Жоспар
Кіріспе.......................................................................................................................3
І. Еңбек нарығы: қасиеттері мен оның тепе-теңдігі
1.1. Еңбек нарығы: оған сұраныс пен ұсыныс қасиеттері...................................5
1.2. Еңбек нарығының түрлері мен жалақы тағайындау әдісі..........................10
ІІ. ҚР-дағы Еңбек нарығының дамуы
2.1. ҚР еңбек күшінің қажеттілігін жоспарлау...................................................17
2.2. ҚР-да жұмыс күшіне сұраныс пен ұсынысқа әсер
2.3. ҚР еңбек нарығындағы проблемалар мен оны шешу
Қорытынды............................................................................................................37
Пайдаланған әдебиеттер тізімі.............................................................................40
КІРІСПЕ
Бүгінгі таңдағы ауқымды өзгерістер кезеңі қоғам өмірінің барлық
Сонымен қатар, еңбекақы және еңбек қатынастарын реттеудің бұрын
Қандай шаруашылық субъектісі болмасын, бухгалтерлік есепті ұйымдастыруда ең
Еңбекақы төлеуді әркімнің қоғамдық өндіріске сіңірген еңбектерінің санына
Осы курстық жұмысты жазудағы мақсатым – Еңбек нарығының
Курстық жұмысының құрылымы: кіріспеден, екі бөлімінен, қорытындыдан және
Бұл жұмыс келесі ұйымдық-құқықтық негіздерге сүйенеді: Қазақстан Республикасының
І. Еңбек нарығы: қасиеттері мен оның тепе-теңдігі
1.1. Еңбек нарығы: оған сұраныс пен ұсыныс қасиеттері
Еңбек нарығында бірнеше ерекшеліктер болады. Осыны құратын элементтерге
Еңбек нарығы – бұл тауар болып табылатын еңбек
Еңбек нарығының қызметтері қоғам өміріндегі еңбектің рөлімен белгіленеді,
Бәсекелік еңбек нарығының классикалық үлгісінің негізін мынадай принциптер
Икемді нарықтық механизмі баға арқылы жүзеге асырылатын еңбек
P
P
S
Q
Q
1-сурет
Еңбек ұсынысы қисық сызығының оң еңкею бұрышы болады,
P
D
Pe
D
0
3-сурет
Жетілген бәсеке жағдайында жалақының тепе-теңдік дәрежеден ұзақ мерзім
Еңбек нарығы монопсониямен ( олигопсониямен) сипатталауы мүмкін. Бұл
Дамыған елдердің көбінде заң жүзінде жалақының минимумы белгіленген.
Номиналдық және нақты жалақы болатынын айыра білу керек.
Нақты өмірінде фирмалармен жұмыскерлердің барлығы қатысатын біртұтас абстракті
Еңбек нарығында жұмысшы күші жаппай жылжып, оның сандық
1.2. Еңбек нарығының түрлері мен жалақы тағайындау әдісі
Жалпылама түрде еңбек нарығының негізгі екі сегментті болады:
Жекелеген аймақтардағы жұмысшы күшінің құрамымен есептесетін еңбек нарығының
Жұмысшы күшінің құрылымы болмағанда бес сегменттен тұрады. Біріншіден,
Еңбек нарығы – бұл бәсекелік нарық. Оның құрылымдық-функционалдық
Кәсіпкерлер арасында фирмаға бай тәжірибелі және жоғары квалификациялы
Еңбек нарығында еңбек ақы, баға механизмі арқылы белгілі
Еңбек нарығы – бұл өте икемді құрылымдық-функционалдық құрамы
Сондықтан еңбек нарығында белгілі ағымдар қалыптасады: жұмысшы күші
Жалақы жөніндегі саясат кәсіпорында басқарудың құрамды бөлігі
Жалақы бұл - жұмыскерге оның еңбегі үшін сапасына,
Жалақы төлеудің маңызын, қызметкерге еңбек міндетін орындағаны үшін
Жалақы төлеудің негізінде еңбекақы төлеудің шекті өнімділігімен шектелінетін,
Әлеуметтік-экономикалық категория бойынша жалақының маңызын қызметкерлер мен жұмыс
Қызметкер үшін еңбекақы оның жеке табысының негізгі және
Жұмыс беруші үшін еңбекақы өндіріс шығындары болып саналады.
Жалақы кәсіпорын қызметкерлері үшін маңызды ынта және еңбек
Жалақы төлеудің ақшалай және заттай нышандары бар. Қызметкерлерге
Кәсіпорында жалақыны ұйымдастырудың механизмі жұмыс күшінің еңбекақыға өзгеруінің
Жалақының көлеміне қызметкердің иемденетін ақшасының мөлшері ғана емес,
Жалақыны төлеу негізгі және қосымша түрлерге бөлінеді.
Негізгі жалақыға мынадай төлемдер жатады:
мерзімдік, үдемелі және кесімді еңбекақы төлеу кезінде орындалған
еңбектің қалыпты жағдайынан ауытқуымен байланысты төлемдер, яғни мерзімнен
қызметкердің кесірінсіз тоқтап қалулар үшін төлемдер;
сыйлықтар, сыйлықақылы үстемелер және т.б.
Қосымша жалақыға ұжымдық келісім-шарттарда және еңбек туралы заңдарда
демалыс уақыттарына ақы төлеу;
мемлекеттік және қоғамдық міндеттерді орындаған уақыттары үшін ақы
кішкентай балалары бар аналарға жұмыстағы үзілістері үшін ақы
жасөспірімдерге белгіленген жеңілдік сағаттарға ақы төлеу.
Өнеркәсіп кәсіпорындарында тарифтік жүйені қолдану. Жұмыстың негізгі түрлерінің
Тарифтік мөлшерлеме (жалақы)-бұл жұмыс уақытының бірлігі үшін, (сағат,
Атаулы табыс жалақы-бұл қызметкердің белгілі кезеңдегі істеген еңбегі
Нақты жалақы-бұл тауарлар мен қызмет көрсетуге ие болуға
Кәсіпорында жалақы саясатын әзірлеуде және оны ұйымдастыруда жалақының
әділдігі, яғни тек еңбекке, тең жалақы;
істелмеген жұмыс есебінің қиындылығы және еңбек біліктілігінің деңгейі;
зиянды еңбек жағдайының және ауыр дене еңбегінің есебі;
еңбек сапасына және еңбекке қатыстылығының адалдығы үшін ынталандыру;
ақаулық жібергені және өзінің міндетіне жауапсыздықпен қарағандығынан жағымсыз
еңбек өнімділігінің өрлеу қарқыны орта жалақының өрлеу қарқынына
инфляцияның деңгейіне сай жалақыны индекстеу;
өндірістің қажеттілігіне ең үлкен деңгейде қамтамасыз ету үшін
Мемлекеттік және мемлекеттік емес кәсіпорындарындағы жалақылардың айырмашылықтары
мемлекеттік иелігіндегі кәсіпорындарда жалақы үкімет актілерімен реттеледі, ал
мемлекеттік кәсіпорындарда жалақы тіркеледі, яғни тұрақты болады (арту
мемлекеттік кәсіпорындарда жұмыс орны мен жалақы кепілді, ал
Тарифтік тор-бұл разрядтардың және оған меншіктелінген тарифтік коэффициенттердің
Өнеркәсіптің көпшілік салаларында жұмысшының біліктілігіне тәуелді саналатын, алты
Мамандарға қызметшілерге және басшыларға еңбекақы төлеу кезінде лауазымды
қызметкерді босату кезінде жұмыстан шығарғандағы жәрдемақыны төлеу.
Кәсіпорында еңбекақы төлеуді ұйымдастыру 3 өзара байланысты және
тарифтік жүйе;
еңбекті нормалау;
еңбекақы төлеудің нышаны.
Тарифтік жүйе әр түрлі топтағы және категориядағы қызметкерлердің
Тарифтік жүйеге:
сағатына немесе күніне еңбекақы мөлшерін анықтайтын тарифтік жүйе;
еңбекақы төлеудегі жұмыстың және жұмысшылардың (біліктілік) әр түрлі
тарифтік тормен сәйкес жұмысшылардың және жұмыстың разрядтарын анықтауға
Жұмысты тарифтеу-бұл еңбек түрлерінің күрделілігіне тәуелді еңбек түрлерін
Тарифтік разряд-қызметкердің біліктілігін және еңбек күрделілігін қамтып көрсететін
ІІ. ҚР-дағы Еңбек нарығының дамуы
2.1. ҚР еңбек күшінің қажеттілігін жоспарлау
Өтпелі экономика жағдайында меншіктің әр түрлі формасында қызмет
Еңбек күшінде қажеттілікті жоспарлау жұмысшыларды жалдау, орналастыру, оларды
Негізгі мақсаты-оптималды шығындарда жұмыстың белгіленген көлемін орындауға қабілетті
Жоспарларды құрғанда барлық топтар мен категориялар бойынша жұмысшылардың
Қызметкерлердің құрамы мен саны бойынша барлық жоспарлық-экономикалық есеп-қисаптар
Қызметкерде қажеттілікті жоспарлау технологиясы қарастырады:
ағымдағы кезеңде еңбек бойынша жоспар талдауымен байланысты жұмыстардың
бір орташатізімдік жұмысшының жұмыс уақытының балансын құру;
қызмет көрсету шегінде, немесе жұмыс орны көлемінде, немесе
өткізілген талдау негізінде алынған мәліметтер мен өндірістік бағдарлама
Қызметкерлерде қажеттілікті талдау мен жоспарлауда келесі ұғымдар қолданылады:
Жұмысшылардың тізімдік саны-қазіргі мезетте жұмыс істеп жатқандар, науқасы
Нақты құрамы-іссапардағыларды қоса берілген күнде жұмысқа келген тізімдік
Жұмысшылардың орташатізімдік саны-демалыс және мейрам күндерін қосқанда айдың
1-кестеде кәсіпорынның негізгі еңбек көрсеткіштері көрсетілген. Бұл кестенің
Егер де өндіріс көлемі бойынша жоспар 104% және
Алайда 1-кесте мәліметтері бойынша өткізілген талдаудан кәсіпорында жұмысшылар
Кәсіпорын жұмысшылар санын жоспарлау адам/күн бойынша өлшенетін 1
Жұмыс уақытының балансы 3 сатыда құралады:
жұмыс күндерінің орташа нақты санын есептеу;
жұмыс күнінің орташа ұзақтығын бекіту;
жұмыс уақытының сағатта тиімді қорын анықтау;
Өндірістік бағдарламаның көп еңбектілігі негізінде өндірілген жұмыстардың жоспарлық
Жұмысшылар санының нормативтілігі-бұл жағдайда келесі формуламен анықталады:
Сн=Кж/(Фн*Кшо)
Бұнда:Кж-өндірістік бағдарламаның жоспарлық көп еңбектілігі,
Фн-бір жұмысшының 1 жылда жұмыс уақытының нормативтік балансы,
Кшо-жұмысшылармен уақыт шамасын орындау коэффициенті;
Санын есептеудің бұл әдісі ең нақты және дұрыс
Жұмысшылар санын өндіру шамасы бойынша анықтау мына формуламен
Шс=ӨКж/(Өш*Кшо)
Бұнда: ӨКж- белгілі уақыт кезінде өлшеудің белгіленген бірлігінде
Өш- сол уақыт кезеңінде сол өлшем бірліктерінде өндірудің
Аппарат үрдісінде негізгі жұмысшылар санын және қызмет көрсету
Шс=Қк/Қш*С*Кт
Бұнда: Қк-белгіленген құрал бірлігінің көлемі;
Қш-қызмет көрсету шамасы (1 жұмысшымен қызмет көрсетілетін құрал
С-жұмыс кезектілігінің көлемі;
Кт-нақты жұмысшылар санын тізімділікке аудару коэффициенті;
Үзілісті өндірістерде Кт уақыттың номиналды қорының тиімдіге қатынасы
Кызмет көрсету шамасы, жұмыс шамасы белгіленбейтін қосымша жұмысшылар
Шс=М*С*Кт
Бұнда: М-жүмыс орындарының саны;
Кәсіпорындарда қызметкерлер, мамандар, басшылар санын жоспарлау нормативтік әдіс
2.2. ҚР-да жұмыс күшіне сұраныс пен ұсынысқа әсер
Әлеуметтік бағытталған нарықтық экономика қалыптасуының қазіргі сатысы еңбек
Халықаралық тәжірибе тарифтік келісімдер орнатуда еңбекақы жүйесін қалыптастыру
Бұндай ұйғарымды тарифтік келісім және ұжымды келісімшарттарға отырғанда
Шетелдік экономикалық үлгілердің көптілігіне қарамастан, еңбекақыны реттеудің әмбебап
Нарықтық қатынастар жағдайында еңбекақыны реформалау басты және салалық
Минималды жалақы көлемін анықтау үшін жұмыс күші бағасының
Бірінші разрядты тарифтік ставканың ресми деңгейінен жоғары деңгейді
жалақының ынталандырушы функциясы (немесе орташа жалақы қатынасы). Бірінші
жұмысшылардың еңбек өнімділігінің динамикасы. Бірініші разрядты тарифтік ставка
жұмысшылардың қамтылу жағдайы. Еңбек нарығында сұраныстың өсуінсіз және
жұмысшылар жанұясында жалпы табыстарда еңбекақының үлестік салмағы. Табыстарда
Нарықтық қатынастар қалыптасуында индексация механизмі, бір жағынан,
Индексацияның тәжірибелік өткізілімі белгілі механизмге негізделеді, оның негізгі
Индексация механизмін жасауда ескеру қажет:
индексация периодтылығы және жүйесі (индексация «табалдырықтары», бекітілген интервалдар
индексацияланған шамалар (тарифтер және еңбекақы: жалақы-минималды, жеке, негізгі;
баға өсуін өтеу дәрежесі (толық және бөлшекті индексация,
Еңбекақы индексация механизмінің көпнұсқалылығын жұмысшылар мен жұмыс берушілер
Қазіргі кезеңде регрессивті шкаланы қолданумен индексацияның ретроспективті механизмін
Жалақы қорын қалыптастыру нормативтерін бекіту механизмі өндірісті инвестициялауды,
Еңбекті ынталандыру және жалақыны реттеу жүйесінің барлық құрылымының
2.3.ҚР еңбек нарығындағы проблемалар мен оны шешу жолдары
Республикамыздың рыногы 2005 жылы экономика салаларында жұмыс істейтін
Қазақстан Республикасының Статистика жөніндегі агенттігінің алдын ала мәліметтері
Жұмыссыз халықтың саны 641,3 мың адам болды және
Халықты жұмыспен қамту бағдарламасы шеңберінде республикада жұмыспен қамтудың
Өткен жылы жұмыспен қамту мәселелері жөніндегі органдарға 262,5
2006 жылғы 1 қаңтарда жұмыспен қамту органдарында есепте
Жұмыспен қамту органдарының жәрдемдесуімен жалпы өтініш бергендердің ішінде
Жалпы өтініш бергендердің ішінде 128,8 мың адам (47,2
25,3 мың адам кәсіптік оқуға жіберілді, олардың ішінде
Облыс әкімдерінің деректері бойынша 2005 жылы елімізде 242,8
Сонымен қатар, еңбек рыногындағы:
жұмыспен тиімсіз қамтудың басым болуы;
жұмыс күшіне сұраныс пен ұсыныстың біліктілік-кәсіптік құрылымының сәйкессіздігі;
кадрларды даярдаудың экономика қажеттіліктеріне сәйкес болмауы;
халықтың жекелеген топтарының (әйелдер, жастар, зейнеткерлік жас алдындағы
өңірлік еңбек рыноктарындағы сараланым өзгешеліктері;
тоқырау, ауылдық аудандардағы және шағын қалалардағы жұмыссыздықтың жоғары
іргелес мемлекеттерден жұмыс күшінің заңсыз ағымы сияқты өзекті
Жұмыспен қамту саласындағы проблемаларды шешу үшін Үкімет бірқатар
- ДСҰ кіргеннен кейін экономиканы қайта құрылымдау нәтижесінде
- ДСҰ кіру салдарынан зардап шегуі мүмкін халықтың
- азаматтардың заңды сектордағы жұмысқа деген уәждемесін арттыруға
Бекітілген 2005-2007 жылдарға арналған халықты жұмыспен қамту Бағдарламасының
«Халықты жұмыспен қамту туралы» Қазақстан Республикасының Заңына өзгерістер
Облыстардың, Астана және Алматы қалалары әкімдерінің деректері бойынша
Өткен жылы «Шетелдік жұмыс күшін тартуға және жұмыс
Ішкі еңбек рыногын қорғау үшін жыл сайын республикаға
2005 жылғы 1 қаңтардағы оперативтік деректер бойынша Қазақстан
Өткен кезеңде жергілікті халық үшін 32,8 мың жұмыс
Анықталған бұзушылықтардың қорытындысы бойынша заңды және ұйымдардың лауазымды
Мемеңбек инспекторлары қабылдаған құқықтық әсер ету шаралары нәтижесінде
Еңбекақы төлеу және еңбекті нормалау саясаты, халықтың табысы
Министрлікте халық табысының одан әрі өсуін қамтамасыз ету
2005 жылғы 1 қаңтардағы ең төмен жалақы мөлшерін
Президенттің Қазақстан халқына 2005 жылғы 18 ақпандағы Жолдауын
2005 жылғы қаңтар-қараша айларында республика бойынша орташа айлық
2005 жылғы қаңтар-қараша айларында бір қызметкердің атаулы жалақысы
«Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2002 жылғы 11 қаңтардағы №
Мемлекеттік мекемелердің мемлекеттік қызметші болып табылмайтын қызметкерлеріне және
Өнімінің (қызметтерінің, жұмыстарының) бағаларына (тарифтеріне) мемлекеттік реттеу енгізілетін
Өнімінің (қызметтерінің, жұмыстарының) бағаларына (тарифтеріне) мемлекеттік реттеу енгізілетін
«Қазақстан Республикасындағы еңбек туралы» Қазақстан Республикасының Заңын іске
Еңбек нарығы. Облыста еңбек нарығы – жұмыспен қамтылғандардың
2005 жылдың IV-тоқсанында облыста экономикалық тұрғыдан белсенді халық
Экономикада жұмыспен қамтылған жалдамалы жұмысшылардың үлесі 47,6%, өз
2005 жылы облыстың ірі, орта және шағын кәсіпорындары,
Халықаралық еңбек жөніндегі ұйымның әдістемесі бойынша анықталған жалпы
2006 жылдың 1-қаңтарында тіркелген жұмыссыздар саны 8,7 мың
Облыста кедейлікті төмендету бойынша 2003-2005 жылдарға арналған бағдарламаны
Жұмыссыз халықты еңбекпен қамту деңгейі өсуде. 2005 жылы
2005 жылдың қаңтар-қарашасында облыс халқының орта есеппен жан
2005 жылдың желтоқсанында жан басына шаққандағы күнкөрістің ең
2005 жылы облыс бойынша қызметкерлердің (шағын кәсіпорындар, мекемелер
2005 жылы тұтыну бағасы индексін есепке алғанда, облыс
Халықты әлеуметтік қорғау. Кедейлікті төмендету бойынша бағдарламаны іске
Кедейлікті төмендету іс-шараларының тиімділігін арттыру және халықтың өз
2005 жылы 76896 адамға 580,5 млн. теңге көлемінде
Қабылданған іс-шаралардың нәтижесінде кедейшілік шегінен төмен табыс табатын
Қартайған және жалғыз басты азаматтарға әлеуметтік көмек көрсету
Кейінгі жылдары еңбек рыногындағы жұмыссыздықтың жалпы деңгейінің төмендегені,
Облыстық статистика басқармасы өткізген халықты ішінара тексеру деректері
Экономикалы тұрғыдан іскер халық арасындағы жұмыссыздықтың жалпы
2002 жылдың басында 10,4 % құрады, бірінші жартыжылдықтың
Қазақстан Республикасы «Мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек туралы» Заңының
2002 жылдың 1-ші жартыжылдығында 31020 адам жұмыссыздар
2002 жылдың 1-ші қыркүйегіне жұмыссыздық деңгейі 2,0%-дан
Еңбек рыногында жұмыс күшіне сұраныс пен ұсыныстың квалификациялық-кәсіби
2002 жылдың 1-ші шілдесінен есепте тұрған жұмыссыздардың
Біліктілік талаптарының жоғарылауына байланысты, кәсібі және мамандығы бойынша
Жұмыс орындары жетіспеген жағдайда, еңбек рыногындағы бәсекеге қабілеті
Әдеттегідей, біліксіз жұмыс күші болатын репатрианттарды (оралмандарды) жұмысқа
Шағын қалаларда және ауылдық жерлерде әсіресе әйелдерді жұмыспен
Зейнеткерлік жасқа таяп қалған адамдарды, әсіресе әйелдерді, жұмысқа
Жұмысқа тұру, дұрыс табыс табу мүмкіндігі болмағандықтан
Облыстың еңбек рыногына әсер ететін проблемалардың бірі ТМД
Соңғы проблема жұмыс күшiнiң салааралық қайта айналуы мен
Бүгiнде Қазақстанның еңбек және жұмыспен қамту рыногына Қазақстанда
ҚОРЫТЫНДЫ
Жалпы алғанда, Қазақстан Республикасы алдындағы міндеттер, алдына қойған
Нарықтық экономика жағдайында шаруашылық субъектінің жұмысын жетілдіру және
Осыдан іс тәжірибе еңбекақы пәнінің жаңа түсінігін іске
– Еңбекақы бойынша белгіленген тәртіптегі заңды құжаттарды қабылдау,
Өнеркәсіпте және экономиканың басқадай саласында еңбек өнімділігінің өсуі
Жоғарыда айтылған мәселелерді қорыта келе кез келген кәсінорында,
Шығарылатын өнімдер істелінетін жұмысқа кеткен еңбек пен оған
Еңбек өнімділігінің өсімін бақылау.
Жұмсалынған еңбектің саны мен сапасын бақылау.
Жұмысшы қызметкерлерге еңбек ақы төлеу үшін еңбек ақы
Жұмысшы қызметкерлер мен уақытылы дұрыс есеп айырысу.
Өндіріске жедел басшылық жасау үшін тиісті мәліметтер алу.
Еңбек және еңбек жайлы белгілер статистика және бухгалтерлік
Еңбектің өнімділігі мен орындалатын жұмыстың көлемін ұлғайтуға ынталандыратын
Еңбек пен өндірісті басқарудағы ғылыми жолмен басқарудың типтелген
Еңбек ақы төлеудің сыйлық беру жүйесімен басқа да
Еңбекақы еңбек ақы есептеуде осы күнгі талаптарға сай
Курстық жұмысты қорытындылай келіп, біздің міндетіміз – еңбек
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі.Алматы. Жеті Жарғы, 1998;
“Қазақстан Республикасында еңбек туралы” Қазақстан Республикасының Заңы,-Юридическая газета,
Волков В.И., Девяткин О.В.-“Экономика предприятия”.М.: ИНФРА-М,2002;
Волков В.П., Ильин А.Н., Станкевич В.И.-М.: Новое знание,
Горфинкель В.Я., Швандар В.А.-“Экономика предприятия”.М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2002;
Мейірбеков А.Қ., Әлімбетов Қ.Ә.-“Кәсіпорын экономикасы”: Оқу құралы- Алматы:
«Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау» К.Ш. Дүйсенбаев (Алматы 2001ж.)
«Методика финансового анализа» Шеремет А.Д. (Москва 1995г.)
«Анализ хозяйственной деятельности в промышленности » (Минск 1995г.)
«Анализ финансового состояния предприятия» Ковалев А.И. (Москва 1995г.)
«Финансовая устойчивость предприятия в условиях инфляции» Радионова В.М.
«Финансовый менеджмент» №1 / 2004 Грачев А.В. «Финансовый
«Финансовая устойчивость предприятия: анализ, оценка и управление» Грачев
«Как анализировать финансовое положение предприятия» Ефимова О.В. 1994г.
«Совершенствование методики финансового анализа как фактор улучшения финансового
РЦБ №8 2005г.
16) МейірбековА.Қ.,Әлімбетов Қ.Ә.Кәсіпорын экономикасы: Оқу құралы – Алматы:
17) Бердалиев К.Б. Менеджмент теориясы мен тәжірибесі –Алматы,2002.-274бет.
18) Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. Қаржы: Оқулық -2003.-448бет.
19) Сәбден О.,ТоқсановаА. «Шағын кәсіпкерлікті басқару»,-Алматы: Білім, 2002.-304б.
20)МейірбековА.Қ.,Әлімбетов Қ.Ә.Кәсіпорын экономикасы: Оқу құралы – Алматы: Экономика,2003.-252б.
21) Кәсіпкер болу оңай ма? Пол Хокен,- Алматы
2