Мазмұны
КІРІСПЕ..................................................................................................................3
І. Азаматтық іс-жүргізу қатынастарының теориялық негіздері
1.1 Азаматтық іс-жүргізу қатынастарының түсінігі және олардың ерекшеліктері...........................................................................................................6
1.2 Азаматтық іс-жүргізу құқық қатынастарының алғышарттары...................13
ІІ. Азаматтық іс жүргізу құқық қатынастарының түрлері мен жіктелуі
Азаматтық іс жүргізу құқық қатынастарының түрлері, құрылымы.........17
Азаматтық іс жүргізудің құқығы қатынастарының жіктелуі.......................20
Қорытынды..........................................................................................................23
Пайдаланылған әдебиеттер...............................................................................26
КІРІСПЕ
Азаматтық іс жүргізу құқықтық қатынастары дегеніміз — қатысушыларының субъективтік
Құқықтық қатынастардың құрамы бірнеше бөлшектерден: құқық субъектісінен, субъективтік құқықтан,
Құқық субъектісі — заңи немесе жеке тұлға. Заңды тұлғаларға
Субъективтік құқық — тұлғалардың мүдделерін қанағаттандыру үшін оларға белгілі
Заңды міндет — заң белгілеген әрекетті істеу немесе істемеу
Құқықтық қатынастың объектісі (заты) — табиғат құбылыстары, мүліктік, өзіндік
Курстық жұмыстың өзектілігі. Азаматтық іс-жүргізу құқық қатынасы – азаматтық
Азаматтық іс-жүргізу құқық қатынастарына құқықтық қатынастардың әр түрінің нышандарын
құқық нормаларының негізінде пайда болады;
арнайы субъектілер арасында болуы мүмкін;
қатынастардың қатысушыларының мінез-құлықтарын алып жүреді;
құқық бұзу кезінде қатынастың қатысушысымен мемлекеттік күш қолдау шараларын
Курстық жұмыстың мақсаты. Азаматтық іс жүргізудің құқығы қатынастары -
Курстық жұмыстың міндеттері.
Азаматтық іс жүргізудің құқығы қатынастарын зерттеу;
Азаматтық іс-жүргізу қатынастарының түсінігі және олардың ерекшеліктерін қарастыру;
Азаматтық іс-жүргізу құқық қатынастарының алғышарттарын;
І. Азаматтық іс-жүргізу қатынастарының теориялық негіздері
1.1 Азаматтық іс-жүргізу қатынастарының түсінігі және олардың ерекшеліктері
Құқық қатынастары құқық нормаларымен реттелген қоғамдық қатынастар болып табылады.
Берілген жалпы теориялық жағдай азаматтық іс-жүргізу құқық қтынастарына да
Азаматтық іс-жүргізу құқық қатынастары – азаматтық іс-жүргізу құқығының нормаларымен
Революцияға дейінгі ресейлік ғылыми әдебиеттерде азаматтық іс-жүргізудің өзі заңды
Азаматтық іс-жүргізу туралы заңды қарым-қатынас сияқты пікір алғаш рет
даулаушы мен сот арасында;
жауапкер мен сот арасында.
Жақтар өздері арасында заңды қарым-қатынаста тұрмайды, өйткені 1 жақтың
Солай, азаматтық даулық іс-жүргізу өзінің ішкі құрылысы бойынша екіжақты
СОТ
ДАУЛАУШЫ ЖАУАПКЕР
Осы құқық қатынастарының әрбірінде субъектілердің бірі сот болғандықтан, екі
О.Бюлов процессорының іс-жүргізудің маңызы туралы заңды қарым-қатынас ретіндегі пікірі
Бірақ заңды қарым-қатынастың өзінің түсунуі даулаушы мен жауапкердің өздерінің
Ана жылдардың ғылыми әдебиеттерінде заңды қарым-қатынасқа басқа үш көзқарасты
бір ғалымдар, жақтардың өзара іс-жүргізу құқықтары мен міндеттерінің ие
Осыған байланысты заңды қарым-қатынастың схемасы келесідей болып келеді:
СОТ
Даулаушы
Басқалары сот іс-жүргізуді өзбетінше назарларын қуаламай, іс-жүргізу қарым-қатынасының субъектісі
Үшіншілері, - жақтар арасында іс-жүргізу міндеттерінің бар болуы үшін
Осыған байланысты белгіленген схема келесідей болып келеді:
СОТ
Шынымен де, іс-жүргізу құқық қатынастары сот пен іс-жүргізудің қатысушысы
Бірақ азаматтық іс-жүргізуге бір ғана құқықтық қатынасқа сияқты даулы
Сондай-ақ, азаматтық іс-жүргізу құқық қатынасы – азаматтық іс-жүргізу құқығының
Азаматтық іс-жүргізу құқық қатынастарына құқықтық қатынастардың әр түрінің нышандарын
құқық нормаларының негізінде пайда болады;
арнайы субъектілер арасында болуы мүмкін;
қатынастардың қатысушыларының мінез-құлықтарын алып жүреді;
құқық бұзу кезінде қатынастың қатысушысымен мемлекеттік күш қолдау шараларын
Сонымен бірге азаматтық сот өндірісі – мемлекеттік әрекеттің негізгі
Сол нышандар мынандай:
1) азаматтық іс-жүргізу құқық қатынастарының міндетті субъектілері болып табылатындар:
Сот – мемлекеттік билік органы, ал іс-жүргізуге қатысушы –
Ғылыми әдебиеттерде іс-жүргізу құқық қатынастары соттан басқа іс-жүргізудің бөлек
2) азаматтық іс-жүргізу құқық қатынастары тек қана құқықтық пішінде
3) барлық азаматтық іс-жүргізу құқық қатынастары бір бірімен жақын
Кеңестік кезеңнің ғылыми әдебиеттерінде жүйенің іс-жүргізу құқық қатынастары процестің
Біздің ойымызша, сот пен процестің қатысушылары арасында пайда болатын
азаматтық іс-жүргізу құқық қатынастарының шығуы (пайда болуы), өзгеруі, тоқтатылуы
Азаматтық іс-жүргізу құқық қатынастары ғылыми әдебиеттерде сипаттамасының келесі критерийлерінен
1) іс-жүргізу құқық қатынастарының субъектілі құрамы. М.А.Турвич берілген критерий
2) негізгі (басты) құқық қатынастары – азаматтық істерді қарау
Арнайы соттық процесске осы тұлғалардың қатысуы үшін негіз болып
Осындай сипаттамамен келісіп, іс-жүргізу қатынастарының бөлек түрлерінің ұсынылған құрамы
Біздің ойымызша, азаматтық іс-жүргізу құқық қатынастарының субъектілік құрамы мынандай
басты (негізгі) құқық қатынастары – мына тұлғалар арасында пайда
қосымша құқық қатынастары – 4 типтердің қарым-қатынастары:
а) сот – құқық туралы дау пәніне дербес талаптарға
б) сот – дербес талаптарға арыз беретін 3-ші тұлға;
в) сот – бағытталған іске кіріскен прокурор;
г) сот – іс бойынша қорытынды беру мақсатымен процеске
3) қызметтік – көмекші құқық қатынастары – қатысушылар болып
Азаматтық іс-жүргізу құқық қатынастарының соңғы түрлерін туынды мінезін атап
Азаматтық процес кезеңдері. Берілген критерий негізінде көбінесе келесі түрлерінің
1) бірінші сатының соты-процесске қатысушылар;
2) аппеляциялық сатының соты – процесске қатысушылар;
3) кассациялық сатының соты – процесске қатысушылар;
4) қадағалау сатының соты – процеске қатысушылар;
5) төменде тұрған сот – жоғарыдағы соттар.
1.2 Азаматтық іс-жүргізу құқық қатынастарының алғышарттары
Құқықтық жалпы теориясының жалпы таныған жағдайына сәйкес құқық қатынастарының
Сол алғышарттар екі түрге бөлінеді: жалпы (абстрактілі) және арнайы
Жалпы алғышарттарға жатады: а) құқық нормалары; б) құқық субъективтілігі.
Арнайы алғышарт болып құқық қатынасының пайда болуының тікелей негізі
Сондай-ақ, азаматтық іс-әрекет құқық қатынастарының пайда болуы үшін келесі
азаматтық іс-жүргізу құқықтарының нормалары;
іс-жүргізу құқық қатынастарының қатысушыларының құқық субъектілігі;
заңды факт (заңды құрам)
Азаматтық іс-жүргізу құқығының нормалары әділеттігін орындау кезіндегі сот пен
Азаматтық іс-жүргізу құқық қатынастары сәйкестендірілген іс-жүргізу норманың тек қолда
Азаматтық іс-жүргізу құқығының нормалары үшін анықталған белгілер мінезді. Сол
тек қана мемлекетпен құрылады;
жалпы түрде міндетті болып табылады;
тек азаматтық сот өндірісі саласында ғана қатынастарды реттейді, қысқаша
оларды бұзу кезінде мемлекеттік күш қолдау шараларымен қамтамасыз етіледі.
Іс-жүргізу қатынастарының қатысушыларының құқық субъектілігі құқық қабілеті мен әрекетке
Азаматтық іс-жүргізудің құқық қабілеті – азаматтық іс-жүргізу құқықтары мен
Құқық қабілеті және әрекетке қабілесіздігінің пайда болу мен аяқталу
Азаматтық іс-жүргізудің әрекетке қабілетсіздігі өз әрекеттерімен өз құқықтарын қорғау
Әрекетке қабілетсіздігі өзінің жеке әрекеттерімен өз іс-жүргізу құқықтарын іске
Азаматтық іс жүргізуге әрекетке қабілетсіздігі оның жасы мен психикалық
14 жастан 18 жасқа дейінгі кәмелетке толмағандардың және әрекетке
Келтірілген нормалар АІЖК 63 б. 1 п. Нормаға қарсы
14 жасқа жетпеген кәмелетке толмағандардың, және де әрекетке қабілетсіз
Заңды факт (заңды құрамы) – заң іс-әрекет қатынастарының пайда
Субъективтік іс-жүргізу құқығы іске асатын немесе заңды міндет орындалатын
Заңды факт – оқиға (жағдай) - өзімен өзі азаматтық
Сот ерекше іс жүргізу тәртібімен қарайтын істерге:
1) заңдық маңызы бар фактілерді анықтау туралы;
2) азаматты хабар-ошарсыз кетті деп тану туралы және азаматты
3) азаматты әрекетке қабілеті шектеулі немесе әрекетке қабілетсіз деп
4) азаматты психиатриялық стационарға мәжбүрлеп жатқызу туралы;
5) заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлердің банкроттығы туралы;
6) жылжымалы затты иесіз деп тану және жылжымайтын мүлікке
7) азаматтық хал актілері жазуларының дұрыс еместігін анықтау туралы;
8) нотариаттық әрекеттерге немесе оларды жасаудан бас тартуға шағымдар
9) бағалы қағаздар көрсетуші адамның жоғалған бағалы қағаздар және
10) бала асырап алу туралы;
11) Қазақстан Республикасының және (немесе) басқа мемлекеттің аумағында экстремизмдi
2. Заңда ерекше іс жүргізу тәртібімен басқа да істерді
ІІ. Азаматтық іс жүргізу құқық қатынастарының түрлері мен жіктелуі
Азаматтық іс жүргізу құқық қатынастарының түрлері, құрылымы
Сонымен, азаматтық іс-жүргізу құқық қатынастары мынадай түрлерге бөлінеді:
1) іс-жүргізу құқық қатынастарының субъектілі құрамы.
- негізгі,
- қосымша,
- қызметтік-көмекші.
2) негізгі (басты) құқық қатынастары – азаматтық істерді қарау
Қосымша құқықтық қатынастар — субъектілердің заңға сәйкес мінез-құлқы, былайша
«Азаматтық іс-жүргізу құқық қатынастарының субъектісі» түсінігін «азаматтық іс-жүргізу құқығының
Азаматтық іс-жүргізу құқығының субъектісі – абстрактылы түсінік. Азаматтық іс-жүргізу
Азаматтық іс-жүргізу құқық қатынастарының субъектісі – нақты түсінік. Тұлға
Іс-әркет субъектісі – нақты азаматтық істің қатысушылары құрамына кіретін
Процесс қатысушыларының құрамы сотпен қаралатын істің мінезіне, істің нақты
Азаматтық іс-жүргізу құқық қатынастарының субъектісі – ол азаматтық іске
Азаматтық іс-жүргізу қатысушыларының құрамы жеткілікті кең және әртүрлі. Олардың
Қорғайтын құқықтық қатынастар — субъектілердің заңсыз әрекетінің салдарынан пайда
Абсолютті құқықтық қатынастарда тек бір тарап белгілі (құқық иесі)
Салыстырмалы құқықтық қатынастарда барлық оған қатысушылар белгілі (сатушы мен
Сонымен, құқықтық қатынастар дегеніміз — қатысушыларының субъективтік құқықтары мен
Құқықтық қатынастардың құрамы бірнеше бөлшектерден: құқық субъектісінен, субъективтік құқықтан,
Құқық субъектісі — заңи немесе жеке тұлға. Заңды тұлғаларға
Субъективтік құқық — тұлғалардың мүдделерін қанағаттандыру үшін оларға белгілі
Заңды міндет — заң белгілеген әрекетті істеу немесе істемеу
Құқықтық қатынастың объектісі (заты) — табиғат құбылыстары, мүліктік, өзіндік
2.2 Азаматтық іс жүргізудің құқығы қатынастарының жіктелуі
Азаматтық іс жүргізудегі құқықтық қатынастар - белгілі бір өндіріс
Идеологиялық қатынастар адамның санасына байланысты болады. Оның ең маңыздылары
Қоғамдық қатынас антагонистік және антагонистік емес болып екіге бөлінеді.
Қоғамдық қатынастардың басым көпшілігі әлеуметтік нормалар арқылы реттеліп, басқарылып
Қоғамдық қатынастар әртүрлі болады: саяси, моральдық, эко-номикалық, әлеуметтік, ұлттық,
Қоғамдағы барлық қатынастар құқықтық нормалармен реттелмейді, тек әлеуметтік, қоғамдық
Қорытынды
Сондай-ақ, азаматтық іс-жүргізу құқық қатынасы – азаматтық іс-жүргізу құқығының
Азаматтық іс-жүргізу құқық қатынастарына құқықтық қатынастардың әр түрінің нышандарын
құқық нормаларының негізінде пайда болады;
арнайы субъектілер арасында болуы мүмкін;
қатынастардың қатысушыларының мінез-құлықтарын алып жүреді;
құқық бұзу кезінде қатынастың қатысушысымен мемлекеттік күш қолдау шараларын
Қазақстан Республикасының азаматтық іс жүргізу заңдары соттардың осы Кодекспен
Қазақстан Республикасының азаматтық сот ісін жүргізу туралы заңдары
1. Қазақстан Республикасының аумағында азаматтық істер бойынша сот ісін
2. Қазақстан Республикасының халықаралық шарттық және өзге де міндеттемелері,
Құқықтық қатынастардың өмірге келуінің, өзгеруінің, ескіруінің, жаңаруының, дамуының заңды
Сонымен қатар, құқықтық қатынас объектісі дегеніміз — мемлекеттік кепілдіктегі
Бірінші - құқықтық қатынастар тек нормативтік актілер арқылы реттеліп
Екінші - қатынастың субъектілерінің екі жақты құқықтары мен міндеттерінің
Үшінші - субъектілер өз еріктерімен, өз мүдде-мақсаттарын іске асыру
Төртінші — егер қатынаста нормативтік актінің мазмұны бұзылса немесе
Құқықтық қатынастардың түрлері:
1. Қоғамдағы барлық қатынастар және нормативтік актілер құқықтың
мемлекеттік, әкімшілік, азаматтық, қылмыстық, қылмыстық-процессуалдық, азаматтық-процессуалдық, т.б. құқықтар.
2. Құқықтық норманың атқаратын ісіне қарай қаынастар екіге бөлінеді:
3. Құқықтық қатынастар мазмұнына қарай екіге бөлінеді: жалпылық
4. Құқықтық қатынастардың субъектілерінің жағдайларына қарай екіге
Азаматтық іс жүргізу құқығының деректемелері арасында Қазақстан Республикасы Жоғарғы
Істі дайындау кезінде судьяның алдында мынадай міндеттер тұрады:
1) дәлелдеу нысанасын, яғни істі сот отырысында қарау кезінде
2) тараптардың арасындағы құқықтық қатынасты анықтайды және қандай заңды
3) іске қатысатын адамдардың құрамын, яғни іс кімнің (прокурордың,
3) іске қажетті айғақ материалдарының бәрін шоғырландыру.
Пайдаланылған әдебиеттер
Қазақстан Республикасының Конституциясы, 1995
ҚР Азаматтық іс жүргізу құқығы, 2006.- 122 б.
ҚР Азаматтық іс жүргізу кодексі, 2007.—89 б.
4. Н.Назарбаев Қазақстан халқына Жолдауы-2008
5. Төлеуғалиев, Ғ. Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы, Алматы –
6. Гражданское право Республики Казахстан, Алматы – 1999.- с.
7. Атқарушы іс жүргізу органдарының қызметтері мен
8. Баянов Е. Мемлекет және құқық негіздері//Алматы – 2001.-
9. Мемлекет және құқық теориясы//Алматы – 2003.- 116 б.
10.Теория государство и права//М., 2001
11. Жилин Г.А. Цели гражданского судопроизводства
12. Жуйков В.М. О новеллах в гражданском процессуальном праве.
13. Нұрмашев К. Азаматтық іс жүргізу құқығы, Алматы-2007
14. Гурвич М.А. Основные черты гражданского процессуального правоотношения//Сов.гос-во и
15. Елисейкин П.Ф. Гражданское процессуальное правоотношение//М., 1989
16. Щеглов В.Н: Субъекты судебного гражданского процесса//Томск, 1979
3
Даулаушы
Жауапкер