ЖОСПАР
КІРІСПЕ 3
1. КАПИТАЛ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК 4
1.1.Капиталдың қорлануы 5
1.2. Резервтік капитал 8
2. САТЫП АЛУШЫЛАР МЕН ТАСЫРЫС БЕРУШІЛЕР БОРЫШЫНЫҢ ЕСЕБІ
2.1. Вексель және оның түрлері 14
2.2. Факторингалық операциялардың есебі 20
Қорытынды 23
Қосымша 24
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 29
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес кәсіпорындар өзінің құрылуы барысында, яғни
Жалпы кәсіпорынның есебін жүргізу барысында жұмыс істеп тұрған, қызмет
Сатып алушылар және тапсырыс берушілермен есеп айырысу есебі бухгалтерлік
1. КАПИТАЛ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК
Нарықтық қатынастарға көшкен кезде «капитал» сөзі жиі қолданылады, сонымен
Егерде ақшаны құнды көбейту құралы ретінде қоданса, яғни алғашқы
«Ақша ақша ретінде және ақша капитал ретінде алғашқыда бір-бірінен
Ақшаның капиталға айналуының басты шарты — ақша иегерінің нарықта
Экономикалық теорияда капитал мәніне деген көзқарастар біркелкі емес. Экономикалык
1.1.Капиталдың қорлануы
Қосымша құнның капиталға айналуы капиталдың қорлануын көрсетеді. Капитал қорлануыньщ
— қосымша құнның нормасы;
— қызмет атқаратын капитал мөлшері;
— еңбек өнімділігінің артуы;
— қосымша құн бөлігінің қорлану және тұтыну арасындағы прапорция.
Осы аталған факторлардың барлығыда бір мезгілде жүзеге асады. Капиталдың
Капиталдың қорлану процесі екі түрде жүзеге асады:
1. Капиталдың шоғырлануы;
2. Капиталдың орталықтануы.
Капиталдың орталықтануы — бұл қосымша құнның есебінен капитал мөлшерінің
Капиталдың орталықтануы дегеніміз- бірнеше капиталдың бірігуі жолымен ірілену процесін
Капитал үнемі қозғалыста болады. Ол мынадай екі түрде болады:
Капитал өзінің қозғалысында үш сатыдан өтеді.
Демек, «...капиталды қозғалыс ретінде түсіну керек, оны тыныштықтағы зат
Капитал өз қозғалысында өндіріс сатысына және екі айналыс сатысынан
Капитал шеңбер айналымының жеке акті ретінде емес, кезендік процесспен
Егер жылды (жыл-жалпы өлшем) уақыт айналымының бірлігі ретіндегі өлшем
Егер капиталдың айналым уақыты 3 айды құраса, онда болып,
Өндіріске қатысатын әртүрлі құрал-жабдық пен айналымды біркелкі жасалмайды, сондықтан
Негізгі капитал өнімді капиталдың бір бөлігі болып табылады. Әдетте
1. бұрынғы конструкциядағыдай машинаның пайда болуы, бірақ одан арзандау;
2. бұрынғы конструкциядағыдай машинаның пайда болуы, бірақ одан өнімділеу
Техникалық прогресс негізгі капиталдың табиғи тозуына дейін оның моральдық
Амортизациялық төлемдер өнімнің өндірістік шығындарына енеді және онын өткерілуінен
Қазіргі жағдайда негізгі капиталды жедел амортизациялауды жүзеге асыру —
Негізгі капиталдың түрлері бойынша (станок, жабдықтар, көлік құралдары, ірі
1.2. Резервтік капитал
Резервтік капитал — акционерлерлік қоғамның және басқа да тараптардың
Резервтік капиталдың есебі 5400-ші "Резервтік капитал" бөлімшесінің мынадай пассивті
Заңдармен белгіленген резервтік капиталдың есебі. Шаруашылық жүргізуші серіктестіктің (жауапкеллігі
Резервтік капиталдарды қалыптастырған (құраған) кезде 5510 шоты дебеттеледі де,
Басқа да резервтік капитал есебі, 5460-ші "Басқа да резервтік
2. САТЫП АЛУШЫЛАР МЕН ТАСЫРЫС БЕРУШІЛЕР БОРЫШЫНЫҢ ЕСЕБІ
Кәсіпорындар мен ұйымдардың «Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің борышы»
«Алынуға тиісті шоттар».
«Алынған векселъдер».
«Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің өзге де борыштары».
Бұлар активті шот болып табылады. Сондықтан да бұл шоттардың
«Алынуға тиісті шоттар» деп аталатын шотта тиеліп жіберілген өнімдер
«Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің борышы» шоттарына қатысты -
Мысалы: сатып алушылар мен тапсырыс берушілергс 300000 (үш жүз
Сатылған тауарлардың өзіндік құнына:
Д-т: Сатылған дайын өнімдердің
өзіндік құны 300000 тг.
К-т: Дайын өнімдер 300000 тг.
Сатылған тауарлардан алынатын сомаға:
Д-т: Алынуға тиісті борыштар шоты 420000 тг.
К-т: Дайын өнімдерді сатудан алынатын
табыс шоты 420000 тг.
Сатылған тауарлар үшін есептелген қосылған құн салығы сомасына:
Д-т: Алынуға тиісті борыштар шоты 80000 тг.
К-т: Қосылған құн салығы сомасы 80000 тг.
Сатылған тауарлар үшін алынатын сома келіп түскенде:
Д-т: Ақшалар шоты 500000 тг.
К-т: Алынуға тиісті борыштар шоты 500000 тг.
Жоғарыдағы екі жақты жазудан көріп отырғанымыздай кәсіпорындар мен ұйымдардың
Ал сатылған материалдық емес активтер, негізгі құралдар, бағалы қағаздар
Сатылған материалдық емес активтер, негізгі құралдар, бағалы қағаздар бойынша
Шетелдік валютада сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің тиімді баға
Алынуга тиісті айыапұлдардың, өсімақылардың сомаларына «Алынуға тиісті борыштар», «Алынган
Сатып алушылардан оларға сатылған өнім, тауар және атқарылған жұмыстар
Қайтарылған тауарлар мен өнімдерге (жұмыстар мен қызметтерге) есептелінген қосылған
Сатып алушылар және тапсырыс берушілермен есеп айырысу операциялары арнаулы
Тауарларды сату мен сатып алу кезіндегі барлық қатынастар, жеткізу
Тұрақты баға келісімшартта көрсетіліп, тауарларды төлеу кезінде қадағаланады және
Тұрақсыз баға келісімшартқа отыру барысында тұрақты бағаны анықтау қиын
Мысалы: бағаға әсер ететін факторлар жиі өзгерген уақытта (кезде).
2.1. Вексель және оның түрлері
Вексель-белгіленген қатал нысанында жазылған жазбаша борышқорлық міндеттеме болып саналады.
Кесте №1
ВЕКСЕЛЬ
100000 (жүз мыц)теңге 25.03.2004 жыл
Теленуге тиісті сома мөлшері Векссльдің берілген уакыты «ККК»фирмасы
Вексель бойынша ақша алушы ұйымның аты
13. 12. 2004 жыл төлену мерзім
«Н¥Р» акционерлік қоғамы Вексель беруші ұйымның аты
Нұрхан_________________________МО.
тиісті адамдардың қолдары жэне ұйымның мөр таңбасы
Егер вексель бойынша есеп айырысу бір жыл мерзім аралығында
пайдаланылуы барысында бір немесе бірнеші міндетті орындайды. Бұндай міндеттерге
• дебиторлық қарыздың өтелу мерзімін белгілі бір уақытқа ұзарту;
• шот-фактураға немесе басқа да құжаттарға қарағанда дебиторлық қарыздарды
• пайыз түрінде төлем алу үшін негіз;
• айналымға жіберілу мүмкіндігі.
Бухгалтерлік есепте вексельдер сатылған, вексельге айырбасталған тауарлар және
Жасалу үлгісі және қолданылуы бойынша вексельдер жай және аударылмалы
Жай вексель дегеніміз- төлем мерзімі келген кезде вексель ұстаушыға
Айналым үдерісі кезінде вексель бір адамнан екінші адамға арнайы
Аударылмалы вексель-(тратта) кредитордың (транесангтың) қарызкерге (трассатқа) белгілі бір соманы
Вексельдерді сонымен қатар пайыздық және пайызсыздық деп екіге болуге
Пайыздық вексельдердің атаулы құнында төленетін пайыз сомасы өз алдына
Пайызсыздық векселъдерде пайыздық сома өз алдына бөлек көрсетілмейді, бірақ
Вексельдер өздерінің түрлері бойынша коммерциялык, қаржылық және қазыналық болып
Коммерциялык, вексельдер- өнім өндіруші кәсіпорындар мен ұйымдарға ол өнімді
Қаржылық вексельдер- арқылы тауарлық келісімшарттарға жатпайтын әр түрлі банктер
Қазыналық вексельдер- мемлекеттік қазыналық міндеттемеге жатады. Олар мемлекеттік ішкі
Вексельдер эмитенттер бойынша:
қазыналық және жекеше.
Төлем түрі бойынша:
жай және аударылмалы.
Төлем кепілдігінің барлығына қарай:
қамтамасыз етілген және қамтамасыз етілмеген.
Төлеу тәртібі бойынша:
мерзімділік вексель және ұсынушылық вексель болып бөлінеді.
Вексельдерді толтыру мен ресімдеу белгіленген ережені сақтауды керек етеді.
Сатылған тауарлар мен дайын өнімдер үшін вексельдер алынғанда:
Д-т: Алынған вексельдер шоты
К-т: Алынуга тиісті борыштар шоты
Ал вексель бойынша сатып алушылардың борыштарының жабылуына, яғни ақша
К-т: Алынған вексельдер шоты түріндегі бухгалтерлік жазуы жазылады.
Айта кететін бір жағдай көптеген уақыттарда вексельде көрсетілген сома
500000+500000х5%х6/12=500000+12500=512500 теңге.
Егер осы сомадағы вексель алты айға емес тоғыз айға
500000+500000х5%х9/12=500000+18750=51750 теңге.
Жоғарыда қарастырылған мысалымыз бойынша бухгалтерлік жазуларымыз келесідей түрде жазылады:
А) вексель алынғанда
Д-т: Алынған вексельдер шоты 500000 тг.
К-т: Алынуға тиісті борыштар шоты 500000 тг.
Ә) вексель бойынша сатып алушылардың борыштары есептелген пайыз сомасымен
Д-т: Ақшалар шоты 512500 тг.
К-т: Алынған вексельдер шоты 500000 тг.
К-т: Пайыз бойынша кірістер шоты 12500 тг.
Кесте №2
Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің борыштары шоты бойынша жүргізілетін
Операциялар мазмұны Дебит-телетін шот Кредит-телетін шот
1 2 3 4
1 Тиеп жіберілген тауарға, өнімге, көрсетілген қызметке есептелінген сатып
2 Тиеп жіберілген тауарға, өнімге, көрсетілгсн қызметке есептелінтен қосылган
3 Борыш сомасы бұрын алынған аванс сомасынан шегерілді 3510
4 Сатып алушы және тапсырыс берушілерден есеп айырысу шотына
5 Сатып алушы және тапсырыс берушілердің борышы олардың кредиторлық
6 Сатылған (тиеп жіберілген) тауар, өнім, көрсетілген қызмет үшін
7 Сатып алушы және тапсырыс берушілер берген вексельдері үшін
2.2. Факторингалық операциялардың есебі
Факторинг, басқаша айтқанда, қаржылык агент болып табылады және ол
Ондай қаржылық агент болып банктерде басқа да несиелік, коммерциялық
Осы келісім-шартта, клиентке құкын өзіне қайтып беру мәселесі де
Келісім шарттың жағдайы бойынша факторингалық компания "Жуан-төбе" Акционерлік қоғам
Факторинг келісім-шарты бойынша марапаттау сомасы 1,9% [(38%х18 күн)/ 360
Енді біз шоттар корреспонденциясын жасап көрейік.
Кесте №3
Қатар Шаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы, Шоттар корреспондеңциясы
1 2 3 4 5
Жабдықтаушы-кәсіпорында ("Жол-Өткен" ) Жаукерлігі шектеулі серіктестігі
1. Контрактының шарты бойынша "Жол-Өткен", Жаукерлігі шектеулі серіктестігі "Тасты"
- жөнелтілген тауардың нақты өзіндік құнына
- келісімшарттың құнына
-ҚҚС(16%) 196875
281250
45000 7010
1210
1210 1310
6010
3130
2. Қаржылық агенттен ("Жуан-төбе" Акционерлік қоғам ) жөнелтілген тауардың
3. Қаржылық агентке көрсеткен қызметі үшін, марапаттау сомасы шығысқа
4. Қалғаң 20% қаржылық агенттен алынды, бірақ осы сомадан
5. Қарыздары зачет жасялды 326250 3390 1210
Қарыз-кәсіпорында ('Тасты" Акционерлік қоғам)
1. "Жол-өткен" Жаукерлігі шектеулі серіктестігі жөнелтілген тауар-
Тасты " Акционерлік қоғам келіп түсті:
-тауар құнына
-ҚҚС(Ібй) 281250
45000 1310
1420 3310
3310
2. Қаржылық агенттің талап еткен сомасы, алынған тауар үшін
3. Қарыздары зачет жасалды 326250 3310 1280
Қорытынды
Кәсіпорын мүлкі оның негізгі құралдары мен айналымдағы қаржыларының құнынан
Кәсіпорындар өздерінің қызмет атқару барысында меншікті қаржыларынан басқа қарыз
Жарғылық қор меншік иесінің (кәсіпорынның)жарғысында қаралған қызметтерін қамтамасыз ету
Жарғылық қор мөлшері ұйымның жарғысында және басқа да құрылтайшылық
Сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп айырысу есебі бухгалтерлік
"Алынуға тиісті қарыздар" шоты;
"Алынған вексельдер" шоты;
"Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің баскадай карыздары" шоты. Осы
орындалған жұмыстар және көрсетілген кызметтер үшін телеуге банк кабылдаған
Қосымша
Кесте №1
ВЕКСЕЛЬ
100000 (жүз мыц)теңге 25.03.2004 жыл
Теленуге тиісті сома мөлшері Вексельдің берілген уақыты
«ККК»фирмасы
Вексель бойынша ақша алушы ұйымның аты
13. 12. 2004 жыл төлену мерзім
«Н¥Р» акционерлік ңогамы
Вексель беруші ұйымның аты
Нұрхан_________________________МО.
тиісті адамдардың қолдары жэне ұйымның мөр таңбасы
Кесте№2
Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің борыштары шоты бойынша жүргізілетін
Операциялар мазмұны Дебит-телетін шот Кредит-телетін шот
1 2 3 4
1 Тиеп жіберілген тауарға, өнімге, көрсетілген қызметке есептелінген сатып
2 Тиеп жіберілген тауарға, өнімге, көрсетілгсн қызметке есептелінтен қосылган
3 Борыш сомасы бұрын алынған аванс сомасынан шегерілді 3510
4 Сатып алушы және тапсырыс берушілерден есеп айырысу шотына
5 Сатып алушы және тапсырыс берушілердің борышы олардың кредиторлық
6 Сатылған (тиеп жіберілген) тауар, өнім, көрсетілген қызмет үшін
7 Сатып алушы және тапсырыс берушілер берген вексельдері үшін
Кесте №3
Қатар Шаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы, Шоттар корреспондеңциясы
1 2 3 4 5
Жабдықтаушы-кәсіпорында ("Жол-Өткен" ) Жаукерлігі шектеулі серіктестігі
1. Контрактының шарты бойынша "Жол-Өткен", Жаукерлігі шектеулі серіктестігі "Тасты"
- жөнелтілген тауардың нақты өзіндік құнына
- келісімшарттың құнына
-ҚҚС(16%) 196875
281250
45000 7010
1210
1210 1310
6010
3130
2. Қаржылық агенттен ("Жуан-төбе" Акционерлік қоғам ) жөнелтілген тауардың
3. Қаржылық агентке көрсеткен қызметі үшін, марапаттау сомасы шығысқа
4. Қалғаң 20% қаржылық агенттен алынды, бірақ осы сомадан
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:
1. Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері. Автор: Қ.К. Кеулімжанов,
2. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп. Автор: В.К. Радостовец, Т.Ғ. Ғабдуллин,
В.В. Радостовец, О.И. Шмидт. Алматы: Қазақстан-аудит орталығы, 2002ж.
3. Бухгалтерлік есеп принциптері. Автор: Ниддз Б., Андерсон М.
4. Кәсіпорындағы қаржылық және басқару есебі. Автор: Радостовец В.К.
Алматы, 1997 ж.
3