Құрметті мемлекеттік аттестациялық комиссияның төр ағалары мен мүшелері, сіздердің
Пікір
Қазiргi нарықтық экономикадағы шаруашылық субъектiлерiн және олардың қандай салада
Дипломдық жұмыс үш тараудан және сегіз тармақтан құрылған.
Бірінші тарауында «Ұзақ мерзімдік міндеттемелердің түсінігі мен оның оның
Екінші тарауында «Үзақ мерзімдік міндеттемелердің құрылымы» екі тармағы арналған.
Үшінші тарауы «Ұзақ мерзімді міндеттемелерді классификациялануына арналады: бірінші тармағында
Жалпы алғанда дипломдық жұмыста тақырыптың мақсаттары орындалды. Сондықтан Халиев
Ғылыми жетекші
Мазмұны
Кiрiспе..................................................................................................................
1 тарау. Ұзақ мерзімдік міндеттемелердің түсінігі мен оның оның
1.1Ұзақ мерзiмдi мiндеттемелердің жалпы анықтамасы.......................
1.2 Ұзақ мерзiмдi мiндеттемелердің анықтамасы, пайда болу….........
себептерi және түрлерi….....................................................................
2 тарау.Үзақ мерзімдік міндеттемелердің құрылымы
2.1 Ұзақ мерзiмдi міндеттемелер есебi.......................................................
2.2. Ұзақ мерзiмдi қаржылық мiндеттемелер есебi.................................
3 тарау.Ұзақ мерзімді міндеттемелерді классификациялану
3.1 Ұзақ мерзiмдi кредиторлық берешек....................................................
3.2. Қысқа мерзiмдi бағалау мiндеттемелерi...........................................
3.3. Кейiнге қалдырылған салықтық мiндетемелер..................................
3.4. Өзге ұзақ мерзiмдi мiндеттемелер......................................................
Қорытынды...........................................................................................................
Қолданылған әдебиеттер тiзiмi .......................................................................
Қосымшалар..........................................................................................................
Кiрiспе
Қазiргi нарықтық экономикадағы шаруашылық субъектiлерiн және олардың қандай салада
Дипломдық жұмысының тақырыбының мiндеттерiне келетiн болсақ, ол келесiдей түрде
Ұзақ мерзiмдi қаржылық мiндеттеме бойынша: кәсiпорынның қаржылық жағдайың жақсарту,
Ұзақ мерзiмдi кредиторлық борыштар бойынша: жабдықтаушылардан қажеттi құрал-жабдықтармен қамтамасыз
Кейiнге қалдырылған салықтық мiндеттемелерге келетiн болсақ, салық мiндеттемесi мемлекет
2001 жылғы 12 маусымда №2О9- 11 Қазақстан Республикасының «Салық
Салық кодексi Республикалық және жергiлiктi бюджетке түсетiн салықтарды, алымдар
Салықтарды, алымдарды және басқа да мiндеттi төлемдердi енгiзу және
Салық төлеушi салық мiндеттемесiн орындау барысында салық салынатын объектiсiн,
Салық базасы мен құқықтық, физикалық базасын айтады және де
Салық мөлшерлемесi салық базасының өлшем бiрлiгiне есептелген салық деңгейi
Салық көзi — бұл уақыт кезеңi, әрбiр салық түрiне
Қазақстан Республикасындағы салық заңы — мүлiктiң кiрiстелген және тауарды
Төленетiн мiндеттi төлемдердiң сызбасы төменде көрсетiлген.
Кәсiпорынның бюджетпен есеп айырысу операциялары 3100 «Салықтар бойынша мiндеттемелер»
Корпоративтiк табыс салығы бойынша бюджетпен есеп айырысу 3110 «Төлеуге
Кейiнге қалдырылған салықтың есебi үшiн 4310 «Корпоративтiк табыс салығы
Бухгалтерлiк есепте табыс пен зиян есеп саясатында қаралған және
Бұл арада мынаны ескерген және салық (жедел) есебiнде жиынтық
Бухгалтерлiк және салық есебi арасындағы мәлiметтердiң теңдiгiн сақтау оңай
Осының нәтижесiнде уатытша және тұрақты айырмашылықтар, сондай-ақ уақытша айырмашылықтардан
Кейiнге қалдырылған салықтық есебi үшiн 4310 «Корпоративтiк табыс салық
Бухгалтерлiк есепте табыс пен зиян есеп саясатында қаралған және
Бұл арада мынаны ескерген жөн: салық (жедел) есебiнде жиынтық
Бухгалтерлiк және салық есебi арасындағы мәлiметтердiң теңдiгiн сақтау оңай
Осының нәтижесiнде уақытша және тұрақты айырмашылықтар, сондай-ақ уақытша айырмашылықтардан
Осы айтылғандар туралы толық түсiнiк беретiн қаржылық есептiң ең
1.Ұзақ мерзiмдi мiндеттемелердің жалпы анықтамасы
1.1.Ұзақ мерзiмдi мiндеттемелердің пайда болу себептерi және түрлерi.
Мiндеттеме - бұл анықталған iс бойынша орындаудың мiндеттерi немесе
Ұзақ мерзiмдi мiндеттеме - бұл зайым алушының балансының нақты
Ұзақ мерзiмдi мiндеттемелердіңпайда болу себептерiне келесiлердi кiргiземiз:
1) Тартылған капиталды алу кейбiр компаниялар үшін оңай
2) Тартылған қаражатиардың толық құны жаңа акциялардың қаржыландыруынан төмен
З) Кейбiр субъектiлер тартылган қаражаттардың үлкен үлес салмағына қарамастан,
Ұзақ мерзiмдi мiндетемелердi бағалау және өлшеу кезiнде келесi принңиптердi
1) Ұзақ мерзiмдi мiндеттемелердi қарызға алынған тауарлар мен қызметтердiң
2) Пайыздардың өз мерзiмiнде төленуi мiндеттемелердi шығару датасындағы нарықтық
З) Ұзақ мерзiмдi мiндеттемелердіңбаланс датасындағы қалдық құны — бұл
Ұзақ мерзiмдi мiндеттемелер ұзақ мерзiмдi болып сыныпталған ұйымдардың мiндеттемелерiн
Жалпы мiндеттемелер өтеу мерзiмiне байланысты ұзақ мерзiмдi және қысқа
Ұзақ мерзiмдi мiндеттемелердің келесiдей түрлерi бар:
1) Ұзақ мерзiмдi қаржылық мiндеттемелер. Мiндеттеменiң бұл түрi келесiлердi
- ұзақ мерзiмдi банктiк қарыздар
- ұзақ мерзiмдi алынған қарыздар
- өзге де ұзақ мерзiмдi қаржылық мiндеттемелер
2) Ұзақ мерзiмдi кредиторлық берешек. Мiндеттеменiң бұл түрi келесiлердi
- жеткiзүшiлер мен мердiгерлерге берiлетiн ұзақ мерзiмдi берешек
- еншiлес ұйымдарға берiлетiн ұзақ мерзiмдi кредиторлық берешек
- қауымдастырылған және бiрлескен ұйымдарға берiлетiн ұзақ мерзiмдi кредиторлық
- филиалдар мен құрылымдық бөлiмшелерге берiлетiн ұзақ мерзiмдi кредиторлық
- жалдау бойынша ұзақ мерзiмдi берешек
- төлеуге арналғанұзақ мерзiмдi сыйақылар
- өзге де ұзақ мерзiмдi кредиторлық берешек
3) ұзақ мерзiмдi бағалау мiндеттемелерi. Ол келесiлердi кiрiктiредi:
- ұзақ мерзiмдi кепiлгерлiк мiндеттемелер
- заңды наразылықтар бойынша ұзақ мерзiмдi бағалау мiндеттемелерi
- қызметкерлерге сыйақылар бойынша ұзақ мерзiмдi бағалау мiндеттемелерi
- өзге де ұзақ мерзiмдi бағалау мiндеттемелерi
4) Кейiнге қалдырылған салықтық мiндеттемелер. Мiндеттеменiң бұл түрi келесiлердi
- корпорациялық табыс салығы бойынша кейiнге қалдырылған салықтық мiндеттемелер,
5) өзге де ұзақ мерзiмдi мiндеттемелер. Мiндеттеменiң бұл түрi
- алынған ұзақ мерзiмдi аванстар
- алдағы кезеңдердiң кiрiстерi
- өзге де ұзақ мерзiмдi мiндеттемелер.
2.Ұзақ мерзiмдi мiндеттемелер есебi
2.1. «Ұзақ мерзiмдi қаржылық мiндеттемелер есебi»
«Ұзақ мерзiмдi қаржылық мiндеттемелер” ұзақ мерзiмдi кредиторлық берешектi алып
4010 «Ұзақ мерзiмдi банктiк қарыздар», бiр жылдан асатын мерзiммен
Банк қарызы — бұл банктiң клиентке соманы белгiлi бiр
Банктiң қарыз түрлерi:
1) Қысқа мерзiмдi- бiр жылға дейiн, бірақ екi жылдан
2) Орташа мерзiмдi- бiр жылдан үш жылға дейiн;
3) ұзақ мерзiмдi- үш жылдан жоғары
Орташа мерзiмдi және ұзақ мерзiмдi қарыздар өндiрiстiк және
кәсіпорынының әлеуметтiк даму мақсаттарына пайдаланылады.
Кредиттеудiң негiзгi түрлерi:
1) Аванстық- дайындаушы ұйымдарға берiледi;
2) Бланктiк- қаржылық тұрақты субъектiге, сөнiмдi төлеушiге толық сенiп
3) Консорпциумдық-бiрлестiрiлген кредит- бiр қарыз алушының екi немесе одан
4) Ипотекалық- мүлiк кепiлдiгiмен берiлетiн ұзақ мерзiмдi несие
5) Овердрафт — нәтижесiнде дебеттiк сальдо пайда болатын банктегi
б) Кредиттiк желi- мiндеттемесi заңмен рәсiмделген банктiң “Қарыз алушыға”
7) Тұтыну мақсаттарына арналған кредит: кредитке алынатын тауарлармен; басқа
8) Стенд-бай- Халықаралық валюта қорының елдерге ұсынатын кредитi.
Банктiң қарыз есебi есебi 4010 “Ұзақ мерзiмдi банктiк қарыздар”
Кесте 1.
№
р/c Шаруашылық операциялардың мазмұны Дебет Кредит
1 2 3 4
1 Банк мекемелерінен кредитті алуда есеп айырысу шотына есепке
2 Банктің кредит есебінен алынған тауарлы-материалдық қор (жұмыс, қызмет)үшін
3 Аккредитивке чек кітапшасына есепке алынған қаражат 1070 «Арнайы
4 Банк кредиті үшін есептелген пайыз 7310 «Сыйақылар бойынша
5 Пайыздарды төлеу 4160 «Төлеуге ұзақ мерзімді сыйақылар» 1040
6 Мерзімі ұзартылған кредит 4010 «Ұзақ мерзімді банк қарызы»
1050 «Ағымдағы банктік шоттардағы валютамен ақша қаражаттары»
7 Кредитті қайтару 4010 «Ұзақ мерзімді банк қарызы» 1040
1050 «Ағымдағы банктік шоттардағы валютамен ақша қаражаттары»
8 Есептік кезеңнің соңында табыс жиынын пайыз бойынша кеміту
жиыны» 7310 Сыйақылар бойынша шығындар
Төлем тапап-тапсырмасымен есеп айырысудың мынадай артықшылықтары бар: келісім-шарт төртібінің
Инкассалық үкім — заң актілерінде көзделген жагдайда ақшаны жөнелтушінің
Инкассалық өкім салық және кеден органдарына толенбеген толемдерді, сондай-ақ
Инкассалык өкімде төлемнің тағайындалуы ақшаны аударушының банктік шотынан, оның
Салык және кеден органдарынан келіп түскен инкассалық өкім сомасы
Есептік операциялар:
клирингтік жүйелер мен ірі төлемдер жүйесін пайдаланумен теңге түріндегі
бірінші топтық батыс және ресейлік банктердің желісі арқылы шетел
банктер – корреспонденттер желісі арқылы тездетілген облыс аралық есептер;
Кассалық операциялар мен инкассация:
шоттардағы қалдықтар шегінде теңге және шетел валюталарымен ақшалай беру;
банк кассасына сол күні шотқа тіркеумен ақшалай қаражатты қабылдау;
тәуліктердің кез келген ыңғайлы уақытында және демалыс күндері ақшалай
Құжатты инкассо – есептер бөлімі:
төлем немесе акцепт үшін импорттық істер бойынша құжаттарды беру;
экспорттық істер бойынша инкассалық кепілдемелерді пішімдеу және құжаттарды қабылдау;
инкассо тратт;
құжаттарды индоссирлеу;
Чектермен операциялар:
MasterCard, American Express, CITICORP, VISA жолдық чектерін сатып алу;
CHASE Manhattan Bank коммерциялық чектерін сату;
инкассо коммерциялық, жолдық, атаулыларға чектерді қабылдау;
Аккредитивтермен операциялар – есептер бөлімі:
аккредитивті ашу;
аккредитивті визалау, дәлелдеу;
экспорттық аккредитивтер бойынша негоциация және акцепт тратт;
трансферабельді аккредитивті аудару;
аккредитивтермен операцияларды өткізу бойынша консультациялар;
Конверсионды операцияларды өткізу:
теңге үшін валютаны сатып алу / сату;
«валюта – валюта» конверсионды операциялар;
күнбе-күн конверсионды операцияларды жылдамдатып өткізу;
Көп бөлімшелі компанияларға қызмет көрсету, Қазақстан аймақтарында клиент бөлімшелерінің
Компьютерлік – модельді байланысты пайдаланумен «Банк - клиент» жүйесі
банкке теңге түрінде төлемдік тапсырыстар мен шетел валютасы түрінде
валютаны конвертацияға өтініштерді банкке беру;
экспорттық істер бойынша инкассалық тапсырыстарды пішімдеу және құжаттарды қабылдау;
инкассо тратт;
құжаттарды индоссирлеу;
Чектермен операциялар:
Master Card, American Express, CITICORP, VISA жолдық чектерін сатып
CHASE Manhattan Bank коммерциялық чектерін сату;
Инкассо коммерциялық, жолдық, атаулыларға чектерді қабылдау;
Аккредитивтермен операциялар – есептер бөлімі;
аккредитивті ашу;
аккредитивті визалау, дәлелдеу;
экспорттық аккредитивтер бойынша акцепт тротт және негоциация;
аккредитив бойынша төлемдер;
трансферабельдік аккредитивті аудару;
аккредитивтермен операцияларды өткізу үшін консультациялар;
Конверсионды операцияларды өткізу:
теңгеге валютаны сатып алу / сату;
«валюта - валюта» конверсионды операциялар;
күнбе-күн конверсионды операцияларды жылдамдатып өткізу;
Көп бөлімшелі компанияларға қызмет көрсету, Қазақстан аймақтарында клиент бөлімшелерінің
Компьютерлік-модемді байланысты пайдаланумен «Банк-клиент» жүйесі бойынша «электрондық» қызмет көрсету:
банкке теңге түрінде төлемдік тапсырыстар мен шетел валютасы түрінде
валютаны конвертацияға өтініштерді банкке беру;
Басқа банк пен бөлімшелердегі барлық шоттар бойынша жазбаларды банктен
Ұлттық Банк; Қазақстандық Фондық Биржадан және Мәскеулік Банкаралық Валюталық
Жеке өтініш бойынша ақпаратты алу;
Заңды тұлғалардың депозиттерін қабылдау;
Теңге және қатты валюталарда шектеусіз жоғарғы тиімділікті жобаларды несиелендіру
Құнды қағаздармен операциялар – қазыналық департамент уақытша бос ақша
МҚМ (мемлекеттік қысқамерзімді МФ қазыналық міндеттер);
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің қысқамерзімді ноталары;
ҰЖО (ұлттық жинағыш МФ облигациялар);
пластикалық карточкалармен операциялар – банктік карточкалардың дамуын басқару:
CIRRUS / MAESTRO дебеттік теңгелік карточкаларын беру және қызмет
MasterCard, American Express, VISA халықаралық несиелік карточкаларын беру;
Чекті есеп айырысу барысында төлем қүралы ретінде заңцы жене
• егерде төлеуші тауарды алғанға дейін телегісі келмей, ал
• сатушы белгісіз болған жағдайда.
Еліміздегі чекті пайдалану барысы 1998 жылғы 5 желтоқ-сандағы ҚР
Аталған ережеге сөйкес чектер төмендегідей түрлергс бөлінеді:
Кепілденген чек - чек берушінің банкіндегі шотындагы қаражаттың көлвміне
• Кепілдендірілмеген чек - чек беруші банктің кепілдігі көрсетілмеген
• Қамтамасыз етілген чек — банкке алдын ала салғаі
• Қамтамасыз етілмеген чек — депозитпен қамтамасъз етілген чек.
Ережеге сәйкес, чек - бүл чек берушінің чекті қабылдаушы
Чектер қолма-қолсыз төлемдерді жүзеге асыру және қолма-қол ақшал алу
Чектің қызмет ету мерзімі тотырылған күнді есептемегенде он күнді
Вексель қолма-қолсыз есеп айырысу бір құралына жатады. Себебі, вексельдің
Вексель - белгілі бір соманы алдын ала келісілген мерзімде
Вексельдің екі түрі бар: жай және аудармалы. Вексельдің түрлеріне
Жай векселъ (соло) — вексельді ұстаушыға вексельде көрсетілген «оманы
Аудармалы вексель (тратта) — вексельде көрсетілген соманы білгілі бір
Жай және аудармалы вексель - коммерциялық вексельдің түрлері ретінде
Вексель айналысын бірінші болып қолдаушылардың қатарында Казкоммерцбанк төжірибесін атап
Сонымен қатар, осы банк 2003 жылы домицилиант ретінде "Қазақстан
Мұндағы, "домицилиант" — вексельде көрсетілген төлемді жүзеге асыратын, векселъде
Аккредитивтік есеп айырысу формасы. Аккредитивпсн есеп айырысу жиі қолданылмайды,
Аккредитив - бұл сатып алушының тапсырмасы бойынша сатып алушының
Егер де аккредитивті ашатын банк, клиенттің тапсырмасы бойынша қаражатты
Аккредитивтің мынадай түрлері болады:
• өтелген және өтелмеген;
• қайтарылатын және қайтарылмайтын.
Өтелген (қаражат аударылган) - бұл эмитент-банктің міндеттемесінің іс-өрекетінің барлық
Өтелмеген (кепілденген) - бұл банктердің өзара корреспонденттік қатынастар орнатуы
жабдыктаушының банкіне сатып алушының банкісінің шотынан қаражатты шегеруге құқық
Кепілденген аккредитивті эмитент-банк сатып алушымен келісім-шарт негізінде, сондай-ақ басқа
Әрбір аккредитив қайтарылатын немесе қайтарылмайтын болуға тиіс. Ондай анықтауыш
Қайтарылатын аккредитив жабдықтаушының келісімінсіз эмитент-банктің өмірімен өзгертілуіі немесе күшін
Қайтарьлмайтын аккредитив жабдықтаушының келісімінсіз өзгере немесе күшін жоя алмайды.
Аккредитив формасын пайдалану арқылы есеп айырысуда қолма-қолсыз ақшамен есеп
4020 «Ұзақ мерзiмдi алынған қарыздар», бiр жылдан асатын мерзiммен
Банктен тыс мекемелердеп берiлетiн қарыз мыналар бойынша айрықшаланады.;
- өтемақылық- шетелдiк валюта қарызына айырбастау
- тiркелген уақыт кезеңiне тiркелген пайыз
Берiлген ұзақ мерзiмдi несиенi есепке алу үшін 4020 “Ұзақ
Сонымен қатар, бухгалтерлiк есептiң бас шоттар тзбегiнде төлемдер мен
Қаңтар айында 2003 жылдың шоғырландырылган банкаралық теңгелiк депозиттердiң орта
Шоғырландырылган орта есептелген долларлық депозиттер бойынша сыйақы мөлшерi 2003
Басқа банкаралық қарыздық операциялар маңызды көлемде жасалынбады.
Депозиттiк және несие нарығы.
Өткен жылдың 11 ай мерзiмiнде резиденттердiң депозиттерiнiң көлемi бiр
Сақтандыру нарығы.
2002 жылдың наурыз айына қалыптасқан жағдай бойынша 33 сақтандыру
2002 жылғы ақпан айында сақтандыру ұйымдарының жиынтық активтерi 4,8%-ға
2002 жылғы ақпан айында сақтандыру сыйақысының мөлшерi 45,5% артты
Кредиторлардың талабын қанағаттандыру үшін кепiлдiк келiсiм-шарттық рәсiмдеуiн реттеушi ретiнде
Қаржы жүйесі интеграциялық тұрпатты жүйе болып табылады, оған кіретін
Қазақстан банктерінің портфелі мынандай:
Атаулары Мемлекеттік БҚ Басқалай БҚ
Казкоммерц 28,301 29,254
Тұран Алем 65,197 12,279
Халық Банкі 75,399 4,504
АБН АМРО Банк 83,182 0
Сити Банк 25,813 21,931
Центр кредит 16,015 1,6530
АТФБ 35,488 900
Нұрбанк 53,902 0
Темірбанк 6,04 300
Наурызбанк 1,430 1,008
Экономикалық реформа процесінде қаржы нарығының қалыптасып, жұмыс істеуі экономиканың
4030 ”Өзге‚ ұзақ мерзiмдi қаржылық мiндеттемелер”, мұнда алдағы топтарда
4031”Облигациялар”
Облигациялар-бұл ұзақ мерзiм негiзiнде капиталдың көптеген сомаларын қорғау үшін
Номиналдық құны бойынша шығарылған облигацияларды есепке алған кезде келесiдей
1) Облигациялар нноминалдық құнынымен тiркеу Дт Ақшалай қаражаттар
Кт Төленуге тиiстi Облигациялар
2) Пайыздарды есептеу. Ол формула бойынша жүргiзiледi:
Пайыздарды есептеу үшін формула арқылы анықталған сомаға келесiдей өткiзбе
Дт пайыздар бойынша шығындар
Кт төленуге тиiстi есептелген пайыздар
3) Егер облигацияның нарықтық және бекiтiлген пайыздық қойылымы тең
4) Егер нарықтық пайыздық қойылым бекiтiлген қойылымнан артық болса,
А) Тiкелей әдiс бойынша келесi көрсеткiштер анықталады:
- төлемдердiң жалпы саны төлемінің жалпы саны
- пайыздық әр төлемiндегi облигацияларлың жеңiлдiктi алу сомасы= облигациялар
- төлеген пайыздық сомасы= номиналдық құн* номиналдық пайыздың қойылым*
- төлеу күнiндегi пайызды өтеу бойынша шығындардың жиынтық сомасы=
Өтеу күнi пайызды төлеу кезiнде келесiдей өткiзбi берiлiедi:
дт облигацияның пайыздары бойынша шығындар
Кт облигациялар бойынша өтелмеген жеңiлдiк
Кт ақша қаражаттары
Б) Тиiмдi пайыздық қойылым әдiсi облигацияларның мерзiмiнде оның баланстық
Жаңа өсу аймақтарының пайда болуы сонымен бірге өткізу рыногы
Жаңа экономика кең тұрғыда — бұл жоғары технологиялар, ғылымды
Дамыған елдерде тауар өндіруші экономикадан білім өндіру мен қолдануға
АҚШ жыл сайын ғылымды көп қажет ететін өнім экспортынан
Егер бекiтiлген пайыздық қойылым нарықтық қойылымнан артық болса, онда
Премия облигациялардың зайымның мерзiмiнде пайыздар бойынша шығындар шоты арқылы
Мысалы: “Никамода” корпорациясы 1 каңтарда 1 жылы 9% облигацияларды
1 қаңтарда және 1 шiлдеде облигациялар номиналдық құны бойынша
дт Ақшалай қаражаттар-200000
Кт төленуге тиiстi облигациялар – 200000.
Пайыздарды есептеген кезде:
дт Пайыздар бойынша шығындар-9000
Кт Толенуге тиiстi есептелген пайыздар-9000
200000*9%* 1/2=9000
Егер нарықтық пайыздық қойылым бекiтiлген қойылымнан артық болса, онда
Мысалы: Корпорация облигацияларды 50 жыл мерзiмiнде шығарды. Жылдың пайыздық
9000*7,722+200000*0,614=187749
Жеңiлдiктердi бухгалтерлiк есепте көрсеткен кезде келесiдей анықтаулар жасалады:
1) Төлемдердiң жалпы саны- 2*5=10
2) Облигациялық жеңiлдiктi өтеу сомасы-З 85,1
3) Төленген пайыздық сомасы- 200000*9%* 1/2=9000
4) Жиынтық сома- 9000++385=9385
1 шiлдеде пайызды төлеген кезде бухгалтерлiк жазу келесiдей болады:
дт облигациялық пайыздар бойынша шығындар - 9385
Кт облигациялар бойынша өтелмген жеңiлдiк- 385
Кт ақшалай қаражаттар- 9000
Егер осы мысалды қойылымның тиімді әдіспен қарастыратын болсақ, онда
Кесте №2.
Мерзім Ақшалай төлемдер Пайыздар бойынша шығындар Жеңілдіктің амортизациясы
1 9000 9307,45 307,45 196456,45
2 9000 9322,82 322,82 196779,27
3 9000 9338,93 328,96 197118,23
4 9000 9355,91 355,91 197474,14
5 9000 9373,71 373,71 197847,85
6 9000 9392,39 392,39 198240,24
7 9000 9412,01 412,01 198652,25
8 9000 9432,61 432,61 199087,86
9 9000 9454,24 454,24 19996,1
10 9000 9460,89 460,89 19999,9
Пайыздарды төлеу кезінде бірінші жылдың 1 шілдесінде бухгалтерлік жазу
Дт облигациялардың пайыздары бойынша шығындар – 937,45
Кт ақшалай қаражаттар – 9000
Егер бекітілген пайыздық қойылым нарықтық қойылымнан артық болса, онда
Мысалы: корпорация 9 %-қ облигацияны 5 жылға шығарады. Номиналдық
Дт ақшалай қаражаттар – 208200
Кт төленуге тиісті облигациялар – 200000
Кт облигациялар бойынша өтелмеген премия – 8200
Балансты құрастырғаннан кейін осы операцияны ұзақ мерзімді міндеттемелер арасына
Төленуге тиісті операциялар – 200000
Өтелмеген премия – 8200
Барлығы – 1208200
Пайыздарды төлеу арасындағы мерзімде облигацияларды сату мүмкін, онда инвестор
Содан кейiн пайыздарды келесi төлеу датасында инвестор барлық мерзiм
Мысалы: Компания бiр жылдың iшiнде 1 шiлдеде акционерлердiң шешiмi
1 шiлде
Дт төленуге тиiстi облигациялар- 100000
Дт есептелген шығарылымнан облигациялық премия- 1447
Кт кәдiмгi акциялар-3 2000
Кт номиналдан артық кiргiзiлген капитал- 69447
Осындай ауыстыру бойынша 40 акцияны 1000 облигацияларға айналдыру нәтижесiнде
4032 «Ұзақ мерзiмдi вексельдер»
Ұзақ мерзiмдi вексельдер- бұл қарыздың мерзiмi белгiлейтiн құжат. Вексельдi
Закладной - бұл нақты активтермен қамтамасыз ететiн ұзақ мерзiмдi
3 тарау.Ұзақ мерзімді міндеттемелерді классификациялану
3.1. “Ұзақ мерзiмдi кредиторлық берешек есебi”
“Ұзақ мерзiмдi кредиторлық берешек“ бiр жылдан асатын мерзiмнен кредиторлық
4110 жеткiзушiлер мен мердiгерлерге‚ ұзақ мерзiмдi берешек”
4410 “Жеткiзүшiлер мен мердiгерлерге ұзақ мерзiмдi берешек”, мұнда бiр
Өндiрiстiң үзiлiссiз және ырғақты жұмыс iстеп тұруы үшін оны
Жеткiзүшiлермен және мердiгерлермен есеп айырысу есебi 4110 “Жеткiзушiлер мен
Келiп түскен фактура-шоттарды алдымен үлгiлi түрi М- 1 “Келiп
Дамыған елдерде тауар өндіруші экономикадан білім өндіру мен қолдануға
АҚШ жыл сайын ғылымды көп қажет ететін өнім экспортынан
Егер бекiтiлген пайыздық қойылым нарықтық қойылымнан артық болса, онда
Премия облигациялардың зайымның мерзiмiнде пайыздар бойынша шығындар шоты арқылы
Кейбiр жағдайларда келiп түскен материалдық құңдылықтардың құжаттары (фактура-шоттары) болмауы
Жеткiзушiлер және қызмет көрсетушiлермен есеп айрысулар есебi жөнiндегi журналда
- Құны төленген, бірақ iс жүзiнде алынбаған (қабылданбаған) материалдық
- Фактураланбаған қалған жабдықтар бойынша жеткiзулермен және мердiгерлермен есеп
- Алынған тауары-материалдық құңдылықтар үшін (қосылган құңға салынған салық
- Оған қоса ессептелген қосылған құн салық сомасына 142О
- Жеткiзушiлердiң фактура-шотының қай шоттан төленгенiне қарай: дебет 4110-шот,
- Фактура-шот бойынша жеткiзушiге (мердiгерге) төленген қосылған құнға салынған
4120 «Ұйымдарға‚ ұзақ мерзiмдi кредиторлық берешек”
4120 «Ұйымдарға ұзақ мерзiмдi кредитолық берешек”, мұнда бiр жылдан
Субъектiнiң алынған ұзақ мерзімдi сомасына 1010 «Кассадағы теңге түрiндегi
Еншiлес (тәуелдi) серiктестiктерге кредиторлық карыздардың есебi 4130 ”Ассоциацияланган және
Еншiлес (тәуелдi) кәсіпорыннан бас кәсіпорынның алған материалдары мен сатып
Ал еншiлес (тәуелдi) кәсiпорынан бас кәсiпорынның алған дайын өнiмдерi,
Еншiлес(тәуелдi) кәсіпорынға бас кәсiпорынның өтеген қарызға: дебет 4120, 4130,
Бас кәсіпорын мен еншiлес (тәуелдi) серiктестiктер арасындағы есеп айырысуларды
4130 «Қауымдастырылған және бiрлескен, ұйымдарға берiлетiн‚ұзақ мерзiмдi кредиторлық берешек»,
4140 “Филиалдар меп құрылымдық бөлiмшелерге берiлетiн ұзақ мерзiмдi кредиторлык
4150 «Жал бойынша ұзақ мерзiмдi борыштар»
4150 “Жал бойынша” , мұнда бiр жылдан асатын каржылық
Жалгерлiк —бұл активтердiң иеленушiсi (жал берүшi) өзге тұлғаға (жал
1) Жалгерлiк арқылы ақшалай мәселелер шешiледi, өйткенi жалға алынған
2) Операциондық жалгерлiк жал алушыға қарыдық шектеулер бар Кездерiнде
3) Жабдықты жалгерлiкке алған кезде уақыт және ақшалар үнемделедi,
4) Жалгерлiк арқылы тұрақты қолдануда тиiмсiз болатын активтерден құтылуға
5) Қысқа мерзiмдi жалгерлiк арқылы активтердiң ескеруiнен құтылуға болады.
б) Жалгерлiк арқылы табыс салығын төлеген кезде салықтық жеңiлдiктерге
7) Жал алушы үшін өнеркәсiптiк жабдық диллер мен дистрибютерлер
Жалгерлiктiң негiзгi кемшiлiктерi:
1) Жалға берiлген активтердiң 100%-i қаржыландырылуы пайыздық төлемдердiң жоғары
2) Қысқа мерзiмдi жалгерлiк арқылы ескірудеп сақталады, бiрақ оның
3) Мерзiмдiк жалгерлiк кезiнде жабдық қажет болған кезде оның
4) Ұзақ мерзiмдi жалгерлiк кезiнде бекiтiлген қойылым жал алушыны
1) Жалгерлiк мерзiмiнiң соңында жал берушiге активтiң меншiктiк құқығы
2) Нарықтық құннан төмен баға бойынша активтердi сатып алуға
3) Активтердiң пайдалы жұмыс iстеу мерзiмiнiң көптеген бөлшегi жалгерлiк
4) Жалгерлiктiң басталу датасындағы жалға алынған мүлiктiң нарықтық құнына
Кіріс құжаттарының тізімі
Хабарлама Түсу мерзімділігі
Ақпаратты жинақтау орны
Аталуы Идентификатор Таныстыру формасы
Табыс туралы деклорация D D Құжат Ай сайын Заңды
Ревизия бөлімінің есебі OTREV Құжат Ай сайын Ревизия бөлімі
Қарыздаршы туралы анықтама SPRD Құжат Ай сайын Ревизия бөлімі
Операциялық жалгерлiк - бұл қаржыландырылған жалгерлiктi шегергенде келесi талаптарға
1) Жалға алушы ешқандай тәуекелдiлiктi атқармайды және активтi иеленумен
2) Ағымдағы жалгерлiкке алынған активтер жал берушінiң балансында көрсетiледi.
Жалгерлiк төлемдер каржылық төлемге және мiндеттi төлемге бөлiнедi. Қаржылық
Қаржылық төлемдердiң сомасы және активтердiң есептелген амортизациясы жалгерлiк төлемге
Жалгерлiк мерзiмінің басы- бұл келесi даталардың ең ерте датасы,
Жалгерлiк мерзiмi- бұл жалгерлiктiң келiсiм- шартын бұзуға болмайтын және
Жалгерлiк кезiнде қарастырылган пайыздық қойылым- минималдық жалгерлiк Төлемдi анықтау
Тартылған капиталға өспелi пайыздық қойылым - бұл ұқсас жалгерлiк
Ұзақ мерзiмдi жалгерлiк құрал-жабдықтардың сатып алуды қаржыландыру Кездерiнiң ең
Жалгерлiк төлемдерi бойынша мiндеттеме 2 түрлi бағалауды қарастыру керек:
ағымдағы құны бойынша
дисконтталған құн бойынша
Барлық жалгерлiк бойынша төлем есептелгеннен кейiн сыйақы шығындарын және
Жалгерлiк бойынша мiндеттемелер жал алушының бухгалтерлiк есебiнде келесiдей түрде
Дт негiзгi құралдар
Кт жал бойынша мiндеттеме
Бiрiншi жылға жалгерлiк төлемдер:
Дт жал бойынша мiндетеме
Кт есеп айырысу шоты
Екiншi жылға жалгерлiк пайыздарды есептеу
Дт пайыздар бойынша шығындар
Кт пайыздар бойынша төлемдер
Жал берушінiң қаржылық есептiлiктерiнде жалға берiлiп жатқан активтердiң құны
Жал берушінiң каржылық есептiлiгiнде қаржылық жалгерлiк бойынша төлемдер инвестициялық
Жалгерлiк кезiндегi жал берушінiң жалгерлiк бойынша бухгалтерлiк жазулары:
- берiлген активтiң келiсiмдi құны жал берушiде келесiдей көрсетiледi:
Дт өзгелер
Кт негiзгi құралдарды өткiзуден түскен табыс
- Жал бойынша пайыздардан түскен табыстың танылуы дт Есептелiнген
Кт Өзгелер
- Екiншi жылға есептелген пайыздық корсетiлуi дт Алдағы кеең
Кт Пайыз түрiндегi акциялар және табыстар бойынша дивидендтер
- Келiп түсуi
дт есеп айырысу шоты
Кт Есептелген пайыздар
4160 “Төлеуге арналған‚ұзақ мерзiмдi сыйақылар”, мұнда алынған қарыздар, берiлген
4170 «Басқа да‚ ұзақ мерзiмдi кредиторлық борыштар», мұнда алдағы
Осы шоттың кредитi бойынша мыналар көрсетiлуi тиiс:
Банк шоттарында қате есептелген сомалары көрсетiледi. Бұндай сомалар есепке
Серiктестiкке қатысушылардық бөлiнбеген табысы есебiнен немесе резерв капиталы есебiнен
Қайтарылған дайын өнiмдер мен сатып алынған тауарлар, сондай-ақ орындалған,
Банк операцияларының құрамдастары
Ықпал ету құралы
Қолдану мақсаты
Қаржы саясаты
1.Ашық нарықтағы операциялар
2.Валюталық басқыншылық
3.Ұлттық банктің несие саясаты
4.Міндетті резервтерінің мөлшері
5.Пруденциалдық шаралар
Қаржы массасының мөлшерін реттеу: артық болғанда кеміту, ол инфляция
Несие саясаты Ұлттық банкінің операциялры бойынша пайыздық мөлшерлемелер Қаржы
Валюталық саясат Валюталық басқыншылық Ұлттық валютаның бағамын реттеу,
Экономиканы Ұлттық Банк сыйақысының мөлшерлемесінің деңгейлерін талдасақ, оңды пайыздық
Қазақстан Республикасында реформалау жүргізілетін жылдарда қайта қаржыландыру мөлшерлемесі жағымсыз
Жоғары инфляция жағдайындағы экономикалық саясат міндеттірінің бірі тиімсіз инвестицияларға
Орталық банкте вексельдерді қайта есептеу екінші деңгейлі банктерді қаржыландырудың
Вексельдерді қайта есептеу экономиканың нақты секторын қаржылық қолдаудың құралы
Қазақстандық коммерциялық банктерге бағалы металдармен операцияларды жүзеге асыру үшін
1995 жылдың 31 тамызында қабылданған "ҚР-ғы банктер және банктік
1) Банк ашуға Ұлттык, банктен рұқсат алу;
2) Әділет Министрлігінде мемлекеттік тіркеуден өту;
3) Банк операцияларын жургізуге Ұлттық банктен лицензия алу.
Аталған заңға сәйкес, банкті заңды және жеке тұлға ашуға
Бірінші кезеңде, банк ашушы Ұлттық банкке банк ашуға рұқсат
• рұқсат алу үшін беретін өтініші;
• құрылтайшылық шарт (түп нүсқа);
• банктің жарғысы ( түп нүсқа);
• банк жарғысын қабылдау және банк органын сайлау туралы
• құрылтайшылар туралы мөліметтер (Ұлттык банктің белгілеген тізімі бойынша);
• құрылтайшылардың соңгы екі есептік жылдағы бухгалтерлік балансы (заңды
• құрылтайшылардың қаржылық жагдайлары туралы аудиторлық қорытынды;
• егер бір немесе одан да көп құрылтайшылары ҚР-ның
• егер банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйым
• банктің жетекшілік қызметіне тағайындалатын тұлғалар туралы мәліметтер, оның
жаңадан құрылатын банктің толық ұйымдастырылу қүрылымы (банктің екілетті органымен
жаңадан қүрылатын банктің ішкі аудит қызметі туралы ережесі (банктің
жаңадан қүрылатын банктің несиелік комитеті туралы ережесі (банктің өкілетті
жаңадан құрылатын банктің бизнес-жоспары болу керек, оның ішінде: банк
тапсырылған бизнес-жоспарына сөйкес дайындық шар-лары туралы құрылтайшылардың есебі;
- нотариальды түрде куәландырылған, құрылтайшылардың атынан өтініш беруге
- басқа банктің жарғылық капиталына қатысуы туралы мәліметтер.
3.3.«Ұзақ мерзiмдi бағалау мiндеттемелерi»
“Ұзақ мерзiмдi бағалау мiндеттемелерi”, мұнда ұзақ мерзiмдi бағалау мiндеттемелерiн
4210 «Ұзақ мерзiмдi кепiлгерлiк мiндеттемелер», мұнда бiр жылдан жоғары
4220 «Заңды наразылықтар бойынша‚ ұзақ мерзiмдi бағалау мiндеттемелерi», мұнда
Резерв компанияның анықталмаған сомасын және анықталмаған өтеу датасын қарастырады.
Мiндеттемелер ағымды болып саналады, егер ол өткен (мiндеттi) жағдайладан
Мiндеттi ететiн жағдайлар- бұл альтернативасы жоқ заңды және жеке
Заңды мiндеттемелер - келiсiм-шарттан пайда болатын мiндеттемелердi ]құрастыратын мiндеттеме.
Жеке мiндеттемелер- компанияның iс-әрекетiнен пайда болатын мiндеттеме 37 ҚЕХС
1) ағымды мiндетемелердi кiрiктiретiн резервтер
2) келесi сипаттарды кiрiктiрмейтiн болса, онда ол шартты мiндеттеме:
- тек мүмкiн болатын мiндеттеме болса
- жетерлiктi сенiмдiлiк дәрежесiн бағалауға бағынбайтын ағымдағы мiндеттемелер;
Егер келесi айтылған шарттар орындалса, онда ол резерв мiндеттi
1) Экономикалық пайданы аудару бойынша мiндеттемелер компанияда қарастырылу керек
2) Мiндеттемелердi өтеу кезiнде экономикалық пайдасы бар ресурстар ағылуы
3) Мiндеттеме сомасы сенiмдi багалануы керек
Резервтердi бағалау кезiнде мiндеттемелердi өтеу шығындарын оптималды бағалау керек.
Резервтi бағалау кезiнде келесiдей белгiсiз жагдайларды кiрiктіру керек:
жеке диапазон кезiнде мүмкiн болатын нәтижелердi «мүмкін құндық» әдiспен
бiртектi мiндеттеме кезiнде мүмкiн болатын нәтиженi таңдау қажет
белгiсiздiк тәуекелдiлiктердiң қайталанбауын қарастыру керек
міндетте кезiнде дисконтталған құн әдiсiн қолдануға болады
тiптi резервпен байланысты және активтердiң шыгуынан пайда болатын пайдаларды
резерв сомасын табыс салығын есептемей отырып бағалау қажет
4230 «Қызметкерлерге сыйақылар бойынша‚ ұзақ мерзiмдi бағалау мiндеттемелерi», мұнда
Қызметкерлерге сыйақы- бұл сыйақының барлық нысандары және атқарған қызметiне
- ағымдағы сыйақы (еңбекақы, әлеуметтiк қамсыздандыру төлемдерi, жылдың демалыс
- еңбек қызметiн бiтiргенi үшін төлем (зейнетақы, зейнетақыға шыкқаннан
- өзге де ұзақ мерзiмдi сыйақылар (шығармашылық демалыс ақысы
- компенсациялық төлемдер
Жұмысшылардың ағымдағы сыйақылары 12 ай бойы жұмысшылар толық өздерiнiң
Қаржыландыру Қызметiн бiтiргенi үшін сыйақы
4240 «Ұзақ мерзiмдi бағалау мiндеттемелерi», мұнда алдағы шоттар топтарында
2.4. 4300 «Кейінге қалдырылған салықтық міндеттемелер есебі»
Салық міндеттемесі мемлекет алдындағы әрбір салық төлеушінің міндеттемесі болып
Корпоративтік табыс салығы. Корпоративтік табыс салығы бойынша бюджетпен есеп
Кесте №3.
Корпоративтік табыс салығын төлеушілер Салық салынатын обьектілері Салық
Заңды тұлға, ҚР резиденттері
(Ұлттық банк пен мемлекеттік ұйымдар кірмейді) Салық салынатын
30 %
Календарлық жыл
Төлем Кезінен алынатын табысқа салынатын салықтар 15% Календарлық жыл
Заңды тұлға, ҚР резиденттері, олар үшін жер өңдірістің негізгі
10% Календарлық жыл
ҚР тұрақты ұйыдар арқылы қызметін жүзеге асыратын резидент емес
Календарлық жыл
Таза табыс 15%
ҚР төлем Кезінен табыс алатын резидент емес заңды тұлғалар
Төлем Кезінен алынатын табысқа салынатын салықтар 15% - марапаттау
Корпоративтiк табыс салығының салық салынатын негiзгi объектiсi салық салынатын
Жылдық табыс жиынтығына: жөнелтiлген өнiмдер, атқарылған жұмыстар, көрсетiлген қызметтер
Салық төлеушiлер жылдың табыстың жиынтығынан мыналарды шығарып тастау керек:
• дивидендтер, ҚР заңды тұлға резиденттерiнен бұрындары төлем Кезiнен
• кәсіпорынның меншiгiндегi акциясының құны, олардың номиналдық құнынан артқан
• мемлекеттiк бағалы қағаздарды сатқаннан түскен табыстары;
• әртүрлi апатты төтенше жағдайға душар болған жағдайда гуманитарлық
• мемлекеттiк кәсіпорындардан тегiн негiзде алынған негiзгi құралдардың құны;
• зейнетақымен қамтамасыз ету туралы ҚР заңына сәйкес алынған
Заңды тұлғалардың жылдың табысының жиынтығынан оны алуға байланысты барлық
Үкіметтің саясаты бюджет тапшылығы мен салықтардың мөлшерлемелерін көзделген деңгейде
Несие ұйымдарын ынталандыру мен олардың экономиканың нақты секторымен өзара
Осымен бірге, Үкімет жұмыссыздықты азайтудан ұлттық валютаның құнсыздануымен күресуді
Баланстағы тепе-теңсіздік кезінде орын алатын ұлттық валюта бағасының ауытқуына
Еркін айырбас режиміне көшкен кезде ұлттық валюта құнсызданғаннан кейін,
Еркін өзгермелі ұлттық валюта бағамы жағдайында Үкімет елдің экономикалық
Сонымен бірге, Қазақстан экономикасында бірқатар дағдарыстық жағдайлар соңына дейін
Мұның барлығы ақша-несиелеуді реттеу жөніндегі шаралар бюджеттік шығындар мен
Жұмыстың тақырыбы «Ақша-несие саясатының теориялық негіздері» проблемаларын айқындауды мақсат
Қойылған мақсатқа байланысты мына міндеттер белгіленді:
Бұл тақырып бойынша экономикалық әдебиетті зерделеу және талдау:
Ақша-несие саясатын басқарудағы зерделеу әдістерін таңдау;
Ақша-несие саясатының негізгі сипаттамалары мен өлшемдерін зерделеу;
Банк ісінің теориялық негіздерін қарау;
Ақша жүйесінің негізгі сипаттамалары мен қазіргі заманғы өлшемдерін және
Ақша-несие саясатының негізгі проблемаларын және оларды жою жолдарын айқындау.
Ақша-несие саясаты жүйесін қалыптастыру мен жұмыс істеу мәселелері Қазақстан
Салық төлеушiлердiң шегерiмдерiнiң тиiстi құжаттары бар болса, яғни жылдық
Ұйымдардың субординирленген қарызына жұмсалымдар мынадай шарттардың біріне сәйкес келуге
- жоғарыда аталған заңды тұлғалардың қаржылық есебі халықаралық стандартқа
- жоғары аталған занды тұлғалардың акциялары Қазақстан қор биржасының
- жоғары аталған занды тұлғалардың қарыз рейтингі Standard &
Бірінші деңгейлі капитал (К1) мыналардан құралады:
- төленген жарғылық капитал;
- қосымша капитал;
- өткен жылдардағы бөлінбеген таза табыс (өткен жылдардағы таза
- шегерілген (-):
- материалдық емес активтер (Халықаралық қаржы есебіне Халықаралық стандартына
- өткен жылдардағы зиян;
- ағымдық жыддағы шығыстардың ағымдық жылдағы табыстардан артық сомасы.
Екінші деңгеилі капитал мыналардан құралады:
- ағымдық жылдағы табыстардан ағымдық жылдағы шығыстардың артық сомасы;
- бағалы қағаздар мен негізгі құралдарды қайта бағалау мөлшері;
- тәуекелді есепке алып өлшенген активтер сомасының 1,25%-нан аспайтын
- бірінші деңгейлі капитал сомасының 50%-нан аспайтын сомадағы банктің
Жылдық табыс жиынтығынан келесi шегерiмдер жасалады:
Қызмет бабымен iс-сапарға кеткен шығындары және өкiлеттiк шығыстары Қазақстан
• iс-сапарға жiберiлген жерiне дейiн кеткен нақты жолымен байланысты
• шетелдiк iс-сапарда жүрген кезiндегi тәулiк шығындары Қазақстан Республикасының
Алынған сыйақы (мүдде) бойынша шегерiм келесi деңгейде жасалынады: Сыйақы
• Несиелер (займдар) бойынша, оның iшiнде қаржылық лизинг бойынша
Жоғарыдағы шектеулермен қоса, несиенiң максималды сыйақы сомасы да шегерiмге
Азаматтық Кодекстің 44-бабында заңды тұлғалардың жауапкершілігіне қатысты баянды етілген
Құрылтайшысы қаржыландыратын мекемелерден, мемлекеттік мекемелерден және қазыналық кәсіпорындардан басқа
Ақша жеткіліксіз болған жағдайда – мекеменің міндеттемелері бойынша оның
Азаматтық айналымда өз атынан әрекет жасау – бұл заңды
Заңды тұлғаның атауы оны басқа заңды тұлғалардан айыруға мүмкіндік
Коммерциялық ұйым болып табылатын заңды тұлғаның атауы заңды тұлға
Қазақстан Республикасының Қаржылық бақылау агенттiгiнiң қайта
қаржыландыру мөлшерлемесi және Лондонның банкаралық нарығының депозиттердi, бағалы қағаз
Келiсiм-шартқа сәйкес несие үшін сыйақы сомасын есептеу кезiнде қалып
Банктер пруденциялық нормативтер мен орындалуы міндетті басқа да нормалар
а) міндеттеме-хатты талап ету; э) банкпен жазбаша келісім жасау;
б) ескерту жасау;
в) орындауга міндетті бүйрық хат беру.
Міндеттеме хаты — банктің бар кемшіліктерді мойындап, банк басшылығы
Жазбаша келісімі — анықталған кемшіліктерді дереу жою және онымен
Ескерту хаты — Ұлттық банктің банктік заңдылықпен Қарастырылған санкцияларды
Бұйрық хат — Ұлттық банктің айқындалған кемшіліктерді белгіленген мерзімде
Күмәндi мiндеттемелердің төленуi бойынша жасалатын шегерiм. Егер де бұрындағы
Күмәндi қарыз талабы бойынша шегерiм тиiстi құжаттармен расталса және
Резервтiк (провизиялық) қорларға аударымдар бойынша шегерiм жасау. Оз қызметiн
Кейiнге қалдырылған табыс салығы және сонымен байланысты есеп айырысулар.
Бухгалтерлiк есепте табыс пен зиян есеп саясатында қаралған және
Облигация деп эмитенттің белгілі бір шартты орындауға, яғни алған
Облигация мерзімдік қарыз міндеттемесі болғандықтан оның кепілі эмитентің жалпы
Облигация бойынша төленетін сыйақы түріндегі пайда купонға алмастыралады. Купон
Бұл арада мынаны ескерген жөн: салық (жедел) есебiнде жиынтық
Бухгалтерлiк және салық есебi арасындағы мәлiметтердiн теңдiгiн сақтау оңай
Осының нәтижесiнде уақытша және тұрақты айырмашылықтар, сондай-ақ уақытша айырмашылықтардан
Тұрақты айырмашылықтар - бұл ағымдағы есептi кезеңде туындайтын және
Тұрақты айырма ретiнде келесi мысалды келтіруге болады:
Жылдық жиынтық табыспен де, кәсіпорынның кәсiпкерлiк қызметiмен де байланысты
Бюджетке төленетiн айыппұл санкциялары бухгалтерлiк есепте жылдың табыстан шегерiледi,
Нормадан жоғары белгiленген iс-сапар мен өкiлдiк шығындары бухгалтерлiк есепте
Қоршаған ортаны ластаудан тазартуға кеткен шығындар бухгалтерлiк есепте кезең
Сыйақы бойынша шығыстар толық көлемде бухгалтерлiк есепте шығысқа жатқызылады,
Несие бойынша, соның iшiнде қаржылық лизинг бойынша да, депозит
Сақтандыру пайдасы бухгалтерлiк есепте ешқандай шектеусiз шығысқа жатқызылады, ал
Кәсiпкерлiк қызметiнде пайдаланбайтын объектiлердiң пайдалануы мен күтiп-стау шығыстары бухгалтерлiк
Және басқа да шығыстары.
Уақытша айырма бухгалтерлiк табысты есептеген кезде кейбiр табыс пен
Мысалға:
Материалдық емес активтер мен негiзгi құралдар бойынша жасалатын амортизациялық
Бухгалтерлiк есепте негiзгi құралды жөндеу шығындарын толық көлемде алады,
15% асқан сомасы негiзгi құралдың құндық балансына қосылып,одан амортизация
Бағалы қағаздарды сатудан жабылмаған зиян оларды сату кезiнде пайда
Салық бойынша шығыстар(корпоративтiк салығын, табыс салығын қоспағанда) бухгартерлiк есепте
Терiс бағамдық айырма бухгартерлiк есепте толық көлемiнде алынады, салық
шектеулер койылады, ал шектеулердiң сомасын мынадай жолмен анықталады:
Айырма сомасы негiзiнен шектеудiң салдарынан пайда болады, ал ол
Тұрақты және уақытша айырма шаруашылық жүргiзушi субъектiнiң есеп саясатына
Халықаралық практикада жалпы қабылданған пiкiр бойынша табыстан алынатын салықты
Есептiк кезеңде уақытша айырманың салдарынан пайда болған салық эффектiсi
Салықтық төлем мiндеттемесiнiң әдiсiне сәйкес, олар кезең барысында, өзiне
Салық салынатын табыстан төлеуге жататын табыс салығын, ал ол
Уақытша айырманың салықтық эффектiсi сол есептiк кезеңде не төленедi,
Кейiнге қалдырылған салықтарды осы есептiк кезеңге сәйкес келетiндей етiп
Нәтижесi бойынша келесi нәтиженi алды делiк:
Бухгалтерлік есеп мәліметі Жылдық жиынтық табыс туралы декларация мәліметі
Көрсеткіштер атауы Сомасымың теңге Көрсеткіштер атауы Сомасы, мың
1 2 3 4
1.Өнімді (жұмыс, қызмет) сатқаннан түскен табыс 10185 1. Жылдық
өнімді (жұмыс, қызмет) сатқаннан түскен табыс 10385
10185
2.Сатылған өнімнің (жұмыс, қызмет) өзіндік құны, оның ішінде:
негізгі құралдардың амортизация
жөңдеуге кеткен шығыстары
7000
212
79
1900,54
1765 2.Тауарды (жұмыс, қызмет) сатумен байланысты шығыстары 7620 теңге
3.Кезең шығыстары
3.1. Жалпы және әкімшілік шығыстары, оған кіретіндер:
басқару және шаруашылық шығыстары
бюджетке төленетін айыппұл санкциялары
нормадан жоғары жасалған іс-сапар шығыстары
кәсіпкерлік қызметпен байланысты емес шығыстары (мүшелді тойларына сыйлық тарту,
3.2. Пайызды төлеуге байланысты шығыстар (шетел валютасында резидент еместерден
4. Негізгі қызметі болып саналмайтын саладан түскен табыс, оның
бағам айырмасынан түскен табыс
бағам айырмасынан алынған шығыс
Табыс жиыны (с.ж. 1-с.ж.2-с.ж.3+с.ж.4) 901
53
29
37
685
120,54
(185)
185
385
1054,46
3.Марапаттау (Лондон банкаралық мөлшернемесі бойынша несиені алған күні оның
Бірінші шектеу кезіндегі марапаттау сомасы (Лондон банкаралық нарығының 2-еселенгенмөлшернемесі
Қосымша шектеуді ескеріп есептелген марапаттау сомасы: 0+135540*15/30=67770 теңге
4.Бағамның теріс айырмасы 385
(200-бағамның оң айырмасы, 900,23 – салық салынатын табыс, оң
{(200+50%*885.23)>385т.} бұл толық көлемде шегерімге жатады, өйткені ол бағамның
5.Салықтар (оның 500 мың теңгесі) осы кезеңде, 50 мың
6.Тіркелген активтер бойынша жасалған шегерімдер және жөндеу шығыстары, амортизациялық
Негізгі құралдардың амортизациясы
Жөндеуге кеткен шығындар
Салық салынатын табыстың жиыны (с.ж.1-с.ж.2-с.ж.3-с.ж.4-с.ж.5с.ж.6) 52,77
385
535
1047
966
66
685,23
2004 жылы корпоративтік табыс салығының мөлшерлемесі 30% құраған, ал
Төлеуге жататын табыс салығы (685,23*30%) = 205,5 мың теңге
Бухгалтерлік табыс 1054,46 мың теңге
Уақытша айырма (-966-(-202)-66-(-79)-555-(-685)) – 586 мың теңге
Тұрақты айырмасы (53+29+37-52,77-(-120,54)) + 216,77 мың теңге
Сыртқы қарыз алу құнының кемуi қазақстанды резиденттер үшiн сыртқы
Салық салынатын табыс (1054,46586+216,77) 700,23 мың теңге ағымдағы жылдағы
Кейінге қалдырылған салықты түзету (3) мың теңге(-45/30% * 32%-(-45)).
Келтірілген мәліметтердің негізінде келесі шоттар корреспонденциясын құрастырамыз
Кесте №5.
Қатар
№ Шаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы,
мың теңге Шот корреспонденциясы
Дебет Кредит
1 2 3 4 5
1 Есептелген корпоративтік табыс салығы 205,07 851 631
2 Кейінге қалдырылған табыс салығын есептеу 177,32 851 632
3 Кейінге қалдырылған табыс салығын есепті кезеңнің басына түзету
Кейінге қалдырылған табыс салығының сомасын есептеу (есепке алу) үшін
Уақытша айырмасының сомасының белгісін салық салынатын табысқа тигізетін әсеріне
Егер де уақытша айырма жойылған кезде, онда оған қарама-
Егер де бұндай дебеттiк сальдо күмән тұғызатын болса, онда
Бухгалтерлiк баланста кейiнге қалдырылған табыс салығын көрсету үшiн оларды
Қазақстан Республикасының Салық Кодексi (125 бабы бойынша) кәсiпкерлiк қызметтен,
Тартқан зиянның келешектегi алынатын табысы кiргiзiлуi кәсiпорынның экономикалық потенциялына
Салық төлемдерi бойынша алған экономия таза табысқа енедi, егер
1. Салық төлемдерi бойынша экономия келесi есептi кезеңде өтелуi
2. Салық төлемдерi бойынша алынған экономия 4310 шоттың кредиттiк
Келешек табыс салығының есебiнен өтелетiн табыс салық сомасы есепте
Ендi бiз жоғарыда келтiрiлген мысалға қайта ораламыз. 2002 жылдың
Кәсiпорын болжамы:
1нұсқа. Кәсiпорын 2003 жылы жабдықтаушылармен тиiстi деңгейде қарым-қатынасын құруға
2нұсқа. Кәсiпорынның нәтижесi оң көрсеткiштермен аяқталатынына сенемiз, бiрақ 632
240,32 мың теңге құраған.
З нұсқа. Салық төлемдерi бойынша алған (алатын) экономиясын таза
Ұзақ мерзiмдi активтердi қайта бағалаған кезде ол корпоративтiк табыс
Айырманың бұндай типi қабылданған есеп әдiстемесiне тәуелдi болып келедi.
3.4. «Өзге ұзақ мерзiмдi мiндеттемелер есебi»
“Өзге де ұзақ мерзiмдi мiндеттемелер”, мұнда алдағы бөлiмдерде көрсетiлмеген
4410 “Алынған ұзақ мерзiмдi аванстар”
4410 “Алынған ұзақ мерзiмдi аванстар”, мұнда шикiзаттарды, тауаларды, материалдарды
Алдын-ала келешекте сатылатын тауарлар, орындалатын жұмыстар және көрсетiлетiн қызметтер
Субъектiнiң алынған ұзақ мерзімдi сомасына 1010 «Кассадағы теңге түрiндегi
4420 «Алдағы кезеңдердiң кiрiстерi»
4420 “Алдағы кезеңдердiң кiрiстерi”, мұнда болашақ есептi кезеңге жатпайтын,
Шаруашылық субъектiнiң ағымдағы есептi айтылган, бiрақ бұдан кейiнгi есептi
Шаруашылық субъектiлерi орта және ұзақ мерзiмдi құнды қағаздарды олардың
4420-шотта алдын ала сатылған айлық және тоқсандық жол жүру
1010 “Кассадағы теңге түрiндегi ақша қаражаттары”
1020 “Кассадағы валюта түрiндегi ақша қаражатары”- деп аталатын шоттар
Жоғалған, ұрланған немесе басқа да жетiспейтiн құндылықтар бойынша адамдардан
Бүлiнген, жоғалған, ұрланған немесе басқа да жетiспейтiн құндылықтар бойынша
1010 “Кассадағы теңге түрiндегi ақша қаражаттары”
1020 “Кассадағы валюта турiндегi ақша қаражаттары”
Және тағы да басқа шоттардың дебетiне, 2150 “Қызметкелердiң ұзақ
4420 “Алдағы кезеңдердiң кiрiстерi” шот бойынша операциялардың есебi алдағы
4430 “Өзге ұзақ мерзiмдi мiндетемелер”, мұнда алдағы топтарда көрсетiлмеген
Қорытынды
Ұзақ мерзiмдi мiндетемелер тақырыбын талдау барысында төмендегiдей сұрақтарды қарастыруды
1) ұзақ мерзiмдi қаржылық мiндеттемелер есебi
2) ұзақ мерзiмдi кредиторлық берешектер есебi
3) ұзақ мерзiмдi бақылау мiндеттемелер есебi
4) кейiнге қалдырылған салықтық мiндеттемелер есебi
5) өзге ұзақ мерзiмдi мiндеттемелер есебi
Осы сұрақтарды қарастырғанда мынадай қорытындыға келуге болады: Жалпы алғанда
Қолайсыз жағдайына келетiн болсақ, ұзақ мерзiмдi мiндеттеменiң шектен тыс
Ал колайлы жағдайларды қарастырайық:
1) ұзақ мерзiмдi қаржылық мiндеттемелер бойынша: шаруашылық субъектiнiң өз
Индустриалды стратегиясында кәсiпорынды қаржыландыру бағалы қағаздар нарығының дамуына, инвестициялық
Қазақстандық инвестициялық қор, Қазақстандық банктердiң дамуы, инновациялық қор. Бұл
Халықаралық практикада вексель ұзақ мерзiмдi мiндеттемелердiң нысаны болып табылады.
Вексельдiң икемдiлiгi икемдiлiгi болып келесiлер табылады:
- Вексель вексель берушiге оның келiп түскен датасында көрсетiледi
- Вексель төлем мерзiмiне дейiн дисконтталған күнмен қоса есептелiнедi
- Вексель үшiншi тұлғаға индоссамент бойынша берiледi
Вексель негiзiнен қолма-қол ақшаның даму жүйесiне дейiн пайда болған.
Германияда, Италияда, Францияда вексельдердi қайта есептеу сол елдiң Орталық
1996 жылы Қазақстанда бiрiншi коммерциялық вексель НЭС Қазақстан-энерго» кәсiпорынында
Қазiргi кезде вексель нарығының негiзгi мәселесi болып потенциалдық вексель
2) Ұзақ мерзiмдi кредиторлық берешек бойынша: жабдықтаушылар мен мердiгерлермен
З) Кейiнге қалдырылган салықтық мiндеттемелерге келетiн болсақ. Қазiргi жағдайда
1 ақпанда қаржы министрi Наталья Коржова Салық комитетiнiң жымына
Қазақстан Президентi Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев Республика Парламентiнде сөйлеген кезде
Сенат «Салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдер
Тағы да айта кететiн мәселе - ол жалгерлiк. Шаруашылық
Жалпы қорытындылай келе ұзақ мерзiмдi мiндеттемелер кәсiпорынның балансында ерекше
Қолданылған әдебиеттер тізімі
«Қазақстан Республикасының бухгалтерлiк есеп туралы » 2001 жылғы
толықтырулар мен енгiзiлген заңы
«Салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдер туралы»
«Қазақстан Республикасындағы кредиттiк бюролар кредиттiк тарихты
қалыптастыру туралы» заң 2ОО4 жыл 16 шiлде
Вахрушина М.А.,Мельникова А.А., Пласкова И.С. “Международный стандарт учета и
Кеулiмжаев I.К. ,Өжiбаева З.Н., Құдайбергенов Н.А. ,Жантаева А.Э. “Қаржылық
Мiржақыпова С.Т. «Банктегi бухгалтерлiк есеп» Алматы, Экономика 2004ж
Назарова В.Л. «Учет в отраслях” Алматы: Экономика,2005
Назарова В.Л. “Шаруашылық жүргiзушi субъектiлердегi бухгалтерлiк есеп”
Алматы :Экономика,2ОО4жыл
Назарова В.Л. “Шаруашылық жүргiзушi субъектiлердегi бухгалтерлiк есеп”
Алматы: Экономика,2ОО5жыл
Нурсеитов А.О. МСФО Бюллетень бухгалтера МСФО 200З.Т№4
Радостовец В.К., Габдуллин Т.Г. , Радостовец В.В., Шмид О.И.”Кәсiпорындағы
Р.М. Рахимбекова “Финансовый учет на предприятии” Алматы, Экономика
2003
Тулешова Г.К. “Финансовый учет и отчетность в соответствий с
международными стандартами” Алматы, 2004г.
Телешова Б.I. «Дамыған қаржылық есеп» Алматы, Экономика 2005ж
Бухгалтер бюллетенi №2 қаңтар ,2006 «КТС бойынша аванстық төлемдер
туралы есептiлiктердi 2006 жылы беру» Н. Аллохина
Бухгалтер бюллетенi 2001 жыл №4 «Ағымдағы жалдық есеп жүргiзу»
Манбетова С.
Бухгалтер бюллетенi 1 қаңтар, 2006 «КТС бойынша аванстық төлемдердi
есептеу және төлеу тәртiбi» Юсупова А.
Шоттардың үлгi жоспарымен салыстыру. ҚЕХС бойынша шоттардың жұмысшы жоспарын
Бектаев Қалдыбай Сөздiк- Алматы,2001
.Насырова М.Р., Тоқсанбай С.Р., Құлпыбаев С.К., Гуляева С.П.
қазiргi экономикалық орысша-қазақша түсiндiрме сөздiк
анықтамалық. Алматы,2003
Журнал «National Business» Тулегенова Е. «Банковская система Казахстана» ,2004.
Көшенова Б.А. Ақша, несие, банктер.
Почепцов Г.Г. Паблик рилейшнз, или как успешно управлять общественным
Абдильманова. Журнал «Банки Казахстана» 2005, №2
Рынок ценныз бумаг: Учебник/под. ред. Галанова В.А,
Егемен Қазақстан – 2005. – 26
Экономикалық теория негіздері.
Ғ. С. Сейтқалиев. Ақша, несие,
Мақыш С.Б. Коммерциялық банктер операциялары. Алматы,2005
Банки и банковские операции // под ред. Жукова Е.Ф.
Сахариев С. Әлем экономкасы. 2 бөлім. Алматы «Дәнекер» 2003.
Экономикалық теория негіздері.
Сапарбаев Н.К. «Ұзақ мерзімді міндеттемелер».Алматы, 2005.
Түсіндемелік сөздік
Заңды тұлғалар – адамдардың кез келген жиынтығы емес, ұйымдық
Аккредитив – банк клиенті тапсырысы негізінде қойылатын банктің ақшалай
Акция – акционерлік қоғам капиталына белгілі пай қосқанын куәландыратын
Жалға алушы – жалға берушіден қандай да бір нәрсені
Жалгерлік ақы – жалға берілген мүлікті қайта өндіруге жалға
Жалгерлік процент – жалға алынған мүлік құнының жал шартында
Банк – ақша қаражаттарын (салымдарын) шоғырландыратын, несие (қарыз, займ)
Банк векселі – белгілі бір ел банкінің шетелдік банктерге
Төлем төлеу жөніндегі шақыртусыз міндеттеме – сатып алушының
Бухгалтерлік есеп – кәсіпорынның қызметі жөнінде нақты мәліметтер алу
Бюджеттік бақылау – рыноктық жағдай өзгеруін ескере отырып фирма
Валюталық өтімділік – шығындарды алынған табыстармен өтеуді қарастыратын кәсіпорынның
Вексель (немісше Wechsel – “айырбас”) – қатаң түрде белгіленген
Вексельдік несие – вексельдердің мерзімі аяқталғаннан кейін, оларды есепке
Сыртқы берешек (сыртқы қарыз) – елдің белгіленген мерзімде өтеуге
Жанама салық – баға немесе тарифке үстеме түрінде тауарлар
Қысқа мерзімді міндеттемелер – несие берушінің алғашқы талабы бойынша
Кредит (несие) – 1) бухгалтерлік есеп шотының бөлігі. Кредит
Халықаралық жалдық операциялар – жалға берушінің жалгерге ақымен белгілі
Салық – мемлекеттің адамдардан мемлекеттік және жергілікті бюджетке әр
Берешек – белгіленген мерзімде төленбеген салық немесе төлем сомасы.
Зейнетақы – азаматтарды белгілі бір жасқа жеткенде (кәрілікке), мүгедектікке
Қаржылық есепке алу – кәсіпорының өз ішінде, сонымен қатар
Чек – банктердегі шоттардан сол бойынша қолма-қол ақша беретін
Кеден – елдің шекарасы арқылы өткізілетін жүктер, почта жөнелтімдері
Кедендік тарифтер – тауарлардың жүйеленген тізімінің ақы мөлшерін анықтайтын
Бақылау – белгілі бір әрекеттердің дұрыстығы мен заңдылығын қамтамасыз
Сақтандыру сомасы – объектінің міндетті сақтандыру жөніндегі заң бойынша
«Салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдер туралы»
Шоттардың үлгi жоспарымен салыстыру. ҚЕХС бойынша шоттардың жұмысшы жоспарын
Р.М. Рахимбекова “Финансовый учет на предприятии” Алматы, Экономика
Телешова Б.I. «Дамыған қаржылық есеп» Алматы, Экономика 2005ж
Бабенов Б. «Биржа 2006 году» 2006 г. 4
Байганим Е. «Брокерские компании в Казахстане, основные проблемы
Инвестиционные компании, фонды размещения
Телешова Б.I. «Дамыған қаржылық есеп» Алматы, Экономика 2005ж
Кеулiмжаев I.К. ,Өжiбаева З.Н., Құдайбергенов Н.А. ,Жантаева А.Э. “Қаржылық
Назарова В.Л. «Учет в отраслях” Алматы: Экономика,2005
Назарова В.Л. “Шаруашылық жүргiзушi субъектiлердегi бухгалтерлiк есеп”
Мiржақыпова С.Т. «Банктегi бухгалтерлiк есеп» Алматы, Экономика 2004ж
Журнал «National Business» Тулегенова Е. «Банковская система Казахстана» ,2004.
Бағалы қағаздар рыногы туралы: ҚР Заңының ресми мәтіні. –Алматы:
Бухгалтер бюллетенi 2001 жыл №4 «Ағымдағы жалдық есеп жүргiзу»
Вахрушина М.А.,Мельникова А.А., Пласкова И.С. “Международный стандарт учета и
«Қазақстан Республикасының бухгалтерлiк есеп туралы » 2001 жылғы
«Салық кодексі» Алматы, 2006.
Пайыз сомасы = зайымның сомасы * пайыздық
Бухгалтерлiк табыс +/- Тұрақты айырма +/- Уақытша айырма
Оң бағамдық айырмасы + Салық салынатын табыстың
сомасынан 5О % алынады, ол жылдық жиынтық табыс пен
Заңды тұлға Төлеу Кезінен Төлем көлемінен
Резиденттерге төлейтін ұсталынған ұсталатын ТС-ң
Сыйақы және шегерімге = сыйақы сомасы * мөлшері (15%)
жатқызуға болатын
сомасы КТС-і мөлшері (30%)
Салық салынатын табыс = Жылдық табыс = Шегерімдер
Жұмысшы
Сыйақы жоспары
Облигацияның ағымдағы құны = облигацияның пайыздары бойынша төленген датадағы
Компания