Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым
Министірлігі
Заң факультеті
Дипломдық жұмыс
Тақырыбы:
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым
Министірлігі
Заң факультеті
Дипломдық жұмыс
Тақырыбы: Процессуалдық мәжбүрлеу шарасының ұғымы, мәні және түрлері.
Ғылыми жетекші:
Студент:
Мазмұны
Кіріспе..................................................................................................................4
I тарау. Қылмыстық іс жүргізудегі мәжбүрлеудің заңдық табиғаты.
1.1. Тергеу барысындағы мәжбүрлеудің заңдылық жүйесі..................6
1.2. Қылмыстық мәжбүрлеудің түсінігі, мәні......................... ...............13
1.3.Процессуалдық мәжбүрлеудің мақсаттары, негіздері....................34
II тарау. Қылмыстық іс жүргізудегі мәжбүрлеудің жүйесі.
2.1. Қылмыстық істі жүргізу барысындағы мәжбірлеу шаралары... 43
Мәжбүрлеу шараларының түрлері... ..............................................50
Қылмыстық іс бойынша мәжбүрлеуді жүзеге асыруда тұлғаға берілетін кепіілдіктер..........................................................................66
Қорытынды.............................................................................................70
Пайдаланған әдебиеттер тізімі............................................................72
Кіріспе
Мәжбүрлеу қоғамдық қатынастарды реттеудің тиімді құралы болып табылады және
Қылмыстық-процессуалдық мәжбүрлеу шараны қолдануда, қылмыстық сот өндірісінің міндеттеріне жету
I тарау. Қылмыстық- іс жүргізудегі мәжбүрлеудің заңдық табиғаты.
1.1. Тергеу барысындағы мәжбүрлеудің заңдылық құрылымы.
Қоғам әлі қылмыстан арылған жоқ. Сондықтан ол қылмыспен күресетін
Қылмысты түбірімен жою қажеттігін түсінген және өзін қылмыстық –
Айыпталушылар мен күмәнділер, оларға тағылған қылмысты жасарда ерік бостандығын
Қылмыстық сотты іс-жүргізуге қатысушылардың көпшілігі /айыпталушы мен күмәндіден басқасы/
Қылмыстық процесте мінез-құлықтың бірнеше түрінің мүмкіндігі бар іс-жүргізу міндеттемесін
1/ іс жөнінде бірдеңе белгілі тұлға өз еркімен, шақырусыз
2/ адам жауап алуға шақырылды, және еш қисақтамай келді
3/ тұлға жауап алуға шақырылған болатын; бұл шақыру белгілі
4/ өткендегі жағдай сияқты жауап алуға шақыру оған қажетсіз
5/ тұлға жауап алуға шақырылған болатын, бірақ ол саналы
Алғашқы үш жағдайда біз іс жүргізу міндеттемесін еркін орындау
Іс-шаралық міндеттемелерді орындау азаматты қызметтік істерінен қол үздіреді, жеке
Жеке мүдде /отбасы, бос уақыт т.б/ мүддесінің /қылмысты ашу,
Алғашқы сәтте түгел қылмыстық процесс мемлекеттік мәжбүрлеудің кең және
Қажетті жағдайларда айыптаушыға қатысты алдын ала қамау, қызыметінен шеттету,
Қылмыстық-іс жүргізу ғылымында қылмыстық-іс жүргізу арқылы мәжбүрлеуге кейбір тергеулік
Мысалы, кейбір азаматтардың ұрланған заттарды қайтаруы олар алғанда оның
Олардың жақын туыстарын күмәндінің, айыпталушының құқықтары мен бостандықтарын шектейтін
Сонымен қоса ұстау және із кесу шарасын таңдау айыпталушы
Екі түсініктің арасын ашып алған жөн: тектік – “қылмыстық
Сонымен субъектіні онда жатқан іс жүргізу міндеттемесін ояту мақсатында
“Қылмыстық-іс жүргізу арқылы мәжбүрлеудің” қысқа түсінігі сот ісіне қатысушыларға
Біріншіден, бұл қылмыстық іс жүргізу құқының нормасы арқылы оны
Екіншіден, қылмыстық іс жүргізу мәжбүрлеуінің әртүрлі, оған жүктелген іс-шаралық
Үшіншіден, заңсыз және негізсіз іс-шаралық актілердің күшін жою-бұлда қылмыстық-іс
Дәлелдеу саласы: қылмыстық соттың іс жүргізу субъектілерінің ашық қарсылығына
Іс шаралық құқ қолданушы актілердің заңдылығын қамтамасыз ету саласы:
Құққа қарсы мінез-құлыққа әсер ету саласы-қылмыстың іс шара заңын
Тұлғаның құқына кепілдік беру саласы-процеске қатысушыны өзінің ісшаралық құқықтарын
Бір автордың айтуынша, заңдық жауапкершілік – бұл заңды бұзған,
Басқа авторлардың пікірінше қосымша міндетті салмай-ақ мемлекеттік мәжбүрлеудің әсермен
Жалпы құқықтық деңгейде мәжбүрлеу мен жауапкершілікті зерттейтін жоғарыда көрсетілген
Біздің қылмыстық-іс-жүргізу жауапкершілігінің қолданылу аясы тым тар. Ең кең
Мәжбүрлеу шараларының үшінші тобы-ұстау, із кесу шаралары, мүлікке тиым
Азаматтық құқықта жұмыс істейтін жауапкершілік шараларын қолданусыз міндеттемелерді мәжбүрлі
Жауапкершіліктің кінә үшін болатыны бесенеден белгілі.
Жоғарыда айтылғандарды қортындылайық. Заңдық жауапкершілік процеске қатысушылар өздеріне жүктелген
1.2. Қылмыстық мәжбүрлеудің түсінігі мәні.
Қылмыстық сот өндірісінің мақсаттарына мәжбүрлеу арқылы қол жеткізу мәселелері
Бұл анықтамада мәжбүрлеудің басты мақсаты ретінде тек мемлекеттік мүдде
Процессуалдық әдебиеттерде кейбір авторлар мәжбүрлеудің ұғымын анықтауға басқаша көзқарасты
В.М.Корнуковтың пікірі бойынша, қылмыстық іс жүргізудегі мәжбүрлеу, қылмыстық сот
Жоғарыда айтып кеткеннің бәрін ескере отырып, біз процессуалдық мәжбүрлеу
Қылмыстық іс жүргізу әдебиетінде күштеудің мәні, оны қарама-қарсы мағынасы
Оның философиялық тұрғылардағы құқық шектеуші бағыттылығын мәжбүрлеуді, мүмкінділік пен
Философтар еркінділік пен танылған қажеттілігі негізіндегі, субъектілердің әрекеттерін түсінеді.
Осы категориялардың ара қатынасы, қылмыстық іс жүргізу мәжбүрлеуінің механизінің
Бұл қоғамның әділеттілік мақсаттарына жету мүдделеріне тең келетін тұлға
Мәжбүрлеудің, соның ішінде қылмыстық іс жүргізушілік мәжбүрлеудің қоғамдық дамудың
Қылмыстық іс жүргізудегі қолданудың гуманитарлық мәселелері, заң шығарушы күштеп
Іс жүргізушілік мәжбүрлеуді белгілейтін нормаларды жүзеге асыру үрдісінен басқа
Ал енді сондай мәжбүрлеуді бассыз қолданудың әлеуметтік тиімсіз нәтижелерінің
Тергеуді жүргізіп отырған тұлғаныңшешімінің күштеу міңезі, екі фактормен сипатталады.
Сонымен қатар мәжбүрлеу қылмыстық сот өндірісінде тек қандай да
Мәжбүрлеу тәсілдерінің бұл тобын, қылмыстық процесс теориясында қылмыстық іс
Заңды әдебиетте қылмыстық іс жүргізудегі мәжбүрлеу шараларының мәні туралы
Осының нәтижесінде, соңғылар күшейтілген қорғау мен сақтауды қажет тұтады.
В.М.Корнуков, З.Ф.Коврига, Ф.М.Кудин, З.Д.Еникеев., З.З.Зинатуллин және т.б. И.Ребане мен
Мәжбүрлеудің объективті мінезі, егерде мәжбүрлеу шараларын қолдану үрдісінде жүзеге
Мәжбүрлеу шараларын қолданудың шұғылдылығын ең біріншіден қоғамдық қаупті әрекетті
Мәжбүрлеу элементі тек процессуалдық әрекет позитиві нормалардың әрекет етудің
Қорытып айтсақ, объективтік концепция тұлға үшін ыңғайсыз, тиімсіз құқықтық
Қандай да бір шараларды күштеушілерге жатқызу барысындағы субъективті критерий
Егерде басқа құбылыстардың қандай да бір тобының класының мазмұнына
Өзін өзі шектеу, құқықтық нормалардың құқық шектеуші мінезіне байланысты
Бұл міндетті ерікті орындағанда мәжбүрлеу туралы ешбір әңгіме болмайды
Ал біз қылмыстық-процессуалдық мәжбүрлеу шараларының сұрағына басқаша көзқарасты қалыптастырамыз.
Процессуалдық мәжбүрлеу аталған талаптардың диалектикалық бірлігімен мінезделеді. Яғни, объективті
Ал субъективті критерий, процессуалдық ықпал етуге ұшырылатын сот өндірісінің
Санкциялардың мінезіне байланысты мәжбүрлеу тәсілдерін құқықты орнына келтіруші және
1/ процессуалдық заң нормаларымен қарастырылған тұлға үшін тиімсіз, жағымсыз,
2/ тұлғаның аталған салдары шыдау міндеттілігі мен көрсетілген санкциялардың
Мұндай көзқарасты Б.А.Галкин, А.И.Столмаков та ұсынады. Қылмыстық-процессуалдық құқықтың нормаларын
Қылмыстық процестегі құқықты қорғаудың тәсілдерін бұндай кең тұжырымдаумен біз
Екіншіден, егерде бұндай орын ауыстыру жүзеге аспаса, онда санкциялар,
Процессуалдық санкцияларды, қылмыстық-процессуалдық нормалардың талаптарын орындамау немесе бұзу фактісі
1/ олар тек қана қылмыстық сот өндірісінің саласында қолданылады;
2/ оларды қолдану мүмкін етілетін, қатысты тұлғалардың еркі мен
3/ бұл шараларды қолдану тұлға құқықтарын белгілі бір шектеумен
4/ нақты шаралар, оларды қолдану негіздері, шарттары, шектері мен
5/ оларды қолданудың заңдылығы мен негізділігі саяси, экономикалық, құқықтық,
Қорытындыға былай айтуға болады: процессуалдық мәжбүрлеу шаралары жеке өзіндік
Процессуалдық мәжбүрлеу шаралары қылмыстық сот өндірісінің міндеттерін тиісті жүзеге
Процессуалдық күштеу шаралары алдында қойған мақсаттары орындаумен қылмыстық процестің
Қылмыстық-процессуалдық мәжбүрледі қолдануды құзыреті бар субъектілер ортасы заңда нақты
Процессуалдық мәжбүрлеу ең алдымен қылмыстық сот өндірісін жүзеге асыру
Бір жағдайларда қылмыстық-процессуалдық мәжбүрлеу шаралары қылмыстық-процессуалдық қатынастардың белгілі бір
Қылмыстық-процессуалдық мәжбүрлеу қылмыстық-процессуалдық әрекеттің қатысушыларын жеке, мүліктік немесе ұйымдық
Қылмыстық-процессуалдық мәжбүрлеуді қолданудың әр түрлі:
1/ дәлелдеу саласы: қылмыстық сот өндірісінің сәйкес субъектілерінің ықыласына
2/ процессуалдық құқық-қолданушы актілердің заңдылығын қамтамасыз ету саласы:
а/ тергеушінің, прокурордың, соттың заңсыз актілерін, толық немесе жеке
б/ жеке /ерекше/анықтаманы/қаулыны/ шығару, егерде заң бұзылмаса;
в/ тергеушінің жіберген қателіктеріне байланысты, тергеуге қатыстырмау;
г/ отводтар
3/ құқыққа қайшы,тәртіпке қарсы әрекет жасау саласы-айыппұл шаралары;
4/ тұлға құқықтарын кепіл ету саласы-процесс қатысушысының оның процессуалдық
5/ превенция саласы:
а/ мәжбүрлеу шаралары кәмелеттік жасқа толмағанды қарауға беру,келу жөніндегі
б/ лауазымдылығынан босату және мүлкіне қамау салу түріндегі айыпкердің
в/ мәжбүрлеу шарасын аса қатаң түріне өзгерту немесе мәжбүрлеу
Қылмыстық-процессуалдық мәжбүрлеу шаралары өзінің мінездемесі бойынша бірдей емес және
1/ заңға қайшы әрекеттердің алдын алу, жою тәсілдері;
2/ тиісті мінезді, құқық бұзудың алдын алуды қамтамасыз етуі
3/ дәлелдемелерді алу тәсілдері.
Жоғары да айтылғандай, айтылған кепілдіктердің бірі болып процессуалдық мәжбүрлеу
Заң нақты түрде процессуалдық мәжбүрлеу шараларын қолдануға құзіреті бар
1.2 Процессуалдық мәжбүрлеудің мақсаттары, негіздері
Бұлтартпау шараларын қолданудың мақсаты, негізі және шарттары. Бұлтартпау шаралары-бұл
Бұлтартпау шараларын қолдану азаматтардың жеке бостандықтарын шапшаң шектеумен байланысты,
Бұлтартпау шаралары заңмен белгіленген негіздерге арқа сүйер және тиісті
Бұлтартпау шараларының өзіндік шағын, ерекше мақсаттары бар:
1/ айыпталушының /күдіктінің/ анықтаудан, алдын ала тергеуден және соттан
2/ айыпталушының /күдіктінің/ ақиқатқа жетуге бөгет болуына жол бермеу;
3/ айыпталушының /күдіктінің/ кейінгі қылмыстық қызметін тоқтату;
4/ үкімді орындау мүмкіндігін қамтамасыз ету.
Бірінші мақсатқа жету айыпталушының қатысуымен тергеу әрекеттерін жүргізуді, оның
Екінші мақсат айыпталушыға куәгерлерді, жапа шегушілерді, мамандарды және әлі
Үшінші мақсаттың мазмұны ұзаққа созылған қылмысты тоқтату және айыпталушының
Бұлтартпаудың төртінші мақсаты біріншімен сәйкес келетін сияқты: айыпталушының тергеу
Асылында із кесушарасын қолданудың негізгі қылмыстық істе көрсетіліп, істе
Айыпталушы жасырынап, ақиқатты айқындауға бөгет жасауы мүмкін дегенді нақтылаушы
Айыпталушының жеке басын іске алу із кесу шараларын таңдауға
Айыпталушының айналысу түрі із кесу шарасының белгілі бір түрін
Айыпталушының жасы оның интеллектуалдық және өнегелік дамуын, белгілі бір
Отбасылық жағдай бұлтартпау шарасын таңдауға әсер етеді, өйткені жарының,
Бұлтартпау шарасын таңдау кезінде ескеретін басқа да жағдайларға алға
Айғақтар бұлтартпау шарасын қолдану негізін көрсетпейді, басты дерек яғни
Дәлелдеуге заң бойынша бұлтартпау шарасына әсер ететін барлық жағдайларды
/Кінәсін дәлелдеуді, шығуы бұлтартпау шарасын таңдауға себеп болатын тұлғаны
Осы талаптарды сақтағанда бұлтартпау шарасын таңдау туралы қаулы көлемі
Бұлтартпау шаралары айыпталушыға тәрбиелік ықпал ету үшін таңдалады деген
Бұл көзқарастарда көптеген даулар мен қателер бар. Үкім шығып,
Бостандықтан айыру орындарының әкімшілігінің кінәні мойындауға бейім рухта қамалғандарды
Сонымен тергеушінің айыптаушыларды қайта тәрбиелеуге немесе мұндай міндетті қамау
Бұлтартпау шарасы, оның ішінде қамауға алу, қылмыскер бостандықта қалды
Бұлтартпау шарасын неізгізсіз қолдану, егер де айыпталушыны қамаудан босатуға
Мақсаттар мен оларға жету үшін қажет бұлтартпау шараларын таңдауға
Бұлтартпау шарасын таңдауға негіз болса, оны тек бірер құқықтық
Біріншіден, бұлтартпау шарасы тек қозғалған қылмыстық іс бойыншағана таңдалады.
Екіншіден, бұлтартпау шарасы айыпталушыға төніп тұрған қылмыстық жазадан ауыр
Айыптаудың заңдық жағын тергеуде немесе сотта өзгерткенде жаңа айыпқа
Үшіншіден, кез келген түрдегі бұлтартпау шарасын қолдану шарты тұлғаны
Бұлтартпау шарасы тұлғаға айып тағылып, одан айыпталушы ретінде жауап
Бұл жағдайларда бұлтартпау шарасын таңдау туралы қаулы айып тағылғанға
Төртіншіден, бұлтартпау шарасы қылмыстық жауапкершілік жасына /16 жас/ жеткен
Жан-дүниесі ауратындарды қамап ұстау үшін тергеу изоляторлар жанындағы ауруханаларда
Мәжбүрлеу шаралары сайланатын және тағайындалатын кейбір тұлғаларға да жауапты
2.1. Қылмыстық істі жүргізу барысындағы мәжбірлеу шаралары.
Процессуалдық мәжбүрлеу шараларына қолданылатын ғылыми жіктеудің маңызы оның бір
Сонымен қоса олардың әрқайсысының тұрған жерін ғана емес, сонымен
Процессуалдық әдебиеттерде процессуалдық мәжбүрлеу шаралары әр автордың әр түрлі
Ю.Д.Лившиц процессуалдық мәжбүрлеу шараларын келесідей түрге жіктейді:
1/ бұлтартпау шаралары
2/ дәлелдемелерді табу, алу және бекітуге бағытталған шаралар
3/ соттық талқылау тәртібін қамтамасыз етуші шаралар
4/ аталған топтардың ешқайсына да жатпайтын басқа да шаралар
М.А. Чельцов процессуалдық мәжбүрлеу шараларын үш топқа жүктейді:
1/ айыпталушының әділ соттан жалтармауын қамтамасыз етуші шаралар
2/ дәлелдеу құралдарын қамтамасыз етуге бағытталған шаралар
3/ соттық талқылау тәртібін қамтамасыз етуші шаралар
З.Ф.Коврига процессуалдық мәжбүрлеу шараларын келесідей түрлерін бөледі:
1/ бұлтартпау шаралары,келу туралы міндеттеме, ұстау, алып келу, іздестіру,
2/ қамтамасыз ету құралдары, оның ойынша олардың қатарына тінту,
Келтірілген жіктеулердің барлығы бір-бірінен айырмашылықтары аз, өйткені оларды жіктеудің
Барлық жетіспеушіліктерге қарамастан мақсаттық белгілер бойынша жіктеу барынша толықтығын
Жоғарыда көрсетілген жіктеулерді талдап қортындылай келе процессуалдық мәжбүрлеу шараларын
А/ дәлелдемелерді табу, алу және зерттеуді қамтамасыз ететін шаралар
Б/ мүлікті тәркілеудің мүмкіндігін және азаматтық талапты қамтамасыз етуші
Барынша толық, бірақ ыңғайлы қөзқарас бойынша бұл еңбектің құрлымында
Қылмыстық – процессуалдық мәжбүрлеу қылмыстық-процессуалдық әрекет субъектілерінің тәртібіне мемлекеттік
Әдебиеттерде қылмыстық – процессуалдық мәжбүрлеудің шараларын әртүрлі жіктеген. З.Ф.Коврига
1/ бұлтартпау құралдары;
2/ қамтамасыз ету құралдары.
Бірінші топқа бұлтартпау шаралары, келу туралы міндеттемені алу, ұстау,
З.Ф.Коврига өзінің жіктеуінің негізіне мақсаттық белгілерді қойған осыған байланысты
В.М. Корнуков процессуалдық мәжбүрлеу шараларын олардың мақсатарына байланысты 2
А/ дәлелдемелерді алуды, табуды және зерттеуді қамтамасыз ететін шаралар
Б/ азаматтық талапты және мүмкін болатын мүлікті тіркелудің қамтамасыз
Осыған орай жіктеуді З.З.Зинаттулин жасаған. Ол: а/ қылмыстық-процессуалдық әрекеттің
б/ дәлелдеу құралдарын жинаумен және зерттеумен тікелей байланысты шаралар
Келтірілген жіктеулерде бөлудің негізіне салынған мақсаттың белгі өзін ақтады.
Бұған куәнің және жәбірленушінің тергеушіге, сотқа келуін және олардың
Тергеу әрекеттері-бұл жалпы мәжбүрлеу әрекеті емес. Олар мәжбүрлеумен бірге
И.Л.Петрухиннің қөзқарасы бойынша қылмыстық процесте мәжбүрлеу үш нысанда көрінеді:
Келтірілген жіктеулердің негізінде қылмыстық процесте қолданылатын мәжбүрлеу шараларының сипаты
Бірақ біздің ойымызша қылмыстық-процессуалдық мәжбүрлеудің құқықтық табиғатын талдау үшін
Негізінде процессуалдық құқық бұзушылықтар болатын процессуалдық мәжбүрлеу әртүрлі болуы
Қылмыстық-процессуалдық әрекет үшін олар ерекше тән болады.
Қылмыстық іс бойынша өндіріс кезінде көптеген билікті процессуалдық шешімдер:
Процессуалдық құқықбұзушыларға жазалаушы қамтамасыз етуші шаралар қолданылуы мүмкін. Мысалы,
Мәжбүрлеу шараларының ішіндегі құқықбұзушылыққа жауап болып табылмайтын түрі ретінде
Кейбір тергеу әрекеттерін жүргізуде қолданатын мәжбүрлеудің сипаты туралы сұрақ
Қылмыстық-процессуалдық санкциялар қылмыстық процестегі басқа мәжбүрлеу шараларынан басты айырмашылығы
Әдебиеттерде басқаша көзқарастар айтылған В.М.Корнуков тінті, алу, куәландыру үлгілерді
Аталған тергеу әрекеттерін жүргізу қылмыстық-процессуалдық нормалардың бұзылуымен байланысты емес
2.2. Мәжбүрлеу шараларының түрлері
Жүктелген міндетті орындамаған субъекті үшін салдардың мінездемесіне байланысты процессуалдық
Мәжбүрлеу тәсілдерін, олардың мақсатты тағайындалуына байланысты бөлшектеу ревалюцияға дейін
Заң әдебиеттерінде келесі жіктелу аса көп таратылады, оған сәйкес
Сонымен қатар қылмыстық процесс теориясында, қылмыстық-процессуалдық мәжбүрлеу шараларын жіктеу
Құқықты шектеуші бағыттылығына тәуелді келесі түрлері бөлінеді: басым жекелік
Ықпал ету уақытына байланысты мәжбүрлеу тәсілдері ұзақ және қысқа
Барлық әрекет етіп отырған критерийлер әртүрлі аспектілерді қылмыстық процестегі
Бұл құндылықтарға ие болуы шарасы ең алдымен тұлғаның бекітілген
Мәжбүрлеу шараларын жіктеудің маңызды критерийіне құқық шектеу мінездемесін жатқызбаған
Құқықтық дәреже біріншіден мемлекетпен, оның органдары түрінде анықталатын бостандық
И.Ребаненың көзқарасы бойынша, бұл критерийді қабылдау, мәжбүрлеп жатқан тұлға
Мәжбүрлеп жатқан тұлға құқықсыз объектіге айналмайды. Тұлға қызығушылықтары, мемлекет
Аталған негізге сәйкес, қылмыстық-процессуалдық мәжбүрлеу тәсілдерінің жіктелуін нақты тәсілдердің
1/ Әлеуметтік-экономикалық, саяси, мәдени және жеке құқық саласындағы тұлғаның
2/ Әлеуметтік-заңдылық және жеке құқық саласында тұлғаның шектелген құқықтық
3/ Жеке құқық саласында шектелген құқықтық дәреженің тәртібін белгілеуші,
Құқықтың қорғаушы қызметі өзін үш негізгі формаларда бейнелейді. Бұл
В.Н.Корнуков қылмыстық-процессуалдық мәжбүрлеу шараларын келесі түрлерге бөледі:1/ процессуалдық
А.А.Филющенко қылмыстық-процессуалдық нормаларды мәжбүрлеп қамтамасыз етудің үш түрін айырады:
З.Ф.Коврига процессуалдық мәжбүрлеуді. Жауапкершілікті, санкцияны бөліп шығарады да олардың
Г.Н.Ветрова қылмыстық-процессуалдық мәжбүрлеу шараларын келесідей бөледі: 1/ процессуалдық міндеттерді
З.З.Зинатуллин келесідей процессуалдық мәжбүрлеу шараларын бөліп шығарады: 1/ процессуалдық
З.З.Зинатуллин мәжбүрлеу шаралары мен жауапкершіліктің ара қатынастарын қарастыра отырып,
Ф.Стацевич процессуалдық мәжбүрлеу шараларын келесідей бөледі: 1/ әділеттік мүдделерін
Превентивтік шаралар мәжбүрлеуші болса да, процессуалдық құқық бұзушылықты жасағаны
1/ Ұстау.
А.В.Франктің көзқарасы бойынша :”Ұстау жазалау шарасы немесе өндіртіп алу
Ұстау тек тәсіл ретінде қарастырылады, соның көмегімен биліктің тиісті
Ұстау-қылмыстылық пен күресудің “алдыңғы шегі”. Ұстаудың негізінде қылмыстық қудалауды
2/ Бұлтартпау шаралары.
Айыпталушы анықтаудан. Алдын ала тергеуден немесе соттан жасырынады, не
1/ ешқайда кетпеу және өзін дұрыс ұстау туралы қол
2/ жеке кепілдік беру;
3/ әскери қызметшіні әскери бөлім командованиесінің бақылауына беру;
4/ кәмелетке толмағанды қарауға беру;
5/ кепіл беру;
6/ үйде қамауда ұстау;
7/ қамау.
Бұлтартпау шараларын тек бірқатар құқықтық шарттарды орындағанда ғана қолдану
біріншіден, бұлтартпау шарасы тек құқықтық шарттарды орындағанда ғана қолдану
екіншіден, бұлтартпау шарасы айыпталушыға тағайындалатын қылмыстық жазадан айырылмау керек
үшіншіден, бұлтартпау шарасының кез келген түрін қолданудың шарты болып
төртіншіден, бұлтартпау шарасы тек тиісті субъектіге, яғни қылмыстық жауапкершілік
Нақтырақ айтқанда, бұлтартпау шараларының тек өзіне тән мақсаттары бар:
айыпталушының/сезіктінің/ анықтаудан. Алдын ала тергеуден және соттан жасыруының алдын
айыпталушының /сезіктінің/ айқындылықты орнатуға кедергі жасауын болдырмау
айыпталушының /сезіктінің/ қылмыстық әрекеттерін әрі қарай жалғастыруының алдын алу
үкімнің орындалу мүмкіндігін қамтамасыз ету.
Бұлтартпау шараларын қолдану азаматтардың жеке бостандығын, ерекше алғанда тұлға
Жоғарыда атаулының кеткен бұлтартпау шараларының қайсы бірін қолдану қажеттілігін
А/ Ешқайда кетпеу және өзін дұрыс ұстау туралы қолхат
Бұл бұлтартпау шарасының негізгі жақсы жағы, оны қолдану адамды
Ешқайда кетпеу туралы қолхат берген тұлғалармен заңмен басқа ешбір
Б/ Жеке кепілдік – сенім көрсететін тұлғлардың /екіден кем
Бұл бұлтартпау шарасы кепіл берушілердің шағымдануы немесе олардың келісімі
Кепілдік беруші оған қатысты өзі кепілдік беретін адамның айыбының
Кепілдік беруші қылмыстық іс бойынша іс жүргізудің кез келген
Бұл бұлтартпау шарасында айыпталушының тергеу органдарының шақыруы бойынша келуін
В/ Әскери бөлімдер командованиесінің әскери қызметшілерді байқауы. Бұл бұлтартпау
Әскери командованиесінің байқауы бұлтартпау шарасы ретінде айыпталушының тиісті емес
Әскери бөлімдер командованиесінің әскери қызметшілер немесе оқу жиынына шақырылған
Бұл бұлтартпау шарасын қолданғанда әскери қызметші ешбір физикалық мәжбүрлеуге
1/ Кәмелетке толмағанды қарауына беру. Кәмелетке толмағанды ата-анасының, қамқоршыларының,
Кәмелетке толмағанды ата-анасының және басқа да адамдардың қарауына беру
Қарауына қабылдау туралы қолхат алынып қойылған кезде ата-аналарға, қамқоршыларға,
Қарауына кәмелетке толмаған берілген адамдарға олар қабылданған міндеттемелерін оындамаған
Д/ Кепіл. Кепіл бұлтартпау шарасы ретінде Кеңестер Одағы кезінен
Кепілді төлеуге мүмкіндігі жоқ адамдар сотты күтіп түрмеде отырады
Кепілдің кемшіліктері де бар. Мысалға, егер айыпталушы айқындылықты орнатуға
Қорытынды кепіл – уақыт рухына, қоғам өмірінің, қазіргі заманның
Е/ Үйде қамап ұстау. Үйде қамап ұстау сезіктіге, айыпталушыға
Бұлтартпаудың аталған шарасын тандау туралы қаулыда қамауға алынған адамға
Үйде қамауға ұстаудың мерзімі оны ұзартудың және оған шағымданудың
Ж/ Қамауға алу. Қамауға алу бұлтартпау шарасы ретінде прокурордың
1/ оның Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын жері болмаса
2/ оның жеке басы анықталмаса
3/ ол бұрын тандалған бұлтартпау шарасын бұзса
4/ ол қылмыстық қудалау органдарынан немесе соттан жасырынуға тырысса
Тергеуші, анықтаушы бұлтартпау шарасы ретінде қамауға алуды тандау қажет
Бұлтартпау шарасы ретінде қамауға алу қолданылған сезіктілер мен айыпталушылар
Прокурор мен сот айыпталушыға /сезіктіге/ қолданылған қамауға алу
Іс бойынша сотқа дейінгі іс жүргізу кезінде қамауға алудың
Процессуалдық мәжбүрлеу шараларының сипаттаушы белгілер:
1/ олар тек қылмыстық сот өндірісі саласында ғана қолданылады.
2/ соларға қатысты қолданылатын тұлғалардың еркімен тілегіне байланыссыз қолданылады.
3/ бұл шараларды қолдану жеке адамның құқықтарын шектеумен байланысты
4/ соларға қатысты қолданылатын тұлғалар және оны қылмыстық іс
5/ оларды қолданудың заңдылығы мен негізділігі саяси, экономикалық, құқықтық,
Қорытындылай келе, процессуалдық мәжбүрлеу шаралары жеке логикалық құрлымға ие
Бұл ережеге байланысты процессуалдық мәжбүрлеу шараларын қылмыстық-процессуалдық заңдылықпен қарастырылған
Қылмыстық процесте көптеген әрекеттер оның жеке қатысушыларының еркінен тыс
Қылмыстық жауапкершілікке тарту мәжбүрлеумен байланысты, өйткені ол тартылатын адамның
Қылмыстық жауапкершілікке тартылған тұлға оның еркінен белгілі бір процессуалдық
Процессуалдық мәжбүрлеу шараларын қолдану тұлғаның белгілі нақты нәтижелерге жету
Оның ішінде қылмыстық жауапкершілікке тарту-қылмыстық сот өндірісінің міндеттерін жүзеге
Қылмыстық жауапкершілікке тарту және белгілі бір процеске қатысушыларды шақырту
Оларға, бұлтартпау шаралары, келу туралы міндеттеме, ұстау, алып келу,
Қылмытық процес теориясында процессуалдық мәжбүрлеу шараларына соттық талқылаудын тәртібін
1975 жылы шыққан З.Ф.Ковриганың “Қылмыстық-процессуалдық мәжбүрлеу” деген еңбегінде процессуалдық
2.3. Қылмыстық іс бойынша мәжбүрлеуді жүзеге асыру да тұлғаға
Қылмыстық іс жүргізу үрдісі теориясында тұлғаның бостандығымен құқықтарына кепілдік
Тұлғаның құқығына кепілдік туралы сауалдарды зерттеу қылмыстық іс жүргізудің
Тұлғаның бостандығы мен құқығы алдын-ала тергеу сатысында шектеледі. Мәжбүр
“Қылмыстық іс жүргізу кепілдігінің” мазмұны туралы мәселелер бойынша процессуалист-ғалымдардың
Өзге көзқарасты ұстанушылар осы кепілдіктерді бір-бірімен байланыстырып, тұлға мен
Біздің көзқарасымыз бойынша әділсот пен тұлғаның кепілдігі арасындағы ұқсастық
Дауға байланысты қылмыстық сот өндірісінде барлық кепілдіктер негізгі үш
Қылмыстық процесс теориясында тұлғаның құқықтарына кепілдік адам және азаматтық
Жоғарыда көрсетілген жіктеулерді екі үлкен топқа бөлеміз: тұлғаның құқығының
Бірінші топты өз мүдделерін қорғайтын тұлғалардың құқықтары, қылмыстық процесті
Жүйелі анализге негізделе отырып, қылмыстық сот өндірісінде тұлғаның құқықтарына
Процессуалдық кепілдік-бұл қылмыстың процеске қатысушы тұлғалардың құқықтары мен мүдделі
Тұлғамен әділсот кепілдігі арасында айырмашылық байқалса артықшылық мемлекеттің мүддесінен
Процессуалдық мәжбүр ету саласында тұлғаның заңды мүдделері жәнеқұқықтарына кепілдікті
1/ қылмыстық – процессуалдық мәжбүр етудегі жалпы талаптарды қолдану
2/ өз құқықтары мен бостандықтарын сотпен қорғау және жоғары
3/ қылмыстық процессуалдық мәжбүр ету бойынша анықтау және алдын
4/ қылмыстық процесті жүргізуші органдармен лауазымды тұлғалардың қылмыстық мәжбүр
Алдын-ала тергеу мен қылмыстық істі сотта қарауда сезікті ретінде
1959 ж ҚазССР-ң ҚІЖК-сі қабылданған мезеттен бастап қылмыстық сот
Біріншісі (1959-1971ж) алдын-ала тергеу аяқталған уақытқа дейін барлық жағдайда
Екінші кезең 1971 ж 15 сәуірде қорғаушы тек прокурордың
Үшінші этап қорғау институтының дамуы 1991 ж 16 ақпанда
Азамат қылмыстық істі қорғау сатысында қылмыстық процесті жүргізуші орган
ҚР Конституциясының 39 бабына сәйкес тек адам және азаматтық
ҚР-ң құқықтық жүйесі адам және азаматтың құқығымен бостандық кешені
Тұлғаның құқығының мәнің түсіну үшін құқықтық мәртебенің мазмұнын ашу
Қылмыстық процесс теориясында тұлғаның мүддесі проблемалары кешендік сипатқа ие
Ислам елдерінде кінәсіздік призумпциясы батыс елдерге қарағанда XI ғасыр
Сонымен. Процессуалдық мәжбүр ету шараларына тартылған тұлғалардың құқықтық жағдайы
ҚОРЫТЫНДЫ
Бұлтартпау шаралары айыптаушының уақытша бас бостандығынан шектеу немесе
Бұлтартпау шараларын заңда көрсетілмеген мақсаттарда қолдануға жол берілмейді.
Бұлтартпау шараларын қолданудың негізі дәлелдемелердің жиынтығы болып табылады. Олардың
Нақты адамның қылмыс жасағаны туралы дәлелдеме және оны айыпталушы
Қолданылған қайнар көздердің тізімі
Нормативтік құжаттар
Қазақстан Республикасының 01.01.2001. Астана 2001
Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу кодексі // 01.03.2002. Алматы
Қазақстан Республикасының қылмыстық кодексі 26.09.2000 // ИКФ “Фолиант” Астана
Қазақстан Республикасының “Жедел іздестіру қызметі туралы” заңы өзгертулер мен
Қазақстан Республикасының ішкі істер органдары туралы Қазақстан Республикасының Президентінің
Арнайы әдебиеттер мен оқулықтар
Ароцкер Л.Е. Тактика и этика судебного допроса.-М., 1969.
Ахпанов А.Н. Возбуждение уголовного преследования и применение мер процессуального
Ахпанов А.Н. Проблемы уголовно-процессуального принуждения в стадии предварительного расследования.
Бажанов С. О мерах принуждения в уголовно-процессуальном законодательстве //
Бекешко С.П., Матвиенко Е.А. Подозреваемый в советском уголовном процессе.
Березин М.Н., Гуткин И.М., Чувилев А.А. Задержание в
Буряков А.Д. Залог как мера пресечения в советском
Бычков С.Ф., Гинзбург А.Я. Следственные действия / Краткий
Галкин И.С., Кочетков В.Г. Процессуальное положение подозреваемого. –М.,
Гуткин И.М. Актуальные вопросы уголовно-процессуального задержания. –М., 1980.
Гуткин И.М. Меры пресечения в советском уголовном процессе. –ВШ
Денежкин Б.А. Подозреваемый в советском уголовном процессе. –Саратов,
Еникеев З.Д. Меры процессуального принуждения в системе средств
Зинатуллин З.З. Уголовно-процессуальное принуждение и его эффективность. –Казань, 1981.
Ивлиев Г.П. Основания и цели применения мер процессуального
Карев Д.С. , Савирова Н.М. Возбуждение и расследование
Клюков Е.М. Меры процессуального принуждения. –Казань, 1974.
Коврига З.Ф. Уголовно-процессуальное принуждение. –Воронеж, 1975.
Корнуков В.Н. Меры процессуального принуждения в уголовном судопроизводстве.
Кудин Ф.М. Принуждение в уголовном судопроизводстве. –Красноярск, 1985.
Лившиц Ю.Д. Меры пресечения в советском уголовным процессе.
Мирский Д.Я. Првовая природа задержания лица, подозреваемого в
Петрухин И.Л. Неприкосновенность личности и прнуждение в уголовном
Петрухин И.Л. Свобода личности и уголовно-процессуальное принуждение.
Прокурорский надзор. Учебник // под. Ред. Ю.Е.Винокурова. М., 2001.
Рыжаков А.П. Меры пресечения. –М., 1996.
Ратинов А.Р. Судебная психология для следователя. М.,2001.
Сарсенбаев Т.Е. , Хан А.Л. Уголовный процесс. Досудебное производство.
Сафин Н.Ш. Допрос несовершеннолетнего подозреваемого в уголовном судопроизводстве.
Толеубеков Б.Х. Уголовно-процессуальное право. Республика Казахстан.-Алматы, 1998.
Төлеубеков Б.Х. Қазақстан республикасының қылмыстық іс жүргізу құқығы. Алматы.
Уголовный процесс // под.ред. Лупинской П.А. М., 2001.
Уголовно-процессуальное право Российской Федерации / под.ред. П.А.Лупинской –М., 1998.
Уголовный процесс / под.ред. К.Ф.Куценко. –М., 1996.
Усманов У.А. Справочник следователя. –М., 1999.
Чистякова В.С. Законность и обоснованность применения мер уголовно-процессуального
Чувилев А.А. Привлечение следователем и органом дознания лица
Базылев Б.Т. К вопросу об определении понятия государственного принуждения.Труд//Томский
Корнуков В.М.Меры процессуального принуждения в Советском уголовном процессе.-Саратов,1978.-С.7 защиты.-Уфа,1978.-С.15
3 Коврига З.Д. уголовно-процессуальное принуждение.-Воронеж,1975.-С.30
А.И.Принуждение в социальном регулировании: правовой аспект//Правоведение.-1985.-№3.С.68
Алексеев Н.С. и др. Очерк развития науки Советского уголовного
Петрухин И.Л. Свобода личности и уголовно-процессуальное принуждение.-С.1985.-С.44
Корнуков В.М. Меры процессуального принуждения в уголовном судопроизводстве.-Саратов. 1978.-С.18
Алексеев С.С. Социальная ценность права в Советском обществе.-М.,1971
¹Филющенко А.А. Об уголовно-процессуальном принуждения// Правоведение.-1974.-№3.С.108-109
¹Горшенев В.М. Способы и организационные формы регулирования в социалистическом
Горшенев В.М. Способы и организационные формы регулирования в социалистическом
Божьев В.П. Уголовно-процессуальные правоотношения.-М.,1982.-С.228
²Элькинд П.С. Толкование применение норм уголовно-процессуального права.-М.,1967.-С.29
Базылов Б.Т. Государственное приеуждение и правовое формы его осуществления
Алексеев С.С. Социальная ценность правав советском обществе.-М.,1971
Стргович М.С. Курс советского уголовного процесса М.: Наука ,1970
Стргович М.С. Курс советского уголовного процесса М.: Наука ,1970
Давыдов П.М. Меры пресечение в советском уголовном процессе.- Автореферат
Корнуков В.М. Указ. Соч., с 10
Зинатуллин З.З. Уголовно-процессуальное принуждение и его эффиктивность.-Казань.1981.-С.12-13
Петрухин И.Л. Уголовно-процессуальное принуждение и свобода личности. //Сов.гос.право.-4.-С.79-84
Теория доказательств в советском уголовном процессе.-Под ред.Н.В.Жогина.-М.Юрид.лит-ра.-1973.-С.82
Корнуков В.М. Указ. Соч., с 25
Петрухин И.Л. Уголовно-процессуальное принуждение и свобода личности.-М.,1985.-С.79Фойницкий И.Я. Курс
Корнуков В.М. Меры процессуального принуждения в уголовном судопроизводстве.-Саратов.1978.-С.76
Зинатуллин З.З. Уголовно-процессуальное принуждение и его эффективность.-Казань.1981.-С.68
Денежкин Б.А. Гарантин неприкосновенности личности и израние меры пресечения
Коврига З.Ф. Уголовно-процессуальное принуждение.-М.Ю1975.-С.153
71