Мазмұны.
Кіріспе
1 -тарау. Оқыту процесінде дидактикалық ойындарды
қолданудың маңызы
1.1Дидактикалық ойын туралы түсінік және оның атқаратын
1.2Дидактикалық ойындардың түрлері мен топтары
2 -тарау. Дидактикалық ойындарды қолданудың тиімді жолдары
2.1. Сабақта дидактикалық ойындарды қолдану әдістері.
2.2. Озат мұғалімдердің іс –тәжірибелерінен мысалдар
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Кіріспе.
Зерттеудің өзектілігі. «Білім –адам баласының ортақ қазынасы» -деп Жүсіп
Білім мүшесінің басты міндеті –жеке тұлғаның ұлттық және жалпы
Сабақтың тиімділігін арттырудың маңызды бір жолы –сабақтағы атқаратын жұмыс
Білімді меңгеру оның қажеттігінің туындауынан, белгілі әрекет үстінде жүзеге
Онтогенезде ойын әрекеті оқу әрекетінен бұрын бастауыш болып есептеледі,
Ойынның өмірдегі және баланың дамуындағы зор рольін әр кезеңде
Ойын –балалардың ақыл –ой және өнегелі
Ойынның теориясын буржуазиялық және совет ғалымдары
Ойынға бағытталған мұндай жолы –ойлаудың тұрмысқа материалистік
Соңғы жылдары Республикамызда оқушылардың оқу
Оқыту процесіндегі ойынның рольі педагогикалық
Еңбектерді оқып келіп мен өзімнің
Зерттеудің мақсаты. Сабақта дидактикалық ойындарды қолданудың педагогикалық және
Зерттеудің міндеті.
Дидактикалық ойын ұғымына түсінік беру.
Сабақта дидактикалық ойындарды қолданудың тиімді жолдарын айқындау.
Зерттеудің объектісі: Мектептегі оқыту процесі.
Зерттеу пәні: Сабақта дидактикалық ойындарды қолдану.
Зерттеу әдістері:
Тақырыпқа байланысты педагогикалық әдістемелік әдебиеттерді пайдалану, таныту.
Озат педагогикалық тәжірибені жинақтау, талдау.
Бақылау, әңгіме.
Диплом жұмысының құрылымы кіріспеден, екі тараудан, қорытынды және пайдаланылған
1 тарау. Оқыту процесінде дидактикалық ойындарды қолданудың маңызы.
1.1 Дидактикалық ойын туралы түсінік және оның атқаратын функциясы.
Біз дидактикалық ойындарды лабораториялық –практикалық сабақтар
Ойын барысында белгілі бір білім қоры, ептілік пен дағдылар
Студенттерді дидактикалық ойындарға қатыстыру бес кезеңнен тұрады: 1) студенттерді
Ойын өткізуде шарттылық пен байсалдылықтың міндетті элементтерін сақтау өте
Енді оқытушының осы кезеңдердің әрқайсысында атқаратын жұмысының мазмұны мен
Дидактикалық ойындарды ойластыру. Студенттер педагогикадан лабораториялық –практикалық сабақ өтпестен
Дидактикалық ойындарды зерттеушілер бұл ойынды жасаудағы маңызды мақсат мынандай
Ойынды өткізудің маңызды шарты –оны нақты шындыққа барынша жақындату.
Дидактикалық ойындарды өткізуде мынандай логика сақталуы тиіс: а) проблемалық
Дидактикалық ойындарды әзірлеу оқытушының режиссерлік техниканы білуін талап ететінін
Ойын үстінде ымдау, орынды қимылдау, мәнерлеп сөйлеу, эмоциялық әсер
Адамзат тарихында ойын да, ойыншық та болмаған кездер болған.
Ол кезде тәрбиенің міндеттері ерекше қоғамдық міндет ретінде бөлек
Жауапты еңбек іс -әрекетіне қатысар алдында, балалар еңбек құралымен
Бұл кезеңде ересектердің еңбегін бейнелейтін ойындар болмаған, өйткені балалар
Қоғам дамуының соңғы жауапты іс-әрекеттерден шығарылады. Қоғам дамуының осы
Қоғамдағы адам өмірінің өзгеруіне байланысты, балалар ойындары да өзгереді.
Д.Б.Эльконин ойын іс-әрекетінің дамуындағы екі әлеуметтік баспалдағын көрсетті: 1)
Л.С. Выготский, Д.Б. Эльконин мектепке дейінгі жастағы балардың іс-әрекетінің
Соңғы кездері «ойын» мәселесіне биологизаторлық және әлеуметтік жолды айырады.
К.Гросс биологизаторлық жолды жүйелі ашады. Оның теориясы «өзін -өзі
Ж. Пиаже –«Екі әлемнің теориясы». Ж. Пиаженің ойынша, бала
П.П. Блонскийдің айтуынша, Совет ғылымында ойын физиологиялық, биологиялық, психологиялық
Н.К.Крупская, ойынның әлеуметтік жағдайын аша отырып, балалардың әлеуметтік тәрбиеге
Буржуазиялық тәрбиенің әдістерін сынай келе, Н.К.Крупская бойстаут қозғалысындағы жастардың
Р.И.Жуковская ойын іс-әрекетінің әлеуметтік мінезін бейнелей келе, балалар ойынының
Осылайша, ойынға қатысты әлеуметтік жол өзіне балалардың тәрбиесінің педагогикалық
Көптеген өткен уақыттағы және қазіргі ойшылдар ойын арқылы баланы
XIX ғасырдың екінші жартысында орыс педагогикасында балаларды
Осы теорияны ұсынушы К.В.Вентцельдің пікірінше, баланың ішкі әлемінің көрінуіне
Ойын теориясын жасауға Н.К.Крупская, А.С.Макаренко үлес қосқан. Олардың ойынынң
Ол мұғалімдер мен тәрбиелеушілердің көңілін ойынға аударуға табанды тұрды
А.С.Макаренконың ұсынуы бойынша, балалардың өмірін ойынмен өткізу керек деген,
А.В.Черков, А.С.Макаренконың коллектив туралы іліміне сүйеніп ұжымдық ойындардағы балалар
Бірқатар педагоктардың зерттеулерінде (Т.А.Маркова, П.С.Саморукова және т.б,) балалық шақтағы
Ойын ситуацияларында оқыту жұмысының формасы ретінде оқыту көптеген шет
Дидактикалық ойындар «роль ашық бола бастағанда, ал ереже ашық
К.Д.Ушинский бүкіл оқыту процесінің ойынға айналуына қарсы болды, бірақ
Оқуға деген балалардың қызығушылығы кезінде естің дамуы жоғарылайды, ал
Оқыту ойындарына әлеумет –демократтар ерекше қызығушылық көрсеткен. Олар өсіп
Оқушының танымдық мүмкіншілігінің дамуына дидактикалық ойынның әсері қарастырылады (Г.А.Ляпина,
Оқыту процесінде дидактикалық ойынды қолдану негізінде оқушыларды үйрету тәжірибесінің
Дидактмкалық ойынның құрылымы зерттеледі (Е.И.Удальцова, А.А.Баранов).
Дидактикалық ойынның оқу –тәрбиелік процесін одан әрі жетілдіруге педагогикалық
Дидактикалық ойынды басқарудың негізгі әдістемелік тәсілі қарастырылады (В.А.Верхогляд, Г.А.Ляпина).
Оқыту процесіне қосылатын дидактикалық ойынның негізгі ерекшелігі анықталады (Г.А.Ляпина,
Сабақтан тыс және сабақта дидактикалық ойынын қолданудың тәжірибесі зерттеледі
В.А.Верхогляд, М.В.Стронин, Н.Я.Яшкова және т.б. оқушыларды шет тіліне оқыту
Шын мәнінде, әр дидактикалық ойында біз бірнеше рет қайталанып
М.В.Строниннің ойынша, сөйлеу қатынасы өзіне тек жеке сөйлеуді ғана
Ойынның темпі оқушылардың сөйлеу темпінің дамуына көмектеседі, олардың тіл
70 жылдың аяғы мен 80 жылдардың басында дидактикалық ойындар
Бұл жоспарда көбірек қызығушылық тудыратын Г.И.Камаеваның жұмысы, ол идеалды
Егер де алғашында ойын процессінде ең басты мәселе бүкіл
М.В. Стронниннің ескертуінше: «Ойында бәрі тең. Ол нашар оқушылардың
Тең болу сезімі, қуаныш пен қызығушылық атмосферасы, тапсырманың орындай
Осылайша, дидактикалық ойын бойынша барлық ақырғы зерттеулердің мәліметін жариялай
Көпшіліктің практикасына табанды әсер ете алатын дидактикалық ойын теориясын
Зерттеушілердің көңілі көбінесе ойының пәндік жағынан жеткіліксіз қарама –қарсылықпен
Сонда да біздің әдебиеттерді зерттеуіміз дидактикада дидактикалық ойын теориясы,
1.2. Дидактикалық ойындардың түрлері мен топтары.
Дидактикалық ойындардың түрлері көптеген өткен уақыттың зерттеушілері мен қазіргі
Ойындарды класстарға бөлу бұрыннан жасалып келсе де, дидактикада әлі
Ф.И.Фрадкина ойынды үш топқа бөледі. Бірінші топқа фобульді элемент
Л.И. Смагина мен А.В. Трусковец ойындарды; ойын –минут, ойын
А.А.Баранов, Г.А. Ляпина, М.В. Стронин және т.б. сараптаудың
Оқыту тапсырмалары күрделіленгенде ережелеріде күрделенеді. Бұл өз кезегінде оқушылармен
Сурет1. ДО оқыту тапсырмаларын шешу процессіндегі оқушының іс-әрекеті.
Осылайша, оқушылардың іс-әрекетінің мінезі бойынша дидактакалық ойынды сарыптай келе,
Жеке ойындардың мазмұны оқушылардың бар білімінің дағды мен білікке
Жеке дидактикалық ойынның ұқсас ерекшелігі оқу тапсырмаларының одан да
Ізденістік дидактикалық ойынның репродуктивті және жартылай –ізденістіктер айырмашылығы, оқушылардың
Біздің дәлелдеуімізше, айтылып кеткен дидактикалық ойнның түрлеріне бір мағына
Оқыту процесіндегі ойнның орнын ескере келе (2-суретті қараңыз),
Сурет2. Оқыту процесінде ДО орны.
біз ситуативті және жоспарланған дидактикалық ойындарды жеке алып көрсетеміз.
Оқыту мәліметтерін оқуға дайындық кезіндегі дидактикалық ойын жаңа мәліметті
Жаңа мәліметтерді бекіту мақсатында енгізілетін дидактикалық ойын жаңаны түсінуді
Қайталау кезінде дидактикалық ойынның барлық түрлері қолданылады. Ойындар оқушыларды
Оқыту процесіндегі басқаша функцияларды есептік дидактикалық ойын орындайды. Білім
Студенттердің бойында мамандыққа байланысты икемділікті қалыптастыру міндеттеріне қарай біз
Оқушы мұғалімнен дайын білім, былайша айтқанда тек «жұта» салатын
Осыдан шығатын бір нәтиже шығармашылық еркіндік алу, тапқырлық, зергектік,
Оқытудың ойын формасы – соңғы жылдардағы педагогикалық жаңалықтың ішіндегі
Ойын өзінің тек мазмұнымен де балаларды бірден жаңа бір
Жалпы алғанда ойын әрекеті мен интеллект арасында байланыс бар.
Саяхат сабақтарының ерекшеліктері биологиялық саяхатқа қатынасатын оқушылар санының көптігінде.
2 –тарау. Дидактикалық ойындардың тиімді жолдары.
2.1. Сабақта дидактикалық ойындарды қолданудың әдістері.
Оқыту әдістерінің даму және қалыптасу тарихы тым ерекше. Ғалым
«Әдіс» термині гректің «methodos» деген сөзінен шыққан және ақиқатқа
Педагогикалық практикада әдіс –оқу тәрбие мақсаттарына қло жеткізу қызметінің
Оқыту әдістері ұғымы сондай –ақ оқу қызметінің дидактикалық мақсаттары
оқытушының оқыту жұмыстарының тәсілдерімен студенттердің олар мен өзара байланысты
олардың оқытудың әр түрлі мақсаттарына қло жеткізу жолындағы жұмыс
Осыған орай, оқыту әдістері –бұл оқыту міндеттерін, яғни дидакткалық
Сондай –ақ «оқыту тәсілдері» ұғымы дидактикада кең тараған.
Тәсіл –бұл әдістің сабақтас бөлігі немесе оның жеке жағы,
Оқыту процестерінде әдіс пен тәсіл әртүрлі сабақтастықта пайдаланылады. Студенттердің
әдіс пен тәсіл орындарын ауыстыруы мүмкін. Мысалы, егер оқытушы
Оқыту әдісі –тарихи категория. өндіргіш күштердің даму деңгңйі мен
Ұлы ашылыстар дәуірінде сөздік әдістер студнттерге білім берудің бірдн-бір
XIX –XX ғасырлар аралығында оқытудың практикалық әдістерін пайдаланатын, «іс-әрекет
Осы айтылғандардан төмендегіше қорытынды шығаруға болады:
1. Білім берудің әр түрлі даму кезеңдерінде оқыту әдістерінің
2. Әістердің бірде бірі әмбебап емес, сондықтан дидактикалық
Бірақ оқытушы педагогикалық әдебиеттерде жазылған және практикада біршама сыналған
Қазіргі дидактиканың келесі мәселелерінің бірі –оқыту әдістерін жіктеу болып
Оқыту әдістерін оқытушының жұмыс әдістеріне (әңгіме, түсіндіру, сұхбат) және
Оқыту әдістерін білім алу көздері бойынша кең тараған. Әдістерге
Сөздік әдісі (білім көзі ауызша немесе баспа сөздері болып
Көрнекі әдістер( білім көзі бақыланатын заттар, құбылыстар, көрнекі құралдар
Практкалық әдістер( практикалық қызмет атқара отырып, студенттер білім алады
Сөздік әдістер келесі түрлерге бөлінеді: әңгіме, түсіндіру, сұхбат, пікірталас,
Практикалық әдістер. Оқытудың практикалық әдістері студенттердің практикалық қызметтеріне негізделген.
XX ғасырдың 60 жылдарының ортасынан бастап, білім беруде дидактикалық
Дидактикалық ойындар-бұл оқылатын жүйелерді, құбылыстарды, процестерді имитациялық модельдеуді жүзеге
Оқу қызметінің модельденетін объектісі;
Ойынға қатысушылардың бірлескен іс-әрекеті;
Ойынның ережесі;
Жағдайдың өзгеруіне орай шешім қабылдау;
Қабылданған шешімнің тиімділігі.
Дидактикалық ойындар технологиясы –бұл проблемалық оқытудың нақты технологиясы. Бұлжағдайда
өз бетінше оқуға дайындау;
басты міндеттерді белгілеу;
объектінің имитациялық моделін таңдау;
соның негізінде талаптарда шешу;
тексеру, түзету;
қабылданған шешімді жүзеге асыру;
оның бағаларын белгілеу;
алынған қорытындыны талдау және бар тәжірибе арқылы жинақтау.
Дидактикалық ойындар оқыту әдісі ретінде өзін оқыту процесін белсенділігін
Оқыту әдістердің классификациялаудың кең таралған түріне М.Н.Скаткин және И.Я.Лернер
Түсіндірілмелі иллюстрациялық оқыту әдісінің мәні –оқытушы дайын ақпаратты әр
Стулденттерге осындай білік пен дағдыларды беру үшін оқытудың репродуктивтік
Оқытушының қызметі үлгіні дайындау және хабарлдау, ал студенттің қызметі
Мазмұндаған проблемалық әдісінің мәні –оқытушы студенттердің алдына мәселе қояды
Озат мұғалімдердің іс тәжірибесінен мысалдар.
Әдісті тиімді қолданудың мысалы ретінде, мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, атаулы
Ы. Алтынсариннің педагогикалық мұрасы жөнінде рефераттар қорғау. Бірінші
Дискуссиялық пікірталас: а) тақырыбы: «Болашақ қазақ мектебі қандай болу
Келіңдер, ойналық, ойланайық ... (педагогикалық ситуациялар). Көрініс: «Мінездеме».
Арманшылдар ... а) егер әдебиетші мұғалім болсам ... Көрініс:
Педагогикалық ситуациялар; а) егер сен мұғалім болсаң, осындай 32542534-
Ұстаз туралы өздері тұжырымдаған аффористік сөздер, бағаларға конкурс.
«Диалог» дидактикалық ойыны. Жағдай. Мектеп директоры жас мұғалімнің алғашқы
Қоңырау соғылды. Директор мұғалімге:
- Күләш Исаевна, рұқсат етсеңіз мен әңгімені сіздің класыңызда
Директор: Балалар, Күләш Исаевна өткен сабақта сендермен достық туралы
Оқушылар: Болды! Болды!
Директор: Достарыңды ұмытқандарың қол көтеріңдерші. О! Кластың тең жартысы
Оқушы: Ол менің шарымды тартып алып, бермей қойды. Мен
Директор: Ал сен неге ұмыттың?
Оқушы қыз: Ол маған «жылауық» деген ат қойды. Ал
Директор: Ал, сен бала, неліктен дос болмай кеттің?
Оқушы: Себебі Қуаныш – сараң бала. Мен оған бәрін
Басқа балалардың жауаптары да осы секілді болып кете барды.
Директор: Демек, балалар, достықтың бұзылуына өздерің емес, сендердің достарың
Сәл үзілістен кейін үш бала қолын көтерді.
Директор шарын бермегені үшін итеріп жіберген балаға қайырылып, оның
Оқушы: «Папам біреу өзіңді соқса есеңді жіберме деген. Ал
Оқушы қыз:Мен затымды дос қызым ұрлап алды деп жүрсем,
Оқушы: Серік –науқас бала ал мені оны әлжуаз дедім.
Директор: Ендеше, достан айырылмас үшін не істеу керек?
Оқушылардың бәрі: «Бәрін дұрыс істеу керек! Өсек айтпау керек!
Бастапқы педагогикалық информация.
Мектеп директоры тәжірибелі адам, балалармен әңгімелесе біледі, бастауыш класс
Мұғалім жас, балармен әңгіме жүргізуде, оларды белгілі қорытындыға келтіруде
Ойын экспозициясы. Кейбір оқушылар осындай әңгімеден кейін досарының сыртынан
Ойынды талқылау барысында студенттер мектеп директоры қажетті жағдайларда оқушыларға
«Педсовет» дидактикалық ойыны. Жағдай: мектеп директоры 7 «а» класс
Директор: мұғалім оқушылардың сырт келбетін байқамағаны жөн. Құлағының немесе
Класс жетекшісі: мен бұл қағиданы білемін. Мен Тілектің жылтылдақ
-Шешем бұйырған соң...
мұғалімдер бөлмесінде Тілек туралы әлденешерет әңгіме бастасам, басқалар мені
-Оған көңіл бөлмей- ақ қойыңыз. Ол сіздің сабағыңызда ғана
Мектеп директорының класс жетекшісімен шын ықыласты әңгімесінен кейін бұл
Бастапқы педагогикалық информация. Бұл ойынға қатысушылар: мектеп директоры.
Пән мұғалімдері: Есімболатовтың сабақ үлгермеушілігін қалай жою керектігі, ол
Ойынның экспозициясы: мектеп директоры педагогикалық советте 7 «а» класының
Студенттердің әр түрлі тәрбие жұмысын жүргізу қабілетін дамытуға бағыттаған
Жағдай. Үзіліс кезінде 6-класс оқушылары класс жетекшісіне келіп өздерін
-Аманбай Ағзамович! Серік қандай батыл десеңізші! Ол еш нәрседен
-Ол –нағыз батыр!
-Аманбай Ағзамович, шынында батыр емеспе?
Бақсақ, Серік терезеден шығып, үйдің сыртындағы ернеуі арқылы (класс
Бастапқы педагогикалық информация.
Класс жетекшісі Серіктің қылығын батыл, бірақ мағынасыз әрекет деп
Бұл жағдайда класс жетекшісі дұрыс істеді, оның педагогикалық білімі
Қорытынды.
Еліміздің егемендік алып қоғамдық өмірдің барлық салаларында, соның ішінде
Педагогикалық және әдістемелік әдебиеттердегі ойын, ойын түрлері, оқу процесінде
ДО сабақта оқушылардың оқу-тәрбие процесіндегі негізгі әдістердің бірі.
Сабақта ДО сабақтың барлық кезеңдерінде және кез –келген мақсатта
Дұрыс іріктелмеген ДО көмегімен оқушылардың алған білімдерін бікіту, тереңдету,
Сабақта ДО қолдану барысында оқушының логикалық ойын дамытуға
Жалпы мектеп мұғалімдерінің тәжірибеде ДО өз деңгейінде қолданылатынын байқап,
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. «Педагогика», Алматы 2000.
Сабыров Т.С. «Болашақ мұғалімдердің дидактикалық дайындығын жетілдіру» Алматы,
Сабыров Т.С. «Оқыту теориясы негіздері», Алматы 2004.
Садықов Т.С. Абылқасымова А.Е. «Жоғарғы мектепте білім берудің
Жұматаева Е. «Жоғары мектепте оқытудың біртұтас дидактикалық жүйесі»
Қысқаша педагогикалық сөздік. Алматы, 1999
Каменский Я.А. «Ұлы дидактика»
Селецкая Е.Э. «Дидактические игры как средство активных познавательной деятельности
Дайрабаева А.Е. «Қазақстанда дидактикалық ойындардың дамуы» Алматы, 1994
Джайнакбаева Г.Т. «Игра как средство формирование познавательного интереса учащихся
Селецкая З.Э. «Дидактические игры как средства активизации позновательной деятельности
Гранач Л.В. «Воспитательные функции дидактической игры в начальной школе»
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігі Абай атындағы Ұлттық
Психология және педагогика факультеті
Педагогика және психология бөлімінің
4-ші курс студенті Байырбаева М.А.
Тақырыбы: «Сабақта дидактикалық ойындарды қолданудың маңызы»
Ғылыми жетекші: п.ғ.д., профессор
Сабыров Т.С.
АЛМАТЫ 2005
Мереке-сабақтары:
жарыс сабақтары;
импровизация сабақтары;
саяхат сабақтары
Рольдік эле-менттері бар шығарма-шылық ДО
Рольдік элементі жоқ шығармашы-лық ДО
Ізденістік ДО
Жартылай-ізденістік ДО
Репродук-тивті ДО
Сабақтың әртүрлі атауына дидактикалық ойныдарды енгізу:
1. дидактикалық ойындарға ынталандыру;
2. материалды қабылдауға дайындық
кезінде қолданылатын ДО;
3. бекіту кезінде;
4. қайталау кезінде;
5. тіркеу кезінде ДО.
Ситуативті ДО
Мереке-сабақтары:
жарыс сабақтары;
импровизация сабақтары;
саяхат сабақтары
Тіркеу кезіндегі
Дидактика-лық материалдар.
Қайталау кезіндегі
Дидактика-лық материалдар.
Бекіту кезіндегі
Дидактикалық материал-дар.
.
Оқу материалдарын қабылдау-ға дайындық.
Дидактикалық материал-дар.
ДО-ны ынталандыру.
Дидактикалық материал-дар.
Жоспарланған ДО