ЖОСПАР
Кiрiспе 2
1 Ақшаның дүниеге келуi және даму заңы 4
2 Ақша мәнi және атқаратын қызметтерi 8
Қолма-қол ақшасыз айналымдағы ақша. 15
Ақша айналымының жылдамдығы 16
Ақша айналыс заңы 17
Қазақстандағы ақша реформалары 19
Ақшаның қажеттiлiгi және экономикалық маңызы. 24
Қорытынды 25
Қолданылған әдебиеттер 26
Кiрiспе
Ақшаның адам өмiрiндегi орны қандай?
Ақша деген не?
Ақша - ол ерекше тауар, қоғамдағы эквивалент қызметiн
Әрбiр кәсiпкер өзiнiң жұмысында үнемi ақша бiрлiгiмен
Тарихи ақшаларға тауарлар жатады, бұл тауарлар күнделiктi айырбастауда
Осы монеталардың пайда болуы – ақшаның құрылуындағы соңғы
Ақша бес түрлi қызмет атқарады: құн өлшемi, айналыс
Ақша, пайда бағаннан берi бiрнеше рет өзгерiске ұшырады,
1 Ақшаның дүниеге келуi және даму заңы
Ақша ежелгi заманда пайда болды. Олар тауар өндiрiсiнiң
Тауар өндiрiсiнiң дамуы барысында кездейсоқ айырбас жиiлiнедi.
Жалпыға ортақ эквивалент ролiн атқаратын тауар үшiн әр
Ежелгi Спортта, Жапонияда, Африкада темiр, мыоыш, қорғасын, алтын,
Метал ақшаларының артықшылығы, олар – бiркелкi, төзiмдi, қсақталынады.
Көне дәуiрден ата – бабамыз айырбаспен қатар сауда
Сонымен ақшаның пайда болуына алдын ала екi экономикалық
- Натуралдық шаруашылықтың орнына тауарлық шаруашылық келдi. Осыған
- Өнiм өндiрушiлердiң арасында бiр жағынан мүлiктiк жекеленушiлiк
Ақшаның пайда болуы айырбастау процессiне де бiрқатар өзгерiстер
Бiрiншiден, ақша шықаннан кейiн тiкелей тауар айырбастаудың тар
Екiншiден, айырбастау процессi әр уақытта iстелетiн екi әркетке
Үшiншiден, несиенiң пайда болуына әсер еттi. Монетаның пайда
2 Ақша мәнi және атқаратын қызметтерi
Ақша кез келген тауар құнын бiлдiретiн ерекше тауар
Бiрiншiден, тек ақшаға айырбастау арқылы ғана тауарлар қоғамдық
Екiншiден, әр адамның еңбектегi, яғни қоғамдық өнiмдегi үлесiн
Үшiншiден, айырбас процесiнде ақшаның делдалдық етуiмен тауардың iшкi
Тауарлар дүниесiнiң тауар және ақша болып екiге бөлiнуi
Құнның ақшалай формасының пайда болуы, яғни ақша-тауардың жалпы
Ақша ерекше тауар, жалпыға бiрдей балама, яғни, басқа
Ақшаның мәнiн көрсетушi оның атқарымы болып есептеледi. Экономиканың
Ақша құнды өлшеушi ретiнде
Ақша, айналым құралы ретiнде
Ақша төлем құралы ретiнде
Ақша қорлану құралы ретiнде
Дүниежүзiлiк ақша атқарылуы ретiнде
Көрсетiлген атқарымдарды тек ақша ғана орындай алады.
Ақшаның құн ретiнде атқарымы оның көлемi мен тауардың
Ақша айналым құралы ретiнде. Барлық тауарлар, қой жерде
Ақша төлемқұралы ретiнде. Бұл атқарымды ақша қозғалысы мен
Ақша қорлану құралы ретiнде. Бұл атқарымды, айналысқа қатынаспай
Ақшаның қорлану құралы ретiнде атқарымын орындайтын артық
несиеге берiлген ақша кедергiсiз iске пайдаланылады
несиенiң уақытында қайтарылуына күмән жоқ
несиеге берген ақшадан жоғарғы деңгейде пайда
Дүниежүзiлiк ақша атқарымы. 1976 жылы, ақшаның алтын тепе-теңдiгi
Ақша мәнi орындалатын функциялары: құн өлшемi, айналыс қаражаты,
Тұтыну- тұтынушылар алатын тауарлар мен қызметтер жиынтығы. Табыстың
Ұлттық ақша жинағы –тұтыну мен мемлекеттiк сатып алуды
Жеке ақша жинағы – салық пен тұтыуға жұмсалғанды
Мемлекеттiк ақша жинағы –бұл жиналған салық пен оның
Жинақ ақша функциясы – жиынтық жинақтың (S) табысқа
Жинақ ақша функциясының дәл ерекшелiгi тұтыну функциясына керi,
Ақша жинағын (S)қамтитын жалпы табыстың (У) үлесi тұтынуға
Ақша функциясына халықаралық төлем де жатады. Дүниежүзiлiк ақша
Ақша түрлерi. Ақша - өзi дамушы категория және
Осыған байланысты, қымбатқа түсетiн алтын ақшаны, арзанырақ ақшаға
Қағаз ақша. Ең бiрiншi қағаз ақша ХIғ-да Қытайда
Қағаз ақшалар алтынға, не күмiске айырбасталынбайды және оны
Бұндай жағдайды, несиелiк ақшаның көмегiмен оқшандыруға болады.
Несиелiк ақша (банкноттар). Несиелiк ақшаны айналысқа шығару және
Банкнот қағаздан жасалады, бiрақ несиелiк ақша айналысын банктер
Қолма-қол ақшасыз айналымдағы ақша.
Қолма-қол ақшасыз айналым дегенiмiз, қолма-қол ақшаның орнына
Қолма-қол ақшасыз айналымның ерекшелiгi:
-Кейбiр құнды қағаздар арқылы жүргiзiлетiн қолма-қол ақшасыз айналым,
Кейбiр ақша алушылармен есептескенде төлеушiнiң банктегi шотта жатқан
Егер, қолма-қол ақшасыз есеп айырысуға қатысушылар алдағы уақытта
Ақша жүйесi – бұл әр мемлекетте тарихи қалыптасқан
Ақша жиыны – ақша айналымы мен жинақ
Ақша айналымының жылдамдығы
V- ақша айналымының
P- баға деңгейi
Y-өндiрiлген өнiм мөлшерi (нақты ЖҰО)
M-ақша мөлшерi
Ақша айналыс заңы
Ақша айналыс заңы – құн заңының айналыс аясындағы
Мына формуламен өрнектеледi:
Ақша айналысының мәнi – ақшаның айналыс құралы қызметiн
Айналысқа қажеттi ақша мөлшерi өндiрiстiң даму жағдайларына әсер
Ақша айналысына әсер ететiн жағдайлар:
несиенiң даму деңгейi, егер тауардың көп бөлiгi несиеге
қолма-қол ақшасыз есеп айырысудың дамуы;
Ақша айналымының санының өсуi
Айналысқа ақша екi формада эмиссияланады: қолма-қол ақша, яғни
Ақша массасы бiрнеше жолмен өсуi мүмкiн:
банкноталар мен монеталарды эмиссиалау есебiнен:
орталық банктен коммерциялық банктердiң несие алуымен;
мемлекеттiң бюджеттiк кемшiлiгiн жабу үшiн орталық банктiң үкiметке
орталық банктiң асыл металдарды, шетел валютасы және мемлекеттiк
чек шығаруымен және заем беруiмен.
Ақшаның айналым жылдамдығы мынадай экономикалық жағдайлар әсер етедi:
Ақша массасы айналымының баяулауы-ұлттық жиынтық өнiмдi орналастыру коэфициентiнiң
Қазақстандағы ақша реформалары
Революцияға дейiн Қазақстанда 1895-1897ж.ж. жүргiзiлген ақша реформалары нәтижесiнде
10 мың есеге құнсызданды. 1919 жылы кеңестiк мемлекет
1921 ж. елдiң басты орталық эмиссиясы құрылды, ол
Ақша реформасы деп мемлекеттiк ақша жүйесiне өзгерiс енгiзудi
Бiрiншiден, 1917ж. қазан төңкерiсiнен кейiңн ақша айналымы бұзылды,
Екiншiден, ақша айналымына жүйелi түрде көп мөлшерде ақша
азық-түлiк алымын азық түлiксалығымен алмастыру;
жеке капиталды саудаға, өндiрiске енгiзу, шетел инвестициясын тарту;
кәсiпорындардағы шаруашылық есептi енгiзу;
еңбек ақыны ақшалай төлеу;
Ақшаның сатып алу қабiлетi төмендеп, құсыздана астауы оның
Бiрiншiсi 1922 жылғы үлгiдегi рубльдi шығарды. Жаңа 1
Қалпына қайта келе бастаған тауар-ақша қатынастарына сәйкес тұрақты
Бiрiншiден, өндiрiс пен тауар айналымы қалпына келтiрiлiп,
Екiншiден, екi рет жүргiзiлген ақшат денаминация барысында есеп
Үшiншiден, ақшаның алтын негiзi қамтамасыз етiлдi.
1947 жылғы Қазақстандағы ақша реформасы.
Ұлы Отан соғысы елдiң экономикасын нашарлатта: 20млн. адам
Ақша реформасы 1947ж. 16 желтоқсанда басталып:
Бiрiншiден, 1947ж. 16 желтоқсанда айналымға 1947 жылғы үлгiдегi
Екiншiден, ескi ақшалар жаңаға 10-ның 1-ге арақатынасымен айырбасталады,
Үшiншiден, ақша айырбастауды Мемлекеттiк банк 1 апта кейбiр
Төртiншiден, қолма-қол айырбастаумен қатар Мемлекеттiк банктiң шоттарындағы халықтың
Бесiншiден, бұрынғы шығарылған мемлекеттiк облигацияларды конверсиялау, яғни облигациялардың
Ақша реформасының нәтижесiнде: халық жалақысы бұрынғы мөлшерде
1993 жылы Қазақстан Республикасындағы реформа. КСРО ыдырағаннан кейiн
1992-1993ж.ж. егемен елдердiң бiрсыпырасы өз валютасын енгiзуiне
-1993ж. 15 қарашада сағат 8-де Қазақстан мемлекетiнде ұлттық
теңге төлем құралы 1 теңге 100 тиыннан тұрады
Рубльдiк шоттардағы жинақтар мен салымдар 500 рубль 1
1999 ж. сәуiрiнде Қазақстан үкiметi теңгенiң еркiн өзгермелi
Қазақстан теңгесi мiне 11 жыл астам уақыт бойы
Ақшаның қажеттiлiгi және экономикалық маңызы.
Ақшаның адам өмiрiне қажеттiлiгi туралы әр түрлi ойлар
Ақшаға терiс көзқарастар Ресейдегi азамат соғысы кезеңiнде пайда
Ақша – тарихи дамыған экономикалық категория. Ол қоғам
Қоғам экономиканың әр түрлi үлгiсiне өткенде ақшаның маңызы
Қорытынды
Қорыта айтқанда, нарықтық экономикада ақшаның маңызы зор. Өйткенi
Ақша адам өмiрiнде белгiлi бiр орын алып келедi
Ақша функциясы үзiлiссiз өндiрiс процессiн, бөлу, айырбастау және
Ақша ауылшаруашылық өндiрiсiнде, кәсiпорында, мемлекеттiк орган функцяисында, адамдардың
Ақша көмегiмен шығындарды ғана емес, өндiрiлген әр заттың
Ақша көмегiмен қолма-қол және қолма-қол емес ақша формаларымен
Қорыта айтқанда, ақша адамның ең бiр үлкен ойлап
Қолданылған әдебиеттер
Ақша, несие, банктер: Оқулық А.С. Сейтқасымов – Алматы
Көшенова Б.А. Ақша, несие, банктер, валюта қатынастары Алматы:
КазМБА. Экономикалық ЖОО-ның «Ақша, несие, банк» курсының бағдарламасы:
Мақыш С.Б. Ақша айналысы және несие Алматы: Қазун-т
Мақыш С.Б. Ақша айналысы және несие: Алматы 2004ж.
Саниев М.С. Ақша несие банктер. Алматы 2001
Экономика оқулығы А.С. Булатова Москва 1995ж.
Теңге шежiресi // ақиқат. Тобаяков Б. 2003ж. 10.38бет.
Экономиканы ақша –несиелiк реттеудiң кейбiр аспектiлерi Серикбаева Ж.
10. Ақша төлемi мен аударымы туралы //Егемендi
2 шiлде
11. Тәуелсiз елдiң ұлттық Валютасы // Егемен Қазақстан
Нысанбаев Ә. 2003ж. 13 қараша
12. Теңге, доллар және артық валюта туралы //
20 қараша
13. Ақша саясаты // Алматы ақшаны 1998ж. 26
14. Теңге айналысына-5жыл // Заман Қазақстан 1998ж. 13қараша
15. Еуропалық валюта одағы елдердiң валюталарға евроға ауыстыруына
2
Ақша жүйесiнiң элементтерi
Ақша бiрлiгi
Елдегi бiрлiк ретiнде қабылданған ақша мөлшерi
Баға ауқымы
Елдiң ақша бiрлiгi және оның құрылымдық бөлiгi болып
Эмиссиялық
жүйе
Ақша мен бағалы қағаздарды шығаратын мекемелер
Ақша түрлерi
Тауарлы (алтын), қағаз, несие, ајша, тиын
Ақша жүйесiнiң
институттары
Ақша айналымын реттейтiн мемлекеттiк және мемлекеттiк емес мекемелер