Мазмұны
Кіріспе ……………………………………………………………………….
1 Ұлттық мерекелер мен салт-дәстүрлердің құралдары арқылы балаларды әлеуметтендіру
1.1 Қазақ халқының дәстүрлі мәдениетін сақтау мен дамытудың
1.2 Бала тұлғасын әлеуметтендіру педагогикалық зерттеудің мәселесі ретінде…………………………………………………………… .
2 Ұлттық мерекелер мен салт-дәстүрлерді қолдану
2.1 Оқу-тәрбие процесінде ұлттық мерекелер мен салт-дәстүрлерді қолдану әдістемесі...................................................……………………...
2.2 Балаларды мектепте оқуға дайындау барысында этномәдени мұраны қолдану
Қорытынды……………………………………………………………………
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . ………………………………………..
Қосымшалар…………………………………………………………………… 6
11
11
29
42
42
54
59
61
64
Кіріспе
Тарихымыздың өтпелі кезеңдерінде халықтың өзін-өзі тануы, өзінің қалыптасу негіздеріне,
Білім беру мекемесіндегі мектепке дейінгі білім беру мен тәрбие
ХХ ғасырдың соңында біздің өмірімізге кең көлемде шет тілдерінен
Халық бала өмірінің әрбір кезеңін, дамуының барлық жақтарын ақындық
Психологтар мен әдіскерлердің айтуынша, бала ана тілін ең алдымен
К.Д.Ушинскийдің белгілеуінше, жанұяларда дәстүрлерді, күннен күнге аз білуде, халықтық
Мектепке дейінгі білім практикасында мынадай жағдайды байқауға болады: ересек
Сондықтан педагогтарда ұлттық мерекелер мен салт-дәстүрлердің құралдары арқылы балаларды
Осыған орай Қазақстан Республикасындағы Гуманитарлық білім беру концепциясында (1994
Бұл ойдың қабылдануы әлемдік деңгейдегі ұлттық дәстүрлі мәдени құндылықтардың
Дипломдық жұмыстың көкейкестілігі Қазақстан Республикасының халықтарының рухани және барлық
Бұл құжаттарда барлық құндылықтарды сақтай отырып білім беру жүйесін
Қазақстан Республикасының тәуелсіз мемлекетке айналуы, демократиялық реформаларға бет бұрыс,
Халықтың көпұлтты құрамын ескеру қажет: 2009 жылғы халық санағы
Этникалық көпжақтылық, ірі дін конфессиялары, сондай-ақ халықтың екі тілде
Қазақстан ғалымдары К.К.Қуантаева, Т.С.Садықов, А.П.Сейтешев, ГА.Уманов, Н.Д.Хмель және
Сонымен қатар басқа да ғалымдардың этнопедагогика аймағындағы еңбектеріне
Ересек мектепке дейінгі балаларды әлеуметтендіру мәселесінің жалпы теориялық сұрақтары
Қазіргі уақытта жеткілікті дәрежеде оқу-тәрбие процесінде дәстүрлі мәдениетті қолданудың
Бірақ бұл бағдарламаларда да ұлттық мерекелер мен салт-дәстүрлердің құралдары
Көрсетілген қайшылық ұлттық салт-дәстүр құралдары арқылы ересек мектепке дейінгілерді
Зерттеу объектісі – білім беру мекемесінде ересек мектепке
Зерттеу пәні – ұлттық мерекелер мен салт-дәстүрлердің құралдары
Зерттеу мақсаты, объектісі мен пәні келесі міндеттердің қойылуы мен
Қазақ халқының дәстүрлі мәдениетінің дамуы мен сақталуының этнопедагогикалық негіздерін
Ересек мектепке дейінгі балалардың әлеуметтендірілуінің психологиялық-педагогкалық негіздерін талдау.
Балаларды әлеуметтендіру процесінде ұлттық салт-дәстүрді қолданудың негізгі формаларын, әдістерін
Эксперименталды жұмыс процесінде әлеуметтендірілу деңгейінің өзгеру динамикасын бақылау.
Осы зерттеудің болжамы келесі ұсыныстарға бағытталады, ересек мектепке дейінгілерді
- мектепке дейінгі білім педагогтары әлеуметтендіру процесінің жетекшілеріне деген
- ұлттық мерекелер мен салт-дәстүрлерді қолдану арқылы арнайы оқыту
- оқыту мен әлеуметтендіру үшін ұлттық мерекелер мен салт-дәстүрлер
Зерттеудің әдіснамалық негізін бала сөйлеуін дамыту теориялары (К.Д.Ушинский, Е.И.Тихеева,
Зерттеу мәселесінің жағдайын қарастырғанда практикада келесі әдістер қолданылды: психологиялық-педагогикалық
Зерттеу базасы Ақтас поселкесінің №16 орта жалпы білім беретін
Зерттеу мерзімі. Зерттеу 01.08.2010ж. – 01.03.2011 ж
Зерттеудің практикалық мәнділігі оның нәтижелерінің ендірілуінен тұрады:
- Ақтас поселкесінің білім беру мекемелерінің тәрбие процесіне,
- педагогикалық ұжымдардың фольклорлық шараларды ұйымдастыру әрекетіне, көркем-шығармашылық проектілердің
Дипломдық жұмыстың қорытындылары мен ұсыныстары аймағымыдың білім беру мекемелерінің
Диплодық жұмыстың құрылымы келесілерден тұрады:
Бірінші тарауда мектепке дейінгі балаларды әлеуметтендіру процесінің мәні мен
Екінші тарауда ұлттық мерекелер мен салт-дәстүрлерді жалпы білім беретін
Қорытындыда жүргізілген зерттеу жұмысы бойынша қорытындылар мен оқыту мен
Қолданылған әдебиеттер тізімі 55 атаудан тұрады.
1 Ұлттық мерекелер мен салт-дәстүрлердің құралдары арқылы балаларды
әлеуметтендіру процесінің теориялық-әдіснамалық негіздері
1.1 Қазақ халқының дәстүрлі мәдениетін сақтау мен дамытудың
Қазіргі заманда этномәдени мұраны зерттеу халықтық педагогикалық ойды, ұлттық
Халық ұрпақтан ұрпаққа өзінің қоғамдық және әлеуметтік тәжірибесін, рухани
Бұл жаңа ұрпаққа алдыңғы адамзат тарихының жасағанынан өзіне ең
Кейінгі онжылдықтарда Қазақстан ғалымдары этникалық педагогика және халықтық тәрбие
Анализ көрсетіп отырғандай ТМД мен Қазақстан зерттеушілерінің арасында этнопедагогика
«Этнопедагогика» терминін педагогикалық әдебиетте ең алғаш болып
Бұл зерттеушінің еңбектері ("Чуваш халық педагогикасы", 1956 ж., "Этнопедагогика",
Педагог және философ Г.Н.Филонов халық педагогикасына басқаша анықтама береді,
Халық педагогикасының мәнін анықтай отырып, тек берілетін білімдердің жиынтығын
"Сібір мен Қиыр Шығыстың орыс емес халықтарының этнопедагогикасы" монографиясының
Автор біршама халық педагогикасының мәнінің түсінігін тек халықтың жинақтаған
Я.И.Ханбиков, халық педагогикасының мақсаты мен міндеттеріне тоқтала отырып, оның
Халық және этникалық педагогика ерекшеліктерінің нақты айырмашылықтары, сонымен қатар
Профессор С.А.Ұзакбаеваның анықтамасында халық педагогикасы ұрпақтан ұрпаққа берілетін
Этнограф және педагог Г.С.Виноградов «Халық педагогикасы» термині мен түсінігінің
К.Ж.Қожахметова тек қазақ этникалық педагогикасын бөліп көрсетеді және ерекшелейді,
Қазақ этнопедагогикасы педагогикалық ғылымның құрамдас бөлігі болып саналады,
Қазақ халқының педагогикалық мәдениетінің даму тарихы ғасырлар тереңіне кетеді.
Бірінші кезең — Қалыптасу, VI ғ. XVғ. аралықты қамтиды
Екінші кезең — Педагогикалық ойдың дамуы— Қазақ хандығының құрылуынан
Үшінші кезең — Қазақстанда педагогикалық ойдың Ресейде Қазан төңкерісінен
Сурет 1. Қазақстанның педагогикалық ойының қалыптасуының кезеңдері
Көп ғасырлық тарихта дала тұрғындары өсіп келе жатқан ұрпақты
Әлеуметтік-экономикалық, мәдени-тарихи, табиғи-климаттық жағдайлардың өзіндік ерекшеліктеріне байланысты көшпелі қазақта
Кең аймақтың халық педагогикасы көшпенділердің қазіргі ұрпағы қалыптасқан
Дала тұрғындарының оңай емес өмірі оларға қатаң талаптар қойып
Көшпенділердің арасында адамдар бір-бірін жақсы білді,
Халық педагогикасы өсіп келе жатқан ұрпақты өзіндік еңбек өміріне
Көптеген уақыт бойы қазіргі қазақтардың арғы аталары, көшпенділер басқа
Ортағасыр кезеңінде Қазақстан территориясында оңтүстік бөлігінде гүлденген керемет шаһарлар
Қазіргі қазақтардың ата бабасының ең көне жазуларының үлгілері орхон-енисей
Педагогикалық жоспарда келесі жазулардың шумақтары ерекше назар аудартады:
Ежелгі түріктердің ауызша-ақындық дәстүрі бізге керемет әнші, музыкант
IX—X ғ.ғ. атақты ғалым-энциклопедист, қазақ даласының тұрғыны Әбу
Шығыстың екiншi Аристотелi атанған әл-Фараби атамыздан бастап, бiр топ
Ұлы ғұламаның шәкiрт пен ұстаздың ара қатынасы туралы ойлары
XI—XII ғ.ғ. жергілікті авторлардың (Ж.Баласағұн, М.Қашқари, А.Жүгнеки, А.Яссауи және
Қазақ даласының әйгілі ғалымы Махмуд Ибн Хусейн Қашқари (XI
Жүсiп Баласағұни (ХI ғ.) Түркi тектес халықтардың тәлiм-тәрбиелiк пiкiрлерiнiң
Бiр сөзбен шеш түмен сөздiң түйiнiн деп ой қорытады.
Осы өңiрден шыққан тағы бiр ойшыл – Ахмет Иүгнеки
XIII ғ. басында Орта Азия мен Қазақстанға Шыңғысхан әскерлері
Бірақ та осы дамудың қиын кезінде де қазақ халқы
XV-XVII ғасырлар қазақ халқының тарихында ерекше кезең болды, этносаяси
XV—XVII ғ.ғ. ойшыл жыраулар халыққа үлкен әсерін тигізді (Славян
Қазақ жырауларының ақындық толғаулары тек тәрбиелік-қолданбалық емес, сонымен
Жоңғар шапқыншылығы кезеңінде Қазақстанның XVIII ғ. педагогикалық ойы Ақтамберді-жырау
Шал-ақын, адамзат өмірінің түрлі кезеңдері жөнінде өз ойларымен бөлісе
XVIII ғасырдың 30-шы жылдары басталған Қазақ далаларының Ресейге қосылу
Қазақ жерінің Ресей империясының құрамына қосылуының тек прогрессивтік мәні
Патша өкіметінің өзінен кейінгі қалдырған ауыр мұрасының бірі еңбекшілердің
Патша өкіметі қазақ даласында халық ағарту ісін дамытуға, жаңа
Патша өкіметі амалсыздан қазақ ақсүйектері мен байлардың балаларына біраз
ХҮІІІ ғ.орыс дворяндарының жағдайының артуымен осы таптың мақсаты үшін
Дворян мәдениетінің орталықтарының бірі бола отырып, кадет корпустары Ресейдің
Орынбор және Омбы әскери училищелері қазақтардың үстем тап өкілдерінің
Бөкей Ордасын зерттеуші ғалымдар А.Харузин, А.Евренов, Г.С.Карелин, В.Ф.Шахматов, А.Е.Алекторов,
Бөкей ордасында Ресеймен экономикалық және саяси байланыстың күшеюі де
Сонымен, бірінші қазақ мектебі сабақ орыс тілінде жүрген 1841
Источником отражения картины жизни казахского общества той эпохи является
ХІХ ғ. басында қазақтардың көтерілісінде жетекшілік еткен, Кіші жүз
XV—XIX ғ.ғ. ақын-жыраулардың қоғамдық-саяси және педагогикалық әрекетін сипаттай
Қазақ ойшылдары өздерін үлгі ретінде көрсете отырып, жастарды
XIX ғ. екінші жартысы қазақ халқының өміріне маңызды
XIX ғ. екінші жартысынан бастап Қазақстан саяси адамдар
Шоқан Уалиханов – қазақ халқының тарихында өз елінің болашағын
Шоқан – қазақ халқының шын мәніндегі тұңғыш ғалымы, оның
Шоқан өз халқының тарихына, мәдениетіне, ауыз әдебитінің нұсқаларына ерекше
Бұл – Ғалым Шоқанға берілген әділ баға еді. Шоқан-
Педагог-ағартушы Ыбырай Алтынсарин (1841 —1889) «Қырғыз хрестоматиясы» (1879) мен
Қазақ халқының тарихына тоқтала отырып, Алтынсарин көшпенділер балаларының адамгершілік,
Революцияға дейінгі кезеңнің қазақ мәдениетінің ешбір көрнекті өкілі Абай
Абайдың ақыл ой, адамгершілік, еңбек, дене, эстетикалық, отбасы тәрбиесіне
Ақын-ағартушы тұлғаның эстетикалық тәрбиесінің жолдарын көрсетеді.
Революция алдындағы жылдары өлкенің педагогикалық ойының дамуына Қазақстанда ұзақ
XX ғ. басында, жазық дала өлкесіне ерікті социалды-демократиялық ойлардың
Ол қазақ арасында көп кезігетін келеңсіз мінездер мен кертартпа
Сол жылдары қазақ педагогикасының мәселелері бойынша жазушылар мен
Ғасырлар бойы патша үкіметі өз «ағартушылық» саясатын жүргізіп отырды.
Отызыншы және қырықыншы жылдары бұл жерде негізінен сауатсыздық
Кеңес үкіметі билігінің алғашқы жылдарындағы педагогикалық ойдың дамуындағы басты
1925 жылдан бастап «Жаңа мектеп» атты педагогикалық журнал шығарыла
30-шы жылдардың ортасынан қазақ ғалым-педагогтарының назары ең алдымен қазақ
Республикада қазақ халқының педагогикалық мәдениетінің өткенін зерттеуге көп көңіл
Тарихи-педагогикалық зерттеулер тек ұлттық маңызды тақырыптарды ғана қамтымайды. Республиканың
20-40-шы жылдары қазақ мектептеріне оқулықтарды жасауда жазушылар мен ғалым-әдіскерлердің
60-70-ші жылдары дамудың ірі тарихи-педагогикалық, дидактикалық, әдіснамалық мәселелері Т.Тәжібаев
Педагогикалық ғылымның көрнекі өкілдерінің шығармаларының аудармалары мен атақтылығы, Қазақстанның
Соңғы төрт онжылдықта Қазақстанда түрлі психологиялық ғылымның салалары бойынша
Республиканың педагогикалық ойының дамуы мен қалыптасуына көрнекті мемлекет қайраткерлері
Олардың көпшілігі керемет оқулықтар құруда және жалпы білім беретін
Қазақстанның психологиялық-педагогикалық ойы соңғы кезде авторитаризм мен тоталитаризм жылдары
Бүгінгі таңда Қазақстанның ғалым-педагогтары, психологтары, әдіскерлері өз күш-жігерлерін байтақ
1.2 Бала тұлғасын әлеуметтендіру педагогикалық зерттеудің
Даму барысында балалардың сөйлеуінің іс-әрекет пен қарым-қатынастың ерекшелігімен
Мектепке дейінгі кезеңнің соңында тәрбиенің белгілі бір жағдайларында бала
В.С.Мухина мен Л.А.Венгердің мәліметтері бойынша, ересек мектепке дейінгілердің бір
А.Едігенова бойынша баланың бүкіл өмір бойында оның даму үрдісі
А.М.Леушина мәліметтері бойынша, қарым-қатынас айналасының ұлғаюымен және танымдық қызығушылықтарының
Мектепке дейінгі баланың байланыс тілін қалыптастыру үшін тілді қарым-қатынас
А.М.Леушинаның есептеуінше, мектепке дейінгілерді әлеуметтендіру процесінде байланыс тілінің дамуы
Ересек мектепке дейінгілерде байланыс тілі айтарлықтай жоғары деңгейге жетеді.
Ересек мектепке дейінгілерде әлеуметтендіру жоғары деңгейге жетеді. Айтарлықтай
Д.Б.Эльконин мәліметтері бойынша, сөздік қордың өсуі, грамматикалық тізбекті меңгеру
В.Штерн зерттеулерінде бес жастағы балалардың сөздік қоры –
ал Смит зерттеулерінде бес жастағы балалардың сөздік қоры
Сөздік қор тек құрылыс материалын көрсетеді, ол ана тілінің
Мектепке дейінгі шақта қарқынды түрде жүретін ана тілін меңгеру
К.И.Чуковскийдің белгілеуінше, екі жастан бес жасқа дейінгі кезең аралығында
А.Н.Гвоздев сонымен қатар мектепке дейінгі кезеңдегі балалардың ерекше тілдік
Мектеп жасына дейінгі жаста сапалы жаңа этап сөйлеуді игеру
Сөйлеудің барлық жағының дамуы, тілді игерудегі орталық негізін құрайтын
Мектеп жасына дейінгі баланың сөздігінің дамуында белгілі бір сапалық
Мектеп жасына дейінгі жаста сөздің грамматикалық тізбегі дамитын жаңа
Мектеп жасына дейінгі балалардың келесі маңызды бағыты
Мектеп жасына дейінгі шақтың соңында балада ситуативтік және
Сөйлеудің жаңа формасы өзінің тәжірибесіне негізделген ересектермен, құрдастарымен қарым-қатынастың
Сөйлеуді түсінудің дамуы мектеп жасына дейінгі жаста ересектердің тапсырмасын
Мектеп жасына дейінгі жаста өзін-өзі реттеу функциясы туындайды. Баланың
Мектеп жасына дейінгі балаларда сөйлеуге деген саналық қарым-қатынасы
Мектеп жасына дейінгі жастағы сөйлеудің дамуының ерекшеліктері:
Сөйлесу нақты ситуациядан бөлініп аланады, қарым-қатынастың әмбебап қасиетіне айналып
Сөйлеудің байланыс формасы пайда болады және нақтылығы өседі;
Сөзбен әрекеттесу процесінде бала ана тілінің заңдылығын игереді;
Бала өзінің ойын байланысты, логикалық игеруге үйренеді, талқылау интеллектуалдық
Үлкендердің инструкциясына бағынатын әдеби шығармаларды түсінуде көрсететін сөйлеудің
Практикалық және интеллектуалдық тапсырманы шешуге көмектесетін сөйлеудің жоспарлы функциясы
Сөйлеудің дыбыстық функциясы, сөздік абстрактілік бірлік, реттеуде бөлу, сөзді
Тілдік іс-әрекеттің түсіну формасы қалыптасады;
Сөйлеу еркін іс-әрекеттің маңызды түрі бола бастайды, оған деген
Сөйлеу: тыңдау, әңгімелесу, талқылау сияқты өзіндік формасы бар маңызды
Фонетикалық даму процесі жүреді, бала дұрыс тыңдап, дыбысты дұрыс
Осылайша, балалардың өз бетімен сөз құрастырулары ерекше тілді меңгеру
Сөздің дыбыстық формасына бағытталу тілді меңгерудің негізі болып табылады.
Баланың грамматиканы меңгеруі сөйлеу құрамын меңгеруден де байқалады. С.Н.Карпова
Бұл іскерлік аса қажет болып саналады, себебі баланың жеке
Осылайша, мектепке дейінгі кезеңнің аяғына қарай бала барлық дерлік
Мектеп жасы кезеңінің басына қарай бала белгілі бір деңгейде
Мектепке дейінгі кезеңнің аяқ кезіне қарай тілдің дыбыстық жағының
Осы мәселемен айналысқан психологтар мен әдіскерлердің барлығы дерлік бір
А.Н.Гвоздев белгілеуінше, «бала жеке дыбыстардағы айырмашылықтарды байқаса да, бірақ
А.В.Детцованың есептеуінше, сөздегі дыбысты белгілеп көрсету оның қиындығына қарамастан
А.В.Детцова зерттеулерінің мәліметтері көрсетіп отыр, балабақшаның орта тобында балалар
дыбыстарды сөздің басында білді – балалардың 95%-ы;
сөздің ортасында – балалардың 75%-ы;
сөздің басында дыбысты өз бетімен анықтауы – балалардың 95%-ы;
сөздің ортасында дыбысты өз бетімен анықтауы – балалардың 60%-ы.
Егер ересек мектепке дейінгілерде арнайы оқытусыз-ақ сөздердегі жеке дыбыстарды
Осылайша, мектепке дейінгі жаста бала тілді меңгерудің соншалықты деңгейіне
Психологтар (Д.Б.Эльконин, А.Н.Гвоздев, Л.С.Выготский және т.б.) мен әдіскерлер (О.С.Ушакова,
Сөйлеудің дыбыстық мәдениеті.
Бұл жастағы балалар қиын дыбыстарды нақты айта алады. Оларды
Бес жастағы балаға анық сөйлеу тек онымен жүргізілетін
Балаларда естіп қабылдау дамып жетіледі және фонематикалық есту дамиды.
Балалар өз сөйлеуінде мәнерлі интонация құралдарын еркін қолданады: тақпақтарды
Ересек мектепке дейінгілер түрлі өмір жағдайларында дауыс қаттылығын бақылай
Бес жастағы балаларда сөйлеу тыныс алуы жақсы дамыған: олар
Бес жастағы балалар қатарластары мен өз сөйлеулерін ересектердің сөйлеуімен
Сөйлеудің грамматикалық құрылуы.
Бес жастағы балалардың сөйлеуі тілдің барлық бөліктерін білдіретін сөздермен
Ересек мектепке дейінгі шақта балалар грамматика құралдарын қолданудың және
Бес жастағы балалар тілдің синтаксистік жағын да меңгере бастайды.
Бұл жастағы балалар өз беттерімен қажетті жұрнақтарды таңдай отырып,
Бес жастағы балаларда грамматикалық қателерге деген назар күшейе түседі,
Бұл жаста жай сөйлемдер, салалас құрмалас және сабақтас құрмалас
Сөйлеудің лексикалық жағы.
Бес жаста балалардың өміріне ұқсас және түрлі заттарды (формасы,
Сөйлеудің мағыналық жағы дамиды: жалпылаушы сөздер, синонимдер, антонимдер пайда
Байланыс сөйлеуі (баланың әлеуметтендірілуінің көрсеткіші болып табылады).
Оқылғанды балалар жақсы түсінеді, мазмұны бойынша сұрақтарға жауап береді
Балалар сурет сериялары бойынша әңгіме құрастыра алады. Сонымен қатар
Бес жастағы балалар суреттегі тек басты мен мәндіні көріп
Сонымен қатар балалар ойыншыққа сипаттама бере алады, бір немесе
Диалогтік тілде балалар контекстіге байланысты сөйлеудің қысқаша немесе ашық
Алты жастағы балалардың сөйлеуінің жарқын сипаттамасы түрлі мәтін типтерін
Байланыс сөйлеуді дамыту процесінде балалар белсенді түрде сөйлем ішіндегі
Осылайша, біз ересек мектепке дейінгі кезеңнің әлеуметтендірілуінің ерекшеліктерін анықтап
В.С.Мухина бойынша мектеп жасына дейiнгi және бастауыш мектеп жасындағы
Мақал мен мәтелдер – ғасырлар бойғы түзетіліп көптеген
Сонымен қатар Н.А.Дмитриеваның көрсетуінше, сөзбен айтылған зат қандай да
Мақал мен мәтелдерді өз тілдерінде пайдалана отырып балалар
Сонымен қатар жұмбақтарды шешу мен ойластыру балаларды жан-жақты
Жұмбақтар балалардың сөздік қорын көп мағыналы сөздер арқылы байытады,
Жұмбақ – халық ауыз шығармашылығының кіші формаларының бірі, онда
Бесік жырлары, халықтың ойынша – балалық шақтың серігі. Олар
Бесік жырларының грамматикалық әртүрлілігі тілдің грамматикалық құрылысын меңгеруге көмектеседі
Ересек мектепке дейінгі кезеңдегі әлеуметтендірудің маңызды мәселесі дикцияны қалыптастыру
С.С.Бухвостова дикциялық жаттығуларға қажетті материал ретінде мақал-мәтелдерді, әндерді, жұмбақтарды,
Дикциялық жаттығулардың мақсатты нұсқаулары көптүрлі. Олар баланың сөйлеу аппаратының
А.П.Усова, О.Ушаковалар да осы көзқарасты ұстанады және олардың есептеуінше,
Ойын процесінде, Т.Тарасованың есептеуінше, тек тіл ғана дамымайды,
Ю.Г.Илларионованың есептеуінше, балалармен жұмыс барысында жұмбақтарды қолдану оларда сөйлеу
Балаларда дәлелдеуге қызығушылық тудыру үшін жұмбақты шешу барысында баланың
Балаларда дәлелдеу тілін дамыту бойынша жүйелі жұмыс жұмбақтың жауабын
Балалар тілдің сипаттау формасын тез меңгеруі үшін олардың назарын
Бұл мақсатта жұмбақ тіліне анализ жүргізілді, оның құрылуына назар
Сонымен, жұмбақ арқылы балаларда тілдері дамиды, олар түрлі құралдарды
А.П.Усованың айтуынша "ауызша халық шығармашылығы ақындық құндылықтарды өзіне енгізеді"
Мектепке дейінгілер мақал мен мәтелдердің мағынасын түсіну мен интерпретация
Бұған қарамастан, Г.Клименко мақал мен мәтелдер бойынша балалармен жүйелі
Н.Гавриштің көрсетуінше, мектепке дейінгілерге суреттелетін жұмбақтарға қарағанда метафоралық жұмбақтарды
Бір қызығы, балалар жұмбаққа қарағанда әңгіме, ертегі, тақпақтарда метафораны
Психологтар, педагогтар, лингвисттер балалардың сөздер мен сөз тіркестерінің ауыспалы
Ересек мектепке дейінгі балалар белгілі білімдер мен интеллектуалды іскерліктерді
жұмбақ мәтініне зейін аудармай тыңдайды;
жұмбақтың мазмұнын толық есте сақтамайды;
толығымен немесе жартылай жұмбақ мәтінін түсінбейді;
жұмбақты шешуде және салыстыруда жұмбақтағы барлық белгілерді пайдаланбайды;
қойылған жұмбақ туралы қажетті білімдері жоқ;
жұмбақта көрсетілген белгілерді талдап, салыстырып және жалпылай алмайды [32].
Дұрыс жауап берілген кездің өзінде кездейсоқ және мақсатқа бағытталған
мектепке дейінгі баланы тек қана нәтиже ғана емес, сондай
жауапты іздеу барысында жұмбақта көрсетілген заттар мен құбылыстардың барлық
бала өзі мүмкін жауаптардың дұрыстығын тексереді, олардың жұмбақта көрсетілген
мектепке дейінгі бала өз жауабын түсіндіруге, оның дұрыстығына аргументті
қате жағдайда бала дұрыс жауапты іздеуді жалғастырады;
мектепке дейінгі бала жұмбақтарды салыстырғанда қиыншылық сезінбейді.
Осылайша, балалармен мақсатқа бағытталған жұмыста ересек мектепке дейінгілер жұмбақтарды
Н.Новикова өз зерттеулерінде көрсетеді, кейбір балалар ертегілерді, әндерді және
Сонымен, егер ұлттық мерекелер мен салт-дәстүрлер балалардың жас мүмкіндіктеріне
2 Ұлттық мерекелер мен салт-дәстүрлерді қолдану
2.1 Оқу-тәрбие процесінде ұлттық мерекелер мен салт-дәстүрлерді қолдану әдістемесі
Алдыңғы тарауда әлеуметтендіру теориялары, сондай-ақ ұлттық салт-дәстүрлерді қолдану арқылы
Олардың есептеуінше, мектепке дейінгі жастағы балалардың сөзбен жұмыста тілдік
Тілдік қарым-қатынас практикасы баланы мағынасы бойынша түрлі сөздермен кездестіреді:
Ересек мектепке дейінгілерде сөздің мағынасын түсінуді анықтау үшін
Келесі тілдік іскерліктерге диагностика жасалды: түрлі грамматикалық формалар мен
Сонымен қатар, диагностика балалардың қаншалықты ұлттық мерекелердің жанрларын меңгергенін
Ұлттық мерекелерді қолдану арқылы сөйлеу іскерліктерінің деңгейі келесі критерийлер
Жоғары деңгей. Бала үш сөзден (немесе одан да көп)
Орташа деңгей. Бала екі сөзден сөйлем немесе сөз тіркесін
Төменгі деңгей. Бала сөйлем құрастырмайды, тек ұсынылған сөзді қайталайды.
Экспериментте бақылау тобынан он бала, эксперименталды топтан он бала
Балалар көптеген санамақтарды біледі, өз нұсқаларын ұсынады, бірақ басқа
Балалар түрлі грамматикалық формаларды құруда қателер жіберді, олар сөйлемдерді
Бақылаушы және эксперименталды топтарда балалардың даму деңгейлері проценттік көрсеткіште
Кесте 1. Балалардың сөйлеу іскерліктерінің даму деңгейлері (констатациялық бақылау)
Деңгей Топ
Бақылаушы Эксперименталды
Жоғары - -
Орташа 70% 60%
Төмен 30% 40%
Сурет 2. Балалардың сөйлеу іскерліктерінің даму деңгейлері
(констатациялық бақылау)
Сонымен қатар, біз зерттеліп отырған топтың ата-аналары мен тәрбиешілеріне
Педагогтардың жауаптарына келетін болсақ, олар бұл жанрларды анағұрлым кеңірек
Осылайша, біз ересек мектепке дейінгілермен ұлттық салт-дәстүрлерді пайдалану бойынша
Ұлттық мерекелердің құралдары арқылы әлеуметтендірудің әдіснамалық аспектілерін
Дайындық кезеңі.
Негізгі кезең (міндетті түрде оқыту):
сабақтарда;
күнделікті өмірде.
Бірінші кезеңде біз Г.Клименконың ұсынған әдістері мен тәсілдерін
Альбом – жылжымалыны мақал мәтелдер бойынша жасадық. Балалар қызығушылықпен
Қалыптастырушы эксперименттің екінші кезеңінде, ең алдымен, жұмысты сабақтарда ұйымдастырдық.
мақал-мәтелдерді талдау көркем туындыларды оқуды талап етеді, бұл
балалар туындының идеясын, мақалдың мағынасын оның атауын талқылаған
мектепке дейінгілерде мақал-мәтелдердің белгілі бір қоры жинақталған кезде, оларға
Өз эксперименттік жұмысымызда біз осы әдістер мен тәсілдерге сүйеніп
Қазақ ертегісі «Ертөстік» оқылған соң балалардан сұралды: "Қысқаша түрде
Сонымен қатар, Б.В.Шергиннің әңгімелерімен таныстырдық, олардың әрқайсысында
Берілген тәсілдерді Н.Гавриш, М.М.Алексеева, В.И.Яшина ұсынады. Олар мақалдардың
Сонымен қатар Н.Гавриш сабақтарда балаларға мақалдарды (мәтелдерді) көрнекілік түрінде
Сонымен қатар, балалардың тілдерін фразеологизмдармен байыту жұмысы жүргізілді, мұнда
Ересек мектепке дейінгілерді мазмұны бойынша оңай ұлттық-сөйлеу фразеологиясының (мақал
Өз эксперименттік жұмысымызда балаларды сөздердің тура және ауыспалы мағынасын
Осылайша, балаларда лексикалық іскерліктер қалыптасады. Олар сөздердің, сөз тіркестерінің
Г.Клименко аптасына бір рет ана тілі бойынша сабақтың екінші
Мәселен, ойындар – қатар бойынша жарыстар: мақалды
Мал қонысын іздейді, ер жігіт….
Өзге елде сұлтан болғанша, өз еліңде ….
Ел-елдің барі жақсы,өз елің ...
Сұңқар киясын сағынады, торғай….
Есі бар жігіт елін табар, есі жоқ жігіт …..
Өз елім, өлең….
Ұлтарақтай болса да ата қонысы …..
Ат төбеліндей болса да туып өскен…..
Жат елдің жақсысы болғанша, өз еліңнің…...
Біртіндеп тапсырмалар қиындай беруі керек. Балаларға суреттер таратылады, ал
Тілді дамыту бойынша сабақтарда дикцияны жетілдіру мақсатында А.С.Бухвостова,
Өз жұмысымызда біз А.М.Бородичтің әдістемелерін ұстандық. Ең алдымен ұзақ
Жаңа жаңылтпашты баяу темппен, анық, жиі кездесетін дыбыстарды белгілей
Жаңылтпашты қайталау үшін ең алдымен есте сақтауы мен дикциясы
Мұндай жаттығулардың жалпы ұзақтығы – үш – он
Жаңылтпашты қайталау кезінде балаларды үстелге шақырып отырдық, қалғандары олардың
Өз жұмысымызда бұл тәсілді пайдалана отырып, біз балалардың мұндай
Жоғарыда көрсетілген жаттығулар негізі және басты мақсаты балада нақты
Бұл мақсатта біз өз жұмысымызда тек жаңылтпаштарды ғана емес,
Сонымен қатар С.С.Бухвостова жақсы дикцияны өңдеу үшін, нақты және
"Таң атысынан біздің тауықтар:
Қыт – қыт – қыт!…"
Бұл мәтінді айтқан кездегі педагогикалық міндет – баланы дыбыстарға
Осылайша, біз өз жұмысымызда баланың сөйлеуінің дыбыстық мәдениетін дамыту
Сонымен қатар біз балаларда сөйлеу – дәлелдеу мен сөйлеу
Балаларда дәлелдеуге қажеттілік тудыру үшін жұмбақты шешу барысында баланың
Балаларда дәлелдеу процесіне, талқылауға, фактілерді таңдауға қызығушылық тудырып отыру
Осы жүйеге негізделе отырып, балаларға жұмбақ қоя отырып, балалар
Егер бала өз дәлелінде қандай да бір белгі немесе
Дәлелдеудің мазмұны мен тәсілдері өзгеріп отыруы үшін Ю.Г.Илларионова бір
Сондай-ақ ол балаларды саналы түрде жұмбақта жасырылған заттың түрлі
Е.Кудрявцева жұмбақтары бар дидактикалық ойындарда бірнеше әрекет түрлерін бөліп
жұмбақты салыстырғанға дейін балалар шешкен;
мектепке дейінгілер салыстырылған жұмбақтардағы жасырылғанды бақылады;
балалар жұмбақтың мазмұнын жақсы есте сақтады және оларды салыстыру
балалар салыстырылатын жұмбақтардағы жасырылған туралы жеткілікті білімдерді меңгерген;
бір уақытта салыстыру барысында екі жұмбақтан аспауы қажет;
тәрбиеші жұмбақтарда нақты нені салыстыру қажеттігін анық түсіндіреді;
мектепке дейінгілер жұмбақты салыстырғанда қандай сұрақтарға жауап беру керектігін
Балалардың жұмбақты шешуге, дәлелдерді таңдауға саналы қатынасы өз бетімен
Осылайша, жоғарыда көрсетілген әдістер мен тәсілдерді қолдана отырып, біз
Балаларда түсіндіру тілінің іскерлігін дамыту үшін Ю.Г.Илларионова жұмбақ тіліне
Жұмбақтың құрылымы ерекше тілдік құралдарды талап етеді, сондықтан біз
Балалар жұмбақтың образдық белгілерін ғана есте сақтап қана қоймай,
Осылайша, жұмбақтың анализі оны тез шешу мен жақсы түсінуге
Ұлттық мерекелердің дамытушы потенциалын толық қолдану үшін біз оларды
Е.А.Флерина, А.П.Усова, Г.Клименко, Н.Орлова, Н.Гавриш көрсетулерінше, мақал мен мәтелдерді
Бала нақты осы сөздер екенін сезіне білуі керек, олардың
Осылайша, олар балалардың адамгершілік қасиеттерін қалыптастыруда, оның ішінде еңбексүйгіштік
Көптеген мақал-мәтелдердің ішінен біз балалардың еңбек әрекетін алып жүретін
Мақал немесе мәтелдер мәнерлі, түрлі интонациямен айтылуы (таңқалушылықпен, өкінішпен,
Күнделікті өмірде сонымен бірге жұмбақтар да кең қолданылды. Жұмбақтың
Өз жұмысымызда әңгіме, байқау, сабақ басында біз балаларға жұмбақтар
Ю.Г.Илларионова жұмбақтарды білімді тексеру мен бекіту құралы ретінде
Әдіскерлер жұмбақтарды әрекет басы мен барысында ғана емес, сонымен
М.Загрутдинова, Г.Шинкарь, Н.Криницына баланың балабақшаға бейімделу кезеңінде фольклордың
Ертегілер ұйқыға дайындық кезінде де, серуенге киіндіру барысы
Мұның барлығы балаларға алдағы уақытта көңілді ертегілерді есте сақтап
Практика көрсеткендей, балаларды жан-жақты дамытуда фольклорды пайдалана отырып қызықты
А.М.Бородич, А.Я.Мацкевич, В.И.Яшина және басқалар ұлттық мерекелерді театрлық
Ересек мектепке дейінгі жастағы балалар өз күштерімен кішкентай бүлдіршіндерге
Мерекелер тәрбиешілердің күшімен дайындалуы мүмкін. Кейде оны балаларға тосын
Осылайша, этномәдени мұраны балалардың тілін дамытуда қолдану
2.2 Балаларды мектепте оқуға дайындау барысында этномәдени мұраны қолдану
Жоғарыда аталғандай Қазақстан Республикасы көпұлтты мемлекет, мұнда түрлі халықтардың
Тілді дамыту бойынша сабақтарда сөйлеуді дамыту мақсатымен ертегілер, жаңылтпаштар
Осылайша, «Бақытты балалық шақ» сабағында қазақ халқының тұрмысы мен
Содан кейін балаларға бұл киіз үйлерде өздері тәрізді балалар
Әрине біз ұйқы алдында бесік жырларын әндете бастаған кезде,
Апта бойы балаларға жақсы есте сақталатын екі-үш ән айтылды.
Сонымен қатар, ата-аналармен "Әлди-әлди-әлди ай…" (баланы қалай ұйықтату бойынша)
Сонымен, ұлттық салт-дәстүрлер баларға тәрбиелік, білім берушілік
біріншіден, балалардың жас ерекшеліктеріне сай материалды ыждағатты түрде таңдау;
екіншіден, тәрбие жұмысының түрлі бағыттары мен балалардың әрекет түрлерінің
үшіншіден, балалардың белсенді қатысуын;
төртіншіден, тілдік ортаны құруда ұлттық дәстүрлердің дамытушы потенциалын қолдану.
Біздің қолданып отырған әдістемеміздің тиімділігіне көз жеткізу үшін біз
Екі топтың салыстырмалы анализі эксперимент барысында эксперименталды топтың балаларында
Бақылаушы топта да кішігірім прогрессті байқауға болды, бірақ
Кесте 2. Балалардың сөйлеу іскерліктерінің даму деңгейлері
(қорытынды бақылау)
Деңгей Топ
Бақылаушы Эксперименталды
Жоғары - 10%
Орташа 80% 70%
Төмен 20% 20%
Сурет 3. Балалардың сөйлеу іскерліктерінің даму деңгейлері
(қорытынды бақылау)
Алынған нәтижелер аналитикалық кестеге енгізілді, онда эксперимент басындағы және
Диагностиканың сұрақтарына жауап бере отырып, эксперименталды топтың балалары мақалдың
Сонымен қатар басқа да ұлттық салт-дәстүрлер мен мерекелерді атады,
Қалыптастырушы экспериментке дейінгі және кейінгі эксперименталды топ нәтижелерінің анализі
Эксперименталды топ өз нәтижелерін жақсартты. Дамуы төмен деңгейдегі балалар
Жұмыс барысында мынадай өзгерістер байқалды:
балаларда халық ауыз шығармашылығына деген қызығушылық жоғарылады, олар өз
сондай-ақ ата-аналарда да үйде балаларды әлеуметтендіруде ұлттық мерекелерді қолдануда
Кесте 3. Эксперименттің бастапқы және соңғы кезеңдерінде балалардың сөйлеу
Деңгей Топ
Бақылаушы Эксперименталды
Констатациялық
эксперимент Бақылау
эксперименті Констатациялық
эксперимент Бақылау
эксперименті
Жоғары - - - 10%
Орташа 70% 80% 60% 70%
Төмен 30% 20% 40% 20%
Тәжірибелі-эксперименттік жұмыстың анализіне тоқтала келіп, мынадай қорытындыға келуге болады,
мектепке дейінгі білім беру мекемелерінің педагогтары әлеуметтендіру үрдісінің жеткшілеріне
ұлттық салт-дәстүрлер мен мерекелерді пайдалану арқылы арнайы оқыту мен
этномәдени оқыту мен тәрбиелеу балалардың жас ерекшеліктеріне сай оқыту
Қорытынды
Дипломдық жұмыс ұлттық мерекелер мен салт-дәстүрлердің құралдары арқылы ересек
Біз кәсіби емес құрылған ұлттық туындылардың жиынтығынан тұратын фальклордың
Теориялық ұстанымдар мен әдістемелік қорытындылардың анализі Актас поселкесінің білім
Экспериментті қалыптастырудың алғашқы кезеңінде бақылаушы және эксперименталды топ балаларының
Жұмыс барысында мынадай өзгерістер байқалды:
балаларда халық ауыз шығармашылығына деген қызығушылық жоғарылады, олар өз
сондай-ақ ата-аналарда да үйде балаларды әлеуметтендіруде ұлттық мерекелерді қолдануда
Әрине біздің зерттеу жұмысымыз толықтай ашылған жоқ, себебі мәселе
Баларға тәрбиелік, білім берушілік жұмыс жүйесінде этномәдени
біріншіден, балалардың жас ерекшеліктеріне сай материалды ыждағатты түрде таңдау;
екіншіден, тәрбие жұмысының түрлі бағыттары мен балалардың әрекет түрлерінің
үшіншіден, балалардың белсенді қатысулары;
төртіншіден, тілдік ортаны құруда ұлттық дәстүрлердің дамытушы потенциалын қолдану.
Тәжірибелі-эксперименттік жұмыс анализіне негізделе отырып, мынадай қорытындыға келуге болады,
- мектепке дейінгі білім педагогтары әлеуметтендіру процесінің жетекшілеріне деген
- ұлттық мерекелер мен салт-дәстүрлерді қолдану арқылы арнайы оқыту
- оқыту мен әлеуметтендіру үшін ұлттық мерекелер мен салт-дәстүрлер
Егер ересек мектепке дейінгілермен жүйелі жұмыс ұйымдастырылса, түрлі
Осылайша, балаларды әлеуметтендіруде ұлттық салт-дәстүрлер мен мерекелерді қолдану тиімді
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қазақстан Республикасының білім туралы заңы. – Алматы, 2003.– 188
Вестник статистического ежегодника Казахстана /Статистический сборник /Под ред. К.С.Абдиева
Антология педагогической мысли Казахстана / Сост.К.Б.Жарикбаев, С.К.Калиев. – Алма-Ата:
Измайлов А.Э. Народная педагогика: педагогические воззрения народов Средней Азии
Волков Г.Н. Этнопедагогика: Учеб. для студ. сред. и высш.
Игнатенко А.А. В поисках счастья: Общественно–политические воззрения арабо–исламских философов
Орынбеков М.С. Духовные основы консолидации казахов. – Алматы: Издательский
Алтынсарин И. Избранные произведения. Академия наук Казахской ССР. Алма-Ата,
Шаймерденова К.Ш. Педагогические взгляды Абая Кунанбаева. – А–А.: Изд-во
Алексеева М.М., Яшина В.И. Методика социализации и обучения родному
Алексеева М.М., Яшина В.И. Социализация дошкольников. – М.: Академия,
Шмаков С.А. Ее величество – игра. Забавы, потехи, розыгрыши
Мудрик А.В. Общение в процессе воспитания. – М., 2001.
Караковский В.А. Воспитательная система школы: педагогические идеи и опыт
Уманский Л.И. Психология организаторской деятельности школьников. - М., 1980.
Боголюбская М.К., Шевченко В.В. Художественное чтение и рассказывание в
Бородич А.М. Методика социализации детей. – М.: Просвещение, 1981.
Бухвостова С.С. Формирование выразительной речи у детей старшего дошкольного
Венгер Л.А., Мухина В.С. Психология. – М.: Просвещение, 1988.
Воспитание детей в старшей группе детского сада / Сост.:
Кенесарина З.У. Теория и практика социализации школьников в США:
Давыдова О.И., Федоренко В.И. Колыбельные песни как специфический защитный
Детская психология / Под ред. Я.Л. Коломинского, Е.А. Панько.
Детство: Программа развития и воспитания детей в детском саду
Дневник воспитателя: развитие детей дошкольного возраста / Под ред.
Загрутдинова М., Гавриш Н. Использование народных праздников // Дошк.
Занятия по развитию речи в детском саду. Программа и
Илларионова Ю.Г. Учите детей отгадывать загадки. – М.: Просвещение,
Карпинская Н.С. Художественное слово в воспитании детей (ранний и
Клименко Г. Использование пословиц и поговорок в работе с
Тесленко А.Н. Социализация как процесс организации и самоорганизации молодежи
Криницына Н. Дети любят потешки // Дошк. воспитание. –
Кудрявцева Е. Использование загадок в дидактической игре (старший дошкольный
Мацкевич А.Я. Народные праздники – дошкольникам // Работа с
Мухина В.С. Детская психология. – М.: ООО "Апрель-Пресс", ЗАО
Подготовительная к школе группа в детском саду / Под
Программа воспитания и обучения в детском саду. – М.:
Программа "Одаренный ребенок" (Основные положения). Науч. рук-ль Л.А. Венгер.
Программа "Развитие" (Основные положения). Науч. рук-ль Л.А. Венгер. –
Путешествие по Стране Загадок / Сост.: Шайдурова Н.В. Барнаул:
Социализация детей дошкольного возраста / Под ред. Ф.А. Сохина
Романенко Л. Устное народное творчество в развитии речевой активности
Народное поэтическое творчество / Под ред. А.М. Новиковой. –
Народное творчество и обрядовые праздники в детском саду /
Соловьева О.И. Методика социализации и обучения родному языку в
Стрельцова Л. Учите детей любить родной язык // Дошк.
Тихеева Е.И. Социализацию детей (раннего и дошкольного возраста). –
Ушакова О. Социализацию детей 4-7 лет // Дошк. воспитание.
Ушакова О., Струнина Е. Методики выявления уровня социализации детей
Федоренко Л.П., Фомичева Г.А., Лотарев В.К. Методика социализации детей
Узакбаева С.А., Мухтарова Ш.М. Формирование национального самосознания студентов при
Божбанова Р.Ж. Этнопедагогическая культура личности. – Караганда: КВШ КНБ
Мухтарова Ш.М. Материалы педагогической прессы по курсу «Этнопедагогика». –
Этнокультурная подготовка в современной школе // Этнопедагогика в системе
Эльконин Д.Б. Детская психология: развитие от рождения до семи
Қосымша А
Ересек мектепке дейінгілердің тілдік іскерліктерін ұлттық мерекелердің құралдарымен диагностикалау
1.Жұмбақты шеш:
Айбарлы түрі бар,
Қанжардай тісі бар,
Тұма бойында
Тасыған күші бар
Күжірейген жалды.
Білсең айт бұл аңды. (Арыстан)
Неліктен сен оны арыстан деп есептейсің?
Сен қандай жұмбақтар тағы да білесің?
2.Мақалда не туралы айтылған "Жалқауға күнде той"?
"Той" сөзі қандай мағына білдіреді? Сен оны қалай түсінесің?
3.Мағынасы жағынан ұқсас мақалды таңда " Жау жоқта батыр
4. Мақалда не туралы айтылған "Май – холодный, год
5. Мақалда не туралы айтылған " Білімге дүние
6.Менің соңымнан қайтала "Даланы қар жабар, қарға балалар аққала
Сен қандай жаңылтпаштар білесің тағы?
7.Мақалды аяқта:
"Қыста малыңды бақ, жазда... (шөбіңді шап)".
"Жаңбырмен жер көгерер, еңбекпен …( ел көгерер)".
"Азығымен жер мүсінді, еңбегімен... (ер мүсінді)".
8.Өтірік өлеңді тыңда:
Өтірік өлең айттым да, қызға жақтым,
Кұмырсқаның асауын қойдай бақтым.
Асауын шегірткенің ұстап мініп,
Тау-таудан тарбаңдатып түлкі қақтым.
Сен қандай тағы өтірік өлеңдер білесің?
9. Өлең айтып бер:
Сен қандай өтірік өлеңдер білесің?
10.Сен қандай бесік жырларын білесің?
11.Сен қандай санамақтарды білесің?
12. «Ерді намыс өлтірер, қоянды қамыс өлтірер» мақалы бойынша
Қосымша Б
Ата-аналар мен педагогтарға арналған анкета
Сіз қандай қазақ салт-дәстүрлері мен ұлттық мерекелерін білесіз?
Сіз қандайларын балалармен пайдаланасыз? Қандай мақсатпен?
Балаларға жұмбақтар қоясыз ба? Қаншалықты жиі?
Сіз қандай ертегілер білесіз?
Сіз өз балаларыңызға бесік жырларын әндетесіз бе? Қандай?
Сіз қалай есептейсіз, бала өмірінде ұлттық салт-дәстүрлер мен мерекелер
Қосымша В
Балалардың ертегілерге, мақал-мәтелдерге суреттері
Сабақтарда балаларға мақалдарды суреттеу ұсынылды. Суреттегі көркемдік образды бере
«Қазақтың ұлттық ертегілері» кітабының мұқабасының суреті
Қосымша Г
Мақал-мәтелдерге иллюстрациялар
Балалар тілін белсендіру мен бекіту мақсатында көрнекі құрал ретінде
Қазақтың мақал-мәтелдері
Жаман айтпай жақсы жоқ
Сары майдай сақтау
Бір қазанға екі қойдың басы сыймайды
Өзге елде сұлтан болғанша, өз еліңде ұлтан бол
Не ексең соны орасың
Балалы үй- базар, баласыз үй - мазар
Келінім саған айтам, қызым сен тыңда
Темірді ыстық күйінде соқ
Жел тұрмай, шөптің басы қозғалмайды
Екі аяқты бір етікке тығу
Айтылған сөз атылған оқпен бірдей
Көр көрген көсем, көп сөйлеген шешен
Бес саусақ бірдей емес
Асықпай арбамен қоянға да жетуге болады
Арбаның алдыңғы дөңгелегі қайда домаласа, артқысы сонда барады
Ананың көңілі балада, баланың көңілі далада
Молданың ісін, емес айтқанын қайтала
Аш бала тоқ баламен ойнамайды
Сырты бүтіннің іші түтін
Соқыр тауыққа бәрі бидай
Көп жасағаннан емес, көпті көргеннен сұра
Жұт жеті ағайын
Қосымша Д
Жұмыста пайдаланылатын фольклор туындылары
Мақал-мәтелдер
Кісі елінде сұлтан болғанша, өз еліңде ұлтан бол.
Өз елім, өлең төсегім.
Мал қонысын іздейді, ер жігіт туысын іздейді.
Ел-елдің барі жақсы, өз елің барінен жақсы.
Іргесі берік елді жау ала алмас, ауызы бір елді
Сұңқар киясын сағынады, торғай ұясын сағынады.
Ұлтарақтай болса да ата қонысы жер қымбат, ат төбеліндей
Жат елдің жақсысы болғанша, өз еліңнің сақшысы бол.
Есі бар жігіт елін табар, есі жоқ жігіт жаттың
Ырыс алды ынтымақ.
Бірлік болмай тірлік болмас.
Алтау ала болса, ауыздағы кетеді; төртеу түгел болса, төбедегі
Тірлік, тірлік түбі бірлік.
Ағайын тату болса ат көп, абысын тату болса ас
Екі құзгын таласса, бір қарғаға жем болар.
Саусақ бірікпей, Ійне ілікпейді.
Тоқтығында жараспаған, аштығында қараспайды.
Байлық байлық емес, бірлік байлық.
Інтымақсыз елді ұрысы билейді, ынтымақты елді дұрысы билейді.
Бір кісінікі макұл, екі кісінікі ақыл.
Бас жарылса, бөрік ішінде, қол сынса, жең ішінде.
Алтын деген жер сыйы, алғыс деген ел сыйы.
Көңілің тартпаған іске қол ұрма.
Ер тарықпай, молықпайды.
Ер сүрінбей, ел танымас, ат сүрінбей, жер танымас.
Малы жоқ деп ерден түңілме, егіні жоқ деп жерден
Ер үмітін ер ақтар, ер атағын ел сақтар.
Ер мойнында қыл арқан шірімес.
Оқ жетпес жерге кылыш суырма.
Ер қартайса, қазаншыл болады, бүркіт қартайса, тышқаншыл болады.
Ер қанаты ат.
Күш атасын танымайды.
Ерді намыс өлтірер, қоянды қамыс өлтірер.
Ер жігіт ел үшін туады, ел үшін өледі.
Шын ер жеңсе, тасымас, жеңілсе, жасымас.
Ат басына күн туса, ауыздығымен су ішер; ер басына
Үйде шешен, дауға жоқ, үйде батыр, жауға жоқ.
Батыр мақтанса, жауға шапқанын айтар, қу мақтанса, алдап қаққанын
Ел даусыз болмайды, ер жаусыз болмайды.
Ерді кебенек ішінде таны.
Шешінген судан тайынбас.
Түпкі айылдын батқанын иесі білмес, ат білер, ер жігіттің
Ердің атын, не аты шығарар, не қатыны шығарар.
Ер бір рет өледі, ез мын рет өледі.
Тауекел тау жығар.
Су жетпейін демейді, жар жеткізбейді, ер жетпейін демейді, мал
Бас болмақ оңай, бастамақ киын.
Жаман жолдас жауға алдырар, жаман би дауға алдырар.
Ер бақыттың қонғанын білмейді, ұшқанын біледі.
Қорыққанға қос көрінер.
Қорқақтың көзі үлкен, ақымақтың сөзі үлкен.
Жау жоқта батыр коп, дау жоқта ақыл көп.
Қылышынан қан тамған батырды, тілінен бал тамған ақын алады.
Ердің жақсысы елімен ойласады, әйелдің жақсысы ерімен ойласады.
Ер қадірін білмеген ел қадірін білмейді
Қосымша Е
Қазақтың ұлттық тұрғын үйі – КИІЗ ҮЙІ
Киіз үй — Орталық және Орта Азия халықтарының негізгі
Көшпенділердің киіз үйі — тарихымыздағы ең бірінші сәулеттік қүрылыс.
Киiз үйдегi кеңiстiк — қазақ дүниетанымының тоғысқан жерi. Осында
Шанырақ
Киiз үй — ғаламның моделi. Бүкiл ғалам мен адам
Шаңырақ — қасиеттi. Шаңырақ — күннiң символы. Шаңырақ көтерiлiп
Киiз үйдiң есiгi әдетте шығысқа қаратылады. Бұл — күннiң
Есiкке қарама-қарсы бетте — төр. Төрдегi адам есiкке қарап
Төрдегi адам төрелiк айтады. Төрге ақ пен қара түстi
Мұны Орхон-Енисей жазбасындағы «төр» сөзiнiң мемлекет мағынасында қолданылғанынан байқауға
Қазақта: «Едiл үйдiң — есiгi, Жайық үйдiң — жапсары,
Шыңғыс дәуiрiндегi Ақ орда, Көк орда, Алтын орда дегендердiң
Сосын төрге қыз бала отырған. Өйткенi, қыз — қонақ.
Қосымша Ж
ҰЛЫСТЫҢ ҰЛЫ КҮНІ НАУРЫЗ МЕРЕКЕСІ
Қазақстанда ресми түрде Наурыз 1988 жылдан бері тойланып келеді.
Наурыз - жыл басы. Парсы тілінде "нау" - "жаңа",
Дәстүр бойынша Наурыз айтыс өткізіледі. Бұл жақсылық пен жамандықтың,
Мереке қызған кезде жастар алтыбақан жанында ұлттық ойындар ойнайды.
22 наурыз - Ұлыстың ұлы күнi. Бұл күнi күн
Көне деректер көзiне сүйенсек, наурыз тоғыз күн тойланады екен.
Ұлыс келер түнi Қызыр бабаға арналып әр үйдiң төрiнде
Ұлыс - жақсы тiлектер күнi. Араздасқандар төс қағысып, татуласады.
Наруыз күнi думан-тойды аталарымыз наурызнама атаған. Ұйытқысы, әрине, -
Сең жүредi көктемде астан-кестең,
Ақ атанның бауырын арқан кескен.
Ұлы күнi ұлыстың бас қосқанда
Өлеңiңдi айт, құрбыжан қатар өскен,
- деп, қос-қостан жұптасып, айтысқа түседi. Ұлыс күнi татулық
43
Қазақстанның педагогикалық ойының
қалыптасу кезеңдері
3 – кезең
Қазақстанда педагогикалық ойдың Қазан төңкерісінен Қазақстан Республикасының тәуелсіздігін алғанға,
2 – кезең
Педагогикалық ойдың дамуы— Қазақ хандығының құрылуынан — Қазақстанның Ресейге
1 – кезең
Қалыптасу, VI ғ. XVғ. аралықты қамтиды (ежелгі түрік жазба