажет;
Ұйымдардың шаруашылық өміріндегі орын алған барлық фактілерді бухгалтерлік есепке
Табыстар мен активтерге қарағанда пассивтерді көбейту жолдарын қадағалау және
әрбір айдың бірінші жұлдызына жасалынатын синтетикалық және аналитикалық шоттар
Есеп саясатын нақтылы іске асырып, мұның өзін тәжірибеде басшылыққа
Ұйымдардағы есеп саясатын қалыптастыру үшін мына төмендегідей кезеңдік шараларды
есеп саясатының мақсатын,міндетін,қажеттілігін, шешімін және аналитикалық көрсеткіштер тізімін, бухгалтерлік
Есеп сеясатына тән қажетті құжаттар, басқа да қабылданған шешімдер
Есеп жүргізудегі қолданылатын әдістер мен ережелер және таңдалып алынған
Есеп саясаты жөніндегі мәлімеььер мен ақпарат негізінен қаржы есебінің
Негізгі құралдарды бағалау, қайта бағалау және тозу әдістері.
Мұнда бүтіндей тозып, жарамсыз болған негізгі құралдары қайта бағалау
Ағымдағы бағамен бағалау:
Бұларды жою жөніндегі бағалау әдістерінің бірі көрсетіледі;
Негізгі құралдарды қайта бағалап, кіріске алу үшін индекстік және
Негізгі құралдар объектінің құнын төмендетіп бағалаудың нәтижесінде есепті кезеңдегі
Жалпы негізгі құралдар бойынша тозу сомасы есептеу әдістері:
Бір қалыпты түзу сызықты
өндірістік
бастапқы құнын шапшаңдатып есептен шығару
құнын төмендетіп қалдықтау және куммулятивті әдістерден қалыптасады.
Негізгі құралдардың тозуын есептеуге арналған әдістердің қандай да болмасын
Негізгі құралдарды жөндеуден өткізу резервтерін жасау есебінің әдісі,негізінен екі
жөндеу жұмысы аяқталғанға дейінгі жұмсалған шығындар «болашақ кезең шығындары»
Негізгі құралдарды жөндеуден өткізу шығындары резервінің қалдық самасы,осы есепті
Материалдық емес активтер және бұлардың амортизациясы.
Метериалдық емес активтер және бұларды пайдалану мерзімі нақтылы объектілер
түзу сызықты бір қалыпты
өндірілген өнімдер көлеміне пропорционалды түрде амортизация есептеу әдіс.
Инвестицияларды бағалау әдістері мен есебі.
Бұл тарау бойынша есеп саясатын жасау үшін инвестиіцияларды бағалау:
Қысқа мерзімді қаржылық инвестицияларды бағалау үшін инвестицияларды ағымды құнымен
Баланс бойынша қысқа мерзімді инвестициялар құнын реттеу кезеңінде ұйымдардың
Ұзақ мерзімді қаржылық инвестицияларды бағалау әдісі, бұларды сатып алу
Тауарлы – материалдық қорларды бағалау әдістері
Іс-тәжірибеде қолданылып келе бухгалтерлік есеп ережелері мен принциптеріне қарай
Қорларды орташа өлшенген құнмен, ФИФО әдістерімен бағаланады.
Қорларды орташа өлшенген құнымен бағалау құндылықтардың орта бағасын есептеу
Сонымен қатар тауарларды бөлшек саудада бағалау үшін есепке алынған
Өндірістік шығындар есебі және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау.
Өндірістік шығындар және өндірілген өнімдердің өзіндік құнын
өндірістік шығындар мен өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау әдістерінің көп
Процесстік
тапсырыстық
нормативтік әдістер жатады.
өндірілген өнімнің бір өлшемін калькуляциялау үшін төмендегі:
тікелей есептеу
коэффициенттік
аралас
нормативтік
шығындарды сомалау әдістерін қолданады
Жанама шығындарды бөліп тарату әдістеріне
еңбек шығындарына қарай пропорционалды бөлу
тікелей шығындарға қарай пропорционалды бөлу
өндірістік жұмысшылардың жұмсалған адам-сағатының санына қарай пропорционалды бөлу
бақа да әдістер жатады.
Аяқталмаған өндірісті бағалау әдістеріне
шығындардың тікелей баптары боынша
материалды шығындар құны бойынша
өндірістік өзіндік құнының нормативтік сомасы бойынша
шартты бірлік әдісі бойынша
басқа да әдістерді қолдануға болады.
Процестік әдіс деп шығындарды бір текті өнімдерге таратып бөлу
Тапсырыстық әдіс деп технологиялық мақсатқа жұмсалған мтериалдар, өндірістік жұмысшылардың
Нормативтік әдіс деп жұмсалған шығындарды жіберілген материалдарды жоспарлау және
Жартылай фабрикатты әдіспен өндірілген өнімнің бір өлшемін калькуляциялау арқылы
өндірілген өнімдердің бір өлшемін калькуляциялау әдістері өнімнің өзіндік құнын
Өндірілген өнімнің бір өлшемін тікелей есептец әдісі арқылы шығару
Коэффициенттік әдіс бойынша өндірілген өнімнің бір өлшемінің өзіндік құнын
Аралас әдіс нормативтік калькуляция есептеу және нормадан ауытқудың айырма
Шығындарды сомалау әдісі арқылы өндірілген өнімншң өзіндік құнын шығару
Жанама шығындар бөліп тарату әдісі есептелген калькуляциялардың нақтылығын және
Аяқталмаған өндіріс көлемін бағалау әдісін қолдану арқылы өндірістік типті,
Жоғарыда айтылған өндірістік шығындарды өз объектілеріне қарай бөліп тарату
Алашақтар мен берешектер қарыздарының есебі
Есептің осы объектілеріне төмендегі ерекше әдістер қолданылуы мүмкін:
күмәнді қарыздар резервін қалыптасу әдісі;
сату, орындалған жұмыс, көрсетілген қызмет көлеміне қарай есеп;
шоттар төлеудің төлеу мерзімі бойынша есеп айырысудың пайыздық әдісі.
Сату, орындалған жұмыс, көрсетілген қызмет көлеміне қарай пайыздық әдіс,
Еңбек ақы төлекдің есебі.
Есептің осы объектісі бойынша еңбек ақы төлеудің түрлері мен
Сонымен қатар еңбек ақы есебін шоттар мне субшоттар жүргізу,
Ақшаның есебі
Ақшаның есебін жүргізуді төмендегідей әдістері бойынша қолданылады:
кассалық операцияларды жүргізудің тәртібі:
шетелдік валюта түріндегі ақшалар еғсебін жүргізудің тәртібі:
дүкендерге ақша есебін жүргізу:
дербес баланс жасамайтын сату орындарындағы:
филиалдардағы ақша қозғалысының есебін жүргізу тәртібі:
кассадағы қалдық ақшаны түгендеу мерзімі,мұның әдістері есеп саясатына жазылады.
Табыстар мен шығыстар
Бухгалтерлік есептің осы объектілері: алдағы кезеңде негізгі қызметтен түсетін
«Оңтустік Жарық Транзит» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі есеп жүргізу саясатын
Есеп жүргізу саясатын қалыптастыру және пайдалану кезінде есеп жүргізудің
Есептеу.
Кірістер мен шығыстар бухгалтерлік есепте қабылдаады және олардың түсуіне
Толассыз қызмет.
Субъект толассыз жұмыс істейтін, яғни таяу болашақта жұмыс істей
Түсініктілік.
Қаржы есептерінде беріліп отырған ақпарат оны пайдаланушыларға түсінікті болуы
Мәнділік,
Қаржы ақпараты оны пайдаланушылар шешімдер қабылдау барысында олардың қажеттерін
Маңыздылық.
Есеп жүргізудің саясаты, егер маңызды ақпараттың ескерілмеуі немесе дұрыс
Сенімділік.
Ақпаратты елеулі қате немесе бұрмалау болмаса және пайдаланушылар оған
Бейтараптық.
Қаржы есептемесінде беріліп отырған ақпарат сенімді болуы үшін бұрмалаудан
Сақтық.
Активтер мен табыстың асыра бағалануы, ал міндеттемелер мен шығындардың
Тиянақтылық.
Сенімділік қамтамасыз ету мақсатында қаржы есептерінде ақпарат толық болуы
Салыстырмалық.
Қаржы ақпаратты пайдалы әрі мазмұнды болуы болуы үшін ол
Дәйектілік.
Субъект таңдап алған есеп жүргізу саясатын ол бір есеп
Әділетті әрі тура көрініс.
Қаржы есептері оны пайдаланушыларға субъектінің қаржы жағдайы, қаржы-шаруашылық қызметінің
Шаруашылық операцияларын, активтерді, меншікті капиталды, міндеттемелерді, қызмет нәтижелерін және
Есеп жүргізу саясатын қалыптастыру әр стандартта ұсынылатын тәсілдердің бірін
Есеп жүргізу саясатының ашып көрсетілуі – бұл субъект есеп
Есеп жүргізу саясатын жүргізу кезінде қаржы есептерінің сыртқы пайдаланушылары
Есеп беру кезеңдерінде есеп жүргізу саясатында өзгерістер болса, оларды
Қаржы есептерін әзірлеп тапсыруға арналған тұжырымдамалық негіздеме.
1) Осы тұжырымдамалық негіздеме оны пайдаланушылар үшін қаржы есептемелерін
Бухгалтерлік есепке алу стандарттарын дамытып, оларды қайта қарауда бухгалтерлік
бухгалтерлік есеп стандартты пайдалануда қаржы есептемелерін әзірлейтін адамдарға;
аудиторлардың қаржы есептемесінің стандарттарға сәйкестігі жайында пікір түйіндеуіне;
қаржы есептемесіндегі ақпараттарды талдауда қаржы есептемесін пайдаланушыларға жәрдемдесу болып
2) Бұл тұжырымдамалық негіздеме стандарт болып табылмайды, және сондықтан
ІІ-«Оңтүстік Жарық Транзит» ЖШС-нің активтерінің айналымын талдау мен
2.1. Талдаудың маңызы мен активтердің құрамы мен құрылымын
Кәсіпорынның іскерлік белсендігі мен қызметінің тиімділігін бағалау
Талдаудың түрлері:
қаржылық;
басқару.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайының объективті дұрыс бағасын
Кәсіпорын осы мерзімге дейінгі уақытта қаржы ресурстарын
Нарықтық экономика жағдайында жұмыс істеуші кәсіпорындардың қаржылық жағдайын талдаудың
Қаржылық жағдайға баға беру және оның есеп беру
Активтер мен олардың қалыптасу көздері арасындағы сәйкестікті,
Айналым капиталының көлемін, оның өсуін (кемуін) және қысқа
Қаржы есептік және несие ережесін сақтау;
Кәсіпорын активтері және оның міндеттемелерінің құрылымын зерттеу;
Қысқа мерзімді активтердің айналымдық есебі, оның
Баланстың өтімділігін, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының және төлеу
Кәсіпорын табыстылығын бағалау;
Кәсіпорын табысының салыстырмалы көрсеткіштерін, сондай-ақ олардың деңгейінің
Кәсіпорынның іскерлік белсенділігін анықтау;
Кәсіпорынның қаржылық жағдайының тұрақтылығын ұзақ және қысқа
Қаржылық жағдайын талдау кәсіпорынның шаруашылық қызметін
Кәсіпорын қызметінің қаржылық өндірістік жақтары арасында тығыз
Кесте -4
Қаржылық талдаумен басқару талдаудың арасында ғы айырма
Белгілері Қаржылық талдау Басқару талдау
Пайдаланушылар Салық органдары, сатушылар, жеткізушілер, аудиторлар, банктер,
Ақпарат көздері Нысан 1. «Баланс»
Нысан 2. «Қаржылық нәтиже туралы есеп беру»
Нысан 3. «Ақшалай қаражаттарының қозғалысы туралы есеп беру»
Өлшем бірлігі Ақшалай Ақшалай, натуралды, еңбек
Есеп беру мезгілі 1 жыл, тоқсан Қажетіне қарай
Ақпаратқа қол жеткізу Есеп берулерді жариялайды Комммерциялық құпия
Ақпараттық көздер ретінде (талдау жасау үшін) тоқсандық, жылдық,
Қаржылық жағдайдағы талдауды қаржылық тұрақтылықтан басталған жөн және
кәсіпорын активтерінің құрылымдық және құрамдық өзгерісін талдау;
қаржылық тұрақтылығын нақты және салыстырмалы көрсеткіштерін талдау;
баланс өтімділігін талдау;
төлем қабілеттігін және несие қабілеттігін талдау;
Баланс активтерінің құрамы мен құрылымының өзгерісін талдау кәсіпорынның
Қаржылық есептің маңызды элементі болып саналатын активтерді,
Активтердің өсуі (артуы) кәсіпорынның болашақтағы
Алайда, кәсіпорын мүлік құнының өсу себептерін талдағанда, жоғары
Отандық есептік-аналитикалық тәжірибеде өндірістік қорлар, дайын өнім
Баланс мәліметтері бойынша қысқа мерзімді активтердің
Айналым құралдарының құрамы мен құрылымын талдау «Оңтүстік Жарық Транзит»
мың тг
№ Көрсеткіштер 2005 жыл 2006 жыл Ауытқуы
сомасы ( сомасы ( сомасы (
1 Қысқа мерзімді активтердің барлығы 14209519 100 1195433 100
2 Ақша қаражаттары 28343 0,2 75820 6,4 47477 6,2
3 Дебиторлық берешек 13886833 97,7 863282 72,2 -13023551 -25,5
4 Қорлар 294342 2,1 256332 21,4 -38010 19,3
«Оңтүстік Жарық Транзит» ЖШС-нің айналым құралдарының құрамы мен
Кәсіпорын активтерін тартудың тиімділігін сипаттайтын келесі көрсеткіш
Мобильді қаражаттар сомасының азаюы және айналым қаражаттарының
Қорлардың бар болуы, дебиторлық борыштың әсіресе, оның мәнді
Кесте – 6
Ұзақ мерзімді активтердің құрамы мен құрылуы («Оңтүстік Жарық
мың тг
№ Көрсеткіштер 2005 жыл 2006 жыл Ауытқуы
( ( ( ( ( (
1 Ұзақ мерзімді активтердің барлығы 4225290 100 4168794 100
2 Материалдық емес активтер 109 0,1 31 0,1 -78
3 Негізгі құралдар 4225181 99,9 4168763 99,9 -56418 -
Кестеде көрсеткендей ұзақ мерзімді активтер есеп беру кезінде 56496
2.2 Активтердің айналымдылығын талдау
Кәсіпорынның іскерлік белсенділігі қаржылық жағдайында ең алдымен оның қаражат
Кәсіпорынның қаржылық жағдайы активтерге салынғын қаражаттың қаншалықты тез нақты
Жоғарыда айтып өткендей, кейбір актив түрлері әр түрлі айналым
Қаржаттың айналымда болу кезеңі, едәуір дәрежеде кәсіпорынның ішкі жағдайымен
Шынында да, қолданылған бағас аясаты, құрылған құрылымы, пайдаланылған тауарлы-материалды
Іскерлік белсендіоік коэффициентінің кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалау үшін үлкен
Кәсіпорынның іскерлік белсенділігінің көрсеткіштеріне мына коэффициенттер жатады:
Капиталдың жалпы айналымдылық коэффициенті. Ол жылына қанша рет айналу
КОА = ДN
AK
Мұнда, КОА – капиталдың жалпы айналымдылықкоэффициенті;
ДN - өнім сатудан ( жұмыс, қызмет көрсету)
AK – жиынтық капитал (кезеңдегі орташа баланс валютасы).
Жиынтық капиталдың кезеңдегі орташа шамасының жалпы айналымдылық коэффициенті іскерлік
Түрлі кәсіпорындарға немесе бір кәсіпорынға әр жылдардағы жалпы айналымдылық
Капиталдың жалпы айналымдылғы коэффициент = 155644/ 11899518 = 0,8
2345052/ 5364227 = 0,4 жыл аяғында
Көрсеткіш кәсіпорынның жалпы капиталын (басқа ресурстарды) пайдалану тиімділігінің төмендегенін
мүмкіндік береді. Осы екі фактордың жиынтық әсері бізге сатылған
Негізгі құралдардың айналымдылығы
Бұл көрсеткіш қайтарымдылығын көрсетеді, яғни кәсіпорынның кезеңдегі өндірістік қорларына
Қор қайтарымдылығы коэффициентінің артуына негізгі құралдардың үлес салмағының салыстырмалы
Бұл көрсеткіш төменде жан-жақты қаралады, өйткені ол көбінесе кәсіпорын
Меншікті капиталдың айналымдылық коэффициенті
Ол мына формула бойынша қаралады:
КОС= ДN
СK
Мұнда, КОС – меншікті капиталдың айналымдылық коэффицент;
ДN - өнім сатудан ( жұмыс, қызмет көрсету)
СK – баланс бойынша меншікті капиталдың кезеңдегі орташа шамасы.
Меншікті капиталдың айналымдылығы = 155644 / 4206650 = 0,3
Бұл көрсеткіш қызметті әр қырынан сипаттайды: коммерциялық көзқараспен қарағанда
Біздің кәсіпорында бұл көрсеткіштің деңгейі едәуір төмендеді. Егер меншікті
Ағымдағы активтер (мобильдік қаражат) немесе айналым капиталының айналымдылық коэффициенті.
КОТА= ДN
ТKС
Мұнда: КОТА - ағымдағы активтердің айналымдылық коэффициенті
ТKС – ағымдағы активтердің орташа шамасы
Ағымдағы активтердің (баланс активінің ІІ бөлімі) орташа шамасы формула
ТАС= ОН + ОК
2
Мұнда: ТАС – ағымдағы активтердің орташа шамасы;
ОН + ОК – сәйкес жыл басындағы және аяғындағы
Активтердің орташа шамасының толығырақ есебі активтер жағдайы туралы ай
О1
ТАС= О2 + О3 + ... + О n-1
n - 1
Мұнда, О n айындағы активтер шамасы
Ағымдағы активтер айналымдылығы = 2345052 / 1195433 = 1,96
Ағымдағы активтердің (айналым каптталының) айналымдылық коэффициенті олардың айналым жылдамдығын,
Айналымның жылдамдауы нәтижесінде айналым қаражатының заттық элементтері босайды, шикізат,
Ағымдағы активтердің айналым жылдамдығы бұл - өзі өндірістік-шаруашылық қывзметтің
Айналым уақытын қысқартуға мамандану мен бірлесудің дамуы, тікелей шаруашылық
Әрбір кәспорын үшін айналымдылық коэффициенті өзіндік сипатта болады, егер
Ал керісінше, егер кәсіпорын тұрақты саут көлемінде немесе оның
Ағымдағы активтердің айналымдылық жылдамдығы, доғарыда келтірілген формула бойынша есептелген
Ағымдағы активтердің бір айналымының ұзақтығы мына формуламен анықталады:
ДО = 360 = 360; ДN = 360 x
KOTA TAC
Мұнда: ДО - бір айналымның күнмен есептелген
KOTA – ағымдағы активтердің айналымдылық коэффициенті немесе ағымдағы активтердің
360/ 1,96 = 184
Көрсеткіштің бір жылдық мәнін есептегенде кезеңнің ұзақтығы 360 күн,
Айналым қаражатын бекіту коэффициентінің формуласын мына түрде көрсетеді:
KO3 = TAC
ДN
Мұнда KO3 = айналым қаражатын бекіту коэффициенті.
TAC - ағымдағы активтердің орташа шамасы.
ДN - өнім сатудан (жұмыс, қызмет көрсету) түскен табыс.
Айналым қаражатын бекіту коэффициент = 7702476 / 2345052 =
Сонымен, ағымдағы активтердің айналымдылық коэффициенті кәісіпорынның барлық мобилдік қаражатының
5. Материалдың айналым қаражатының айналымдылық коэффициенті кәсіпорыннңы талдау кезіндегі
Өндірістік қорлар (материалдар) оларды дайындау (сатып алу) ҚҰНЫ БОЙЫНША
Онда есептеу мына формуламен іске асырылады:
К 0 = S N
3 3
Мұнда: К – материалдық айналым құралдарының айналымдылық коэффициенті;
Sn- сатылған өнімнің толық өзіндік құны;
З с - өндірістік қорлардың орташа құны;
Материалдық айналым құралдардың айналымдылық коэффициент = 1630464/ 275337= 5,9
Неғұрлым айналымдылық кеөрсеткіші жоғары болған сайын, соғұрлым қорлар тезірек
Өндіріс пен өнімді өткізуді қалыпьы жүргізу мақсатында қорлар оңтайлы
Материалдық айналым құралдарының айналымдылық коэффициентінің шамасына оны есептеу әдістемесі
Қазіргі уақытта материалдақ қорларды бағалаудың есептеу саясатын таңдауда кәсіпорындарының
Енді материалдық қорлардың айналымдылығының көрсеткіші шамасына оларды бағалаудың сол
Біздің елімізде осы кезге дейін материалдық қорларды бағалаудың ең
Тауарлы – материалдық құндылық қорларын сатып алу құны бойынша
Сонымен,тауарлы – материалдық қорларды бағалаудың үш қаралған тәсілі мысалдарынан,
Біздің кәсіпорнымызда сатылған өнімнің өндірістік өзіндік құны негізінде есептелген
6. Дайын өнімінің айналымдылық коэффициенті. Бұл көрсеткіш өнімді сатудан
К 0 =
r
Мұнда: К0- дайын өнімнің айналымдылық коәффициенті;
г- баланс бойынша кезеңдегі дайын өнімнің орташа шамасы.
Ол дайын өнімнің айналым жылдамдығын көрсетеді. Оның өсуі кәсіпорынның
7. Дебиторлық борыштың айналымдық коэффициенті ол өнімді сатудан түскен
Мұнда; К0 д13- дебиторлық борыштың айналымдылық коэффициенті;
Д3 – дебиторлық борыштың кезендегі орташа шамасы.
Дебиторлық борыштыш айналымдылық коәфициенті дебиторлық борыштың
Сапасы мен көлемін бағалау үшін пайдаланылып, кәсіпорын берген комерциялық
Дебиторлық борыштың айналымдылық коәффициентінің ұатар дебиторлық борыштың орташа айналым
Д 0д/3 = 360
К 0д/3
Мұнда; Д0 д/3 – дебиторлық борыштың орташа айналым уақыты
Дебиторлық борыштың айналымдылығы = 155644/ 13886833 = 0,01
Бұл көрсеткіш компанияның қойған шоттарын клиенттерлің төлеуге қажет уақытын
8. Кредиторлық борыштың айналымдылық коэффициенті. Ол өнімді сатудан түскен
К 0К/3 = Д N
K 3
Мұнда: К0 к/з – кредиторлық борыштың айналымдылық коәффициенті;
К3 – кезеңдегі кредиторлық борыштың айналымдылығы = 155644/594648 =
Кредиторлық борыштың айналымдылық коэффициенті дебиторлық борыштың айналымдылық коэффициенті сияқты
Бір мезгілде кредиторлық борыштың орташа айналым уақыты мына формуламен
Д 0К/3 = 360
К 0К/3
Кредиторлық борыштың айналым уақыты = 360/4,5= 80 күн
Мұнда: Д o к/з – кредиторлық борыштың орташа айналым
Бұл көрсеткіш кәсіпорынның қарыздарын қайтаруының орташа уақытын (банк алдындағы
9. Ақша қаражатының айналымдылық коәффициенті.
Кәсіпорынның ырғақты қызмет етуі үшін ақша қаражаты қозғалысының
Бұндай талдаулың әртүрлі тәсілдері бар. Атап айтқанда, қаржылық қиыншылықтың
Ақша қаражатының айналымдылық коэффициенті мына формуламен есептеледі;
К 0д.с = ДС 0
ДС с
Мұнда; К0 дс –ақша қаражатының айналымдылық коффициенті;
ДС о –талдау кезеңіндегі ақша қаражатыңың айналымы;
ДСс –ақша қаражатыңың орташа қалдығы
Ақша қаражатыңың айналымдылық коффициенті = 2345052/75820=30,9
Есептеу үшін ақша қаражаттарының шоттары бойынша («касса», (есеп айырысу
ДC 01 + ДС
ДС с =
n-1
Мұнда; ДСn – n айының басындағы қалдықтар;
n - кезеңдегі айлар саны.
Ақша қаражатының айналымын есептеу үшін талданып отырған кезеңдегі 1040
Меншікті қаражат есебінен банктер арнайы шот ашып, оны пайдалану
Талдау жүргізген кезіндегі айналымдар санын көрсететін ақша қаражатының айналымдылық
Д 0Д.С = ДС с *Д р
ДС 0
Мұнда; До дс – ақша қаражатының айналым кезеңі;
ДСс – ақша қаражатының орташа қалдығы;
Др – талдау кезеңінің ұзақтығы;
ДСо – талдау кезеңіндегі ақша қаражатының айналымы;
Формула бойынша есептелген біздің кәсіпорындағы ақша қаражатының айналым кезеңі
Бұл кәсіпорында қаражатын айқын жетіспейтіндігін білдіреді, ол дебиторлық борыш
Кәсіпорындағы ақша қаражатының іс жүзіндегі қозғалысын ашып көрсету, оның
Ақша қаражаты қозғалысының көрсетілген бағыттарын операциялық (ағымдағы), инвестициялық және
10. Инвестицияланған капиталдың айналымдылығын.
Инвестицияланған капиталдың айналымдылық коәффициенті кәсіпорынның өзінің дамуына салған инвестицияны
Алымындап сатудан түскен табыс (ақша), бөлімінде –кезеңдегі инвестицияланған капиталдың
К 0и.к = Д N
Д и +К и
Мұнда; Ди – және Ки – сәйкес ұзақ мерзімді
Бұл коәффициенттің мағынасын сол кезеңдегі істегі капиталдың (барлық активтерден
11. Істегі капиталдың айналымдығын алымында – сатудан түскен табыс
K 0Ф.К. = Д N
Ф к
Мұнда: Фк – істегі капитал.
Бұл коэффициенттің мағнасын талдағанда өндірістік қызметке тікелей қатысатын капиталдың
12. Перманенттік капиталдың айналым жылдамдығын сатудан түскен табысты кезеңдегі
К 0пер/к =
ПЕР/К
Мұнда: Пер/к - перманенттік капитал = меншікті капитал
Бұл коэффициент кәсіпорыннның ұзақ мерзімдік пайдалануындағы капиталдың қаншалықты тез
13. Іскерлік белсенділік индексі айналым капиталын басқару өрісінде, кезеңдегі
И Д/А = Д N
Ф к S
Іскерлік белсенділік көрсеткішіне Т.Б. Крылова (47) енңбек өнімділігінде кіргізуді
Сонымен, біздер кәсіпорынның іскерліңк белсенділігін сипаттайтын негізгі көрсеткіштерді қарадық,
қаншалықты тиімді жұмсағанын анықтауғы көмектеседі. Бұл көрсеткіштерді талдау мен
Кесте -7
Айналым құралдарының айналымдығын талдау
(«Оңтүстік Жарық Транзит» ЖШС-нің)
№ Көрсеткіштер 2005 жыл 2006жыл
1 Өнімді өткізуден түскен түсім 155644 2345052 2189408
2 Ағымдағы активтердің орташа шамасы 14209519 1195433 -13014086
3 Ағымдағы активтердің айналымдылығы 0,01 1,96 1,95
4 Бір айналым ұзақтығы 91,3 0,5 -90,8
5 Бір күндік айналым 36000 184 -35816
Есептеу үшін ақша қаражаттарының шоттары бойынша («касса», (есеп айырысу
Мұнда; ДСn – n айының басындағы қалдықтар;
n - кезеңдегі айлар саны.
Ақша қаражатының айналымын есептеу үшін талданып отырған кезеңдегі 1040
Меншікті қаражат есебінен банктер арнайы шот ашып, оны пайдалану
Талдау жүргізген кезіндегі айналымдар санын көрсететін ақша қаражатының айналымдылық
Мұнда; До дс – ақша қаражатының айналым кезеңі;
ДСс – ақша қаражатының орташа қалдығы;
Др – талдау кезеңінің ұзақтығы;
ДСо – талдау кезеңіндегі ақша қаражатының айналымы;
Формула бойынша есептелген біздің кәсіпорындағы ақша қаражатының айналым кезеңі
Бұл кәсіпорында қаражатын айқын жетіспейтіндігін білдіреді, ол дебиторлық борыш
Кәсіпорындағы ақша қаражатының іс жүзіндегі қозғалысын ашып көрсету, оның
Ақша қаражаты қозғалысының көрсетілген бағыттарын операциялық (ағымдағы), инвестициялық және
10. Инвестицияланған капиталдың айналымдылығын.
Инвестицияланған капиталдың айналымдылық коәффициенті кәсіпорынның өзінің дамуына салған инвестицияны
Алымындап сатудан түскен табыс (ақша), бөлімінде –кезеңдегі инвестицияланған капиталдың
Мұнда; Ди – және Ки – сәйкес ұзақ мерзімді
Бұл коәффициенттің мағынасын сол кезеңдегі істегі капиталдың (барлық активтерден
11. Істегі капиталдың айналымдығын алымында – сатудан түскен табыс
Мұнда: Фк – істегі капитал.
Бұл коэффициенттің мағнасын талдағанда өндірістік қызметке тікелей қатысатын капиталдың
12. Перманенттік капиталдың айналым жылдамдығын сатудан түскен табысты кезеңдегі
Мұнда: Пер/к - перманенттік капитал = меншікті капитал
Бұл коэффициент кәсіпорыннның ұзақ мерзімдік пайдалануындағы капиталдың қаншалықты тез
13. Іскерлік белсенділік индексі айналым капиталын басқару өрісінде, кезеңдегі
Іскерлік белсенділік көрсеткішіне Т.Б. Крылова (47) енңбек өнімділігінде кіргізуді
Сонымен, біздер кәсіпорынның іскерліңк белсенділігін сипаттайтын негізгі көрсеткіштерді қарадық,
қаншалықты тиімді жұмсағанын анықтауғы көмектеседі. Бұл көрсеткіштерді талдау мен
Кесте -7
Айналым құралдарының айналымдығын талдау
(«Оңтүстік Жарық Транзит» ЖШС-нің)
№ Көрсеткіштер 2005 жыл 2006жыл
1 Өнімді өткізуден түскен түсім 155644 2345052 2189408
2 Ағымдағы активтердің орташа шамасы 14209519 1195433 -13014086
3 Ағымдағы активтердің айналымдылығы 0,01 1,96 1,95
4 Бір айналым ұзақтығы 91,3 0,5 -90,8
5 Бір күндік айналым 36000 184 -35816
Талдау бойынша айналым құралдарының айналымдылығын талдаған кезінде айналымдылығы жыл
Кесте – 8
Қорлар және дебиторлық борыштардың айналымдылығының коэффициентін есептеу
(«Оңтүстік Жарық Транзит» ЖШС-нің)
мың тг.
№ Көрсеткіштер 2005ж 2006ж Ауытқуы
1 Өнімді өткізуден түскен түсім 155644 2345052 2189408
2 Қорлардың орташа жылдық мөлшері 294342 256332 -38010
3 Өнімнің өзіндік құны 47328 1630464 1583136
4 К қор (ретпен) 0,5 9,1 8,6
5 К қор (3/2) 0,2 6,3 6,1
2 Дебиторлық берешек орташа жылдық шамасы 13886833 863282 -13023551
3 Дебиторлық берешек айналым коэффициенті 0,01 2,7 2,69
4 Дебиторлық берешектің өтеу мерзімі 36000 133 -35867
«Оңтүстік Жарық Транзит» ЖШС –нің қорларының айналымдылығын талдау кезінде
Өндірісте айналым қорларын пайдалануы бағалау өнеркәсіп кәсіпорында маңызды
2.3 Кәсіпорынның мүліктік жағдайын бағалау мен табыстылықты талдау.
Кәсіпорынның мүліктік жағдайын бағалауда 1- ші көрсеткіші:
Кәсіпорын активтерінің құнын анықтағанда кәсіпорынның қызмет ауқымы мен сенімділік
Өндірістік мақаттағы мүлік коэффициенті – кәсәпорынның өндірістік потенциялын сипаттайды.
2. Кмүлік=негізгі құралдар+өндірістік құралдар+аяқталмаған өндіріс/баланс валютасы>0,5
Кмүлік=4322400+294342\18434809=0,25(2005жыл)
Кмүлік=4374837+256332\5364227=0,86(2006жыл)
Кәсіпорын активтерінің қозғалыс коэффициент – қарызды өтеудегі қаражат үлесін
3. Активтер қозғалысы=ағымдағы активтер\баланс =0,5-тен кіші емес;
Кактивтер қозғалысы=27063900\30684491=0,88(2005жыл)
442606672\47900511=0,92(2006жыл)
Қозғалыстағы және иммобилизацияланған қаражаттардың арақатынас коэффициені-ағымдағы және ұзақ мерзімді
4.Киммобилизацияланған қаражаттардың арақатынас коэффициенттері =ағымдағы активтер\ ұзақ мерзімді активтер.
=0,5-тен кем емес:=14209519\4225290=3,4(2005жыл)
1195433\4168794=0,3(2006жыл)
5.Негізгі құралдардың нақты құнының коэффициенті кәсіпорынның материалды-техникалық базасын сипаттайды.
Кнақты құны бойынша=құндық бойынша негізгі құралдар \баланс=4322400\18434809=0,2(2005 жыл)
1195433\4168794=0,3(2006жыл)
Қаржылық көзқараспен айтсақ оның өсуі және жоғары деңгейі кәсіпорынның
6. Негізгі құралдардың тозу коэффициенті – негізгі құралдардың техникалық
7. Негізгі құралдардың жаңарту коэффициенті – бұл негізгі құралдардың
Кезең ішінде келіп түскен жаңа негізгі құралдардың
8. Негізгі құралдардың жарамдылық коэффициент анықталады келесі формуламен:
Негізгі құралдардың қалдық құны/ негізгі құралдардың бастыпқы құны. Бұл
9. Негізгі құралдардың істен шығу коэффициенті –кезең ішінде
Бұны анықтау кезінде келесі формуланы қолданады:
Есеп кезінде есептен шыққан негізгі құралдардың құны/кезең басындағы негізгі
Кесте -9
Негізгі құралдардың техникалық жағдайының сипаттамасы
(«Оңтүстік Жарық Транзит»ЖШС-нің)
мың тг
№ Көрсеткіштер 2005 жыл 2006 жыл Ауытқуы
( ( ( ( ( (
1 Негізгі құралдардың бастапқы құны 4322400 100 4374837 100
2 Негізгі құралдардың тозуы 97219 0,3 206074 0,4 108855
3 Негізгі құралдардың қалдық құны 4225181 0,7 4168763 0,6
4 Тозу коэффициенті (2/1)
0,02
0,04
0,02
5 Жарамдылық коэффициенті (3/1)
0,97
0,95
-0,02
6 Нақты құн (3/баланс)
0,2
0,7
0,5
7 Баланс 18434809
5364227
-13070582
Негізгі құралдардың техникалық жағдайын талдауда негізгі құралдардың нақты құнының
Нарықтық экономика шарты бойынша кәсіпорынның экономикалық мақсаты табыс табумен
Табыстар – бұл есеп беру кезеңіндегі активтердің өсуі немесе
Табыс көрсеткіштер жүйесі ең алдымен қаржы
Өнімдерді сату мен қызметтер көрсетуден түскен кірі;
Жалпы табыс;
Қаржыландырудан түскен кірістер;
өзге кірістер;
негізгі емес қызметтен алынатын табыс;
Салық салынғанға дейінгі табыс;
Салық салынғаннан кейінгі жай қызметтен түскен табыс;
Төтенше жағдайлардан болатын табыстар;
Кәсіпорын қызметінің соңғы қаржылық нәтижесі болып танылатын
Табыс жалпы алғанда тірі және затқа
Табыс, нарықтық экономикада өндірістік және әлеуметтік дамуының негізгі көзі
Табыстылықтың бірінші абсолютті көрсеткіші өнімді өткізуден алынатын табыс болып
Өнім өткізуден түсетін табыс сомасына қоғамдағы өтпеген бұйымдар
Табыстылықтың екінші абсолютті көрсеткіші – жалпы табыс. Ол
Жалпы табысқа әсер ететін маңызды фактор өндірістік өзіндік
Көптеген кәсіпорындарда өзіндік құнды баптар бойынша талдаумен
Табыстылықтың келесі абсолютті көрсеткіші – негізгі қызметтен алынған табыс.
Дн=Дж -Рк
Мұндағы: Дн –негізгі қызметтен алынатын табыс;
Дж – жалпы табыс;
Рк - кезең шығындары.
Дн=108316/19244=5,6 (жыл басында)
Дн=714588/1022733=0,6 (жыл аяғында)
Жалпы табыс көлемі қаншалықты көп және өткізілген өнімнің
Табыстылықтың салыстырмалы көрсеткіштеріне нарықтық экономика жағдайындағы
Олар кәсіпорын қызметін түрлі бағытта белгілейді және олар
Кәсіпорын активтерін (мүлік) пайдалану тиімділігі – берілген кәсіпорынға
Табыстылық коэффициентіне талдау жүргізушілер:
басқару тиімділігінің көрсеткіші
кәсіпорынның инвестициялау мақсатында қажетті табысты жеткілікті түрде ала
табысты болжау әдісі;
шегім қабылдау және бақылау құралы ретінде пайдаланады.
Басқару тиімділігінің көрсеткіші ретінде авансталған капиталдың
Бұл көрсеткішті табысты (пайданы) болжау мақсатында пайдаланудың тиімділігі сонда,
1. Кәсіпорын табыстылығының салыстырмалы көрсеткіштерінің бірі
2. Жалпы активтердің айналымдығы;
Таза табыс жалпы активтердің орташа мөлшері =
Таза табыс жалпы активтердің орташа мөлшері =
Кесте -10
Көрсеткіштер Формула 2005 ж. 2006 ж. Ауытқуы
Өнімді өткізуден түскен табыс (ӨӨТТ) Қосылған құн сал-н акция
Жалпы табыс (ЖТ) ӨӨТТ-нег.қызмет нәтижесінде өткізілгенөнім өндірістік өзіндік құны
Маржиналды табыс ӨӨТТ – айналым шығысы 136400 1322319 1185919
Негізгі бюджеттен түскен табыс Жалпы табыс –кезең шығындары 89072
Негізгі емес бюджеттен түскен табыс Негізгі емес қызметтен алынған
Лық
Анғанға дейінгі түскен табыс Негізгі ж/е негізгі емесқызметтен түскен
-лық
-ынғаннан гі қызметтен түскен табыс Салық салуға дейінгі қызметтен
Басқа табыс Жалпы табыс – есептелген салықтар 89078 -297578
Талдау бойынша өнімді өткізуден түскен табыс жыл басында
Жалпы табыс жыл басында 108316 мың теңге, жыл аяғында
Өндірістік өзіндік құнның калькуляция баптары бойынша мәліметтер коммерциялық құпия
Жалпы табыстың өзгеруіне әсер етуші негізгі факторларға келесі
өткізілген өнімнің бағасының өзгеруі;
өнімді өткізуден түскен табыстың өзгеруі;
өткізілген өнімнің 1 теңгеге шаққандағы шығындарының өзгерісі.
Кесте – 11
Салыстырмалы табыстылық көрсеткіштерін бағалау
Көрсеткіштер Формула 2005 ж. 2006 ж.
Кәсіпорын активтерінің табыстылығы Таза табыс/кәсіпорын активі 89078/18434809=0,004 -297578/5364227
=-0,05
Ұзақ мерзімді активтердің табыстылығы Таза табыс/ұзақ мерзімді активтер
=-0,07
Қысқа мерзімді активтер табыстылығы Таза табыс/қысқа мерзімді активтер
=-0,2
Қорлардың табыстылығы Таза табыс/қорлар 89078/294342=0,3 -297578/256332 =-1,2
Өту көлемінің табыстылығы Жалпы табыс/өнімді өткізудентүскен табыс 108316/155644=0,7 714588/2345052
Істелген өнімнің табыстылығы Таза табыс/өнімді өткізуден түскен табыс 89078/155644=0,6
Негізгі қызметтің табыстылығы Негізгі қызметтен алынған табыс/өнімнің өзіндік құны
Жиынтық капитал табыстылығы Таза табыс/жиынтық капитал 89078/18434809=0,004 -297578/5364227 =-0,05
Меншікті капитал табыстылығы Таза табыс/меншікті капитал 89078/4355439=0,02 -297578/4057861 =-0,07
Негізгі капитал табыстылығы Таза табыс/негізгі капитал 89078/4225290=0,02 -297578/4168794 =-0,07
Айналым капиталының табыстылығы Таза табыс/айналым капитал 89078/14209519=0,006 -297578/1195433 =-0,2
Қарыз капиталының табыстылығы Таза табыс/қарыз капитал 89078/14079370=
-0,006 -297578/1306367 =-03
Жалпы активтердің табыстылық деңгейі өткен жылмен салыстырғанда төмендегені байқалды.
Оның қандай факторлардың есебінен құрылғанын және активтердің табыстылық деңгейін
Табыстылықтың коэффициенттері салыстырмалы талдау мен кәсіпорынның қаржы жағдайын бағалаудың
Табыстылықтың көрсеткіштері үш топқа бөлінеді:
-жалпы активтер;
-өнімдер;
-ақша қаражаттарының таза ағымы.
Кәсіпорын активтерін пайдалану тиімділігі – берілген кәсіпорынға қаражаттар сатудың
Активтердің тиімділік деңгейі, кәсіпорындарда инвестициялық шешімдер қабылдауда, қаржылық жоспарлауда,
Активтерге немесе жобаларға жаңа қаржы салымдарын салу қажеттілігін бағалаған
ІІІ –«Оңтүстік Жарық Транзит» ЖШС нің қаржылық жағдайын талдау
3.1. Қаржылық тұрақтылығын бағалау мен талдау.
Қаржылық тұрақтылығы бұл тәуекелдердің мүмкін болатын деңгейінде төлем қабілеттілігі
Қаржылық тұрақтылықтың мәні бұл қорлар мен шығындардың қалыптастыру
Нарық жағдыйында ол ең бірінші өнімді өткізуден түсетін табыстың
1 Тәуекелдік коэффициенті (меншіктік коэф.)- ол кәсіпорынның қызметін жүзеге
2. Міндеттемелер меншікті қаражаттармен жабылу мүмкін. Бұл коэффициентің теориялық
3. Тәуелділік коэффициенті- бұл тартылған қаражаттардың барлық авансталған капиталға
4. Тартылған немес меншікті қаражаттардың сәйкестілік коэффициенті- бұл
Бұл коэффициент тәжірибеде өте тұрақсыз. Себебі, берілген коэффициент
5.Қаржыландыру коэффициенті- бұл меншікті және тартылған капиталдың қатынасын сипаттайды,
6. Инвестициялау коэффициенті –бұл қандай деңгейде меншік қаражаты негізгі
7. Маневрлеу коэффициенті – бұл осы қаражаттардың
8.Қарыз қаражаттарын ұзақ мерзімге тарту коэффициенті =ұзақ мерзімді
Кесте -12
«Оңтүстік Жарық Транзит» ЖШС-нің қаржылық тұрақтылығы.
Көрсеткіштер Формула Теориялық мәні 2005 2006
Тәуелсіздік коэффициент Меншік капитал/
жиынтық капитал 0,5-0,6 0,2 0,7
Тәуелді коэффициент Тартылған капитал/ жиынтық капитал 0,4-0,5 0,7 0,3
Қарыз қаражаты мен меншік капиталдың қатынас коэффициент Қарыз қаражат/
Қаржыландыру коэффициент Меншік капитал/ тартылған капитал 2:1 0,3 3,1
Инвестициялау коэффициент Меншік капитал/ негізгі капитал (1 1,0 0,97
-нверлеу коэффициент ТАК/ меншік капитал 0,5 0,02 -0,02
Қаржылық тұрақтылық коэффициент (Меншік капитал/ ұзақ мерзімді міндет) (1
Қарыз қаражаттарын мерзімге тарту коэффициент Ұзақ мерзімді міндет/ (меншік
Активтердің толық құнды ТАК капиталдағы үлес салмағы
Қаржыландыру мен мен- өздерінің қорлар мен –ды қамтамасыыз ету
«Оңтүстік Жарық Транзит» ЖШС-нің қаржылық тұрақтылығын талдау кезінде тәуекелсіздік
Келесі, басқарманың қаржылық тұрақтылығын сипаттайтын меншікті капиталдың
Басқарманың тәуелсіздік дәрежесін сипаттайтын ең бір маңызды көрсеткіштердің бірі
Активтерді құрудың ең дұрыс жолы болып, меншікті капитал барлақ
Талдау бойынша қаржылық тұрақтылықтың коэффициенттері теориялық мәндерінен ауытқуы болашақта
1.Өтімділік және төлем қабілеттілік коэффициенті.
2.Қаржылық тұрақтылық көрсеткіштері.
3.Іскерлік активтілік коэффициенттер.
4.Рентабельділік (тиімділік) көрсеткіштер.
Кәсіпорынның төлем қабілеттілігі қаржылық тұрақтылықтың сыртқы көрінісі ретінде қабылданады,
Кез-келген кәсіпорын төлем қабілеті 0-1 арасында болады. Егер х(1
-ақша қаражаттары;
-қысқа мерзімді қаржылық салымдар;
-тауарлар және жайын өні;
3.2. Активтердің өтімділігі мен төлем қабілетін бағалау.
Баланс өтімділігін талдаудың мәні – активтегі өтімділік дәрежесі бойынша
Жоғары өтімді активтер. Әлемдік тәжірибеде бұларға кәсіпорынның ақша қаражаттарының
Ақша қаражаттары мен құнды қағаздар (қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар)
Тез өткізілетін активтер. Бұларға қысқа мерзімді дебиторлық борыш басқа
Баяу өткізілетін активтер. Баланс активінің 1-ші бөлімінің (Қорлар( бабы
Бірақ бұл кезде (Алдағы кезең шығындары( бабы есепке алынбайды.
Қиын өткізілетін активтер- баланс активінвң 2-ші бөлімінің алдындағы топтарға
Баланс активінің баптары оларды өтімділік дәрежесі бойынша топтағанда басты
Неғұрлым тезірек төлеуге тиісті міндеттемелер- бұларға уақытында төленбеген кредиторлық
Қысқа мерзімді міндеттемелер- қысқа мерзімді несиелер мен заемдер және
Ұзақ мерзімді міндеттемелер- ұзақ мерзімді заемдер мен несиелер.
Тұрақты міндеттемелер- пассивтің 3-ші бөлімінің (Меншікті капитал( баптары. Актив
Баланс өтімділігін анықтау үшін актив пен пассив бойынша келтірілген
А1( П1
А2( П2
А3( П3
А4( П4
Басқа сөзбен айтқанда, егер активтің сол алғашқы үш теңсіздігінің
Жоғарыда келтірілген жүйедегі алғашқы үш теңсіздіктің орындалуы төртінші теңсіздікті
Егер бір жүйенің бір немесе бірнеше теңсіздігінің қолайлы варианттағыға
Баланс өтімділігін талдау мәселесін қарастырар алдында, жалпы активтердің, баланстың
Өтімділіктің екі тұжырымдамасы белгілі. Бірінші тұжырымдама бойынша өтімділік: кәсіпорынның
Кәсіпорынның өтімділігі шын мәнінде баланс өтімділігін көрсетеді. Сондықтан кәсіпорынның
Активтердің өтімділігі бойынша топтастыру
«Оңтүстік Жарық Транзит» ЖШС-нің
Активтер 2005 жыл 2006 жыл Ауытқуы
I Өтімділігі өте жоғары активтер
>Ақша қаражаттары 28343 75820 47477
Барлығы 28343 75820 47477
I I Тез өтетін активтер
>Дебиторлық қарыз 13886833 863282 -13023551
Барлығы 13886833 863282 -13023551
I I I Баяу өтетін активтер
> Қорлар 294342 256332 -38010
Барлығы 294342 256332 -38010
IY Қиын өтетін активтер
> Материалдық емес активтер 119 132 13
> Негізгі құралдар 4322400 4374837 52437
Барлығы 4322400 4374837 52437
«Оңтүстік Жарық Транзит» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің активтерін өтімділігі бойынша
14-кесте
Міндеттемелер мен капиталының төлемді өтеу мерзімі дәрежесі бойынша тотастыру
«Оңтүстік Жарық Транзит»
Міндеттемелер және Меншікті капитал 2005 жыл 2006 жыл Ауытқуы
I Жедел міндеттемелер
Кредиторлық қарыз 594648 519747 -748551
Есептелген қарыз 13377000
13377000
Барлығы 13971648 519711 -13451851
I I Қысқа мерзімді міндеттемелер - - -
> Ағымдағы міндеттемелер
98849 753711 654842
IY Тұрақты міндеттемелер
>Жарғылық капитал 97 341617 3411520
>Бөлінбеген табыс -34089 -309133 -332222
>Төленбеген капитал 341520
3411520
>Қосыша төленген Капитал 4036911 4025377 -11534
Барлығы 4355439 4057861 3622422
«Оңтүстік Жарық Транзит» ЖШС-нің жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің міндеттемелері мен
Баланс өтімділінің теңсіздігі
І А > І
ІІ А > ІІ М
ІІІ А > ІІІ М
IY А < IY М
Кесте-14
Төлем күнтізбесі
«Оңтүстік Жарық Транзит» ЖШС-нің
Активтер 2005 жыл 2006 жыл Міндеттемелер және Меншікті капитал
І 28343 75820 І 13971648 519747
ІІ 13886833 863282 ІІ 98849 753711
ІІІ 294342 256332 ІІІ
IY 4322400 4374837 IY 4355439 4057861
Жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің активтері мен міндеттемелерін өтімділігі бойынша төлем
«Оңтүстік Жарық Транзит» ЖШС-нің жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің активтері мен
Жоғарыда көрсеткен теңдеудің біреуі орындалмаса баланс өтімділігі жоқ болып
Кәсіпорынның төлем қабілеттілігі оның қаржылық тұрақтылығының маңызды белгілерінің бірі
Қарыздарды өтеу үшін құралдардың айналымы кезінде ақшаға айналуы керек
Басқаша айтқанда, теориалық түрде қарыздарды өтеу кәсіпорынның барлық ағымдағы
Сондықтан төлем қабілеттілігі бар деп, ағымдағы активтің сомасы ағымдағы
Кәсіпорынның төлем қабілеттілігін анықтау үшін кәсіпорын активіндегі ақша қаражатына
міндеттемелерге қатынасы ретінде есептеледі. Ол баланс жасалған мерзімінде немесе
Аралық өтеу коэффициенті-ағымдағы міндеттемелердің қандай бөлігі тек ақша қаражаты
Жалпы өтімділік коэффициенті өтімді құралдар жедел және қысқа мерзімді
Көптеген кәсіпорындар үшін аралық өтімділіктің төмен коэффициентінің жалпы өтімділіктің
3.3. «Оңтүстік Жарық Транзит» ЖШС-нің активтерінің аудиті.
Аудитті жүргізудің нормативті-құқықтық базасы
Аудиторлық зерттеуді жүргізуде аудиторлар келесі аталған заңды нормативті актілерді
1.«Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы» 2007 жылғы
2.Аудиторлық қызмет туралы заң Алматы, 2006 жылғы 5 мамырдағы
3.Халықаралық қаржылық есеп берудің стандарттары 200 жыл және т.б.
Негізгі құралдарды сақтау, есепке алу және пайдалану ескерткіштерінің оның
Негізгі құралдардың сақталу, есепке алу және пайдалану есебінің аудитінің
( негізгі құралдардың нақты қолда барлығына және сақталуына бақылаудың
( еңбек құралдарының негізгі құралдарға дұрыс жатқызылғандығын, олардың жіктелуі,
( есепте негізгі құралдардың дұрыс бағаланғандығын;
( есепте негізг құралдардың кіріс және шығыс операцияларының дұрыс
( есепте негізгі құралдарға тозудың және жөндеудің дұрыс есептеліп
( негізгі құралдардың дұрыс және тиімді пайдаланылғандығын;
( бухгалтерлік енсеппен қорытынды есепте нақты қолда бар негізгі
Аудитордың міндеті қолда бар негізгі құралдардың сақталуын бақылаудың қалай
Ол үшін шаруашылықтың басшылығының бұйрығымен негізгі құралдардың сақталуына жауап
Аудитор жоғарыда аталған басты міндеттерді тиянақты орындау үшін негізгі
Бағдарламада тексерілетін мәселелер, жоспарланған аудиттің іс-әрекеттері, ақпарат көздері және
баланстың көрсеткіштерінің, бас кітап, есеп регистрларындағы және машина жазбалардағы
негізгі құралдардың аналитикалық және синтетикалық есебінің дұрыс жүргізілгендігін тексеруді;
негізгі құралдарды сақтау, пайдалану орындарындағы нақтылығын және оларға бақылаудың
негізгі құралдардың ішкі және сыртқы қозғалыстарының дұрыс құжатталғандығын тексеруді;
негізгі құралдардың дұрыс топталып сыныпталғандығын тексеруді;
негізгі құралдарды бағалау және сыртқы қозғалыстарының дұрыс құжатталғандығын тексеруді;
негізгі құралдарды кіріске алу және шығыс жасау операцияларының дұрыстығын
негізгі құралдарға тозу есептеу және амортизациялану операцияларының дұрыстығын тексеру;
негізгі құралдарды жөндеуге (күрделі ағымдағы) жұмсалған шығындардың негізділігін және
негізгі құралдардың техникалық жағдайын және олардың тиімді пайдалануды тексеруді;
негізгі құралдарды сақтандыру және оларға салық есептеу операцияларының дұрыстығын
Негізгі құралдарды, аудитордың бағдарлама көрсетіп отырғандай, алдымен олардың баланста
Аудитордың тексеру бағдарламасы бухгалтерлік есеп жүргізуге, оның күшіндегі нормативтік-құқықтық
Аудитор шаруашылықтың басшысының негізгі құралдар нысандарын қабылдап, кіріске алуды
күрделі қаржы салымына (жаңа ғимараттар, құрылымдар мен беріліс өткізгіш
заңды және жеке тұлғалардан жаңа және бұрын пайдалануда болған
тауарл-материалды құндылықтарға айырбастау (бартерлік) жолымен алынған негізгі құралдарға;
заңды және жеке тұлғалардан төлем ақызыс тегін алынған жаңа
құрылтайшыларының жарғылық капиталға қосқан үлесі ретінде алынған негізгі құралдарға;
түгендеу кезінде анықталған есепте жоқ (артық) негізгі құралдарға;
ұзақ мерзімге жалға алу жолымен алынған негізгі құралдарға.
Аудитор негізгі қралдардың келіп түсу кездеріне қарай дер кезінде
Негізгі құралдарды кіріске алуды жүзеге асыратын шаруашылықтың басшысының бұйрығымен
Аудитор нақты қолда бар негізгі құралдардың сақталуын тексеруге кіріскенде,
Негізгі құралдарды пайдалану барысында олардың құнына, пайдалы қызмет ету
есеп жүргізу саясатында қаралған тозу-есептеу тәртібінің сақталғандығына;
негізгі құралдарға тозу-есептеу ведомостының дұрыс толтырылып есептелгендігіне;
жолаушыларды және жүк тасымалдайтын автокөліктерге тозу есептеу ерекшеліктерінің сақталғандығына;
негізгі құралдауды кіріске алғанда және шығыс жасағанда тозу есептеу
пайдалы қызмет ету мерзімі бітуіне қарамастан, әлі өндіріске пайдаланып
пайдалы қызмет еті мерзімінен бұрын істеп шығып, жарамсыз болып
Материалдық емес активтердің аудиті ретінде қалыптасуды, іс-жүзінлегі нақты қолда
Аудитор бұл объектілерді тексергенде 38 ҚЕХС (Қаржылық есеп берудің
Қорытынды
Осы дипломдық жұмысты қорыта келе активтер есебіне талдау мен
Аудиті кәсіпорынның іс-қызметінде де, мемлекеттік экономикасын басқарудың жалпы жүйесінде
Өндіріс тиімділігін талдау мен кәсіби аудиттің жеткілікті дәрежеде әзірленбеу
Кез келген ұймның мақсаты максималды түрде пайда табу болып
Нарықтық экономика жағдайында, болатын қатал бөсекелестік күресте, табыс пен
Экономиканың барлық салаларындағы кәсіпорындардың иелері мен еңбек ұжымдары шикізат
Қолданылған әдебиттер тізім
«Бухгалтерлік есеп, қаржылық есеп беру туралы» 2007 жылғы 28
Аудиторлық қызмет туралы Заң. Алматы, 2006 жылғы 5 мамырдағы
Халықаралық қаржылық есеп берудің стандарттары, 2006 ж.
Бухгалтерлік есеп стандарттары. Қазақстан Республикасының Ұлттық Комиссиясы. Алматы, 1996-2003
Қазақстандағы аудиттің халықаралық стандарттары. «Ішкі аудит қызметінің жұмыстарын қарастыруу»
Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі. Алматы: «Бико», 2004ж.
Абленов Д.О. «Аудит негіздері». Алматы: Экономика, 2003 ж.
Абрютина М.С. «Финансовый анализ коммерческой деятельности» Финансовый менеджмент, Москва,
Аренс А., Лоббек Дж. «Аудит»: Қаржы және статистика, 1995
Әбдіманапов Ә.Ә. «Бухгалтерлік есеп теориясы және принциптері» - Алматы:
Әжібаева З.Н., Байболтаева Н.Ә. Жумагалиева Ж.Ғ., «Аудит». Алматы, 2006
Байдаулетов М. «Аудит», Алматы, 2004 ж.
Баймұханова С.Б. Бухгалтерлік есеп, Маркет, Алматы, 2005 ж.
Баймұханова С.Б., Жумагалиева Ж.Ғ. Аудит, Алматы, 2006 ж.
Бочаров В.В. «Финансовый анализ», Питер, 2002 г.
Дүйсенбаев К.Ш., Егенбердиева С.К. «Анализ финансовой устойчивости предприятия» //
Дүйсенбаев К.Ш., Егенбердиева С.К., Дюсембаева З.К. «Аудит и анализ
Жумагалиева Ж.Ғ. Жаппарханова М.С. «Басқару есебі» Алматы, 2006 ж.
Ержанов М.С. «Теория и практика аудита». Алматы, 2000 ж.
Ефимова О.В. «Финансовый анализ». Москва, 2002 г.
Кеулімжаев Қ.К., Құдайбергенов Н.А. «Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері».
Кеулімжаев Қ.К., Құдайбергенов Н.А. «Қаржылық есеп». Алматы: Экономика, 2001
Қожамқұлов Т. «Еңбекті ұйымдастыру мен басқару тәсілдері». Алматы, Мектеп,
Көкенов У.Ж., Көкенова Ф.У. «Кәсіпорындардың бухгалтерлік есебі», Алматы, Рауан,
Міржақыпова С.Т. «Банктегі бухгалтерлік есеп» Алматы: Экономика, 2006 ж.
Назарова В.О. «Бухгалтерлік есеп принциптері» Алматы: Экономика, 2005 ж.
Сатмұрзаев А.А., Укашев Б.Е. «аудит теориясы», Алматы, 1999 ж.
Салина А.П. «Принципы бухгалтерского учета» - Алматы: Экономика, 2003
Сержайтов К.А. «Как уменьшить налоги законными способами». Алматы, 1997
Сейдахметова Ф.С. «Современный бухгалтерский учет: Учебное пособие». Алматы: Экономика,
Таштанова Н.Н., Жумабекова Г.Ж. «Учет нематериальных активов». //Бюллетень бухгалтера
Тасмағанбетов Т.А. т.б. «Кәсіпорындардағы бухгалтерлік есеп». Алматы, Экономика, 2002
Энтони Р.Дж.Рис. «Учет ситуаций и примеры» - М.: Финансы