МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1 Ою-өрнектер
1.1 Ою-өрнектер үлгілері
1.2 Ою-өрнек түрлері
2 Өрмек және ши тоқу өнері
2.1 Өрмек түрлері
2.2 Ши тоқу өнері
3 Киіз және текемет
3.1 Киіз және текемет басу тәсілі
3.2 Кесте және көркемдеп тігу
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Қазақ халқының ұлттық мәдениеті ғасырлар бойы өзінің
Жұмыстың зерттелу дәрежесі. Халықтың қолөнері мен ою-өрнек творчествасын ғылыми
Рас, бұл мәселеге С.Қасымов сынды ғалым елеулі үлес қосты.
Қазақтың ұлттық ою-өрнектерінің түпкі негізін іздестіру ісінде Т.К.Бәсеновтың «Орнамент
1977 жылы Әбдіқас Тәжімұратовтың «Шебердің қолы ортақ» атты шығармасы
Ұлтымыздың қолөнерінің әртүрлі салаларын зерттеуде Ш.Әбдуалиева, Н.Әмірғазин, Х.Арғынбаев, В.В.Восторов,
Сонымен, жоғарыда айтылғандардан және бітіру жұмысының соңында келтірілген қолданылған
Зерттеу жұмысының мақсат-міндеттері. Қазақ халқының қолөнерінің әр-алуан екені белгілі.
1) ұлттық ою-өрнектерді зерделеу;
2) өрнек және ши тоқу өнерін талдау;
3) киіз және текемет басу тәсілін сараптау;
4) кесте және көркемдеп тігу мәселесін қарастыру.
Бітіру жұмысының әдістемелік негізі: Тақырып бойынша зерттеу жұмысын жүргізу
Бітіру жұмысының негізіне алынған түп деректер белгілі ғалымдардың еңбектерінде
Бітіру жұмыстың ғылыми жаңалығы. Әрине, өзімнің шағын зерттеу жұмысымда
Бітіру жұмыстың тәжірибелік маңызы: Еңбекте келтірілген деректерді «тарих» бөліміндегі
Бітіру жұмысының құрылымы. Жұмыс кіріспеден, төрт тараудан, қорытынды, дерек
1 ОЮ-ӨРНЕКТЕР
1.1 Ою-өрнектер үлгілері
Қазақ халқының сан-алуан түрлі әшекейлеп жасаған қолөнерінің, өрнегінің түрлері
Қазақ халқының қолөнерінде бір өрнекке салып қиып алған үлгімен
Бір кезде тасқа, ағашқа, сүйекке түсірілген ою-таңбалар келе-келе киізге,
Сондықтан да қос дөңгелекті «құдағи жүзікті» қыздың шешесі өзінің
Ою-өрнек белгілерінің тұрмыста кеңінен қолданылатындығына тағы бір мысал, қазақтың
Бұрын белгілі бір ұғымды, түсінікті білдіретін ою-өрнек таңбалары бертін
Адамзат баласы ертеден-ақ өзінің жағдайна, талғамына, тұрмысына сай киіне,
Бірінші - халықтың өзіне тән, ертеден жалғасып келе жатқан
Екінші - басқа халықтардан ауысқан және интернационалдық сыпаттағы ою-өрнектер.
Сонымен қатар қазақ халқының әлеуметтік салт-санасы өсіп, мәдени дәрежесі,
Соңғы кезде қазақтың ұлттық ою-өрнек өнерін өркендетуге едәуір көңіл
1.2 Ою-өрнек түрлері
Оюлап өрнек салу халық өнерінің бір саласы. Оның түрлері
Халық арасында кеңінен тараған кесте өнерін алсақ, ол ел
Қазақтың халықтық қолөнерінде жиі қолданылатын мүйіз тектес ою-өрнектер өзінің
Арқар мүйіз, қошқар мүйіз оюлар халқымыздың күнделікті тұрмыстағы тұтыну
Ертедегі қазақ оюларын мазмұны жағынан іріктесек негізінен үш түрлі
Енді осы ою-өрнектердің халық арасында көп қолданатын түрлері, не
«Ай»- өрнектері аспандағы айға ұқсас етіп жасалған. Бұл өрнектер
«Айыр»-айырдың өрнекте берілетін түрі көбінесе айыр тұяқты малдардың бақайы
Бұл өрнекті шеберлердің қолдану ерекшелігіне байланысты әр алуан түрлі
«Алақан»-көбінесе көп тармақты өрнектердің ортасында солардың негізгі бөлігін бір-біріне
Алақан өрнегі сырмақ, төсек сырмақ, маяуза, алаша, бау өрнектерінде
«Ала құрт»-Ала құрт өрнегінің өңі бір-біріне параллель болып жалғасып
Көбінесе ши орауында, сырмақ шетіндегі жиектерде, төсек, жүк аяқ,
«Ат ауыз», «Ат ерін» малдың аузы астыңғы, үстіңгі еріндерінің
«Су өрнегі», «Су» деп әрбір өрнекті бөліп тұрған ұзын
«Су» өрнектерін ағаштан жасалған бұйымдардың шеткі өрнектеріне, тұс киіз,
«Су» өрнектері болмаса басқа ою-өрнектер бір-бірімен шатасып, әнсіз көрініп
«Иректер», «ирек» өрнектері кейде түзу сызықтардың сынықтары мен доғал
Қазақ шеберлерінің қол істерінде, киімдердің шет-шетінде, жағасында, тақия жиегінде,
«Мүйіз өрнектері». Бұл өрнектердің негізі қойдың, арқардың, бұғының, сиырдың
Сөйтіп мүйіз тектес өрнектердің барлығын сыртынан «мүйіз оюы» деп
Ұсақ түрлері зергерлік, кестешілік, ағаш, сүйек, мүйіз сияқты нәзік
«Мүйіз» тектес өрнектегі мәнеріне қарай халық арасында қалыптасқан «Қошқар
Бұлардың көбінің негізгі нұсқасы мүйіз тәрізді болып келсе де,
«Желі», «иық», «қолтық» өрнектері әр түрлі оюлармен өрнектің арасын
Қазақ халқының ою-өрнектерімен безендірілген жиһаздарында желі, иық, қолтық өрнектері
«Шытыра» немесе шытырман ұзын су өрнектерінің ішінен екі, төрт,
«Таңдай» өрнегі малдың таңдайының бедерін бейнелеуден шыққан диогнал тәрізді
Оюдың осындай қиындысын «үлгі» деп атайды. Үлгі қиюмен көп
Қарапайым әдістің өзімен неше түрлі сурет жасап, ұнасым мен
2 ӨРМЕК ЖӘНЕ ШИ ТОҚУ
2.1 Өрмектің түрлері
Өрмек-қолөнер шеберлерінің ерте заманнан бері жалғасып келе жатқан тоқу
Зайсан ауданындағы Дайыр ауылында тұратын 73 жастағы Биби әженің
Осындай әдіспен екінші жіп те әзірленіп біткен соң, екеуін
Өрмектің арқау жібі ең ұзын жіптерінен жуан иіріледі, өрмек
Қолөнер шеберлерінің кез-келген жағдайда қолданып, қажет жабдықтары оңай табылатын
Біріншісі- тұтас өңді, кілем сияқты аспалы жолмен тоқылатын өрмектер.
Екіншісі-қолмен тоқылатын жай өрмектер. Халық қолөнерінде көбірек қолданатын, әркім
1 Өрмек өрісінің қазықтары 4-5 дана болады, оны төрт
2 Күзу қазығы, күзу шыбығы - бұл арқылы шалыс
3 Адарғы- екі жақ шеті дүздендіре жонылған дөңес, ені
4 Есепші, немесе кергіш-сабау. Құрылған өрмек жіптерін күзуден 30
5 Қылыш-өзі қылыш тәрізді, сырт жағын (жетесі) 6-7 сантиметрге
6 Арқау ағашы - ұзындығы 30 сантиметрдей түзу таяқша,
7 Көтерме-қабығы алынған ұзындығы 1 метр 50 сантиметр шамасындай
Өрмек жіптерінің немесе тоқылатын заттың ені мен ұзындығы жобаланғаннан
Өрмек құрылатын жер шөгірсіз, бұтасыз, тегіс жер болуы және
Бұдан кейін сол 4 қабырғаның бірінің орта шенінен бесінші
Бесінші қазық пен арқалықтың қасында отырған адам өрмек құру
Ал қарсы жіпті шалмай, тек арқалықтың сыртынан бесінші қазыққа
Мұны «өрмек шалу» дейді. «Өрмек жүгіру» біткен соң, қазықтарды
Күзу шыбығы мен арқалықты көтеріп өрмек көтермесіне іледі. Дұрыс
Арқалықтың асты, яғни екі жіптің арасы 10-15см қуыс болып,
Жіп үзіліп немесе қосарланып шатаса қалса оңай тауып алу
Бұдан кейін қылышты суырып алып, адарғыны қырынан көтере күзудің
Тоқушы қылышты әкеліп осы қуыстан өткізеді де, жіптің арқау
Тоқушы арқауды өткізіп алып тағы да қағады. Осы тәртіппен
Тоқитын заттың көлеміне, (еніне) байланысты етіп өрмек жіптерінің өңін
Қазақтың терме өрнегінің тәсілімен тоқылатын заттар қатарына кілем, басқұр,
Халық арасында жиі тоқылып қолданылатын мүлік кәдімгі тоқыма қап.
Алаша тоқу. Алаша бүктеуге, алып, салуға қолайлы мүлік. Мұны
Әдетте өрмек жіптерінің 35-40 сантиметрдейі тоқуға келмей қырқылады. Мұны
Өрмектерге мүйіз, өсімдік, геометриялық фигуралар тәрізді күрделі өрнек те
Терме өрнегіне жоғарыдағы аталған жабдықтарға қосымша «ілмек», «өткерме», «мәйменке»
Термелеп тоқу әдісі өрмек өнерінің ең көп тараған және
Енді терме құралдарын атап, олардың кейбіреулеріне түсінік берейік.
Басқұр-керегенің басы уықтың баулығымен сыртынан шымқай орап тұрады, оған
Дөдеге құр-үзіктің етегінен оюланған дөдегені төрт бұрышынан іледі де,
Үзік, туырдықтың бас, орта, аяқ бауы. Бұлар да түгелдей
Желбау мен шаңырақ бау. Желбау шаңырақтың оң және сол
Құр таңғыш. Керегелердің қоспаларын, есіктің босағасын қосып байлайтын құр
Теңқұр-тең буатын құр жіп. Олар үзік, желбау құр таңғыштардан
Соңғы кезде терме әдісімен өрмектеп тоқылған ерлердің галстугі, мойын
Кілем тоқу. Біздің елімізде соңғы жылдары кілем тоқу тек
Кілем өрмегін - «аспалы өрмек» немесе «кілем өрмегі» деп
Кілем тоқушы өз-өзінен тез суырылатын тік домалақтаған, өрнек жасаушы
Кілем тоқыған кезде сызылған өрнегінің бояуына қарап түсті жіптерді
Кәдімгі алаша, басқұр сияқты бұйымдарды өрнектеп термей, бой жіптерінен
Осы әдіспен ені 2-3 метр, ұзындығы 3,5 метр кілемді
Кілемше теріліп тоқылатын бұйымдардың жіптері көк түсті бояумен боялады.
Түкті кілемнен басқа, түксіз тақыр кілем (дорожник) коридор, төсек
Тақыр кілемді кейде жіптерін боямай-ақ, ақ жіп пен қара
Мұндай кілем, өрмек, алаша, басқұр, түс киіз барлық қыр
2.2 Ши тоқу өнері
Ши тоқу өнері де ерте заманнан бері ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып
Сан-алуан әдемі өрнектермен оралып тоқылған шилер, киіз үйдің керегесі
Қолөнер ісінің басқа түрлеріне қарағанда ши тоқу әлдеқайда арзанға
Ши тарту, оны аршу, орау, жүн орап тоқу науқан
Тоқылатын ши мал аяғы баспаған соны жерден, жаздың орта
Ши тарту-әзірлеу. Шиді августың 15-нен сентябрьдің 10-ы аралығында, буыны
Шиді тартқанда сабағын бұрап сындырмай, орта шенінен екі қолдың
Мұны-ши тарту деп атайды. Әдетте, керегеге ұстау үшін тоқылған
Мұндай жіптердің орнына өсімдік талшығынан жасалған кендір жіптерді екі
Ши бұйымын жалпы сырт көрінісіне қарай үш түрге бөледі:
Біздің елдегі малшыларға арналған киіз үйлер өте әдемі, кішкене,
Осы жоғарыда айтылған Күлән апа мен Нүрбәтшә тәтенің айтуына
Екіншісі - бұрын оралып тоқылған дайын шидің өрнегіне салып
Оралып, өрнектеліп болған әрбір тал шиді сол талдың өзі
Шиді орағанда оның түп жағы мен шашақ жағын үнемі
Шиді тоқуға арналып иірілген жіп оралып, бірнеше домалаққа төгіледі,
Тоқу үстіне керекті ең негізгі арқалықты екі басынан жіппен
Аралықтың өн бойын әр жерден тоқылатын жіп ілінетіндей етіп
Тоқылатын шидің басталған жағы мен аяқталған жақ шетіне үштен
Халық шаруашылығында шиді орап тоқумен қатар шиді, қамысты, сыптығыр
3.1 Киіз және текемет басу тәсілі
Киіз үйдің даму тарихында киіз басуды ойлап табудың маңызы
Көшпелі және жартылай көшпелі тұрмыс жағдайында негізінде мал шаруашылығы
Мысалы, киізден неше түрлі оюлап сырмақ ою, текемет басу
Бұл халықтардың киіз басатын жүнді әзірлеуі және оның басу
Киіз басу үшін күзем жүнін қырқатын қойды, қырқудан бірнеше
Киіз басылатын жүнді шаң-тозаңнан, шөп-шөгірден тазартып, жүннің білтеленіп, ұйысқанын
Жүн сабау жұмысына керекті заттар-сабау мен тулақ. Сабауды бұтақсыз
Тулақ- дегеніміз көбінде жылқының терісінен жасалалы. Қыста сойылған жылқының
Мұндай жолмен әзірленген тулақ оңайлықпен жыртылмайды. Тулақ кеуіп, қурап
Жүн сабалып болғаннан кейін, киіз басатын ши әзірленеді, киіз
Киіз басу ісіне ши көп қолданылмайды, шидің орнына ескі
Егер басқалы отырған киіз сырмаққа арналса, онда оның астыңғы
Содан кейін қайнап тұрған ыстық суды шелекпен әкеліп, сүзгімен
Су себіле бастаған соң екі немесе үш адам шидің
Осыдан соң бүктеліп әзір жатқан шидің өн бойын бойлай
Киізге ою салынған болса, яғни текемет болса 1 сағат
Қазақ ғұрпында киіз тебу бір ауылға түгел ортақ көпшіліктің
Киіздің тебуі жетті-ау деген кезде, шидің шандуларын шешіп, киізді
Ыстық буымен балбырап жатқан киізді мөлшерлі уақыт өткен соң
Білектеу мен қарпудан кейін кірігіп, ширай түскен киіз біраз
Ұзындаудан кейін киіз басу ісі бітті деп саналады да,
Киізді кейде пісіреді, яғни пысықтайды. Бос басылған немесе бірсыпыра
Аттың кежіміндегі, сондай-ақ, қалпақ, кебенек, жайнамаз сияқты жұқалан келетін
Қой қырқу, жүн сабау, киіз басу сияқты жұмыстар жылына
Халық арасында киізді қалыпқа салып басып шығару әдісі де
Енді киізді қалыпқа салып басып шығарудың кейбір үлгілеріне де
Киіз етік. Киіз етіктің басы мен қоншын бөлек, екі
Пима басу. Пима бастыру қысы ұзақ, қары қалың өңірді
Осылай әзірленіп алған талдырманы арасына кенеп салып, сыртын кенеппен
Қайнап тұрған суға салып ұрғылаған сайын киіз қалыңдай түсіп,
Кепкен пиманы түрпімен егіп, кейде сырт қылшықтарын жалынға үйітіп
Текемет дегеніміз қонақтың астына, сырмақтың үстінен төсеніш ретінде жайылып
Ол киізге қарағанда таза әрі жұмсақ болады. Сондықтан текемет
Текеметтің төрт шетіне су, ортасына мүйіз өрнегін басқа өңнің
Әдетте бұл әдіспен басылған текеметтің өрнегі теп-тегіс болып әдемі
Текеметті басу, пісіру, кірлеу киізбен бірдей болады. Текемет сырылмайды,
«Оңтүстік Қазақстан облысының текеметі басқа облыстардыкіне қарағанда әрі мықты,
Қазақтың бұрынғы салтында текемет көбінесе сырмақтың үстінен, төсеніш көрпенің
Қазақ халқының қолөнерінде текеметтен басқа киізден жасалатын көптеген мүліктер,
Үй-іші жиһаздарының ішіндегі ұнамдылығы жағынан да, көркемдігі жағынан да
Сырмақ жасау. Әдетте сырмақ, текемет жасалатын киіз не шымқай
Жоғары да айтылып кеткен Бадижамал апа, тек алаша, басқұр,
Киізді бояу үшін бояуды киіздің көлеміне сәйкестіріп, ішіне жылы
Бояуды ыдыс пен киіздің мөлшеріне сәйкестірмей көп салса,ақ киіз
Сонымен қатар киіздің көлеміне қарай оны көп кесіп қырдасынды
Киіз сызылған үлгі бойынша қиылып біткен соң, өң беті
Тұтас өң киізден шетсіз тұтас сырмақ жасау ойыстырып сыру,
Жиек жібін иіру алдында істегелі отырған бұйымның көлеміне қарап
Бояу сіңіп қайнап болған жіпті сол қалпында ашаға, керегенің
I- кенептелген жіп. 2- тарқатып жуған жіпті кептіру әдісі.
Біріншісі - шудадан иірілген жіңішке жіптің өзімен әрі-бері тік
Оюлы сырмақтан басқа бір беткей сырмақтарда жасалады. Қазақ халқы
Мұндай әдіспен сырылып жасалған сырмақ көп уақытқа дейін тозбайды.
Тағы да бір айта кететін жайт, бұл күнде бұл
3.2 Кесте және көркемдеп тігу
Кесте және көркемдеп тігу ою-өрнекті әшекейлеудің ертеден келе жатқан
Біз кесте дөңгелек немесе төртбұрышты етіліп кергіш ағашқа керілген
Шым кесте деп тігілетін материалдың ашық жерін қалдырмай немесе
Әредік кестеде материалдың әр жері әшекейленіп, бөлек-бөлек өрнек салынады.
Шым кесте, түс киіз, сандыққап, мақпал шапан, орамалдың алақаны,
Инемен тігілген кестені керіп, инеге сабақталған жіппен алуан түрлі
Айқас (крестеп) тігу де инемен тігілетін кестенің ең көп
Тесіп торлап тігуде өрнектелетін материалды өрнек мәнеріне қарай тесіп
Ал кестені бедерлеп тіккенде кестеленген материалда әр түрлі ою-өрнек,
Кестелеп тігу ісіндегі әдемілік пен көрнектілік жағынан ерекше көзге
Кестелеп тігу ісіндегі әдемілік пен көрнектілік жағынан ерекше көзге
Кестені түктеп тіккенде бізбен шалынған жіптің үстіңгі жағында (өң
Үлгі бойынша сызылған өрнектің үстіне мәнеріне қарай тізіліп алынған
Алтындап, күмістеп тігу сән-салтанат бұйымдарына тән. Бұл үшін көбінесе
Алтындап тігуге көбіне бедерлі, бедерсіз басып тігу әдісін қолданады.
Алтын жіппен тігу Орта Азия халықтарының бәріне тән өнер.
Кимешектің (оны оңтүстікте иектік деп те атайды) жағын, хатипа
Біздің Республика қолөнер шеберлерінің арасында алтын жіпті тігістерімен айналысып
Ұлттық ою-өрнегі мен әшекейлеп тігу ісі туралы айтқанда бізбен
Кестелеп тігуді тігін машинасымен атқарады. Осы заманғы тігін машиналарының
Тұс киіз және оны кестелеу.
Кестелі тұс киіздің халық арасында ең көп тараған негізгі
Тұтас матаға кестелегенде тұс киіздің көлеміне қарай лайықты мөлшерде
Әр түрлі матаны өзара оюластырып кестелегенде кестеші өз қалауынша
Тұс киіз кестесі көбінесе бір тұтас мазмұндағы бірнеше ою-өрнектердің
Киіз бетін матамен оюлап кестелеу қазақтың дебіске дейтін жеңіл
Тұс киіз көбінесе төсектің тұсына ұсталады. Сондықтан оның төсектен
Кейбір кестелі тұс киіз өрнегінен көк, қызыл, ақ, қара,
Қазақтың көне үлгісімен кестеленген тұс киіздерде «су», «мүйіз», «гүл»,
Қазақтың тұс киіз, дастархан, үзік, дөдеге, құрларында көп кездесетін
Алексей Левшин өзінің «описание киргизо-кайсакских орд» (1822 г) деген
Кесте ісімен шұғылданып жүрген шеберлер көп. Қазақ СССР-нің республикалық
Мал өрісінің жаздық, күздік жайылымы жағдайына қарай қоныс аударған,
Қолмен тігуде негізінен жуалдыз (тебен ине), жуан ине, жуантық
Жіңішке инемен жібек, торғын сияқты жұқа материалдарды, оларға салынатын
Қазақ халқының қол тігістері өзінің тігілу әдісі мен мәнеріне
Мәселен, алтындап тігу, айқас тігіс, батырып тігу, бедерлеп тігу,
Қазақтың қол инемен тігетін осындай тігістердің бірнеше түріне арнайы
Алтындап тігу, айқас тігіс, бедерлеп тігу, маржандап тігу, түктеп
Солардың бірі батырып тігу. Бұл былғары, киіз, көрпе сияқты
«Бұзау тігіс», тұмарша орындалу жағынан қарапайым, жүрдек тігістер. Бұзау
Бүгіс тігісі киімдердің бой жапсарын, етегін, жең ұштарын, қалтаның
Бүрме тігіс әр түрлі желбірлерді, қос етектерді бүре жапсырғанда,
Есіп жөрмеу-көбінесе су таситын қарын, мес, матадан кенептен тіккен
Жапсырма тігу-бір заттың бетіне жамау салып жапсырғанда, әдіптердің шетін
Жөрмеу дегеніміз қатарласқан екі бөлек затты жапсарластырып тігу. Бұл
Жара тігіс-киіздерді құрастырғанда, мәсіні табандағанда, етіктің өкшелерінің артындағы сыртқы
Әдетте көрпені, жүн салған шапанды, күртені т.с.с. қабиды. Ол
Пішіп алынған киімнің бой-бойын астары мен тысының арасындағы тартылған
«Қабырға» тігіс қол инемен көркемдеп тігу әдісінің бір түрі.
Қайып тігу әрі беріктік, әрі әдемілік үшін қолданылады. Бұл
Өбістіру әсіресе киізді, түйе терісін, кейде қалың былғарыны жалғастырып
«Таңдай» тігіс-бұл да көркемдеп тігу істерінде қолданылатын әдіс. Оны
Тепшу де ең көп қолданылатын тігістің бірі. Мұны киімнің
«Тышқан із» тігісі үш сызық арасымен, не шаршы сызықтар
Шалып тігуде де тігіс біз кестемен тіккен сияқты қос
«Өткірдің жүзі,
Кестенің бізі,
Өрнегін сендей сала алмас,
Білгенге маржан,
Білмеске арзан,
Надандар баһра ала алмас»,-
Деп қолөнерінің кейбір детальдарын тіл өнерінің қасиетіне теңестіре айтады.
ҚОРЫТЫНДЫ
Адамзат баласының ұзақ та күрделі дамуының нәтижесінде қоғамдық еңбектің
Қазақтардың қолөнерінің ішінде халық арасында көбірек тарағаны – ою-өрнек
Ұлтымыздың ерте заманнан бері жалғасып келе жатқан қолөнерінің келесі
Бітіру жұмысында киіз және текемет басу тәсіліне де үлкен
Қазақ әйелдері мен қыздарының ертеден келе жатқан қолөнерінің бір
Тұрмысқа қажетті кестелеп жасалатын бұйымдардың атауалары көп. Осылардың әрқайсысының
Сөз соңында айтатынымыз қазақтарда қолөнер түрлері мол, олар халықпен
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Л. Әбдуалиева Ш. Халық қолөнері. -Алматы: Рауан, 19927-120 бет.
Әмірғазин, Қайыртай. Қазақ қолөнері: теріні, ағашты, темірді көркем өңдеу.
Әлімбаев М. Шебердің қолы ортақ: [Республикада қолөнерін дамыту туралы].
М. Әлімбаев М. Алаша: [Асыл мұра] // Егемен Қазақстан.-1998.-29
5. Әлімбаев М. Қазақ кілемі: [Кілемнің түрлері] // Егемен
Абдигапбарова.У. К вопросу использования материалов казакского орнамента //Поиск. Серия
Абдуллаханова М. Халық мұрасының жарасымды жалғасы: [Қолөнер ісмері Гүлзада
Абдуллаев Б. Еңбек түбі береке // Ұлағат. – 2002.
Арғынбаев Х. Қазақ халқының қолөнері: Ғылыми зерттеу еңбек. -Алматы:
Артықбаев Ж.О. Этнология и этнография. - Астана: Формат, 2001.
Асылханов Е, Нақысбеков А. Қазақстан қолөнері тарихы неге ескерусіз
Ауғанбаева Ұ. Кілем тоқу // Қазақстан мектебі. - 2002.
Ахметжанова Күльзипаш. Қазақ халқының қолөнерінің мәдениет-танулық негіздері. – Алматы,
14. Байбосынова Н. Өнерді тану-өзіңді тану // Ақ желкен.
15. Бекешов С. Қазақтың ою-өрнектері жэне олардың қолданылуы //
Востров В.В., Каунова Х.А. Материальная культура казахского народа на
17. Востров В.В. Новые материалы по этнографии казахов-адаевцев. «ТИИАЭ
Востров В.В. Некоторые вопросы этнографии казахов Кзыл-Ординской области «ТИИАЭ
Вопросы этнологии и антропологии Казахстана. -Алма-Ата. Академия Наук КазССР,
Дудин С.М. Киргизский орнамент, «Восток», М.-Л., 1925,кн.5.
Ералы А. Қолөнер қолғабысқа мұқтаж // Қазақ әдебиеті. 2003.
Жаманбаев Қ. Өрнектер сыры. [Халық шеберлерінің туындылары туралы. Шығыс
Жұмабайқызы Г. Қазақы қолөнер [Қазіргі кездегі қолөнердің дамуы] //Жас
24. Ислямов О. Жүн қолөнері технологиясының сарамандық жұмыстары. //
25. Ислямов О. Жүн өңдеу және киіз басу қолөнері
26. Культура древних скотоводов и земледельцев Казахстана. /Отв. Ред.
27. Күзембаева С. Ою-өрнекте көңіл күй мен сезімтереңдігі болады
Коташев К. Особенности кочевой цивилизации // Мысль. 2003.-№5. с.88-
Кенжеахметұлы С. Казахские народные традиции и обряды. Алматы: Ана
Қазақ халқының сәнді ою-өрнек өнері. [Н.А. Оразбаева] Л.: Аврора,1970.
Қасиманов С. Қазақ халқының қол өнері. Алматы. «Қазақстан», 1995-248
32. Қазақтың ою өрнектері. Казахские орнаменты / Авт.-сост. Г.А.Жанабаева.
33. Қазақстан өнері / Құраст. О.Оралбаев. Алматы: Өнер, 1987.
34. Қазақстан өнері: Жылнама 1983 / Құраст. Ж.Дауренбеков. Алматы:
35. Қазақстан өнері: Жылнама / Құраст. К.Қасымбеков. 1981-1982. -Алматы:
36. Қол өнер-мол өнер // Ертіс Өңірі. -2004. -29
37. Марғұлан А.Х. Казахская юрта и ее убранство. М,
38. Мұқанов М.С. Казахская юрта. Алма-Ата, 1981.
39. Оразақынова К. Кілем сыры түгінде // Ұлағат. -2002.-№5.-Б.23
40. Парлак Т. Қазақстандағы кілем тоқу өнерінде қолданылатын ою-өрнектер.
41. Парлак Т. Қазақстанның оңтүстік аймағындағы кілем тоқу өнерінде
42. Сапарғали Н. Текемет: [Ғажайып қолөнердің бір туындысы жайында]
43. Тоқжігітов М. «Оютастың» үлгісі [Өскемен қаласы]-Коммунизм туы, 1975,
44. Тохтабаева Ш.Ж. Художественные традиции казахской вышивки // Отан
45. Тәжімұратов Әбдіқас. Шебердің қолы ортақ. Алматы, «Қазақстан», 1977.
46. Хозяйственно-культурные традиции народов Средней Азии и Казахстана. /Отв.Ред.
Художественная жизнь Казахстана: Сб. Статей.-Алматы.: Отан, 2001.-76с.
Шоқпарұлы Д. Кесте тігу өнері кенжелеп қалды. // Ақ
Дерек берген адамдар:
Тошкеева Қазиза 77 жаста. Қаратал ауылы
Биби апа 81 жаста. Дайыр ауылы
Хамзина Күлшан апа. 68 жаста. Шалқар ауылы
Нүрбәтша апа, Күлән апа. Зайсан ауданы
Бибаева Қапина апа 75 жаста. Айнабұлақ ауылы.
Ярулла, Хайрулла. Жаңатұрмыс.
60