ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ
БIЛIМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛIГI
М.ҚОЗЫБАЕВ атындағы СОЛТҮСТIК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТIК УНИВЕРСИТЕТI
«Қаржы және несие» кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
тақырыбы: Бизнес ЖҮйесi мен басҚару жҮйесi
Орындаған: ФС-07-1-К
тобының студентi
1 курс экономика факультетi
Сердалинов М.М.
Тексерген:
Петропавл ,2007
МАЗМҰНЫ
Кiрiспе
Басқарудағы жүйелi тәсiлдеменiң негiздерi
Жүйенiң жалпы теориясы
Өндірісті басқарудың жүйелі тәсілдемесі
Жүйелi тәсiлдемеде өндiрiстi басқарудың мақсаттары
Бизнестi басқарудағы жүйелi тәсiлдеме
Өндірісті басқару жүйесіндегі басқарудың объектісі мен субъектісі
Ұйымдық құрылымның жүйелі тәсілдемесі
Бизнес жүйесi және басқару
Бизнес категориясының мазмұны және оның өзiне тән белгiлерi
Бизнес жүйесi
Бизнес және үкiмет
Қорытынды
Қолданылған әдебиет тiзiмi
КIРIСПЕ
Республика Президенті Н.Ә.Назарбаев бизнеске барынша қолдау көрсету мәселелеріне
Қазіргі таңдағы еліміздегі өзекті мәселелердің бірі – бизестi
Республикамызда нарықтық қатынастарды қалыптастырудағы маңызды міндеттердің бірі –
Курстық жұмыс алдында келесi мiндеттер қойылған: басқарудағы жүйелi
Бұл курстық жұмыс кiрiспеден, үш тараудан тұратын негiзгi
1 Басқарудағы жүйелi тӘсiлдеменiң негiздерi
1.1 Жүйенiң жалпы теориясы
Жүйелілік — табиғат құбылысының жалпылама қасиеті болып саналады.
Жүйенiң жалпы теориясы – күрделi жүйенiң жұмыс iстеу
Берталанфидiң анықтамасы бойынша жүйенi бiрiктiрушi қасиеттерге ие, өзара
Кез келген жүйенің мынадай белгілері бар:
тұтастық - оның элементтерін құрайтын жиынтықтағы жүйелердің ерекшеліктері;
құрылымдығы - жүйелерді оның құрылымын белгілеу арқылы сипаттау
иерархиялылығы - жүйе неғұрлым күрделі құрылымға енгенде оның
Жүйе қандай да бір ішкі байланыстары болмайтын кездейсоқ
Жүйе тұтастық тұрғысынан жеке пайда болатын элементтердiң құрамында
Жүйе - бұл әрқайсысы тұтастың сипаттамасына өз үлесін
Тұтастық нәтижесiнiң, бiрлескен жаңа қасиеттердiң көз жеткiзiп иландыратын
Жүйедегі объектілерді оның элементтері деп атайды. Белгілі бір
Барлық жүйелерді шартты түрде үш түрге бөлуге болады:
техникалық;
биологиялық;
әлеуметтік, оның ішінде әлеуметтік-экономикалық.
Менеджмент үшін әлеуметтік жүйенің маңызы зор. Әлеуметтік-экономикалық жүйе
Мұндай жүйе дербестiкке ие элементтерден тұрады. Бұл оның
Мәселен, кәсiпорын, бiр жағынан, дербес жүйенi бiлдiретiн болса,
Кез келген жүйе секілді, кәсіпорын жекелеген элементтердің ұйымдасқан
Жүйе теориясы, егер сақталмаса басқару iсiнiң жүзеге асуы
Бұл жағдай экономикалық жүйеге де қатысты:
Жүйелер, ең алдымен, басқарушы және басқарылушы жүйелер арасында
Жүйелердің динамикалылығы. Жүйе бір сапалы жағдайдан екіншісіне өте
Жүйеде процесс ағымына әсер ете отырып, оны өзгерте
Жүйенің басқару ықпалын күшейте алатындай қабілеті, яғни осы
Басқару ақпаратын жеткізу, жинақтау және жаңғырту мүмкіндіктерін қамтамасыз
Жүйелердің тұтастай сипаты. Онсыз бақылау мен басқару мүмкін
Барлық басқару жүйелеріне ортақ осы шарттар орындалғанда ғана
Жүйенің екі түрі бар:
Тұйық жүйе - қатаң бекітілген шегі бар әрі
Ашық жүйе - қоршаған ортамен әрекеттеседі, өзін-өзі қамтамасыз
1-сурет. Ашық жүйе
Басшылар ашық жүйемен шұғылданады, себебі барлық ұйымдар ашық
1.2 Өндірісті басқарудың жүйелі тәсілдемесі
Жүйелі тәсілдеме - экономикалық ғылымда қолданылатын ғылыми зерттеудің
Экономикалық жүйе кең мағынасындағы ұғымында қоғамдық өндiрiстiң жүйесi
Экономикалық қатынас, байланыс (салааралық байланыстар жүйесi), заңдылықтар (техникалық
Жүйелi тәсiлдеме арнайы ғылыми пәндердiң мазмұнына жалпы теория
Жүйелi тәсiлдеме ХХ жүз жылдықта пайда болды деуге
Жүйелі тәсілдемені қолданудың негізіндегі басқару ісі үш тізбекті
салалар анықталады, басқару субъектілері қызметінің ауқымы мен саласы
қажетті зерттеулер жүзеге асырылады;
белгілі мәселелерді шешудің баламалы нұсқалары жасалып, әрбір міндет
Жүйелі тәсілдеменің негізінде басқару ісі жүйелердің құрылымдық және
Басқару процестері пайда болғалы жүйелі талдау кеңінен қолданылып
Жүйелі тәсілдеменің философиялық негізі оның мынадай негізгі принциптерiн
Процестер мен құбылыстардағы жүйелi тәсiлдеме өзара байланыстардағы зерделеудiң
жай кездерi қосалқы жүйелер немесе жүйе элементтерiнiң арасындағы
әлдеқайда күрделi жағдайда көп аспектiлi тәсiлдеме қолданылады. Бұл
1.3 Жүйелi тәсiлдемеде өндiрiстi басқарудың мақсаттары
Барлық басқару процесiнiң бастапқы кезiнде оның мақсаттары анықталады.
Басқару мақсаттары әрдайым саналы түрде болады әрi оны
Басқару шешімдерін ойластыруда қолда бар ресурстар мен қоғамдық
Ұйымда әр түрлі мақсат болуы мүмкін. Мәселен, кәсіпорынның
Ұйымды олар жеке-жеке орындай алмайтынды ұжым болып орындауға
Мақсаттар мазмұндары, басқару деңгейлері бойынша және уақытына қарап
Экономикалық мақсаттар ең алдымен елдің халық шаруашылығының дамуынен,
Әлеуметтік мақсаттар қоғам мүшелерінің материалдық және рухани қажеттіліктерін,
Саяси мақсаттарды кез келген мақсаттың құрамдық бөлігі ретінде
Ғылыми-техникалық мақсаттар қоғамдық өндірісті дамытудың және тиімділігің арттырудың
Басқару деңгейлері бойынша мақсаттар: халық шаруашылығы, салалар, аумақтық
Уақытына қарап мақсаттар ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді
Нақты өмірде мақсаттар белгілі бір ережеге сәйкес бір-бірімен
2 Бизнестi басқарудағы жүйелi тӘсiлдеме
2.1 Өндірісті басқару жүйесіндегі басқарудың объектісі мен субъектісі
Өндірісті басқаруға басқарудың өз объектісі мен субъектісі тән.
Басқару процесi көп қырлы қоғамдық қатынастардың кешенiн қамтиды
Басқару процесiнде объективтi және субъективтiнiң ара-қатынасы “анықтаушы” және
Ықпал етудiң тиiмдiлiгi адамдардың басқару объектiсiнiң объективтi жағдайын,
Объективтi және субъективтiнiң өзара ықпалын талдау тек жалпы
Өндірісті басқару объектісінің жалпы түріне оның салалары мен
Басқарудың субъектілеріне мемлекет, қоғамдық ұйымдар және елдің әр
2.2 Ұйымдық құрылымның жүйелі тәсілдемесі
Басқарудың ұйымдық құрылымын ғылыми негізде құру барлық уақытта
Басқарудың ұйымдық құрылымын қалыптастыратын әртүрлі әдістер біртұтас жүйеде
мақсаттарды құрылымдау;
сарапшылық-талдамалық;
ұйымдық үлгілеу;
ұқсастықтар.
Басқарудың ұйымдық құрылымын қалыптастырушы бүкіл процесті 3 ірі
Басқару аппаратының жалпы құрылымдық схемаларын қалыптастыру («композиция»).
Негізгі бөлімшелердің құрамы мен олардың арасындағы байланысты әзірлеу
Басқару қызметінің рәсімі мен басқару аппаратының сандық сипатын
Осы сатылардың әрқайсысының мазмұны басқару объектісінің ерекшеліктері мен
«Композиция» сатысының бастапқы сәтіне басқарудың ұйымдық құрылымының мақсаттары
«Құрылымдау» сатысының негізгі ерекшелігі - басқару аппараты бөлімшелерінің
Үшінші саты басқару қызметінің рәсімі мен басқару аппаратының
Басқару жүйесі мен оның ұйымдық құрылымының, яғни өндірістік
3. Бизнес жүйесi жӘне басқару
3.1 Бизнес категориясының мазмұны және оның өзiне тән
Барлық адамзат тарихы бизнеспен байланысты. Қарапайым анықтаманы терминнiң
Алайда, бизнес – тек жай ғана iс емес,
Экономикада барлық “iс” өнiм өндiрумен және оны тұтыну
Бизнес – бұл пайда (табыс) алуға бағытталған қызмет.
Бизнес түпкi есебiнде әрдайым нәтижесiнде пайда алуды немесе
Кәсiпкерлiк қызметке қарағанда бизнестiң ұғымы кең, өйткенi бизнеске
Субъект бизнесте бизнесмен немесе коммерсант деп аталады: Жеке
мәмiле бекiту және басқа шаруашылық операцияларын кәсiпкерлiк түрiнде
кәсiпкерлiк қызметтi өз атынан, яғни нарықтық қатынастың дербес
Бизнестiң нарықтық экономикада өзiне тән белгiлерi болады. Оған
экономика субъектiлерiнiң қызмет алмасуы;
әрбiр қызмет алмастырушыға қатысушылар, контрагенттердiң мүддесi жүзеге асырыла
контрагенттер өз көңiлiнен шықпаған iскерлiк шарттарды қабылдаудан бас
мәмiленi дайындау және жасау процесiнде бiр өзi жеке
мол пайдаға қол жеткiзу мақсатын көздейтiн iскерлiк қатынастың
таңдап алынған iскерлiк қатынас тәсiлiнiң пайдалы жағынан қамтамасыз
мәмiленiң болуы ықтимал және нақты нәтижелерiн саралай бiлуi,
Бизнестiң өз стратегиясы мен тактикасы бар. Бизнестiң стратегиялық
Бизнестi дамытудың мынадай шарттары бар:
меншiктiң аман сақталуына кепiлдiк болуы керек;
шаруашылық ұйымның әр түрлi нысандарының қатар өмiр сүруi;
кәсiпорындарға мүмкiндiгiнше экономикалық еркiндiк беру;
мемлекеттiк және мемлекеттiк емес секторлардың серiктестiгiне, кәсiпкерлiкке мемлекеттiк
монополизмдi шектеп, бәсекелестiктi одан ары дамыту;
мемлекет экономикалық, әлеуметтiк және саяси тұрғыдан тұрақты болуы
заңмен қорғалатындығы.
3.2 Бизнес жүйесi
Бизнес – iстi жүргiзу жүйесi. Бизнес – бұл
Бизнес субъектiлерiне мыналар жатады:
кәсiпкерлер, яғни өзi бастама етiп көтерген қызметiн қатерге
кәсiпкерлердiң ұжымдары мен кәсiпкерлiк ассоциациялар,
кәсiпкерлер ұсынатын өнiмдi (жұмысты, қызметтi) тұтынатын жеке адамдар
келiсiм-шарт немесе басқа да негiзде жалданып еңбек ететiн
мемлекеттiк құрылымдар. Олар тек мәмiлеге тiкелей қатысқан жағдайда
Кәсiпкерлiк – бизнес жүйесiнiң элементi. Оның негiзiн жеке
Кәсiпкерлiк бизнестiң үш негiзгi компоненттерi бөлiп көрсетiледi:
өнiм өндiрiсi;
коммерция (сауда);
коммерциялық делдалдық.
Бизнестi тек сауда және делдалдық қана деп жаңсақ
Барлық қызметтi бизнеспен шатастыруға болмайды. Бұл жөнiнде Г.Форд
Iскерлiк қатынастағы субъектiлердiң екiншi категориясына тұтынушылар жатады. Олар
Бизнестiң осы нысандарының ерекшелiктерi:
оны кәсiпкерлiк бизнеске қарсы барлық азаматтар жүзеге асырады,
тұтыну бизнесi өндiрiстiң түпкi нәтижесiне адамдардың мүдделiлiк танытуын
тұтыну бизнесi бiр мезгiлде кәсiпкерлердi тұтынушылардың сұранысымен санасуға
Тұтыну бизнесiнiң негiзiн жеке меншiктегi тұтыну мен қызмет
Iскерлiк қатынастарға қатысушылардың үшiншi категориясына жалдамалы жұмысшылар, яғни
Iскерлiк қатынастарға қатысушылардың төртiншi категориясына мемлекеттiк органдар жатады.
Бизнестiң барлық жүйелерi мен оның элементтерi белгiлi бiр
Басқарушылық ықпалды жүзеге асыру барысында осы заманғы нарықтық
тұрақты түрде ұзақ уақыт бойы салааралық және аймақаралық
бiр жағынан – тұтынуды арттыруды, екiншi жағынан ұсынысты
бәсекелесушi әлеуметтiк топтардың (ең алдымен кәсiпкерлер мен жалдамылы
экономиканы монополизациялауға, терiс пиғылды бәсекелестiкке қарсы бағытталған тауар
акционерлiк және басқа да ұжымдық меншiк формаларын дамыту
3.3 Бизнес және үкiмет
Үкiмет еркiн кәсiпкерлiк жүйесiнде елеулi роль атқаруы керек.
Нарықтық шаруашылық жағдайындағы экономикаға мемлекеттiң араласуы бiр үлгiдегi
Әсiресе, осы заманғы жағдайда мемлекеттiң араласуы ұдайы өндiру
Экономиканы реттеудiң екi негiзгi тәсiлi белгiлi: орталықсыздандыру, ол
Қорытынды
Сонымен, жүргізілген зерттеу нәтижесi мынадай қорытынды жасауға мүмкіндік
Жүйе - бұл әрқайсысы тұтастың сипаттамасына өз үлесін
Кез келген жүйенің мынадай белгілері бар:
тұтастық;
құрылымдығы;
иерархиялылығы.
Жүйедегі объектілерді оның элементтері деп атайды. Белгілі бір
Барлық жүйелерді шартты түрде үш түрге бөлуге болады:
техникалық;
биологиялық;
әлеуметтік, оның ішінде әлеуметтік-экономикалық.
Барлық басқару жүйелеріне ортақ келесi шарттар орындалғанда ғана
Жүйелер, ең алдымен, басқарушы және басқарылушы жүйелер арасында
Жүйелердің динамикалылығы.
Жүйеде процесс ағымына әсер ете отырып, оны өзгерте
Жүйенің басқару ықпалын күшейте алатындай қабілеті, яғни осы
Басқару ақпаратын жеткізу, жинақтау және жаңғырту мүмкіндіктерін қамтамасыз
Жүйелердің тұтастай сипаты. Онсыз бақылау мен басқару мүмкін
Жүйенің екі түрі бар:
Тұйық жүйе - қатаң бекітілген шегі бар әрі
Ашық жүйе - қоршаған ортамен әрекеттеседі, өзін-өзі қамтамасыз
Басшылар ашық жүйемен шұғылданады, себебі барлық ұйымдар ашық
Экономикалық қатынас, байланыс, заңдылықтар экономикалық жүйе болып табылады.
Жүйелі тәсілдемені қолданудың негізіндегі басқару ісі үш тізбекті
салалар анықталады, басқару субъектілері қызметінің ауқымы мен саласы
қажетті зерттеулер жүзеге асырылады;
белгілі мәселелерді шешудің баламалы нұсқалары жасалып, әрбір міндет
Басқарудың ұйымдық құрылымын ғылыми негізде құру барлық уақытта
Басқарудың ұйымдық құрылымын қалыптастыратын әртүрлі әдістер біртұтас жүйеде
мақсаттарды құрылымдау;
сарапшылық-талдамалық;
ұйымдық үлгілеу;
ұқсастықтар.
Басқарудың ұйымдық құрылымын қалыптастырушы бүкіл процесті 3 ірі
Басқару аппаратының жалпы құрылымдық схемаларын қалыптастыру («композиция»).
Негізгі бөлімшелердің құрамы мен олардың арасындағы байланысты әзірлеу
Басқару қызметінің рәсімі мен басқару аппаратының сандық сипатын
Бизнестi дамытудың мынадай шарттары бар:
меншiктiң аман сақталуына кепiлдiк болуы керек;
шаруашылық ұйымның әр түрлi нысандарының қатар өмiр сүруi;
кәсiпорындарға мүмкiндiгiнше экономикалық еркiндiк беру;
мемлекеттiк және мемлекеттiк емес секторлардың серiктестiгiне, кәсiпкерлiкке мемлекеттiк
монополизмдi шектеп, бәсекелестiктi одан ары дамыту;
мемлекет экономикалық, әлеуметтiк және саяси тұрғыдан тұрақты болуы
заңмен қорғалатындығы.
Қолданылған әдебиет тiзiмi
Ахметов К.Ғ., Сағындықов Е.Н., Байжомартов Ү.С., Жүнiсов Б.А.,
Бердалиев К. Менеджмент. – Алматы: Экономика, 2005.
Веснин В.Р. Менеджмент. – М.: Проспект, 2005.
Виханский О.С., Наумов А.И. Менеджмент. – М.: Экономист,
Герчикова И.Н. Менеджмент. – М.: ЮНИТИ, 2002.
Дафт Р.Л. Менеджмент. - СПб.: Питер, 2001.
Жаркенова С.Б. Менеджмент негiздерi. – Қостанай, 2000.
Кабушкин Н.И. Основы менеджмента. – Минск: Новое издание,
Мескон М.Х., Альберт М., Хедоури Ф. Основы менеджмента.
Переверзев М.П., Шайденко Н.А., Басовский Л.Е. Менеджмент. –
9
Кiру Түрлену
Өнiм немесе қызмет
Пайда (бизнестегi)
Әлеуметтiк жауапкершiлiк
Нарық үлесi
Өсiм
Қызметкерлердiң қанағаттануы
Кiргендердi өңдеу мен түрлендiру
(басқару тиiмдiлiгiне байланысты)
Ақпарат
Материалдар
Капитал
Еңбек ресурстары