Мазмұны
Кіріспе.............................................................................................3
1. ТАРАУ. МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАНЫҢ ЗЕЙІН ЕРЕКШЕЛІКТЕРІНІҢ ҒЫЛЫМИ-
ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1.Мектеп жасын: дейінгі баланың зейін ерекшеліктерінің алыс-жақын шетелдерде,
1.2. Мектеп жасына
психикалық даму ерекшеліктері...........................................11
1-ші тарау бойынша ой тұжырымы...........................................27
2.ТАРАУ. МЕКТЕП
2.1. Мектеп жасына дейінге баланың зейін ерекшеліктерің
тәжірибе жүзінде анықтау......................................................................................30
2.2. Мектеп жасына дейінгі балалардың зейін қасиеттерін
жұмыстарын жүргізу...............................................................42
2- ші тарау бойынша ой тұжырымы................................45
ҚОРЫТЫНДЫ........................................................................48
Пайдаланылған әдебиеттер............................................51
Қосымшалар.....................................................................54 Кіріспе Зерттеудің өзектілігі.
Елімізде білім беру жүйесі әлемдік стандартқа сай қайта қарау,
Бәкеселестікке лайық білімді, сауатты мамандар даярлаудың басты шарты-оқыту әрекетінде
Осы орайда адамның танымдық әрекетінің қалыптасуына тікелей негіз болатын
Зейінді өз ырқына қарай бағыттау және шоғырландыру қабілеті тұлғаның
Психологияда зейінді әр қырынан зерттегендер баршылық. Мәселен зейіннің физологиялық
А.А. Ухтомский ми қызыметінің физиологиясын зертеу нәтижесінде доминанта жайлы
Б.Г.Ананьев, И.В.Страхов өз зертеулерінде, мектеп оқушыларының зейінін тәрбиелеу жолдарын
АҚШ оқымыстысы Г. Мәгул, Итальян ғалымы Моруций -импульстардың төменнен
Щвейцар психологы Ж.Пиаже түрлі есептерді пайданалып зейіннің бөлінушілігін дамытуға
XIX ғасырдың екінші жартысынан бастап ғалымдар психикалық құбылыстарды эксперемент
У. Джеймс зейіннің психологиялық өзгешелігін анықтай келе оны біздің
Ә.Б. Титчнер зейінді: «Еңбектің нәтижелігін қамтамасыз ететін сананың дәрежесі»,
Л.С. Выготскийдің зейін мәселесін дамытудағы маңызды ғылыми жетістіктері зейін
А.Н. Леонтьев зейіннің сатылық дамуы мен ынталандыру құралдарына мән
Қазақстанда психологиялық ойлардың даму тарихына көз
жіберсек, өздерінің шығармаларында баланы жасынан
зеректікке, зерделікке, зейінділікке тәрбиелеу жолдарына
бағыт-бағдар ұсынған ағартушы-демократтарды ерекше
атауға болады. Мәселен, әсіресе Ы.Алтынсариннің
шығармаларында, баланы байқампаздыққа баулу,
зейінділікті қалыптастыру мәселелерінің көтерулеріне мән беріледі. " Асан мен
Одан беріректе академик Т. Тәжібаев өз зертеулерінде оқыту әрекетінде
Қазіргі кезеңде бастауыш, мектеп оқушыларының сабақ үстінде зейінін қалыптастыру
Ал, мектеп жасына дейінгі балалардың зейін
ерекшеліктерін психологиялық тұрғыда зерттеу жүргізгендер жоқтың қасы. Осы мәселелер
I. Зейіннің мақсаты:
Мектеп жасына дейінгі баланың зейін ерекшеліктерін даму жолдарын қарастыру.
II. Зерттеудің міндеттері.
Зейін туралы ғылыми
тұрғыда талдау жасау.
Мектеп жасына дейінгі баланың зейін
қарастырып, оны анықтап
негіздеу.
3. Мектеп жасына дейінгі баланың зейін қасеттерін
III. Зерттеудің болжамы:
Егер мектеп жасына дейінгі балалардың зейіннің қасиетерінің дамуына психологиялық
IV. Зейіннің нысаны:
Мектеп жасына дейінгі
V. Зерттеудің пәні.
Мектеп жасына дейінгі баланың зейін ерекшеліктерінің оқыту әрекетінде дамыту.
УІ.Зерттеудің ғылыми теориялық әдістемесі.
Зерттеудің ғылыми теориялық-әдістемелік негізі ретінде И.П.Павловтың жоғары жүйке қызыметі
УІІ.Зерттеудің теориялық және практикалық маңызы.
Зейін туралы ғылыми-теориялық білімдерді
толықтыруды, зерттеу нәтижелерін балалар бақшасындағы тәрбиешілер, бастауыш мектеп мұғалімдері,
VIII. Зерттеудің құрылымы.
Диплом жұмысы кіріспеден, екі тараудан, қортындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен,
I - Тарау. Мектеп
ерекшелігінің ғылыми теориялық негіздері.
1.1 Мектеп жасына дейінгі баланың, зейін ерекшеліктерінің алыс-жақын
Зейін - психологиялық феномен, ол туралы пікір-таластар ғасырлар бойы
Зейін дегеніміз - сананы белгілі бір обьектіге бағыттап әрі
Зейін анық және дәл қабылдауды, естің беріктілігін және таңдамалығын,
Зейіннің физологиялық механизімі өте күрделі. Оның негізгі-жүйке жүйесінің әр
Ми алаптары жұмысының реттеліп (козып, тежеліп) тұруы нәтижесінде әрқилы
Әртүрлі импульстар жоғарыдан төменгі ми алаптарына келіп, оларды өзіне
1958-1960 ж.ж. АҚШ оқымыстысы Г.Мәгун, Италия ғалымы Моруций
Психология тарихында ғылыми зерттеулер ежелгі грек ғалымы Аристотель (б.з.д.
Шығыс ойшылы Әбу Насыр әл Фараби /1/ ( 870-950),
Француз философы Рене Деқарт (Қартезий) (1596-1650)
философияда қозғалыс реакциясының схемасын, алғашқы
рефлекторлық актісінің
Ф.Бэконмен бірге табиғаттағы күштерді саналы адам басқаратынына сенді.
Деқарт әйгілі тезисінде: "Ойлаймын, сондықтан өмір сүремін", - деп,
Ағылшын философы, математигі Локк Джон (1632-1704): "Барлық идеяның қайнар
Неміс философы Лейбниц Готфрид Вильгельм (1646-1716) философиялық эволюциясын механиқалық
есеп бере алатынын және қарама - қайшылыксыздығын ғана қабылдады.
Осымен бірге сананың ақиқаттығын аристотельдік логикамен "шындық фактіні" тексеруге
Тағы бір ағылшын фолософы, идеалист және логик Гамильтон Уильям
XIX ғасырдың екінші жартысынан бастап оны жеке сана психикалык
В.Вундт/6/ зейін мәселесін талқылауда оны жеке сана психологиясын талдаумен
У.Джеймс зейіннің психологиялык өзгешелігін анықтай келе оны біздің" саналы
Ә.Б.Титчнер /2/ зейінді: "Еңбектің нәтижелігін қамтамасыз ететін сананың дәрежесі",
Вундтың, Джеймстің, Титчнердің зерттеулерінде зейіннің
әлеуметтік еңбектік негізі және механизімі
құрастырылмаған.
Зейін мәселесімен айналысқан Т. Рибо ("Психология внимания") /3/ өз
А.М. Трейсманның тәжірибелік зерттеулерінде зейіннің таңдамалылығын, сигналдық физикалық параметрлерге
Психолгия тарихында зейіннің моторлық теориясына үлкен орын беріп, құрастырған
В.Д.Глезердің зерттеуінде адам көз алдындағы бірнеше обьектінің біріншісін танып,
Д.Е. Бробент зейінді сүзгімен (фильтр) теңестіреді, өзінің зерттеулерінде зейіннің
Зейіннің физиологиялық теориясы А.Б. Ермолаева-Томинаның Н.С. Лейтестің, И.В.Страховтың, Е.Д.Хомская-ның,
С.Л.Рубнштейн /3/ перифериялық зейін толқуы болатынын, бірақ ол обьектіге
И.Ф. Добрынин /4/ зейін туралы түсінікті анықтай отырып оның
Л.С. Выготский /5/ зейін мәселесін дамытудағы маңызды ғылыми жетістіктерді:
А.Г.Ананьаетің /4/ зерттеулері бойынша, мектеп
оқушыларының зейін көлемін, зейінін тәрбиелеу жолдарын қарастырған.
Зейінді тәжірибе жүзінде қалыптастыру проблемасымен айналыса отырып, П.Я.Гальперин /5/
Зейіннің физологиялык табиғатын түсінуінде И.П.Павлов /6/ (1849-1936) бірқатар ғылыми
Мысылы: адам бір нәрсеге зейін салғанда, кимыл-қозғалысы тежеліп, сезім
К.Д.Ушинский/8/ өзінің "Человек как предмет воспитания" деген басты еңбегінде
Қазақстанстанан шықан ғалым-психологтары да осы зейінге байланысты өз пікірлерін
Қазіргі кезеңде бастауыш мектеп оқушыларының сабақ үстінде зейінін қалыптастыру
1.2. Мектеп жасына дейінгі (6-7 жас) балалардың
Балалар психологиясы балдырғандарды зерттейді. Алайда баланы зерттейтін басқа ғылымдар
Балалар психологиясы балдырғанның басқа адамдармен қарым-катынас жасай алатын, енбектенетін,
Жас балдырған үлкен адамға ұқсаңқырамайды, қарапайым күнделікті бақылауларынан баланың
Баланың дамуы үлкендерді үнемі таңдандырады, әрі қуанышқа бөлейді. Ол
Баланың үнемі ілгері ұмытылуы, оның мінез-құлқында, іс-әрекеттінде жаңалықтың пайда
Балалардың писихикалық дамуы көптеген жағдайларға байланысты. Міне біздің алдымызда
Дамуы күрт бұзылған балалар әрине ерекшелеу, ал психологияны алдымен
Мұндай шарттарға бала организмінің табиғи қасиеттері, мидың құрлысы мен
Бала организімінің құрылысы мен атқаратын қызметін өзінің ата-бабасының мұраландыру.
Сонымен, адам болу үшін мидың құрылысы да, белгілі өмір
Биологиялық эволюция заңдары адамға байланысты өз күшін жойды. Табиғи
Адам миы біздің ата-бабамыздан бірнеше ондаған мың жыл бұрын
Хайуанаттар дүниесінде мінез қүлық дамуының қол жеткен дәрежесі бір
Осындай дүниені адамзат мәдениетін игере отырып, балалар бірте -бірте
Балалық шақта балдырған организмі атап айтқандай оның нерв жүйесі
Табиғи шарттар организімінің құрылысы, оның қызыметі,
оның жетілуі - психикалық даму үшін қажетті, онысыз даму
мүмкін емес, бірақ олар баланың бойында қандай
психикаллық қасиеттердің пайда болмайтынын
анықтамайды. Ол өмірдің жағдайы мен тәрбиеге байланысты. Солардың ықпалымен
Мектеп жасына дейінгі бала болса, оның қылықтары жекеленген тілектен,
Балалардың психикалық дамуына жеке - дара елеулі ерекшеліктер болады.
Жекеленген балаларда бұл мерзім едәуір ерте, не едәуір
кейін пайда болады. Іс-әрекеттің жекеленген түрлерін игеру
қарқынында, психикалық процестер мен сапалардың
дамуында бұдан да зор айырмашылықтар болуы мүмкін.
Кейбір бала төрт жасында ешкім түсініп болмайтын әлдебір
"шатпақ" сурет салса, ал екіншісі үйдің жанында тұрған
адам суретін бейнелейді. Біреуі зейіннің тұрақсыздығын,
алаңғасарлығын көрсетсе, ал екіншісі зейінін
шоғырландырып, бірнеше сағат бойы сүйікті ісімен шұғылданады.
Балалар даму қарсанындағы айырмашылықтармен қатар,
жасы өскен сайын жеке-дара психологиялық салалардағы:
қызығуларындағы мінез құлык белгілерінде, қабілеттерінде айырмашылықтар пайда болып, ұлғая
Балалар арасында жеке-дара психологиялық
айырмашылықты қалай түсіндіруге болады, деген сұрақтың тәрбие мәселесін әркімен
Даму заңдылықтарын анықтау, оған әсер ететін себептерді іздестіру -
Балалардың психологиясы тек балдырғанның дамуын, психикалық дамыдың әрбір сатысын
Мысалы: даңқты композитор И.С.Бахтың семьясынан көптеген дарынды музыкантар шыққан.
Сонымен бірге көрнекі адамдардың көзге түсерлік қабілетімен ерекшеленген бірде-бір
Психикалық дамуда тұқым қуалаушылықтың адамның жеке басы ерекшеліктеріне тигізетін
Балалардың психикалық дамуының түрліше болуына,
қабілеттерінің калыптасуына
ерекшеліктерінен гөрі тұрмыс
Психикалық даму қарқынындағы айырмашылықтар сияқты, жеке-дара психологиялық сапарлардағы айырмашылықтар
Тәрбие процесінде жеке дара психологиялық ерекшеліктерді ескеру дегеніміз -
Зейіннің келесі негізгі түрлері қарастырылады. Олар үш түрге бөлінеді:
Ырықсыз зейін деп,-сананың белгілі обьектіге бағыталып, соған шоғырлануын айта
Сыртқы дүниенің кез келген обьектілері кейде ырықсыз-ақ баланың назарын
Күшті тітіркендіргіштер (көзді ашытырмайтын жарық, қанық бояулар, қатты
Адамның сыртқы
жасауының дәрежесі (қызығу, кажетсіздену, көңіл күйінің
хош болуы) ырықсыз зейіннің тууына жақсы әсер етеді.
Зейіннің осындай қасеттерін
сабақта түрлі көрнекі құралдарды пайдалану жемісті нәтиже бермек.
Ырықты зейін дегеніміз-сананың белгілі обьектіге шоғырлануындағы адамнын шешуші рөлін
қойған мақсатымен байланысты, ерік
1. Қандай болмасын
Үйреншікті жұмыс жағдайын
нәрселерден бойды аулақтатқан жөн.
Орындалатын істің мәнісін, маңызын түсіну үшін білімге
шын ықыласпен берілген дұрыс.
Түрлі қолайсыз жағдайларда жұмыс істеуге
машықтандыру. Мысалы: көңілді
тітіркендіргіштердің (айқай-шу, тарсыл-күрсілдерде де)
әсеріне берілмей жұмыс істей беру. Бұл зейінді
шынықтырудың, оны мықты және шыдамды етіп
тәрбиелеудің ең жақсы жол болып табылады
5.3ейінді болуды өзіңе үнемі ескертіп отыру керек.
Бір сөзбен айқанда, ырықты зейін
Зейіннің бұл екі түрі бір-бірінен қалмай ілесіп отырады. Ырықты
Үйреншікті зейін- адамға табиғи сіңісіп кеткен, арнайы күш жұмсамай-ақ
Егер адам жұмысқа өздігінен беріліп істесе, ырықсыз зейін көрінеді.
Зейіннің мына төмендегі
қасиеттері бар(кесте 1):
Зейіннің қасиеттері
Тұрақтылығы
Аударылуы
Көлемі
Бөлінуі
Жинақтылығы
Алаңдаушылығы
Толқымалық
Кең
Тар
Шашыраңқы зейін
Икемсіз зейін
Адамның зейіні бір обьектіге немесе бір жұмысқа ұзағырақ тұрақтай
Зейіннің осы қасеттерін оқу процестерінде маңызы зор. Сабақ үстінде
Адам соншалық ерік-жігермен зейін салып жұмыс істеп жүргенде, оқтын-оқтын
Зейінді ұзақ уақыт бойы іс-әрекетке жеткілікті жұмылдыру үшін, әсересе,
Зейінін жақсы ұйымдастыра алатын адамдар осындай жағдайда да жұмысты
Зейіннің аударылуы - деп бір объектіден екінші объектіге назарымызды
Зейіннің аударылуын тұнғыш рет зерттеген неміс психологы С.Шульте /22/
Мысалы: оқушылар өздері есеп шығарады, сонымен қатар осы кезде
Белгілі щвейцар психологы Ж. Пиаже/10/ (1896-1980) түрлі есептерді пайдаланып
жүреміз, яғни сыртқы тежелу механизмі бойынша ми сынарларының тежелудегі
Зейіннің көлемі деп бір уақыттың ішінде оның қамтитын объектілерінің
Зейін көлемін арттыру үшін мүғалім балаларды комплекс заттарды байқай
Физиологиялық тұрғыдан зейін көлемін өсіріп ұлғайту мидағы оптималды қозуы,
Алаң болушылық - деп белгілі бір обьектіге саналы
Мектеп жасына дейінгі, балаларда алаңдаушылық жиі ұшырайды. Өйткені олар
Мектеп жасына дей:лгі балалардың зейінінің қалыптасуында ойын әрекеті ерекше
фактілер мен құбылыстарды бір-бірінен ажыратып, оларға назар аудара бастайды.
Балаларда зейіннің түрлі қасиеттері (көлемі, бөлінуші, тұрақтылығы т.б.) жақсы
Зейін тәрбиесінде әрбір мұғалімнің еске алатын кейбір шаралары мына
Мектеп жасына дейінгі баладан бастап оқушыға
зейінділікке әдетендіру, оларда зейіннің жоғарғы
түрлерін дамыту естен шықпай тын болу керек.
Бүкіл сынапқа не жеке дара балаға берілген тапсырмалар да
Бала қайда
байқағыштыққа тәрбиеленуі тиіс.
Зейінді күшті және
ұштастырып отыру қажет.
Мектеп жасына дейінгі баланың жүйке жүйесінің әлде де болса,
шаршап кетпеуін қадағалау, орынсыз жалықтырмау, ауыр,
жеңілдігі әр түрлі пәндерді күделікті сабақ кестесіне
талапқа сай орналастыру, секілді мәселелер де зейін
тәрбиесіне қатысы бар шаралар.
Бұл жөнінде К.Д.Ушинский /25/ былай деген. "Балаға оқуды қызықты
Мүғалім балаларға сабақ үстінде зейіннін дұрыстап аудара алмаса іске
Ұлы педагог Ы.Алтынсарин/11/ былай деген: "Егер балалар бірдемені түсінбейтін
С.Л.Соловейчук /12/ - "Зейінді дамытудың ең жақсы тәсілі, адамдарға
Мектепке дейінгі шақта зейіннің, естің, қиялдаудын дамуына ұқсастықтар бар.
болатын бағдарлау іс-әрекеттерінің ерекше формалары
ретінде бөлінсе, мектепке дейінгі шақта мұндай іс-әрекеттер
үздіксіз күрделене және жетіле түседІ, зейін, ес, қиял ұзақ
уқыт жеке сипат ала алмайды. Бала бірдеңеге назар
аударарлықтай, көргіні
сақтарлықтай, бұрын кабылдағанының аумағынан
шығарарлықтай арнайы іс-әрекеттер тек мектепке дейінгі шақта қалыптаса бастайды.
Әрине бұдан едәуір бұрын балалар заттарды аудара-төңкере, қабылдауда немесе
Мектепке дейінгі бала ақыл-ой дамуының осы жақтарын зерттей отырып,
Мектепке дейінгі бала әрекетінің жаңа түрлерінің, үлкендерің оған койған
Мектепке дейінгі жаста, балалар іс-әрекетінің күрделенуіне жалпы
болады. Мысалы, мектепке дейінгі кішкентайлар бір ойынды
20-30 минут ойнайтың болса, бес-алты жастағы балалар бір,
біржарым сағат ойнайды. Мұны, ойында үлкендердің
күрделірек іс-әрекеттері мен қарым-қатынастарының
бейнелеуімен және ойынға үнемі енгізілетін жаңа
ахуалдардың қолдау табуымен түсіндіруге болады. Балалар
суреттерді көргенде, әңгіме, ертегі тындағанда зейін
тұрақтылығы арта түседі. Мысалы: Мектепке дейінгі шақтың
соңында суреттерді көру ұзақтығы екі есе артады, мектепке
дейінгі кішкентайларға қарағанда алты жасар бала суретті
жақсырақ түсінеді, оның өзіне қызықты жақтары мен егжей-
тегжейлерін бөліп алады. Мұндай жағдайда балалардың
ырықсыз зейіннің тұрақты балуына, баланын ықылас-ынтасы
мен қызығуының артуына байланысты болады. Бірақ
мектепке дейінгі жаста зейіннің негізгі өзгеруі баланың
алғаш рет өз зейінін меңгере білуіне, оны саналы түрде
заттарға, құбылыстарға бағыттай білуінде және кейбір
тәсілдерді пайдалана отырып, соларға зейін қоя білуінде.
Ықтиарлы зейіннің бастамалары баланың жеке басынан тыс
жатыр. Бұл ықтиярсыз зейіннің өздігінен ықтиарлы зейіннің
пайда болуына әкеліп соқпайтындығын көрсетеді. Ықтиярлы
зейін, үлкендердің баланы іс-әрекеттің жаңа түрлеріне
тартуының, белгілі біз құралдардың көмегімен ұйымдастыру-дың ақасында қалыптасады. Баланың
"Сен ойнауды ұнатасың ба?
Сен ауылда болып көрдің бе?
Шөптің түсі қандай?
Ауруханада болып көрдің бе?
Дәрігерлерді көрдің бе?
Дерігерлердің халатының түсі қандай?
Бала қайткенде де жылдам
1. Тыйым салынған түстерді, мысалы, қара мен ақты немесе
2. Бір түсті екі рет атау. Тәжірибе бала ойынының
Неғұрлым аңғарғыш балалар бұл көмекші құралдарды
өздігінен пайдалана
салынған, мысалы, қара мен ақ түстерді көрсеткен тиісті қарточкаларды
Зейінді нақтылы, дара тапсырмаларға байланысты ұйымдастырудың ахуалдық кұралдарынан басқа
Сөйлейдің жоспарлаушы функциясының дамуына қарай бала өз зейінін болашақ
салынған қарточкаларды енпзгеннш; өзінде де жауаптары дұрыс болып шығып
Мектепке дейінгі шақ ішінде өз зейінін ұйымдастыру үшін сөзді
I -ші тарау бойынша ой тұжырым. "Мектеп жасына дейінгі
ерекшеліктерінің ғылыми-теориялық негіздері", атты бірінші тарау екі бөлімнен тұрады.
Мектепке дейінгі бала әрекетінің жаңа түрлерінің, үлкендердің ықпалымен бала
Мектепке дейінгі шақта балалар іс-әрекетінің күрделенуіне, жалпы ақыл-ой дамуының
Зейінді нақтылы, дара тапсырмаларға байланысты
ұйымдастырудың ахуалдың құралдарынан басқа жан-жақты
құралы сөйлеу. Үлкендердін ықпалы арқылы баланың зейіні
сөйлеу - диалог арқылы - ұйымдастырылады. Сөйлеудің
жоспарлаушы функциясының дамуына қарай бала өз зейінін
болашақ іс-әрекетке күні бұрын ұйымдастыра,даралана
білуін сөзбен тұжырымдау қабілетіне ие бола бастайды.
Зейінді ұйымдастыратын сөз арқылы өзіне берілетін
нұсқаудың мәні зор жұмыс, бұл тараудың осы мақсатқа
бағытталған түрлі мысалдар келтірілген.Сабақта пайдаланылатын ойын әлементері, іс- әрекеттің
түрлері, іс- әрекеттің формаларын жиі өзгерту балалардың
зей-іннін айтарлықтай жоғары деңгейде ұстауға мүмкіндік
береді.
"Мектеп жасына дейінгі баланың зейін ерекшеліктің алыс - жақын
Әр-түрлі импулстар жоғарыдан төменгі ми алаптарына келіп, оларды өзіне
Швейцар психологы Ж.Пиаже/6/ түрлі есептерді пайдаланып, зейіннің бөлінушілігін дамытуға
Ағылшын философы, математигі Локк Джон (1632-1704): "барлық идеянын қайнар
У.Джеймс зейіннің психологиялық өзгешелігін анықтай келе оны біздің "...саналы
Ә.Б.Титчнер /8/ зейінді: "еңбектің нәтижелігін қамтамасыз ететін сананың дәрежесі"
К.Д.Ушинский өзінің "Человек как предмет воспитания"
деген ең басты еңбегінде зейін туралы толық талдау
жасайды. Ушинскийдің жасаған тұжырымдары,
психологиялық-дидактикалык жағынан бағалы.
И.П.Павлов зейіннің физиологиялык құбылмалығы көрнісін өзі ашқан қозудың оптималдық
Зейін теориясын Б.Г.Ананьев/10/ мен И.В.Страхов зерттеулерінде жетілдіріп, сондай-ақ Қазақстан
II -тарау. 2.1.
Оқыту - таным әрекетігің ерекше түрі және білім
Оқыту әрекетінің негізгі талабы - тәрбиешінің нұсқауын
тыңдау, өзін-өзі бақылау, яғни өз іс-әрекетін салыстыра
білу, өз ойын айта білу, пікір алыса білу, іс-
нәтижесін бағалай білу қабілеті. Тәрбиеші балалардың
өздерін қатыстыра отырып, жасаған жұмыстарын талдайды,
үлгімен салыстырады, үлгіден сәл ауытқыған жерлерін таба
алады, дұрыс бағалайды. Сөйтіп, оқу әрекеті бірте-бірте
қалыптасады. А.П.Усова /12/ оқыту-әрекетін зерттеу
нәтижесінде, оқу әрекеті дамуының үш түрлі дәрежесін
көрсеткен.
Оқу әрекеті дамуының бірінші дәрежесі (ең жоғарғы даму) -
Оқу әрекеті дамуының екінші дәрежесі (әлсіздеу)- айтқан нұсқауларды
өзіндік бақылауы әлсіз, басқа балалардың жұмысына қарап істейді, өзгелерге
Оқу әрекеті дамының үшінші дәрежесі (өте төмен)-нұсқауларды тыңдайды, бірақ
Педагог оқу процесінің танымдық әрекетін бірте-бірте қалыптастырады, оқуға қызықтырады,
Оқыту принциптері
Дидактикалық принциптерді алғаш қалыптастырған -славянның ұлы педагогі Я.А.Коменский XVII
XIX ғасырдың II жартысында физология, психология ғылымының жетістігіне сүйене
Мектепке дейінгі оқыту процесінің негізін құрайтын
принциптер бес түрі бар. Олар дамыта отырып оқыту
принципі, тәрбиелей отырып оқыту принципі, оқытудың
түсініктілік принципі, балалардың жеке-дара келу
принципі, оқытудың бірізділігі және жүйелілік
принципі, балалардың білімді меңгеруі мен қолданудағы белсенділік және саналылық
Осыған байланысты Л.С.Выготский ақыл-ой дамуының екі түрлі дәрежесін анықтады:
алатыны. Екіншісі үлкендердің аздаған көмегімен тапсырманы әрі қарай
Тәрбиеші оқыту принципін басшылыққа алып, балалардан күш-қуат, ақыл-ой әрекетін
Егер бала сурет салу процесінде еліктесе немесе әдемі суреті
Баланың барлық психикалық дамуы үйрету, алдыңғы ұрпақтардан жинақталған тәжірибені
Дегенмен баланың даму дәрежесіне қарай үйрету барған сайын неғұрлым
Жаңа білім мазмұнын жүзеге асыру үшін, оқытудың жаңа технологияларын
Сабақ түрлері тақырып мазмұнына қарай анықталады, ал оның сапалы
Ойын- баланың негізгі әрекеті. Ойын үрдісінде бала өзін қоршаған
тәсілдерін оқу іс-әрекетінде тиімді қолдану педагогтің шеберлігіне байланысты болмақ.
Түрлі тәсілдер арқылы бала зейінннің қасиеттерін тәрбиелей отыру, барша
Мектеп жасына дейінгі балалардың зейіннің ырықсыз-қызығушылығы басым болады да,
Бірақ әуестік бұл әлі оқуғя жүйелі білім алуға даярлықты
Кей жағдайларда мектеп жасына дейінгі балаларда білімді игеруде де
Әдетте балалардың айтарлықтай берік танымдық ынталары тек мектепке дейінгі
Баланың зейін қасиеттерінің түрлерін дамытуда оқу әдістері мен тәсілдерінің
Егер сабақ үстінде болмыстың әр саласына тән құбылыстардың негізгі
Берік және бөлшектелген танымдық ынталар балада оқуға
үздіксіз жаңа білім алуға деген тілек тудырады. Оқи білу
алдымен оқу тапсырмасының мәнін үйрету үшін
орындалатын тапсырма екенін, оқу тапсырмасын
практикалык жағдайлардан ажырата білуді түсінуге
меңзейді. Матиматикалық есепті таңдап алған мектеп
жасына дейінгі бала өз ықыласын оны шығару қандай іс-
әрекеттерді орындау қажет екеніне емес, есептің шартына
сипатталған жағдайға аударады. Мысалы: "Анасы төрт
конфет жеді, ал өзінің ұлына екі конфет берді. Екеуі
қосылып неше конфет жеді?"-деген есепті шығарудан бас
тартып, ондағы сипатталған "әділетсіздікке" ашуланады, "ал
анасы Мишаға конфетті неге аз берді?» - деп сұрайды
Мектепке дейінгі кішкентайлар және естиялар шағында балалар оқу тапсырмасын
Арнайы ұйымдастырылған үйрету жағдайларында, мектеп жасына дейінгі балалардың бірден
Мектепке дейінгі бүкіл балалық шақтың ішінде тікелей оқу тапсырмасының
Ойын әрекетінің ең негізгі түрінің бірі- дидактикалық ойын. Бала
Мектеп жасына дейінгі балалардың зейіннің қалыптасуында ойын түрлері ерекше
Оқу тапсырмаларының мәнін түсіну балалардың үлкендердің берген тапсырмаларын орындау
2.1. Мектеп жасына дейінгі баланың зейін ерекшеліктерін тәжірибе жүзінде
Біздің зерттеу жұмысымызлың эксперименттік зерттеуі Алматы облысы, Кеген ауданы,
Баланың аты-жөні; Жасы:
Айтқазина Алуа. 5, 5 ай.
Асқаров Сағындық . 5,9 ай.
Шалқар үлы Біржан. 6жас.
Айтжанов Берік. 5.8 ай.
Рысбеков Қасым. 5.11 ай.
Ранова Ақбота. 5.10 ай.
Рысбеков Али. 5.1 ай.
Сембай Ален. 5.7 ай.
Танабаев Ильяс 5.11ай.
ІО.Ермекбаев Салтанат. 5 жас.
"Мектеп жасына дейінгі баланың зейін қасиеттерін анықтау", мақсатында, үш
1. әдістеме.
Балалар шеңбер
"Мен сендерге әр түрлі қимыл-қозғалыстарды көрсетіп тұрамын, сендер оны
Нәтижелерін бақылау: Жіберілген қателерінің санын анықтайды.
2. әдістеме. "Жануарлардың аттарын дұрыс
Ойының шарты бойынша,
3.әдістеме."Ертегінің атын тап".
Ойының шарты бойынша, үстел үстінде, түрлі
кейіпкерлері жатады. Олардь; балаларға зейін салдырып бір-
екі рет көрсетіп, қайтып аударып
Нәтижелерін бақылау:
Жіберілген қателерінің санын анықтау.
Зейіннің көлемін
тап","Топтастыр,"Зейін сал", аты
І - әдістеме. "Дауысты дыбысты тап ".
Балаға төрт шумақты өлең оқылады. "Шыңнан сырғанап түсті де,
Келді еттекке қыс міне.
Ақ көбелек мамық қар,
Қонды үйдің үстіне".
"Сөйлемдегі дауысты дыбыстың астын сызып, санап шық",-деп
Мұнда жіберілген қателер мен уақыттың ұзақтылығы есепке алынады.
2- әдістеме."Топтастыр."
Ойының шартын түсіндіреді, балаларға бейнеленген суретті көрсетіп, келесі тапсырманы
3- әдістеме."3ейін сал ".
І.Балаға таныс емес бір сураттерді көрсетіп 3-4
Зейіннің тұрақтылығын анықтайтын,"Дыбысты ажырат", "Графикалық диктант","Дауысты дыбысты таңда", аты
1- әдістеме." Дыбыстарды ажырат ".
Оқушылар терезе сыртындағы шығып жатқан дыбыстарды тыныштықықта естуге тырысады.
Нәтижесін бағалау. Жіберген қателерін санын анықтау.
2-әдістеме."Графикалық диктант".
Өрнек үлгісі ауызша нұсқау формасында оқылады. Мысалы: бір клетка
З-әдістеме ."Дауысты дыбысты таңда".
Зерттеуші балаларға әңгімеден үзінді оқып отырып, "осы сөйлемдегі дауысты
Зейіннің шоғырлануын анықтаудың нәтижесінде,
І-Әдістеме "Зейінді бол".
Нәтижесі:
0-2 ге дейінгі жоғарғы ұпай.(4бала). 3-4 ге дейін орташа
2.Әдістеме "Жануарлардың аттарын дұрыс ата"
Нәтижесі:
0-2 ге дейін жағарғы ұпай.(4 бала).
3-4 ге орташа ұпай.(3 бала).
5-тен көп қате болса төмен ұпай.( 3 бала).
З.Әдістеме "Ертегінің атын тап".
Нәтижесі:
0-2 ге дейінгі жоғаргы ұпай.(4 бала). 3-4 ге дейінгі
1-кесте.
Әдістеме Балалар саны Зейіннің шоғырлануы
1 әдістеме 4 бала 0-2 Жоғарғы ұпай
2 әдістеме 3 бала 3-4 Орташаұпай
3 әдістеме 3 бала 5 - тен көп, Төменгі
Зейіннің көлемін анықтаудың нәтижесінде балаларда төмендегідей көрсеткіштер байқалды.
І.Әдістеме. " Дауысты дыбысты тап".
8-9 ұпай жоғарғы. (3 бала).
6-7 ұпай орташа. (4 бала).
4-5 ұпай төмен. (3 бала).
0-3 ұпай өте төмен.
2.Әдістеме. "Топтастыр". "
10 ұпай өте жоғарғы.
8-9-ге дейін жоғарғы ұпай. (4 бала) 3-4мин. 5-7-ге дейін
З.Әдістеме. "Зейін сал"
8-9-ұпай жоғарғы. (3 бала). 6-7-ұпай орташа.
2-кесте.
Әдістеме Балалар саны Зейіннің көлемі
1 әдістеме 4 бала 8-9 Жоғарғы ұпай
2 әдістеме 4 бала 6-7 Орташа ұпай
3 әдістеме 2 бала 4-5 Төменгі ұпай
Зейіннің тұрақтылығын анықтау нәтижесінде балаларда төмендегідей көрсеткіштер байқалды.
І.Әдістеме. "Дыбыстарды ажырат".
0-2-ге дейін ұпай жоғарғы. (3 бала).
3-4 ге дейін ұпай орташа.
5 -тен көп қате төмен. (3 бала).
2.Әдістеме." Графикалық диктант".
0-2 ге дейін ұпай жоғарғы (3 бала). 3-4 ге
3. Әдістеме." Дауысты дыбысты таңда".
0-2 ге дейін жоғарғы ұпай. (4 бала).
3-4 ге дейін орташа ұпай.
5-тен көп қате болса төмен ұпай. (3 бала).
3-кесте.
Әдістеме Балалар саны Зейіннің тұрақтылығы
1 әдістеме 4 бала 0-2 Жоғарғы ұпай
2 әдістеме 3 бала 3-4 Орташа ұпай
3 әдістеме 3 бала 5-тен көп. Төменгі ұпай
2-кесте.
№ Балалардың аты-жөні Зейіннің шоғырлануы Зейіннің көлемі Зейіннің тұрақтылығы
1 Айтқазина Алуа 2.0-ұпай. 8.5- ұпай. 1.5- ұпай.
2 Асқаров Сағындық 2.0-б-:ттл. 8.0- ұпай. 2.0-ұпай.
3 Шалқар ұлы Біржан 3.0-ұпай. 3.0-ұпай. 3.0-ұпай.
4 Айтжанов Берік 5.0-ұпай. 6.0-ұпай. 5.0-ұпай.
5 Рыспеков Қасым 3.5-ұпай. 5.5-ұпай. 4.0-ұпай.
6 Рыспеков Али 2.0-ұпай. 6.0-ұпай. 3.0-ұпай.
7 Ранова Ақбота 5.0-ұпай 8.0-ұпай. 2.0-ұпай.
8 Сембай Ален 3.0-ұпай. 6.0-ұпай. 6.0-ұпай.
9 Танабаев Ильяс 5.0-ұпай. 5.0-ұпай. 5.0-ұпай.
10 Ермекбаев Саят 2.0-ұпай 9.0-ұпай. 2.0-ұпай.
1-сызба
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Алуа
Сағындық
Біржан
Берік
Қасым
___
Али
Ақбота
Ален
Ильяс
Саят
2.2.Мектеп жасына дейінгі балалардың зейін қасиеттерін қалыптастыру, мақсатында түзету
Мектеп жасына дейінгі балалардың зейін қасиеттеріне зерттеу жүргІзгенде, іріктеліп
Түзету жұмыстарын жүргізу мақсаты, баланың қабылдауы педагог- тәрбиешіні зер
Зерттеу үстінде баланың іс-әрекетке деген қызығушылығын аударып, ынта-ықласын бір
1. Ойынның шарттары. "Мен жеңімпазбын".
Орындықтарды ортаға қойып, музыка әуені ойнағанда балалар шеңбермен айналып
2."Құлақ — мұрын".
Балалар шеңбермен тұрады. Жүргізуші: құлақ - деп қолымен мұрынды
3." Өз орныңды тап".
Балалар қатармен тұрады. Әр баланың қолында әр түрлі сандар.
4."Дайын бол".
Балалар шеңбермен жүреді.Жүргізуші бір сөзбен айтады, ал балалар сол
Үстел үстіндегі ойын-жаттығулар:
1."Екі бақаннын ұқсастығы мен айырмашылығын
аты ойында, жургізуші балаға екі бақаның бірдей салынған суретін
2."Суреттерді аяқтап сал",-
3."Өрнектерді белгіленген нүктелердің
мақсатты суреттегі көп нүктелер белгіленген, соларды бір-бірімен қосып сызып
Зейін қасиеттерін қалыптастыруға бағытталған түзету жаттығуларының нәтижесінде, зерттеген балалардың
Әдістемелердің алғашқы жүргізілгендегі нәтижемен, соңғы жүргізілген нәтижені салыстырғанда төмендегідей
5-кесте
Әдістеме Балалар саны Зейіннің шоғырлануы
1 әдістеме 6 бала 0-2 Жоғарғы ұпай
2 әдістеме 4 бала 3-4 Орташа ұпай
3 әдістеме жоқ 5 - тен көп, Төменгі ұпай
6-кесте
Әдістеме Балалар саны Зейіннің көлемі
1 әдістеме 8 бала 8-9 Жоғарғы ұпай
2 әдістеме 2 бала 6-7 Орташа ұпай
3 әдістеме жоқ 4-5 Төменгі ұпай
7-кесте.
Әдістеме Балалар саны Зейіннің тұрақтылығы
1 әдістеме 7 бала г 0-2 Жоғаргы
2 әдістеме 3 бала 3-4 Орташа ұпай
3 әдістеме жоқ 5 - тен көп, Төменгі ұпай
8-кесте
№ Балалардың аты-жөні Зейіннің шоғырлануы Зейіннің көлемі Зейіннің тұрақтылығы
1 Айтқазина Алуа 2.0-ұпай. 8.5- ұпай. 1.5- ұпай.
2 Асқаров Сағындық 2.0-ұпай. 8.0- ұпай. 2.0-ұпай.
3 Шалқар ұлы Біржан 2.0-ұпай. 8.0-ұпай. 2.0-ұпай.
4 Айтжанов Берік 2.0-ұпай. 9.0-ұпай. 2.0-ұпай.
5 Рыспеков Қасым 3.0-ұпай. 7.0-ұпай. 3.0-ұпай.
6 Рыспеков Али 2.0-ұпай. 8.0-ұпай. 2.0-ұпай.
7 Ранова Ақбота 3.0-ұпай 8.0-ұпай. 2.0-ұпай.
8 Сембай Ален 3.0-ұпай. 8.0-ұпай. 3.0-ұпай.
9 Танабаев Ильяс 4.0-ұпай. 7.0-ұпай. 3.0-ұпай.
10 Ермекбаев Саят 2.0-ұпай 9.0-ұпай. 2.0-ұпай.
ІІ-ші тарау бойынша ой тұжырым
"Мектеп жасына дейінгі балалардың зейін
ерекшеліктерінің оқу-әрекетінде дамуы"-атты екінші тарауда, балалардың, оқу-әрекетінде өздерінің жетелген
Оқыту деп-таным әрекетінің ерекше түрі және білім
берудің негізгі жолы. Оқытуда баланың таным қабілеті
дамып, білімді, дағдылы, икемділігі игеріледі. Педагогиканың бір саласы дидактиканың
Мектеп жасына дейінгі балаларды оқыту дегеніміз-"Балабақшада оқыту және тәрбиелеу
Оқыту-әрекетінің негізі- мақсат қою, міндет кою, міндетті іске асырудың
А.П.Усова, оқу-әрекетін зерттеу нәтижесінде, оқу-әрекеті дамуының үш түрлі дәрежесін
Дидактикалық принциптерді
жазған "¥лы дидактика" деген еңбегінде оқытудың түсініктілік, жүйелік, біртінділік,
К.Д.Ушинский дидактикалық принциптерді талдап, XIX ғасырдың II- жартысыңда физология,
Дамыта отырып оқыту принципі, оқытудың дамытушылық идеясын ұсынған- психолог
Баланың барлык психикалық дамуын үйрету,алдағы ұрпақтардан жинақталған тәжірибені беру
Балалар айналасындағы заттар, олардың сапасы, қолданылатын орны, т.б.оқиғалар туралы,
бірінен ажыратып, оларға үлкен назар аудара бастайды. Оқу
"Мектеп жасына дейінгі балалардың зейін
ерекшеліктерінің тәжірибе жүзінде анықтау"- атты бөлімінде зерттеу жұмысымыздың эксперименттік
Бірінші - зейін қасиеттерінің шоғырлануын анықтайтын
"Зейін сал", "Жануарлардьтң аттарын дұрыс ата", "Зейінді
бол" әдістемелері іріктеніп алынды. Зерттеуде он баланың
ішінен үшеу жоғарғы ұпай, екеуі орташа ұпай болса, ал
келесі бесеуінің зейін шоғырлануы төмен болып шықты.
Екінші - зейін қасиеттерінің көлемін анықтайтын "Дауысты
дыбысты тап", "Топтастыр",
іріктеліп алынды. Зерттеуде он баланың ішінен төртеуі жоғарғы ұпайға,
Үшінші - зейін қасиеттерінің тұрақтылығын анықтайтын "Дыбыстарды ажырат ",
Осы зерттеулердің нәтижесінде балалардың зейін қасиеттерін дұрыс қалыптастыруға түзету
"Мектеп жасына дейінгі балалардың зейін қасиеттерін қалыптастыруға бағытталғлн түзету
Қорытынды.
"Мектеп жасына дейінгі баланың зейін ерекшеліктерінің касиеттері"-атты дипломдық жұмыста,
Мектепке дейінгі шақта балалар іс-әрекетінің күрделенуіне, жалпы ақыл-ой дамуының
Зейін ерекшеліктерін зерттеген үлы ғалымдар мен психологтардың еңбектеріне талдау
Импулстардың жоғарғыдан төменгі ми алыптарының қызыметімен оны төмендетуші ретикульарлық
Щвейцар психологы Ж.Пиаженің түрлі есептерін пайдаланып, зейіннің бөлінушілігін дамытуға
Ресейлік К.Д. Ушинский, И.П. Павлов, А.А.Ухтомскидің еңбектерінің зейіннің физиологиялық
Академик Т.Тәжібаев өз зертеулерінде оқыту әрекетінде зейіннің ерекше маңыздылығына
процесін қызықты, көрнекті етіп жүргізу керек", деген керемет ойды
О.С.Сангилбаевтың "Оқу материалын
Мектеп жасына дейінгі (6-7жас) балаларының
психологиялық даму ерекшеліктері, бала психологиясы психикалық дамуға әсер етте.гін
1. Зейін туралы шетелдік, кеңестік, Қазақстандық ғылыми психологтардың зерттеулері
2, Мектеп жасына дейінгі
анықталып, оларды дамыту жрлдары негізделінді.
3. Мектеп жасына дейінгі
жүйелі дамыту мақсатында
алынды.
Сонымен осы зерттеулерге талдау жасай келе, әрі өзіміз жүргізген
Оқыту -әрекетінің негізі- мақсат қою, міндет қою, міндетті іске
Сабақтың талаптарын
Мектепке дейінгі балалардың зейін қасиеттерінің түрлерін қалыптастыруда әдістемелердің, ойын-жаттығулардың
Дипломдық зерттеу жұмысымызда, балалардың зейін қасиеттерінің
бағытталған дамытушы, танымдық, ойын-жаттығулар және қолданылған әдістемелер, әдістемелік құрал
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.
І. Жарықбаев Қ. - Жалпы пелхология.
2. Жарықбаев Қ., Табылдиев Ә. Әдеп және Жантану.
4.Тәжібаев Т Жалпы психология. Алматы.Қаз.Универ.
1993 жыл.
5.Тәжибаев Т. Психика және жүйке саласын зерттеу.Саратов
1925 жыл.
б.МеңжановаӘ. Мектепке дейінгі педагогика. Алматы-1986.
7.Мухина В.С. Мектеп жасына дейінгі
психологиясы. Алматы-1986 жыл.
8.Алдамұратова Ә. Қызықты психология Алматы Қаз.Унив.
1992 жыл.
9.Белгибаева X. Мектеп жасына дейінгі баланың дүние
10. Еликбаев Н.Ұлттық психология.Алматы,Қаз.Унив.-92.
11.Әбеуова И.Ә. Әлеуметтік психология (оқу құралы)
Алматы 2001. 57 бет.
12.Бондаренко А.К. Балабақшадағы дидактика ойындары,
Москва-1 991 жыл.
ІЗ. Выготский Л.С. Собрание сочинений., М-1982.В.6 т.
14.Ушинский К.Д. Человек как предмет воспитание.,М-59ж.
Собран.соч.В. 1 1 т.23б.
15.ДжакуповС.М. Психология познавательной деятельности.
Алматы,изд.КазГу. 1992жыл.
16.Шерьязданова Х.Т. Қарым-қатынас психологиясы. 1 996ж.
17.Исмайлова Д.А.,Абишева -К.А.Развитие личности ребенка в процессе предшкольной подготовки.А.,1998ж.6бет.
18. Мусина И.А. Психология в заданиях к психологической
19. Мухина В.С. Возрастная психология.М., 1998ж.364-371 бет 20. Выготский
21. Мұқанов М.М. Психология пәні,оқыту психологиясы.
Қазақстан.мектебі. 1967жыл.
22. Ушинский К.Д. Балаларды тәрбиелеу
дегі таңдамалы пікірлері. 1 95 1 ж.22бет.
23. Алтынсарин Ы. Таңдамалы шығармалары.Алматы-1955ж.
22-24 бет.
24. Павлов И.П. Полное собр.сочинение., 1том.М-1 974 ж.
25. Мұханов М.М.Жас ж-е педагогикалық
26. Әубәкірова Ж.Қ, Ерментаева А.В. Қазақ балабақшаларын-
Алматы. ТОО "ӘВЕРО". 1 998ж.94-96 бет.
27. Қасымова Г.М.
28. Бапаева М.Қ. "Өзін-өзі
29. Сангилбаев О.С.
ЗО. Ермекбаева Л.К., Нығыметова Ғ.
ЗІ. Ермекбаева Л.К., Нығыметова Ғ.Қ. Баланың
32. Люблинская А.А.
33. Жұмабекова Ф. Балаңыз мектепке дайын ба? Астана-2003. 34
35. Қазақстан мектебі. Психология ұгымдарын қалыптастыру.
Алматы-1997 жыл. 4-11 бет.
З6. Қазақстан мектебі.
37. Балабақшаларға арналған
38. Әдістемелік құрал жиынтығы. Алматы-1999 жыл.
39.Көмекбаева Л.К. Білім беру ұйымдарындағы психолгиялық қызыметті ұйымдастыру. Алматы-2002.11
40.Қойбағаров А. Педогогикалық және жас ерекшелігі психологиясы.Алматы-1999ж.
41 .Богословский В.В. жалпы психология. Алматы- 1980жыл.
42. Ғылыми-әдістемелік журнал " Отбасы және Балабақша"
№ 4, 2004жыл, 6-10 бет.
43. Ғылыми-әдістемелік журнал "Отбасы және Балабақша"
№ 6,2005 жыл.16-19 бет.
44. Сатыбалдиева Ж.А. Ғылыми конференция. "Жеке тұлғаны дамытудағы
45. Журнал "Открытая школа''.Алматы-2004жыл. №10, 34-41.
І.ҚОСЫМША (А).
"КӨКТЕМ-ТАБИҒАТ ТІРШІЛІК БЕСІГІ"
2.ҚОСЫМША (Ә).
"ӘРІПТЕР ӘЛЕМІ"
4.ҚОСЫМША (Б)
"КЕҢІСТІКТІ БАҒДАРЛАЙ БІЛЕЙІК" 5.ҚОСЫМША (Г)
"ШЫНЫҚСАҢ ІПЫМЫР БОЛАСЫҢ".
Атырау қаласы, Әуезов көшесі 52, № 22 Балабақшасы
"КӨКТЕМ-ТАБИҒАТ ТІРШІЛІК БЕСІГІ"
(Мектепалды тобы )
Тәрбиеші: КҮНТУБАЕВА А.
Көктем-табиғат тіршілік бесігі
Сабақ мақсаты: Балаларға табиғат туралы түсініктерін толықтыра отырып, табиғат
Көрнекілік
құралдар: Жануарлар суреттері, күй атасы Құрманғазының суреті,
ұлттық аспап домбыра: саз балшық, (әр балаға) тақтайша, таяқшылар.
Ас бұршақ, гүл тұқымдары салынған қораптар, су құятын ыдыстар.
Әдіс-тәсілдер: Суреттерді көрсету арқылы айтып түсіндіру, жұмбақ шешу,
Жаңа сөздер: Мүз көшкіні, қызғыш, сарышұнақ, қарамойыл, сең,
Тәрбиеші: Көңілді
Балаллар шеңбер құрып тұрады. Қолдарын ұстап, алақан арқылы жылылық
- Аспанымыз ашык болсын!
Күніміз жарқырасын!
Деніміз сау болсын !
Әлемде тыныштық болсын !
Бақшамыз жайнай түссін!
Тәртіпті әдепті бала болайық!-деп
Балалар орындарына жайлап отырады.
і/
Тәрбиеші:"Қар мұз еріп су көбейіп,
Сай саладан ағады
Бүршік атып,
Жапырақ шашып, бұл қай кезде болады? " -деп жұмбақ
жасырады.(Балалардың жауабы: Көктем мезгілі).
Логикалық ойын: "Жыл агашы"ойлау арқылы сурет сала
отырьга жыл мезгілін атаңдар.
Ойынды балаларға ойната отырып сұрақ беру аркылы, жыл мезгілінің
Бір жылда қанша жыл мезгілі бар?
Әр жыл мезгілінде қанша ай бар?
Көктем мезгілінде қанша ай бар?
Көктем мезгілінде үш ай бар: Наурыз, сәуір, мамыр. Яғни
1-бала:
Көктем мезгілінің ерекшелІктерін айтады: Қар ерийді, малдар төлдейді, қысқы
ТәрбиешІ: Балалар, осы бізді қоршаған дүние, су, ауа, ағаш,
Табиғаттағы заттардың барлығы бір-бірімен тығыз байланыста болады.
Туған табиғатьшызды аялап, қамқорлық білдіріп отырсақ, табиғат бізге берері
Осы көктем мезгілінің үш кезеңі болады: Кім айтады? Кім
1 кезең -Н А У Р Ы 3 -
2-бала: 2
3-бала: 3-кезең
Тәрбиеші: Дұрыс айттындар балалар, кәне балалар бой жазып алайық.
Алақанды ұрайық
Оңға қарай иіліп,
Солға қарай иіліп,
Бір отырып, бір тұрып
Бір тынығып алайық
Орнымыздан тұрайық
Белімізді жазайық
Жоғары-төмен қарайық
Оңга, оңға түзу тұр
Солға, солға түзу тұр
Бойымызға күш жинап
Біз демалып қалайық.
Тәрбиеші: Балалар енді осы табиғат, көктем туралы тақпақтар кім
1 бала:
Пайдасыз күйге оны түсірме Пайдалы іс істе саналы Ешқашан,
2 бала: Күн
Жер шуаққа кенелді Соны тойлар ел енді.
3 бала:
Көктем қайтьш оралды Таулар тастар ақ тонын Көк торғынға
Ойын:
Тәрбиеші: Жарайсыңдар, бәрің берілген тапсырмаларды дұрыс орында-дыңдар. Сондай-ақ көктемде
1 бала: Ең алғаш бізге көктемде қараторғай ұшып келеді,
Тәрбиеші: І. Осы ұшып келген құстарға қандай камқорлық жасаймыз?
2.0сы құстарға байланысты қандай тиым сөздер, тақпақтар білесіңдер?
1 бала:
Тиым сөздер: Құсты атпа, құмырсқаның илеуін бұзба. Құстың ұясын
І бала тақпақ: Шыр-шыр еткен торғайды
Қорғамаса болмайды
Кіп-кішкентай торғайлар
Бақшамызды қорғайды
Таспен атып торғайды
¥я бұзған оңбайды
Құс өкпелеп кетеді
Бақшамызға қонбайды.
Тәрбиеші: Дұрыс балалар, енді осы табиғатқа байланысты халқымыздың
Балалардың
жауабы: "Адамдардың табиғатсыз күні жоқ, мұны
айтуға табиғаттың тілі жоқ".
"Ағаш ексең аялап, басыңа болар сая бақ".
"Бір тал кессең, он тал отырғыз".
Тәрбиеші: Дұрыс балалар жақсы жауап бердіңдер. Осы табиғатқа
(Осы кезде домбыраның үні естілІп "Ақсақ құлан" күйі естіледі.)
Балалар қандай күй естілді, аты қандай, бұл күйді кім
щығарған? Деп, тәрбиеші балаларға аңыз-ертегінің
мазмұнын айтып күй атасы Құрманғазымен оның домбырасы
жайлы әңгімелейді. Осы домбыраның құдіретімен хабарын
естіртетінін айтады.
Осы домбыраны саз балшықтан мүсіндейміз.
(Балалар домбыраны мүсіндеп кептіруге жібереді.)
"Домбырам менің"-әні орындалады.
Балалар табиғат бүрышындағы топырақ салынған қороптарға
ас бұршақпен гүл тұқымдарын отырғызып су күяды. Тәрбиеші: Балалар
жайнаған гүлдер жинайсыңдар. Осы еңбекке байланысты
қандай мақал-мәтелдер білесіңдер?
(Балалардың жауабы:)
"Еңбек етсен ерінбей тояды қарның тіленбей."
"Еңбек түбі зейнет."
"Еңбек ерлікке жеткізер."
Тәрбиеші: Ал балалар, бүгінгі тәрбие сағатымызды аяқтай отарып,
табиғатқа қамқорлық жасап, унемі аялап, қорғауды
ұмытпаңдар.
Атырау қаласы, Әуезов көшесі 52, № 22 Балабақшасы
Сабақтың тақырыбы:
КЕҢІСТІКТІ БАҒДАРЛАЙ БІЛЕЙІК
(мектепалды тобы)
Тәрбиеші: Күнтубаева А.
КЕҢІСТІКТІ БАҒДАРЛАИ БІЛЕЙІК
(мектепалды тобы)
Сабақтың мақсаты:
Кеңістікті бағдарлай білуге үйрету, кеңестік туралы үғымдармен таныстыру. Оң-сол,
Сабақта кеспе сандар, таяқшалар, әртүрлі ленталар, ағаштар, ойыншықтар, қағаз,
Сабақ, сұрақ-жауап, айтып түсіндіру, сурет салғызу, есеп шығарту сияқты
Жоғарыда-төменде, биік-аласа, ұзын-қысықа,
Тәрбиеші сабақты қазір
Маусым айы.
Бүгін аптаның қай күні?
Бейсенбі.
Бір аптада неше күн бар?
Бір аптада жеті күн бар.
Бір аптаның қай күндерінде не істедіндер?
Балалар бір-бірден әр күнге есеп береді.
Дуйсенбіде доп ойнадық қорада,
Сейсенбіде серуен құрдық далада.
Сәрсенбіде сурет салдық сәнді етіп,
Бейсенбіде би биледік әндетіп.
Жұма куні жидек тердік қыратта,
Сенбі куні кино көрдік клубта.
Жексенбіде уйде болып дем алдық,
Осылайша өте шықты бір апта.
Тәрбиеші:
Балалар, енді өткен сабақты еске түсІрейік. Сан санайық мудірмей,
Онга дейін кідірмей, Айгерім, сен санай ғой.
-Ой, Айгерім, жарадын, онға дейін мүдірмей әрі тез, өрі
Енді Хасен 20-дан 10-ға дейін, Бауыржан 10-нан О-ге дейін
1-сан:
МенІ келсе білгің,
Мен таяқша бірмін.
Сандарға жол бастап,
Ең бірінші Түрмын
2-сан:
Бірден кейін тұрамын,
Бірден кейін тұрағым.
Бірді бірге қосқанда,
Мен шығамын қарағым.
3-сан:
Екіден соң әрқашан,
Үшінші мен тұрамын.
Қағазға сызып түсірсең,
Екі ире саламын.
4-сан:
Үш қашанда тақ саны,
Жүп болғанға нежетсін.
Төрт дегенің баяғы,
Төрт түліктің аяғы.
5-сан: Төрттен кейІн бесті,
Бюілу оңай десті.
Төртеуін бүгіп санасаң,
Табасың оңай бсеті.
6-сан:
Мен өзімді қатарға,
Бестен кейін қоямын.
Басым Бірден басталып,
Нөлмен бітер аяғым.
7-сан:
Қара мына қызықты,
Көсеуге мені үқсатты.
Жеті болам бір тартсаң,
Бел ортамнан сызықты.
8-сан:
Жетіден кейін тұрағым,
Жүп сан болып тұрамын.
Бірге жазсаң қос дөңгелек,
Сегіз болып шығамын.
9-сан:
Төбесінен түрғанда алты,
Тоғыз болып шығады.
Онды куып жетсем бе деп,
Қасынан бір калмайды.
0-сан: Әліппеде О-ға ұқсаймын,
Санда 0-ге ұқсаймын.
Жеке тұрсам мәнім жок,
Жармасып бірді ұстаймын.
Балалар, санамақты өлеңдетіп дұрыс санаңдар. Енді ауызша есеп шығарып
Бір ата мен әженің 5 баласы, 3 ешкісі, 5
Қазда бар екі аяқ,
Құста бар екі аяқ,
Екеуін қосып санасақ
Болады қанша аяқ?
(Төрт аяқ).
Салтанат биыл 2 де
Бауыржан келді 7 ге.
Екеуінің жасын қосқаның
Сәтметтің жасын тапқаның?
2+7=9.
Білгің келсе егер сен, Сәтметтен 3 жас шегесен,
Қиын емес оншама Саматтың жасы табасың.
9-3=6
Оң жақта 5 машина,
Сол жақта 5 ғарышкер.
Екі жақты мөлшері қандай?
Тең, бірдей.
5=5
Ғарышкердің үшеуі үшып кетті. Неше машина, неше ғарышкер
қалды? 5>2
Енді бой сергітіп алайық.
Балалар, бүгінгі "Кеңістікті бағдарлау" деген үғымдармен танысамыз. Ол үшін
қысқалығын ажыратамыз. Ағашитарды,екібаланьщ бойын салыстырғанда биік-аласа деген үғымды түсінеміз.
Мына суретке қараңдар. 9 таяқшадан балта жасап, 3 таяқшаның
- Неше ( )
- Үш үшбүрыш шықты. Дұрыс.
Енді балалар, сөз тапқырлығымен ойын ойнап көрелік. -Жол ұзын
Жол ұзын
Қасық ұзын ба, қысқа ма?
Асық ұзын ба, қысқа ма?
Қасык ұзын.
Алма үлкен бе, түйме ме?
Алма үлкен бе.
Жарайсыңдар балалар, жауабын дұрыс таптыңдар.
Тәрбиеші ит, қоян, піл, лактың суретін керінетін жерге койып,
Соңында балалардың сабақка түгел жақсы қатысып, толық жауап бергендерін
Атырау қаласы, Әуезов көшесі 52
№22 Балабақшасы
Сабақтың тақырыбы:
ӘРІПТЕР ӘЛЕМІ
(мектепалды тобы)
Тәрбиеші: Күнтубаева А.
ӘРІПТЕР ӘЛЕМІ
(мектепалды тобы)
Сабақтың мақсаты: өтілген
Сабақ барысында аталған мақсаттарға жету үшІн кеспе өріптер, текшелер,
-Балалар, біздің бүгінгі сабағымызға көптеген қонақтар келіп отыр. Қане,
-Сәлеметсіздер ме? Тәрбиеші:
Қатар-қатар тізіліп,
Оқушыға ылайық.
Қолымызды тусіріп,
Туп-тузу боп турайыц.
Бірінші қатар жәй отыр
Екінші қатар тез отыр-
деп өлеңдете келіп:
- Балалар, бүгінгі аптаның нешінші күні-деп сұрақ-жауап әдісімен
сабақты бастайды.
Одан кейін біз төртінші күнді қалай атаймыз?
Балалар, біз сауат ашу сабағында қандай дыбыстармен таныстық?
Біз әуелі дыбыс дегенІміз не соған тоқталайық.
Дыбысты біз естиміз, көрмейміз.
Дыбыстар нешеге бөлінеді?
Екіге : дауысты және дауыссыз дыбысартар болып.
Дауысты дыбыстар қадай айтылады?
Еш кедергісіз.
Ал, мвуыссыз мыбыстар ше?
Дауыссыз дыбыстарға нелер кедергі жасайды?
Тіс, тіл, көмей.
Дауысты дыбыстар қандай текшелермен белгіленеді.
Қызыл текшемен белгіленеді.
Ал, дауыссыз дыбыстар ше?
Көк текшемен белгіленеді.
Ал, Оіз еріптерді кервміә бе?
КөреМІЗ. БІрненше сауалдарға балалар жауап береді.
Тәрбиеші:
-Өте дұрыс. Өткен сабақтарды жақсы меңгерген екенсіңдер. Демек әріп
- Балалар, енді сол әріптер туралы жұмбақтар
Қарда бар
Борда жоқ
Жарда бар
Орда жоқ
(А дыбысы)
-Балалар, "А" дыбысы дауысты дабыс па?
-Дауысты.
-Неліктен дауысты?
-Қане, бөріміз айтайық.
-"А"
-Еш кедергісіз айтылады.
-"А" дыбысыны байланысты кім тез сөздер тауып айтады?
-Апа, алма, айна, алмүрт т.б.
-Енді балалар "А" дыбысыны байланысты тақпақ немесе жаңылтпаш
айтып береді.
1-ші бала: "Алма, алма" дейсің
Алма әкелсем жейсің, Айтпады екен деме,
Алманы жумай жеме.
2- ші бала: Алгыр аттар
Аргымақтар
Аргымақтарды
Әркім мақтар
Тәрбиеші:
-Балалар, енді тағы бір дыбыс туралы жұмбақ айтамын; шешуін
Сауысқанды, сағызды.
Сарымсақты, сәбізді
Сапсыз тұрган қай әріп
Жауап:"С"
"С дауысты" дыбыс па, дауыссыз дыбыс па?
Дауыссыз өйткені, тіс кедергі жасайды.
Ал, ендеше "С" дыбысына байланысты сөздер ойлайық.
1-ші бала: Самат ұйықтайды
Сағат тоңтап қалды, Самат ұйқышыл ма? Сағат ұйқышыл ма?
Сағат, сабын, сақина, сұлгі т.б.
Тәрбиеші: Ал, балалар келесі жұмбақты шешіндер
Айырға аздап ұқсайтын Сабы жоқ бірақ ұустайтын.
Тарақты еске саламын
Қайсы әріп, кім бар табатын? Жауап: "Ш"
Балалар- "Ш" - дыбысы дауыссыз екенін айтып, Ш-дан басталатын
Тәрбиеші:
- "Ш"- дыбысыа жаңылтпаш ойлап табыңдар. 1-ші бала:
- Шымшық, шымшықты шымши ма, шымшылай ма? Ендігі "Л"
Ауыл да,
Үйде жоқ.
Дауылыда бар,
Куйде жоқ -деген жұмбаққа балалар "Л" деп жауап береді.
Лақ деген ерке ғой Лақ деген бөрте ғой
-деген мысал келтірді. Тәрбиеші:
Уық деген немене?
Уыз жегің келе ме
Қай әріптен атаулар
Басталып тұр атаңдар?
- дегенде балалардың жауабы "У"
У-дан басталатын сөздер ойлап табуда.
1-ші бала: Уәде етпей лепірме
Уәпті сендір ме.
Уаң-туйек нәрсемен
Уақытыңды кетірме
-деген жауап береді.
Дөп-дөңгелек жүзік пе, әлде шеңбер ме?
Мұны соққан ұста ма, әлде зергер ме?-деген жұмбақтың шешуіне
балалар "О" әрпі екенін тауып, бұл дыбыстан басталатын сөз
табуда
1-ші бала:
Отан-Ана,
Отан-жер,
Отап-дала,
Отан-ел-
деп тақпақ айтып береді. Тәрбиеші:
О-о бәрекелді, қандай тапқыр балаласыңдар. Онда тағы бір жұмбақ:
Қарда бару мұзда жоқ, Жарда бар, қузда жоц.
Балалар оны "Р" деп тапты. Р дыбысынан басталатын сөз
табуда
1-ші бала:
Рая алга шықты да,
Рояльга болған көпшілік
Ризалықпен қол соқты
-деген тақпақ айтады.
Бүдан кейін таныс дыбыстарды есте сақтау үшін сол дыбыстан
Соңында балалар әріптерді тауып "Мекткеп, Ана, Бала!" сөзін такпақтағы
Атырау қаласы, Әуезов көшесі 52, № 22 Балабақшасы
Сабақтың тақырыбы:
ШЫНЫҚСАҢ ШЫМЫР БОЛА СЫҢ
(мектепалды тобы)
Тәрбиеші: Күнтубаева А.
Жазушы Б. Соқпақбаевтың " Шынықсын денеміз" деген өлеңімен таныстырудан
Сабақта түсіндіру, ойын, сұрақ-жауап, жаттау, релаксация әдіс-тәсілдері қолданылады.
Көрнекі құралдар ретінде: жыл мезгілдеріне байланысты суреттер, схема бойынша
— Балалар, бугінгі тіл дамыту оқу-тәрбие жұмысында біз жазушы
Жүріңдер, балалар, Аяғың тоңбай ма,
Сырганаң тебеміз, Жел үріп,
Кұрыспай, Құрыштай Қар кіріп
Шынықсын денеміз. Конышыңа толмай ма ?
Таяққа бау тағып, Желменен жарысып,
Шаңғыңды байлап ал, Сырғанақ тебеміз.
Биалай, малақай Кұрыспай,
Бәрінде сайлап ал, Құрыштай
Жаңсылап байқашы Шынықсын денеміз.
Балалар, осы өлең шумактарының ішінде кейбір сөздердің мағынасын тереңірек
Құрыспай деген сөз денемізді бос ұстап, ештеңеден тітіркенбейік деген,
Ал енді, балалар, осы өлең жолдарын мына суретке қарап
Жаттап болған сон, өлеңнің мағынасы суретті схема бойынша Зере
— Балалар, өз ойларыңды жинақгап, қиялдарыңмен сурет салуға дайындалайық.
Салынған суреттер бойынша әңгімелесу.
Сурет әдістері: Шашырату әдісімен кдрсы алу, саусақгарымен аққала салу,
Сергіту.
Бойды бүкпей тік ұста, Қолды айналдыр бұлданбай,
Еркін тұрып тыныста. Екі шеңбер сызғандай.
Жай оң қолды оң жаққа,
Жай сол қолды сол жаққа.
Дидактикалық "Кім жылдам?"деген ойын ойналады.
Ойынның шарты бойынша қыста киетін жылы киімдердің атын шатастырмай
"Жұмбақты шеш" деген дидактикалық ойын ойналады.
Зулап түсіп төменге
Шықпас менсіз төбеге. (шана)
Қыста әйнекке біреу,
Өрнек салып жүреді. (аяз)
Қыста ғана болады,
Ұстасаң қолың тоңады. (қар)
Суга батпайды,
Отқа жанбайды. (мұз)
"Мен бастаймын, ал сен жалғастыр" деген дидактикалык ойын:
Тәрбиеші: Жүріңдер, балалар, Бала: Сырғанақ тебеміз Тәрбиеші: Құрыспай
Бала: Құрыштай
Тәрбиеші: Шынықсын денеміз.
Сабақты қорыту үшін тәрбиеші балаларға сұрақтар қояды:
Балалар, бүгін қандай өлеңмен таныстыңдар?
Жазған авторы кім екен? (Балалардың жауабы.)
Жарайсыңдар балалар, бәрің берілген тапсырманы жақсы
орындадыңдар. Сұрақгарға дұрыс жауап бердіңдер, суретті де әдемі салдыңдар,
4