ЖОСПАР
КІРІСПЕ
Негiзгi бөлiм
1-тарау.
ДЕМОКРАТИЯ - ҚОҒАМ МЕН МЕМЛЕКЕТТІҢ ӨРКЕНИЕТТІ
ДАМУЫНЫҢ НЕГІЗІ
2 Тарау
САЯСИ ЖҮЙЕЛЕР ЖӘНЕ ДЕМОКРАТИЯЛЫҚ ҚҰРЫЛЫМ.
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Демократия – грек тіліндегі “халық билігі” деген ұғымнан
Бұл демократиялық қоғамда халықтар өздері сайлаған президентінің,
Демократияның негізгі принципі - әділдік. Әділдікті – адамдардың
Әділдік негізі – теңдікте жатыр. Теңдік бұзылған жағдайда,
Демократияны іс жүзінде асырудың алғашқы қадамы–демократиялық мәдениетті меңгеру.
Демократия ел мәдениетінің дамуын суреттейді. Демократия принциптері тең
Түрлі көзқарастағы қарсы пікірлер ашық айтылмайтын жерде ешқандай
Осы кезге дейін демократиялық жүйенің өз артықшылықтары мен
1-тарау.
Демократия - қоғам мен мемлекеттің өркениетті
дамуының негізі
Адамзат бірлесе өмір сүре бастаған мыңдаған жылдар бойында
Елу жыл бойы өзінің құнын жоймай келе жатқан
Біріншіден, демократияны-азаматтардың бәрінен де көңілінен шығатын, өмір бойы
Екіншіден, шынында да талай тәжірибелерді алдымызға жайып беретін
Демократиялық басқару жүйесінің ең негізгі және тиімді жол
Себебі біреу-ақ: демократиялық қоғам орнаған жерде азаматтар өзін-өзі
Халық билігі халықтық өздері шығарып өздері бекіткен заңдар
Мемлекеттің барлық түрі заң арқылы өмір сүреді. Шексіз
2.Халық өзінің билігін өздері сайлаған өкілдері арқылы жүргізеді.
Бір қарағанда, бұл сөздің де жаны бар. Бірақ,
3.Халық өздеріне берілген құқықтарды пайдалана отырып, өздері сайлаған
Жариялылықтың басты механизмі- ерікті ақпарат құралдары. Газеттер мен
Бұл бағытта азаматтардың өздері ұйымдастырған сан түрлі
Үкіметтің жұмысын бақылау, оның жіберген қатесін көрсетуі, қажет
Үкімет орындарының жұмысын биліктің тағы бір буыны-сот орындары
Қысқасы демократиялық қоғамда үкіметтінде, президенттің де іс-қимылы халық
“Демократия” деген сөздің аудармасын бәріміз білеміз, яғни “халық
1.Мемлекеттің тұрпаты мен жалпы саяси жүйесі.
2.Қоғам мүшелерінің теңдігіне, басқару органдарының мерзімді сайлануы және
3.Қоғамдық құрылымның арман-ансары және соған сәйкес көзқарастар демократияның
Ондай белгілерге төмендегілер жатады:
1.Халықтың заң жүзінде мемлекеттік биліктің бірден-бір бастауы саналуы.
2.Халық билігін орнату үшін оған жағдай жасау керек.
3.Табиғатына, әлеуметтік, саяси, мәдені және т.т.с. ерекшеліктеріне байланысты
Демократияның алуан-түрілік теориясы саясат ісіне барлық азамат тікелей
Демократияның міндеті-қоғамдағы алуан түрлілікті ынталандыру, барлық азаматтарға бірігуге,
Саясатта топтың қатынас тұжырымдамасын жасаған - Артур Бентли
Демократияның алуан түрілік теориясының тағы бір ерекшелігі-биліктің араласуы,
Демократияның төбетоп (элитарлық) теориясы жоғарыда көрсетілген нысанға ұқсас.
Жоғарыда аталған тұжырымдардан басқа, демократияның марксистік байламы бар.
Мысалы, АҚШ президенті Б.Клинтон қазіргі батыс демократиясын нарықтық
Демократияны: 1.тура
2.плебесцитарлық
3.өкілдік демократия деп бөледі.
1.Тура демократияда халық маңызды саяси шешімдерді қабылдауға, билік
Тура демократияға референдум плебесциттер жатады. Референдумға маңызды заң
Қазақстан Республикасында референдум арқылы Президенттің өкілеттігі ұзартылды, 1995
Тура (төте) демократияда қоғамның барлық азаматтары мемлекет шешімдерін
Сонымен мемлекеттік биліктің демократиялық түрі алғаш рет Ежелгі
Жаңа дәуірдегі демократияның дәстүрлі сорабы да сонау көнезамандық
Бұл идея саясаттың басшы принципіне айналады және ортақ
Саяси өмір шеңберінде жеке бәсекелестік партиялар немесе әлеуметтік
Басқа сөзбен айтқанда, идеялар мен саяси серкелер сатып
1.Саяси серкелерді, басшыларды сайлау;
2.Оларды орнынан алу.
Бұл теория бойынша орнынан сайлау арқылы алынады. Сайлаушылар
1.Маңызды мемлекеттік қызметтерге сайлауға болатын айтарлықтай білікті маман
2.Саяси органдар халық негізінен жақсы қуаттап, оларға өз
3.Жауапкершілікті толық сезінетін, қызмет орнының абыройын жоғары бағалайтын
4.Саяси теорияның ғана емес, саяси мәдениетінде элементі болып
2 Тарау
Саяси жүйелер және демократиялық құрылым.
Мемлекеттің түрлерін, қоғамдағы алатын орны мен қызметін анықтаудың
Саяси жүйе – сан саланы қамтитын қоғамдық, мемлекеттік,
Халықтық билікке араласуын қамтамасыз ету. Демек саяси жүйенің
Саяси жүйе азаматтардың құқықғы мен еркіндігін қамтамасыз етеді.
Римнің әйгілі шешені, мемлекет қайраткері Цицерон (б.э.д. 43-106ж.)
Енді мемлекеттің басқару түрлеріне шолу жасайық. Басқару түрлерін
Монархия – тиранияға айналады,
Аристократия – олигархияға айналады,
Демократия – охлакратияға айналады.
Билік түрлерінің жоғарыдағыдай жіктелуі – шартты түрдегі ажырату.
Кейбір зерттеушілер билік түрлерінің таза бір түрі кездесе
Тоталитарлық жүйе – билік орындарының қоғам мен адамның
Билік иелерінің, үкіметтің сол елдің азаматтарынан бөлекше өмір
Авторитарлық жүйеден, тотаритарлық жүйенің де, демократиялық қоғамның да
Авторитарлық жүйенің кемшілігі – барлық саяси биліктің мемлекет
Қорыта айтқанда, сырт көзге қарағанда, авторитарлық жүйе халықтарының
Тоталитарлық - авторитарлық жүйеден
демократияға өту кезеңі.
Тоталитарлық немесе авторитарлық жүйеден демократиялық басқару түріне көшу
Тарихқа көз тастасақ, революция әрқашан демократия әкеле бермейтінін
Өтпелі кезеңде қоғамның түрлі топтарының арасында өткен өмірді
Демократиялық құрылымның түрлері.
Бүгінге дейін тарихта өмір сүрген мемлекеттік құрылымның түрлі
Демократиялық жүйе басқарудың екі түрін:
1. Президенттік басқару;
2. Парламенттік басқаруды ұсынады ( кей жерлерде бұл
1.Президеенттік басқару мемлекеттің басшысы Президент болып табылады. Ол
2.Парламенттік басқаруда сайлау кезінде көп дауыс алып жеңіп
Заң шығарушы билік түрлерімен атқарушы билік түрлерінің арасы
Енді шетелдік саяси басқарудың өзіндік ерекшелігін айта кетейік.
Басқарудың екі түрінің қайсысы тиімді, демократияның талабына қай
1. Партиялық коалиция саяси дағдарыс кезінде тез ыдырап
2. Премьер-министр саяси басшылығына, оны барлық халық сайлаған
3. Үкіметтің саяси дүрмектің нәтижесінде көпшілік даусына не
4. Парламенттік көпшілігіне ие болған партия елдің болашағына
Президенттік басқарудың тиімді жағы, біріншіден, жауаптылық (президент тек
Кемшілігі: Президент пен парламенттің арасындағы үзілмейтін күрес. Кейде
Мемлекеттің міндеттері мен құқықтарын жүзеге асырудың жолдары өте
Биліктің үш саласы мыналар: заң шығарушы билік, атқарушы
Демократиялық мемлекет тек заңның күшіне сүйенеді. Сондықтан да
Демократиялық өзгерістерді тереңдету –
мемлекеттің негізгі мақсаты.
1995 жылғы КонституциядаҚазақстан сияқты көп ұлт өкілдері тұратын
Саяси құрылым ретінде *демократия * деген ұғым өте
Сонымен қатар, демократияның да алуан түрлері бар екені
Таптық қоғам жағдайында демократиялық формаларғ құрылымдар, институттар әдайым
Демократияның шектеулі болатын себебі, ол қоғамның басты негізі
Ал, демократияның монтаны болу себебі, жарияланған ұрандар мен
Қорыта айтқанда, шынайы демократиядан жалған демократияны ажырата білген
Бірақ егер бұқара халықтың демократиялық құқық пен институттарды
Жоғарыда айтып өткендей, демократияның да түрлері мен нұсқалай
Онда азаматы құқығын былай қойғанда, жалпы адам құқығы
Қазақстан Республикасы тәуелсіз мемлекет ретінде алдымен өз халқы
Ал бұдан әрі қарай ол: Адамзаттың тарихи тәжірбиесі
Сөйтіп, Қазақстандағы конституциялық құрылыстың тарихында Негізгі заң тұңғыш
Жаңару кезеңінде, Қазақстан Республикасының Конституциясында көрсетілгендей демократиялық, зайырлы,
Қазіргі кезеңде біздің елімізде экономикалық және саяси реформалар
Екіншіден, әлі де болса конституциялық тұжырымдар мен президент
Жергілікті жерлердегі төменгі сатыдағы өндіріс орындарынан дағдарыстан шықпақ
Міне, осы сияқты байыпты істер ғана қазіргі тоталитарлық
Қазақстандардың атам заманнан аңсаған мұраты-гумандық, демократиялық құрылыс. Бірақ
Бірақ демократияның қалыптасуы мен дамып жетілуі біршама ұзақ
Демократия кейбір адамдардың ойынша жаңа құбылыс деп есептелінгенмен,
Құқықтық мәдениетті құрудың конституциялық принциптерінен туындайтын заңға тікелей
Демократиялық құрылыс, біздің ойымызша, бара-бара қоғамды өзін өзі
Қорытынды
Жылдан жылға демократиялық билік түріне өткен мемлекеттер саны
Әрине, демократия – еркіндік жолы, ал кезкелген халықтың
Мысалы, Кеңес Одағын басқарушылардың соңғысы М.С.Горбачев алдыңғы дамыған
Азат тәуелсіз егеменді ел болғанымызға жақында 12 жыл
Қазіргі қоғамымызда демократияның сүтпен еніп, сүйекке сіңген өзіміздегі
Қазіргі демократияның жақсы жақтары мен қатар жаман да
Қазір қазақ жеріне пайдасы мен зияны бірдей Батыс
Қазақстанда демократиялық қоғам өзінің ерекшеліктерін бұзбай, дамыта, байыта
Ұлтымыздың мәдениеті материалдық жағынан да, рухани деңгейімен де
Қорыта келгенде айтпағымыз, жастарға, өсер ұрпаққа демократиялық қоғамның
Енді біздің міндетіміз – халықтың табиғи даму жолын
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Нормативтік актілер
Қазақстан Республикасының Конституциясы. 30 тамыз, 1995 жыл. Өзгертулер
Саяси партиялар туралы. Қазақстан Республикасының заңы. 1996 жыл,
Қоғамдық бірлестіктер туралы. Қазақстан Республикасының заңы. 1996 жыл,
Сайлау туралы. Қазақстан Республикасының заңы. 1998 жыл.
Адам құқығының баршаға ортақ Декларациясы.
Пайдаланылған әдебиеттер
Дос Көшімов. “Демократия негіздеріне кіріспе*, Алматы – 1997.
Ғ.Сапарғалиев., А.Ибраева. “Мемлекет және құқық теориясы*. Алматы, *Жеті
Ғ.Сапарғалиев. Қазақстан Республикасының Конституциялық құқығы. Алматы, “Жеті Жарғы*,
С.Е.Жұсіп. ерікті сайлау дегеніміз не?
10. А.М.Абасилов. “Демократия дегеніміз не?* Демократия қазақ тілінде
11. М.Н.Марченко. “Теория государства и права*. Юрист., Москва,
12. З.М.Черниловский. “Всеобщая история государства и права*. Юрист.,
Жасарал Қуанышәлі. “Ұлт және ұлтаралық мәселе*.“” Демократияны қазақ
Дос Көшім. “Жергілікті өзін-өзі басқару – азаматтық қоғамның
Дос Көшімов “Жергілікті өзін-өзі басқару”, Алматы, 1998 жыл.
Нарман Орнстин. Роль законодательных органов в демократическом обществе.
Қыдырәлі Қайтай. Қоғамдық ұйымдар дегеніміз не? Демократияны қазақ
Матью Гандель Честер Е.Фанн. “обучение демократий”
Томас Бюргенталь. “Халықаралық адам құқығы”.
Учебное пособие. Основы политологии. Алматы. “Жеті Жарғы”, 1993
Политические партий и общественные движения своеврменного Казахстана. Справочник
Масатов Б.С. “Қазақстанның демократия әліппесі”, Алматы, Жеті жарғы,
Дос Көшімов. Демократия негіздеріне кіріспе. Алматы, 1997 жыл.
Н.Назарбаев. *Ғасырлар тоғысында.* Алматы. *Өнер* 1996 жыл. 163
1995 жыл ҚР Конституциясы, 2 баптың 2 бөлімі
1
2